Skip to main content

Full text of "Archives historiques de la Saintonge et de l'Aunis"

See other formats


Google 



This is a digital copy of a book thaï was prcscrvod for générations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project 

to make the world's bocks discoverablc online. 

It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject 

to copyright or whose légal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books 

are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that's often difficult to discover. 

Marks, notations and other maiginalia présent in the original volume will appear in this file - a reminder of this book's long journcy from the 

publisher to a library and finally to you. 

Usage guidelines 

Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the 
public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we hâve taken steps to 
prcvcnt abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automatcd qucrying. 
We also ask that you: 

+ Make non-commercial use of the files We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use thèse files for 
Personal, non-commercial purposes. 

+ Refrain fivm automated querying Do nol send aulomated queries of any sort to Google's System: If you are conducting research on machine 
translation, optical character récognition or other areas where access to a laige amount of text is helpful, please contact us. We encourage the 
use of public domain materials for thèse purposes and may be able to help. 

+ Maintain attributionTht GoogX'S "watermark" you see on each file is essential for informingpcoplcabout this project andhelping them find 
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it. 

+ Keep il légal Whatever your use, remember that you are lesponsible for ensuring that what you are doing is légal. Do not assume that just 
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other 
countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can'l offer guidance on whether any spécifie use of 
any spécifie book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search mcans it can bc used in any manner 
anywhere in the world. Copyright infringement liabili^ can be quite seveie. 

About Google Book Search 

Google's mission is to organize the world's information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps rcaders 
discover the world's books while hclping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full icxi of ihis book on the web 

at |http : //books . google . com/| 



Google 



A propos de ce livre 

Ceci est une copie numérique d'un ouvrage conservé depuis des générations dans les rayonnages d'une bibliothèque avant d'être numérisé avec 

précaution par Google dans le cadre d'un projet visant à permettre aux internautes de découvrir l'ensemble du patrimoine littéraire mondial en 

ligne. 

Ce livre étant relativement ancien, il n'est plus protégé par la loi sur les droits d'auteur et appartient à présent au domaine public. L'expression 

"appartenir au domaine public" signifie que le livre en question n'a jamais été soumis aux droits d'auteur ou que ses droits légaux sont arrivés à 

expiration. Les conditions requises pour qu'un livre tombe dans le domaine public peuvent varier d'un pays à l'autre. Les livres libres de droit sont 

autant de liens avec le passé. Ils sont les témoins de la richesse de notre histoire, de notre patrimoine culturel et de la connaissance humaine et sont 

trop souvent difficilement accessibles au public. 

Les notes de bas de page et autres annotations en maige du texte présentes dans le volume original sont reprises dans ce fichier, comme un souvenir 

du long chemin parcouru par l'ouvrage depuis la maison d'édition en passant par la bibliothèque pour finalement se retrouver entre vos mains. 

Consignes d'utilisation 

Google est fier de travailler en partenariat avec des bibliothèques à la numérisation des ouvrages apparienani au domaine public cl de les rendre 
ainsi accessibles à tous. Ces livres sont en effet la propriété de tous et de toutes et nous sommes tout simplement les gardiens de ce patrimoine. 
Il s'agit toutefois d'un projet coûteux. Par conséquent et en vue de poursuivre la diffusion de ces ressources inépuisables, nous avons pris les 
dispositions nécessaires afin de prévenir les éventuels abus auxquels pourraient se livrer des sites marchands tiers, notamment en instaurant des 
contraintes techniques relatives aux requêtes automatisées. 
Nous vous demandons également de: 

+ Ne pas utiliser les fichiers à des fins commerciales Nous avons conçu le programme Google Recherche de Livres à l'usage des particuliers. 
Nous vous demandons donc d'utiliser uniquement ces fichiers à des fins personnelles. Ils ne sauraient en effet être employés dans un 
quelconque but commercial. 

+ Ne pas procéder à des requêtes automatisées N'envoyez aucune requête automatisée quelle qu'elle soit au système Google. Si vous effectuez 
des recherches concernant les logiciels de traduction, la reconnaissance optique de caractères ou tout autre domaine nécessitant de disposer 
d'importantes quantités de texte, n'hésitez pas à nous contacter Nous encourageons pour la réalisation de ce type de travaux l'utilisation des 
ouvrages et documents appartenant au domaine public et serions heureux de vous être utile. 

+ Ne pas supprimer l'attribution Le filigrane Google contenu dans chaque fichier est indispensable pour informer les internautes de notre projet 
et leur permettre d'accéder à davantage de documents par l'intermédiaire du Programme Google Recherche de Livres. Ne le supprimez en 
aucun cas. 

+ Rester dans la légalité Quelle que soit l'utilisation que vous comptez faire des fichiers, n'oubliez pas qu'il est de votre responsabilité de 
veiller à respecter la loi. Si un ouvrage appartient au domaine public américain, n'en déduisez pas pour autant qu'il en va de même dans 
les autres pays. La durée légale des droits d'auteur d'un livre varie d'un pays à l'autre. Nous ne sommes donc pas en mesure de répertorier 
les ouvrages dont l'utilisation est autorisée et ceux dont elle ne l'est pas. Ne croyez pas que le simple fait d'afficher un livre sur Google 
Recherche de Livres signifie que celui-ci peut être utilisé de quelque façon que ce soit dans le monde entier. La condamnation à laquelle vous 
vous exposeriez en cas de violation des droits d'auteur peut être sévère. 

A propos du service Google Recherche de Livres 

En favorisant la recherche et l'accès à un nombre croissant de livres disponibles dans de nombreuses langues, dont le français, Google souhaite 
contribuer à promouvoir la diversité culturelle grâce à Google Recherche de Livres. En effet, le Programme Google Recherche de Livres permet 
aux internautes de découvrir le patrimoine littéraire mondial, tout en aidant les auteurs et les éditeurs à élargir leur public. Vous pouvez effectuer 
des recherches en ligne dans le texte intégral de cet ouvrage à l'adresse fhttp: //books .google. com| 



* - ■ 



!• 



r 




4/1 

SisA3 



STAC» 

JUL Z a )3b9 



■,3i? 



ARCHIVES HISTORIQUES 



LA SAINTONGE ET DE L'AUNIS 



CARTULAIRE DE SAINT-JEAN D'AXGELY 
TOME PREMIER 




l'ICAIll). l.imiAIHK-KDlTIUli 

Hun BmOPAITII. M 



SAINTES 

M"' bRi:NKAl.' SAISr-MtHAliD- L!t;llAli;K 



m r 



SOCIETE 



DES 



ARCHIVES HISTOHIOUKS 



Dl^ 



LA SAINTONGE ET DE L'AINIS 



ARCHIVES HISTORKJUES 



LA SAINTONGE ET DE L'AUNIS 



CARTULAIRK DE SAINT-JEAN D'ANGELY 
lOMK PltEMlKH 




imiNKAl :;a1NT MKI>.\Rn. U!;HAIKl 



LE CARTULAIRE 



DE 



L'ABBAYE ROYALE DE SAINT-JEAN D'ANGÉLY 



PREFACE 

L'abbaye de Saint-Jean d*AngéIy a été Tune des plus impor- 
tantes de i^ouest de la France. Elle occupait remplacement d'un 
ancien palais des rois d'Aquitaine, situé près de la Boutonne et 
d'une forêt nommée Angeriacurrij Engeriacum ouingiriacum. 
Tout auprès s'élevait une ancienne église dédiée à la Sainte- 
Vierge, dans laquelle le roi Pépin fit déposer le chef que l'on 
croit être celui de saint Jean-Baptiste, et qui lui avait été envoyé 
d'Orient. Au milieu du ix* siècle, le roi Pépin fonda l'abbaye 
et la donna aux religieux de Tordre de Saint-Benoît. Puis les 
Normands détruisirent ce monastère en 867. Le comte Ragaire 
et son frère Eble, évèque de Limoges, rebâtirent l'abbaye en 
941, avec le consentement de Louis d'Outremer. Mais les pro- 
testants la détruisirent à nouveau de fond en comble en 1562 et 
1568. et brûlèrent ses reliques et ses trésors ainsi que la ma- 
jeure partie de ses archives. 

Les religieux de la réforme de Saint-Maur y furent intro- 
duits en 1623, et, grâce à la paix qui régna depuis, ils purent 
reconstruire l'église, reconstituer en partie leur chartrier et 
donner à la maison une nouvelle existence jusqu'à la révolution 
de 1789. A cette époque, l'abbaye disparut ainsi que la presque 
totalité des archives. 

Les travaux des érudits et notamment des bénédictins réus- 
sirent néanmoins à sauver, au cours des xvii* et xviii* siècles, 
une partie des données historiques qui permettent de faire 
l'histoire de l'abbaye. 

Archives, xxx. 1 



— 2 — 

Ce sont ces documents sauvés de la destruction dont nous 
entreprenons la publication. 

Les archives de l'abbaye comprenaient primitivement un 
certain nombre de dossiers portant le nom de layettes, dans 
lesquelles les titres étaient vraisemblablement groupés dans un 
ordre géographique, correspondant aux différentes maisons 
relevant de Tabbaye et aux obédiences. 

Ce classement par layettes fut rétabli ou conservé par les re- 
ligieux de la congrégation de Saint-Maur. 

Au XVII* siècle, les layettes atteignaient au moins le nombre 
de soixante-six. 

Il y avait en outre un certain nombre de cartulaires ou de 
registres qui avaient été sauvés de la destruction en 1562, ou 
constitués depuis. Ce sont les suivants : 

1*^ Le plus ancien et le plus important était « unggros livre es- 
criptà la main en langue latine, fort vieil et antien, appelé le Car- 
tulaire de Tabbaîe de Saint-Jean d'Angéli, contenant les fonda- 
tions et donations faictes à la dicte abbaîe, escript en sept vingt- 
trois feuilletz de parchemin intituUé ^Fidelle Testamentum ^» 
Le titre était celui de la première pièce figurant au cartulaire. 
Ce précieux volume est aujourd'hui perdu ; mais, en dehors de 
quelques chartes, qui ont été imprimées dans des recueils et des 
ouvrages du xviii* siècle, il en existe deux copies. 

L'une de ces copies est conservée aux manuscrits de la 
bibliothèque nationale, sous le numéro 5451 du Fonds latin. 
L'autre existe, sans ordre, dans la collection de dom Fonteneau, 
de la bibliothèque de Poitiers, aux volumes 13, 27 bis, 62 et 63, 
mais avec l'indication de la place exacte où se trouvaient les 
pièces du cartulaire. Il en est de môme d'une copie partielle due 
aux soins de Jaillot et conservée à la bibliothèque de La Ro- 
chelle, mss. 128. 

2^ Un a grand papier ou chartulaire, où sont contenus les 
ofHces et bénéfîces ecclésiastiques du diocèse de Saintes, escrit 
en latin, de 31 feuillets de grand papier, sans aucune couver- 
ture que d'une feuille de papier blanc, signé Begasseur, scriba 
capituli Xantoncnsis *. » 

1. Note aux fol. 278-279 du mss. n« 12778 du fonds latin de la biblio- 
thèque nationale. 

2. Indiqué sous la date du 13 décembre 1623 (layette 30). Dom Fon- 
teneau, loc. cit.^ t. Lxii, p. 373. 



— 3 — 

3* Un « registre de papier commun relié en parchemin, con- 
tenant 152 feuillets, lesquels sont des copies de plusieurs actes 
en latin, b II est marqué à la fin de ce registre que les copies 
qu*il contient ont été vidimées et collationnées sur Toriginal du 
cartulaire représenté par D. Simon Ghalouze, religieux et sindic 
dudit monastère de Saint-Benoit, assisté de M" Hélie Fessy, son 
procureur, écrit en 143 feuillets de parchemin, en lettre gothi- 
que, relié et couvert, ce requérant M* Valentin Régnier de 
Droue, conseiller et aumônier du roy, abbé commendataire 
de Tabbaye dudit Saint-Jean, par Jean Suriau, sieur de La 
Coursollière, conseiller du roy au siège royal de Saint-Jean 
d'Angély, commissaire, en cette partie député, le 19 janvier 
1669 K » 

4* « Un livre relié escrit à la main, couvert de parchemin, 
intitulé :JVouum regalis abbaiiœ Sancii Joannis Angeriacensis 
Cartophylacium ex vettMStioribus cariulis qxias in antiquo 
monasterii cariulario desideres compactum scribebat frater 
Joannes Desprès, anno 1678. > Ce cartulaire avait au moins 
599 pages *. 

5* Un registre des anciens statuts et règlements de Tabbaye s. 

6* Un vieux registre de notaire de 1488 * . 

7* Un Martyrologe indiqué dans le cartulaire, pièces n* I et 
autres, et un Nécrologe visé par les érudits du xviu* siècle et 
notamment par les auteurs du Gallia christiana. 

8* Un registre contenant sans doute des notices de la vie cou- 
rante de Tabbaye, sorte de diaire, et où se trouvait la relation de 
Texhumation du prince de Gondé, le 23 novembre 1613 ^. 

9* « Liber actuumcapiiularium monasterii S. Joannis An- 
geriacensis congregaiionis Sancii Mauri. » 486 pages *. 

De tous ces registres, un seul, sauf également ce dernier, nous 
est connu dans son entier, par les copies qui en ont été conservées. 

C'est ce cartulaire que nous publions intégralement dans le 
présent volume, en prenant pour base de la publication la copie 

i. Note sur un document aux archives nationales, Q^ 124. 

2. Indiqué aux fol. 78 et suivants du mss. 558 de la bibliothèque de 
La Rochelle. 

3. Bibl. de Poitiers, dom Fonteneau, t. lxii, p. 385 et suivantes (mé- 
moire de 1669). 

4. Loc, eit, 

5. D», t. Lxiii, p. 593. 

6. Bibl. de La Rochelle, mss. 546. 



qui en est conservée à la bibliothèque nationale, Tonds latin, 
a' 5451. 

Le manuscrit de la bibliotli^ue nationale a 35 centimètres 
sur 25. Il est couvert en parchemin. Les deux premiers Teuillets 
sont enblanc. 

Au folio 3 verso figurent en couleur les armes de l'abbaye de 
Saint-Jean d'Angély que nous reproduisons ici. 




On Utaurolio4 recto, d'une écriture du xvii" siècle: a Les 
armes de l'abaye de Sainct-Jean d'Angély portent de France à 
fleurs de lis d'or sans nombre, franc quartier de gueulles chargé 
du chef de saint Jehan dans une couppe d'or, crosse et mitre 
d'or, e 

Du folio 4 au folio 9 existent quatre feuillets blancs. 

Le folio 9 contient le commencement de la copie, plus les 
indications suivantes : « Reg. 9093 '. Baluz. 174, fol. i. — Au 
bas du folio : a n" 5'i35 n, rayé avec l'indication n* 5451, et en 
timbre rouge: * Bibliothecœ rcgiœ. » 

Entëtedu folio 17 se trouve le commencement de la copie 
d'ensemble du Cîirtulaire. Ce foiio, en outre du n" 17, porte le 
n' t7'i, puis le n" 1, qui est le point de départ de la pagination 



— 5 — 

de la copie du cartulaire, lequel comprend 172 feuillets non 
interrompus. 

Le manuscrit se termine enfin par un certain nombre de 
feuillets blancs. 

L'écriture est du xviii* siècle. Elle est bonne, mais doit être 
celle d'un scribe, qui ne savait pas ou savait peu le latin ; l'or- 
thographe de certains mots semblerait indiquer qu'il écrivait 
sous la dictée d*une autre personne, peu familiarisée elle-même 
avec la langue latine et la lecture des textes du moyen âge. 

Quelques mots par trop incorrects, mais non tous, ont été 
corrigés de la main d'une personne vraisemblablement plus 
instruite que le scribe ; mais cette dernière parait n'avoir cor- 
rigé que les passages dont elle avait sans doute besoin. En tous 
cas, elle n'a pas eu en main le manuscrit original : car elle n'a 
rempli aucun des blancs laissés par le copiste, et à l'excep- 
tion d'un cas où la correction venait d'elle-même, elle ne ré- 
pare aucune omission. Elle se contente de modifier quelques 
formes qui lui semblent fautives. A plusieurs reprises, elle sub- 
stitue notamment à tort le mot feodum à foedium, c'est-à-dire 
fœdium^ qui est la forme à peu près constante du manuscrit. 
Les corrections de cette seconde main sont très reconnaissables 
à la couleur de l'encre qui est plus noire. 

Comme nous l'avons dit, le cartulaire original se composait 
de 143 feuillets. Si nous en croyons dom Fonteneau S récri- 
ture en aurait été du xii* siècle, semblable, dit-il, à celle d'une 
charte de 1083, qu'il ne désigne pas autrement, et dont il ne 
parait pas avoir conservé la copie dans ses recueils. 

Il est vraisemblable, s'il en est ainsi, qu'il y avait dans le car- 
tulaire des pages vides qui ont été remplies postérieurement 
par des copies de pièces ou des notices du xii* siècle, du xiii* 
siècle et même quelques mots, à l'occasion, des siècles suivants. 

Ce fait n'est pas exceptionnel, et notre regretté confrère Oiry 
a noté des faits analogues dans son Manuel de diplomatique 
(Paris, Hachette, in-8*, p. 31). 

La plupart des pièces contenues au cartulaire et ayant date 
certaine s'étendent du 29 juin 914 (vente à Protier, évêque de 
Poitiers, par sa mère) à la fin du xi" siècle. A cette dernière 
période correspond en eflet une longue série de documents. 

i. Bibl. de Poitiers, t. ziii, p. 247. 



— 6 — 

Mais il y en a quelques uns, à date précise, qui sont incontes- 
tablement des siècles suivants. 

Nous citerons notamment: en 1105, le don de la terre d*Es- 
nandes ; en 1107, une charte relative à Talmont ; en 1127, une 
confirmation de dons par Isambert de Ghâtelaillon ; en 1131, un 
diplôme de Guillaume X ; de 1150-1170, une donation de Tronel- 
lus ; en 1190, une confirmation de dons par Isambert de Ghâtel- 
aillon; en 1224, une confirmation des donations par le roi Louis 
VIIT ; en mars 1225, un acte d*Hélie, évèque de Saintes, au 
sujet des frères mineurs, etc. 

Si Ton s'en réfère aux différentes copies qui ont été faites du 
cartulaire, la vraisemblance de récriture du xi* siècle ressort de 
remploi de la cédille sous la lettre e, que les uns ont conservée, 
que d'autres ont remplacée dans les copies par des as, notamment 
les copistes du manuscrit de la bibliothèque nationale. 

Le cartulaire de Saint-Jean d'Angély, comme ceux de beau- 
coup d'abbayes, se composait de notices ou d'analyses des 
titres qui étaient conservés au Trésor. Nous ne pourrions mieux 
faire pour donner une idée du procédé employé que de repro- 
duire la note suivante, par laquelle dom Fonteneau commente 
le soi-disant diplôme de Louis d*Outre-mer. pièce H du cartu- 
laire. On n'a qu'à se reporter à ce sujet aux judicieuses ap- 
préciations émises à cette occasion, par Giry (loc. cit.], 

« Je conviens, dit le savant bénédictin D. Fonteneau ', qu'en 
supposant le titre daté du mois de juillet de la 15* année du 
règne de Louis d'Outre-mer, comme un vrai diplôme, il fau- 
drait en conclure que .ce fut Guillaume Tète d'Etoupe qui 
restaura Tabbaye de Saint- Jean d'Angéli. L'expression est 
claire : quod nos ipsi œdificavimus. Mais, tout pesé et examiné, 
on découvre évidemment que ce prétendu diplôme, comme quel- 
ques autres titres qui sont dans le même trésor, ne sont autre 
chose que des notices dressées par quelque moine de cette ab- 
baye, en vue de conserver à la postérité la mémoire de la des- 
truction, de la restauration, des dons et des bienfaiteurs de Tab- 
baye de Saint-Jean d'Angéli. L'auteur de ces notices ne s'est 
proposé que cet objet ; tout le reste lui a été étranger. 

» Dans cette idée il aura tiré, selon l'usage ordinaire, la sub- 
stance de ce qui était contenu dans les chartes originales des 
bienfaiteurs, et, dans les confirmations qui en avaient été faites 

i. Dom Fonteneau, bibl. de Poitiers, t. ziii, p. 55. 



— 7 — 

par les rois ; mêlant ensemble tous ses extraits, il en aura 
dressé les notices telles qu'on les voit aujourd'hui, se servant 
souvent, dans une notice, des mômes expressions, soit des 
chartes, soit des diplômes, réunissant le tout sous une même 
époque, et probablement sous celles des diplômes des rois, 
quoique ces chartes et ces diplômes originaux eussent diffé- 
rentes dates et eussent été donnés en différents temps. C'est ce 
qui aura occasionné la confusion qui règne dans ces notices, où 
Ton voit attribué à Tun ce qui ne convient qu'à Tautre. De là 
les mêmes expressions dans la notice de la 15* année du règne 
de Louis d'Outre-mer et de la 3* année de Hugues Gapet. De là 
le don des mêmes biens par Guillaume Tête d'Etoupe et Guil- 
laume Fier à Bras, son fils ; de là le titre de restaurateur éga- 
lement pris par ces deux ducs d'Aquitaine : quod nos ipsi sedifi' 
cavimus ; de là les mots : nunc a pristino penitus honore 
desolatSLYn^ emploies mal à propos dans une notice datée de la 
troisième année du règne de Hugues Gapet, puisque Tabbaye 
de Saint-Jean était déjà restaurée depuis longtemps, et dont 
Fauteur de la notice ne se sera servi que parce qu'il les aura 
trouvés dans le diplôme de la 6* année du règne de Louis 
d'Outre-Mer ; de là la quantité de souscripteurs de diflé- 
rents tems placés mal à propos dans une même époque. En 
effet il est certain : 1* que le duc d'Aquitaine qui vivoit la 
15* année du règne de Louis d'Outre-Mer n'a pas été celui qui 
vivoit la 3* année de celui de Hugues Gapet ; 2* si Guillaume 
Tète d'Etoupe a restauré Tabbaye de Saint-Jean, ce n'a donc pas 
été Guillaume Fier à Bras, ou si ça été Guillaume Fier à Bras, 
ce n'a pas été Guillaume Tète d'Etoupe ; 3* les mots : nunc 
a pristino penitus honore desolatam étaient déplacés sous le 
règne de Hugues Gapet, comme on l'a déjà dit, puisque l'on 
convient que cette abbaye fut restaurée avant même le milieu 
du X* siècle. 

> C'est donc cette réunion et cette espèce de farrago de plu- 
sieurs titres ensemble qui a jeté dans Terreur d'habiles gens, 
qui ont regardé ces pièces comme des actes, à tous les articles 
desquels convenait la date qui se trouve ordinairement à la 
fin. Ces sortes de pièces sont*à la vérité propres à faire con- 
naître en général ce qui s'est passé, mais absolument inutiles 
pour distinguer le temps, fixer des époques et désignera chaque 
souscripteur la place qui lui convient. Il est de la dernière im- 
portance de faire toutes ces observations dans les notices, pour 



— 8 — 

ne pas tomber nécessairement dans des anachronismes capables 
de jeter partout la confusion. » 

Nous inspirant de ces observations qui sont absolument 
justes, et de l'étude personnelle que nous avons faite du cartu- 
laire, nous considérons une grande partie des chartes comme 
des notices qui résument les dons d*une période et qui n'ont 
pas date certaine ; nous avons cependant mis à la plupart d'en- 
tre elles des dates à peu près fixes, en indiquant toutefois les 
années extrêmes entre lesquelles se déroulent les événements 
qui ont servi de base à la notice. Nous nous sommes appuyé 
pour cela sur la concordance des noms des donateurs et des 
souscripteurs, ou sur diverses autres indications qui, par leur 
longueur ou leur subtilité, ne pouvaient faire partie de Tim- 
pression du volume. Que le lecteur sache bien toutefois que 
nous ne donnons pas ces dates comme absolument certaines ; 
mais nous estimons que cette indication contient une limitation 
sufïîsamment fondée et peut rendre des services, en ce sens 
qu'elle permet de retrouver plus facilement le document dont 
on a besoin. 

Telles sont les seules observations qu'il y avait lieu de pré- 
senter aujourd'hui au lecteur pour lui permettre l'emploi et 
l'étude du cartulaire. Nous nous réservons d'étudier, en tête 
d'un second volume qui contiendra une nombreuse série de do- 
cuments inédits, l'histoire, la vie de l'abbaye tant à l'extérieur 
qu'à l'intérieur, ainsi que celles de ses nombreuses possessions. 

Nous avons pris pour base de la publication le texte du ma- 
nuscrit n* 5451 de la bibliothèque nationale. Mais nous avons 
cru devoir indiquer en note les variantes des autres copies qui, 
la plupart du temps, contiennent un meilleur texte, de meilleures 
leçons. 

Ces variantes ont été] empruntées soit au GaHia christisinaLi 
soit aux manuscrits conservés dans la collection de dom Fon- 
teneau, à la bibliothèque de Poitiers, soit à la collection de Jail- 
lot, à la bibliothèque de La Rochelle. Nous avons laissé de côté 
certains textes imprimés par Besly et autres qui ont été trans- 
crits vraisemblablement sur les copies de dom Fonteneau et de 
Jaillot. Nous n'avons pas non plus mis les variantes adoptées 
dans la collection Moreau (Bibliothèque nationale, t. XLi, xliii- 
XLix, LUI, LV, Lvii, Lxxxiv, GCLXxvii, ccLXXxiv), qui Contient des 
copies prises sur le mss. 5451 de la bibliothèque nationale ou sur 
dom Fonteneau. 



— 9 — 

Nous avons négligé toutefois, la plupart du temps, certaines 
variantes consistant uniquement dans Torthographe de mots à 
interprétation non douteuse, mais qui témoignent de différentes 
manières de lire le manuscrit ou de Tintention de substituer l'or- 
thographe du scribe à celle du rédacteur du cartulaire. 

Il suffira par avance d'en signaler quelques unes une fois pour 
toutes. Le copiste du manuscrit de la bibliothèque nationale adopte 
en effet les formes Joannes^ eleemosinajSylva.acquirere, quid^ 
quid, eclesia, exepto, aui/iorisare, pargamenum^ etc., quand 
les bénédictins écrivent au contraire dans leurs copies Jo/iannes, 
elemosina, silva, adqutrere, quicquid, ecclesta, excepto^ aucto- 
mare, pergamenum. Le manuscrit de la bibliothèque natio- 
nale emploie Vse comme dans Torthographe moderne ; on le re- 
trouve rarement dans les copies de dom Fonteneau et autres, 
qui se contentent de mettre un e, soit simple, soit accompagné 
de la cédille qui existait sans doute au cartulaire. 



EXPLICATION DES ABREVIATIONS 

BMPLOYl^BS DANS LB TBXTB 



Cart. orig. — Gartulaire original. 

A. — Variantes du mss. de Jaillot, n* 128 de la bibl. de La 
Rochelle. 

B. — Variantes du Gallia, christiana. 

G. — Variantes des manuscrits de dom Fonteneau, Bibl. de 
Poitiers, t. xiii, xxvii bis, lxii et lxiii. 

D. — Variantes d'une notice conservée dans la même collec- 
tion, au tome lxii, dans des notes de dom Boyei^ 

E. — Vidimus de quelques pièces du cartulaire fait le 9 février 
1G88, par les notaires Cherpantier et Mestadier, coUationné par 
Jérôme Bignon, chevalier, conseiller du roi, maître des requêtes 
ordinaire de son hôtel, intendant de justice, police et Onances 
de la généralité de La Rochelle, les 28 décembre 1726 et 7 jan- 
vier 1727. — Bibl. de La Rochelle, mss. 557, fol. 94. 



I 

9Â2y 7 Janvier. — Diplôme de Louis d*Outremer, roi de France, qui 
commet Tabbaye à un nommé Martin pour en bannir le désordre et y 
rétablir la régularité. — Cari, orig., foL 4. — B.^ tome H, Instrum.y 
col. 464. — C, t. XIII, p. 45, et t. LXII, p. 473. — E., fol. 94. 

Fidèle testamentum. 

Preceplum Ludovici régis de abbatia Sancli Joannis ^ 
In nomine sanctae et individuae Trinitatis, Ludovicus, 
gratia^ Dei Francorum rex. Si loca sancta divino cultui 
manicipata ^ ob amorem Dei et sanctorum ejus rite ^ dispo- 
nimus, atque in melius reformamus, a summo remune- 
ratore id nobis recompensari pro certo conGdimus. Qua- 
propter omnium sancta Dei ecclesia fidelium, tam presentium 
quam ^ futurorum, noveril solertia ^ et prudens industrie ^, 
quod ^ nostrae dignitatis adientes ^ presentiam, Ragarius ^^, 
comes illustris ^S et Eblo nostram humiliter ^^ expetiere 
clementiam quatenus ^^ quandam abbatiam, in honorem ^^ 
sancti Joannis Baptistae, in loco qui dicitur Ângiriaco ^^ 
nunc a pristino penitus honnore desolalam, cuidam servo 
Dei, nomine Hartino ^^, causa emendandi, per preceplum ^^ 
nostrae regalitatis conferre dignaremur. Quod et fecimus. 
Unde hoc nostrae altitudinis decretum fieri ac memorato 
Hartino dare ^^ praecepimus, per quod praefatam abbatiam ^^ 
cum omni integrilate quamdiu advixerit*®, leneat,et mona- 
chos inibi regulariler Deo ** auxiliante, collocet, et ** ipsi 
manarchi ^\ secundum regulam sancti Benedicti, omni tem- 
pore, post discessum istius, abbatem eligant sibi, et nuUus 
comes aut aliqua persona praepotens aliquod praejudicium*^ 
praenominatae abbatiae Sancti Joannis inferiat *^; sed, secun- 
dum aliorum morem locoiiim, sub régula jam dicti almi 
Benedicti militantium, immunis, sub noslra deffensione et 



— 12 — 

successorum nostrorum permaneat. Et ut hoc nostrae autho- 
ritatis *^ emolumentum per succedentia temporum curricula 
inviolabiliter perseveret, manu propria subter firmanles ^'^ 
annuli^^ nostri imagine corroborari praecepimus. Signum 
doraini -^ Ludovici, gloriosissimi régis, f Odilo, notarius, 
ad vicera Eirici ^^ episcopi, recognovit 3*. 

Âctum Pictavis ^ civitate, septimo idus januariy, indic- 
tione décima ^^, anno autem sexto régnante Ludovico rege 
Francorum. In Die 3* nomine. Amen. 

i. B. charta Ludovici Transmarini pro Angeriaco. — 2. B. de gratia 
Dei. — 3. B. C. mancipaU. — 4. C. vite. — 5. C. E. et. — 6. C. D. 
sollertia. — 7. B. C. D. E. induslria. — 8. E. quia. — 9. E. adeuntes. 

— iO. E. Rogerius. — il. B. illuater. — 12. B. humiliter nostram expe- 
tierunt. — 13. B. C, D. quatinus. — 14. C. D. honore. — 15. B. Ange- 
riaco. — 16. E. (Martino). — 17. B. prœceptum. — 18. B. donare. — 
19. C. ecclesiam. — 20. E. vixerit. — 21. B. Deo regulariter. — 22. B. 
et manque. — 23. C. E. monachi. — 24. B. pnejudicium manque. — 
25. B. C. D. E. inférât. -- 26. B. D. auctoritotis. — 27. E. subterfir- 
mantis. — 28. C. anuli. — 29. C. D. domni. — 30. B. Eiri; E. Cirici. 

— 31. B. recognovi. — 32. E. PicUviensi civitote. — 33. B. XIV ; C. D. 
E. XV. Les auteurs du Gallia justifient ainsi ce changement : « Prius 
legebatur, Ind. X, et in chartul. XV, quod emendavimus ex Annal. Ma- 
bill. ad ann. 940, numéro 10. » — 34. B. C. Dei. 



II 

954 f 968 ou 4428 (Juillet) (a). — Notice des dons faits par les ducs 
d*Aquitaine^ comtes de Poitou, et notamment par trois. ducs du nom de 
Guillaume, vraisemblablement Guillaume Fier-à-Bras, Guillaume le 
Grand et Guillaume VII le Jeune. — Cart, orig.j fol, /. (Celte pièce était 

(a) Il y a lieu de se reporter aux observations faites dans la préface en 
ce qui concerne la rédaction et la date de cette notice, 951 ou 968 sui- 
vant diverses interprétations, 1123 selon d^autres. Si Ton s^en réfère à 
Tindication contenue dans la pièce même et qu'on considère cette indi- 
cation comme dénuée d'erreur, la date de 1123 est bien celle qu'il faut 
adopter. Il y est dit en effet que la notice a été faite la quinzième année 
du règne du roi Louis, c'est-à-dire Louis VI. Mais, dit-on, c'est une erreur, 
et le nom de Louis a été mis pour celui de Lothaire. Nous nous ran- 
geons d'autant moins à cet avis que dom Fonteneau observe lui-même 



— 13 — 

conêervée au trésor, Uyelie I") (a).— C, /. XUl, p. 47 e£ tfi>. — B., /. i/, 
/us/., coZ. 4(»5, etc. 

Hoc est praeceptum quod fecit Vuillelmus ^ dux Àquitano- 
rum, ad monaslerium ^ Baplistae Joannis Ingeriacensis ^. 

Cum olim Aquitaniae dissipata essent ab atrocibus bar- 
baris cuncla cœnobia (abbatia à Pipnio rege in honore bea- 

que la notice fut faite au xii* siècle. (V. oote suivante). Pour nous, il 
faut adopter la date de juillet 1123. 

Les premières lignes, jusqu'à Unde Willelmus, sont un résumé de 
quelques faits qui se trouvaient à la connaissance du rédacteur de la 
notice. Puis celui-ci a analysé, par ordre de dates, trois groupes de 
diplômes ou de chartes. La première partie jusqu'à Hoc itaque vise les 
dons faits à diverses époques (963-993), par Guillaume Fier-à-Bras, dont 
on a des copies distinctes datées de juillet 989, août 990, janvier 99 i, et 
rappelle surtout la charte de 989. La seconde contient les confirmations 
des dons précédents par Guillaume, fils de Guillaume Fier-à-Bras (993- 
1029). La troisième qui va jusqu'à dinoscitur viserait les donations pos- 
térieures. Le mot presena, appliqué au duc, s'appliquerait au duc existant 
en 1123, c'est-à-dire à Guillaume YII dit le Jeune (1087-1127). Quant aux 
signatures, elles se rapporteraient principalement aux chartes de Guil- 
laume Fier-à-Bras, car Gislebert II fut évêque de Poitiers de 975 à 1021. 

(a) Nous empruntons à dom Fonteneau (t. xiii, p. 62) la note sui- 
vante : «« Note 43. — La pièce sur laquelle on a fait cette copie est con- 
servée en original dans les archives de l'abbaye de Saint-Jean d'Angéli, 
1*^ layette. On a marqué mal à propos sur le dos du titre : Pancarte de 
fondation du prieuré de Muron faisant mention du transport du chef 
de saint Jean au tems de Pépin^ et comme il fut posé sur la I'* pierre 
qu^on trouva sur le bord de la mer. La pancarte est belle et en bonne 
forme, quoique fort endommagée par vétusté. L'écriture en est aussi 
fort belle et semblable à celle du xii* siècle. Toutes les souscriptions 
sont de la même main et semblables à l'écriture du titre. On n'y voit 
aucun vestige de sceaux, ce qui n'est pas surprenant : i« parce que les 
sceaux n'étaient pas encore en usage dans le x* siècle ; 2* parce que 
les comtes de Poitou, ducs d'Aquitaine, n'étaient pas encore absolu* 
ment sur le pied des souverains quoiqu'ils eussent déjà usurpé une par- 
tie des droits domaniaux, mais ne tenoient encore leur dignité que des 
bienfaits des rois, et, comme on parlait alors, à titre de bénéfice ; 
3* parce que ces chartes ne sont pas de véritables originaux, mais seule- 
ment des notices de ces originaux. Encore suis-je persuadé que ce ne 
sont pas les notices originales, mais des copies faites dans le xii« siècle 
sur les notices originales dressées vers la fin du x* siècle. Si elles sont 
originales, elles n'ont été certainement dressées que dans le xii* siècle. » 



— 14 — 

tissimi precursoris Ghristi Johannis edificata apud Ângeliaco 
a solo dirula et multis prediis quibus idem rex gloriosus 
ipsam ditaverat, videlicet Vultrone, dTves marisco, qui cir- 
cumquaque adjacet Castro quod vocatur Allionis ecclesiis, 
terra culta et inculta, Egolins, et fere omnibus que sunt a 
littore maris, ubi dudum idem venerabile caput allatum ab 
Âlexandria super lapidem primum applicuit usque ad locum 
ubi nunc requiescit, et aliis multis tam in Sanctonico quam 
in Pictavensi episcopatu circumquaque diffusis est expoliata. 
Unde) * Vuillelmus, dux clarum qui ^ sidus Aquitaniae, lux 
et decus patriae, cum praBSulibus ^ abbatibus, suadentibus 
inclytis ducibus cunctisque principibus suis, quamdam^ 
abbatiam in honnore beatissimi praecursoris Ghristi, Joannis, 
aedificalam, ubi caput ipsius latitatum esse dinoscitur cor- 
pusque confTessoris Reverentii, in loco Angeriaco nuncupato, 
pro redemptione atque salute animas suae cunctorumque 
parentum suorum antistare ^ cupiens, id preceplum affirma- 
tum habetur^. Quatenus nemo foret deinceps mancipium 
neque vernula, in servitio domino suo positus, si propter 
expellendam animam suam a Géhenne ^^ igné, loco ipso, 
adliaerere, ac ^* subjectus adesse ^^ voluerit, ibique vita vui- 
duata ^3 rorapendi seculi ^^ ad Ghristum migraverit, quot- 
quot *^ de substantia sua loco ^^ sancto dimiserit, totum 
foret, fratribus regulariter ibi famulantibus, nemine contra- 
dicente. Fecit, itaque memoratus dux hoc *^, domini praeno- 
minati precursoris Ghristi Joannis, necnon et beati Reve- 
rentii, ex his possessionibus quibus continuo audituri estis. 
Itaque ex alaudo '^ suo indominicatu ^9, quod est situm *^ 
in pago Santonico ^^ ultra fluvium qui Gharantonia nuncu- 
palur*^, curtam unam que vocatur Pariacus*^, cum ecclesia 
et omnia quae ad mediatem ^^ pertinent. Item, in ipso comi- 
tatu, curtam alteram dimidiam quae vocatur Fraxina 2^. Non 
vero procul ab ipso loco, villulam dimidiam quae vocatur 
Poliacum 2®, cum ecclesia intégra. Prope itaque loco ipso, 
villulas duas quae nuncupatur his nominibus, Oxiacus et 



— 15 — 

Ârcuntius ^^. Ilerum juxta illum locum, villulam unam 
quae vocatur Fontatricus *®, cum ecclesia quae el*^ ad ipsem 
pertinent ^^ Rursusque in alio loco, curlam unam quae 
vocatur Niriacus, cum ecclesia et que ad ipsam pertinere 
videnlur 3*. Item, in alio loco, Germariam villam. Iterum- 
que, in alio loco, villam quod ^ vocatur Sicuipacus ^. Rur- 
sus infra castrum ^ quod nuncupatur Melatense, eclesiam 
unam cum duodecim jugeribus vinearum et cum farinario 
uno, pratio (ou prata) ^ terramque arabilem et omnia quae 
ad ipsam pertinent ^. Item alias, infra castrum quod voca- 
tur Niortense, eclesiam unam. Iterum, in comitatu Pictavo, in 
vicaria Lyrancnse ^^, in villa quae nuncupatur Cracmartius, 
ecclesiolam unam cum villulis, curtiferis, viridiariis, terris, 
pascuis adjacentiis, sylvis cultis et incultis ^ et inquisituris. 
In alio itaque Cracmartio ^, villulas, terras *^, farinarium, 
ut ^^ quantum ad ipsum alaudum ^^ pertinet. Item alias, in 
villa quae vocatur Latiliacus, super flumen ^^ Alsantia, villu- 
lam •" unam, terras, prala *^ farinarium, silvam quae vocatur 
Mairlalensis ^^ et servos et ancillas. Rursus, in alio loco, villam 
quae vocatur Bondiliacus *^, terras, vineas **, servas et ancillas. 
In ipso pago, villam quae vocatur Magnalorum, maxnillum 
unum^^ cum octo jugeribus vinearum. Hos itaque alaudos quos 
hic nominavimus, Fulco tradidit ad sancti Joannis ecclesiam. 
Item Yuillelmus dux, in comitatu Alniense, in villa quae voca- 
tur Huronis, dédit, cum ecclesia, cum insulis dividitur stoa- 
rius qui inchoatur ^^ ad villam quae vocatur Ârcilerias usque 
ultram ^^ insulam quae vocatur Flaviacus, et revolvitur usque 
ad terram Horamia ^^, postquam revertitur ad sinistram par- 
tem per villam Ortiricam ^\ Item alias villam quae vocatur 
Benon^^, cum capellis duabus, una Sancti Pétri et alia 
sancti Reverentii, cum farinariis, sylvis, et alia eclesia in 
villa quae vocatur Ârsonia, cum omnibus adjacentiis quae ad 
ipsum alaudum pertinere videntur, sicuti Lebnia^^ putrida 
dividitur et decurrere videtur. Et in alio loco, villa Bucilia- 
cus. Et alias alterram quae vocatur Buffetus ^^ et aliam que 



— 16 - 

vocatur Expestonius ^^. Dédit itaque supradictus dux aquam 
vocatam Trescentiam ^®, pisces ferentera, juxta fluvium Vul- 
tonne ^^, nec procul a Talniaco oppido. Item placuit mihi 
atque bona decrevit voluntas ut quandam ^ sylvam quae est 
sita in pago Arienisce **, que appellatur Exulverto, pro reme- 
dio^^ animae meœ et patris meî et^ omnis progeniei noslrae, ad 
cœnobium almi praecursoris Ghristi Joannis Baptistae, quos nos 
ipse aedificavimus, deberem concedere. Quod ita et feci. Habet 
ipsa terra et ipsa sylva, in circuitu, laterationes, ex una parte, 
quae vocatur Mallevallis, alla parte, fluvium Yultonne, tertia 
parte, fluvium quae nuncupatur vulgoTrecensia^^. De mancipiis 
meis dono beato Joanni virum unum que nuncupatur Marcar- 
dus, cum uxore sua et infantibus suis et quod ad ipsum perti- 
net ; item alium mancipium qui vocatur Emericus ^^, cum 
uWe sua, et omnia que ad ipsum pertinent^^, salinas trecen- 
tas areas et piscatorias viginte duas ^'^. Hoc itaque praeceptum, 
Yuillelmus,filius su us, instar genitoris sui, confirmare jussit. 
Hic vero presens Vuillelmus ®^, recipiens honnorem patris 
sui, cum omnibus principibus nobilium suorum, conflrmare 
praecepit assertumque perpetim tenere. Et ideo notum sit 
omnibus tam presentibus quam et futuris, successoribus 
nostris, ut si nemo surrexerit qui hoc praeceptum contra- 
dicereausus fuerit,et maledictus, perpétua maledictioneaderit, 
et ab Âquilania exul projicietur, nisi ad emendationem proti- 
nus ^^ adveneril. Ex his itaque mancipiis quos, in capite 
hujus, scriptione nominavimus, est quidam Marcardus, cum 
uxore et fiiliis suis omnique hereditate sua ; et quod ad 
ipsum ■'^ alium Emericum, nomine Mala Terra ^^ cum natis 
suis et uxore sua et omni hereditate sua; et quod ad ipsum 
pertinere videtur, in mari et in terris, etiam et in abyssis; 
rursus '^^ alium qui vocatur Bonelus, cum uxore sua, cum 
salinis tellureque déserta, et quod ad ipsum pertinet. PraB- 
sens igilur Vuillelmus '^^y dux reclorque Aquitanorium, pro 
sainte animae suae, parentumque suorum, supradicto cœnobio 
do tans, commodavil '^^ mancipium unum, nomine Dolberlum, 



— 17 — 

cum uxore sua filiaque una, cura omnibus rébus suis et quod 
ad ipsum pertinere dignoscilur ^^. Signum ^® Vuillelmi ''^ et 
iterum Vuillelmi''^ qui hanc condonationem fecerunl, et'^ 
Gisleberti, episcopi, et Arberti, vicecoraitis ^^ et Kadelonis **, 
vicecomitis, et Airaldi, vicecomitis ^\ et Bonis ®* et Ilugonis, 
et Mainardi, vicecomitis ®^ Josselini^^. Sf Rainaldi. Sf Ai- 
raldi. S f Bernardi. S f Bertranni. S f Joannis. S f Gri- 
maldi. Data mense julio, régnante Ludovico rege, anno 
decimo quarto *®. 

1. B. C. Willelmus. — 2. B. Sancli BapUstœ. - 3. B. CharU Wil- 
lelmi, Aquitanorum ducis, pro Angeriaco. Suit le titre ci-contre dans le 
texte. — 4. Pour plus de clarté, nous rétablissons à la place qu'il occupe 
dans la copie de Dom Fonteneau, au t. xiii, p. 41, ce passage omis dans 
le cartulaire. — 5. B. C. D. clarumque. — 6. B. dans le texte «prseauli » 
corrigé par le Gallia, en « prxsulibuê » ; C. episcopis et au lieu de prse- 
salis. — 7. B. quandam; C. au lieu de la phrase « quandam abbatiam,,. 
pro redemptione atque saluie, » il y a simplement prenominalam abba- 
tiam pro salute^ etc. — 8. C. antistere. — 9. C. afiirmari studuit. Quati- 
nus. — 10. B. Gehennae. — 11. B. at ; C. aut. — 12. esse au lieu de 
adesse. — 13. B. C. viduala rumpendi. — 14. C. secli. — 15. B. quitquit; 

C. quicquid. — 16. C. loca. — 17. C. hoc dotum prenominati. — 
18. B. C. alodo. — 19. B.C. indominicato.— 20 B. situs. — 21. B. Sanc- 
tonico. — 22. B. Cherantonia ; C. Cerantonia, au lieu de « qui Charan- 
tonia nuncupalur. » ~ 23. C. Pariniacus. ^ 24. C. D. medietatem per- 
tinct. — 25. C. Fraxinus. — 26. B. Paliacum. — 27. C. Arcuncius. — 
28. C. Fontanicus. — 29. C. et que au lieu de quœ et, ad ipsam pertinet. 
— 30. C. A la suite : Iterum juxta illum locum ecclesiam que vocatur 
Dedita cum decimis et que ad ipsam pertinet. — 31. C. videtur. — 
32. C. que. — 33. C. Squipiacus. — 34. C. Castro que nuncupatur Metu- 
linse. — 35. C. pratis. — 36. C. pertinet. — 37. Liranense. — 38. C. 
cultum et incultum \e\ inquisiturum. — 39. C. Cracmarcio. — 40. C. vil- 
lulis, terris. — 41. C. vel. — 42. C. alodum. — 43, C. fluyium. — 
44. C. villula una. — 45. C. terris, pratis. — 46. C. Mairalt et servis et 
ancillis. — 47. C. Bundiliacus. — 48. C. terris, vineis, servis, ancillis et 
quod ad ipsam pertinet. Item alias in, etc. — 49. C. maxnillo uno. — 
50. C. incoatur. — 51. C. ultra. — 52. C. Monramia, postquè. — 53, C. 
Portiricam. — 54. C. Beneon. — 55. C. Lemnia Pulrita. — 56. C. Bufe- 
tus. — 57. C. Espetonius. — 58. C. Tresenciam piscibus ferentem ; D. 
Tresenciam. — 59. B. C. Vultunnœ. — 60. C. quemdam silyam. — 61. B. 

D. Arjenisse ; C. Alnienisse. — 62. C. remedium. — 63. B. « yel n au 
lieu de « et » ; C. patri mei vel omni progenie nostra. — 64. C. Tresen- 
cia. Prope itaque loco ipsa ecclesiolas duas unaque vocatur de Brenai et 

Archives, xzz. 2 



- 18 - 

aliaque dicitur de Colra, cum decimis et quod ad ipsas pertinent. De 
mancipis, etc. — 65. C. Aimericus. — 66. C. pertiaet. — 67. C. Item in 
alio loco... (Le copiste indique qu'il y avait ici, au cartulaire, une ligne 
et demie effacées. — 68. C. Guillelmus. — 69. C. pronus. — 70. C. per- 
tinet. Item alium Aimericum. — 71. C Ministra au lieu de Mala Terra. 
— 72. C. rursum. — 73. C. Guillelmus. — 74. C commendavit manci- 
pio uno, nomine Dolberlo. — 75. C. dinoscitur. — 76. S f. — 77 et 78. 

B. Guillelmi. — 79. C. S f partout au lieu de el. — 80, 82 et 84. C vice- 
comiti. — 81. B. Kadelonis ; C. Cadeloni, vicecomiti. — 83. B. Ebbonis; 

C. Ebboni. S llugoni. — 85. C. Josceliai; D. Joscelini. Sf Renaldt. — 
86. C. D. XV. 

% 

III 

1073, après le 22 avril. — Don par Guy-Geoffroi, duc d'Aquitaine, 
de Téglise de Loulay, avec ses dépendances, et des dîmes de La Jarrie- 
Audouin.— Cari, orig., f^ 2 recto, — C t, XIII, p. 481. — B. t. II, Inst., 
col. 466 (par exlraitsj. 

Carta * Vuillelmi *, comitis, quam scribi jussit de rébus 
quas ipse dédit Sancto Joanni Baptistaî. 

Postquam in hujus mundi turbine, veluti in quodam ma- 
ris naufragii periculo 3, invidia hostis generis humani a Pa- 
radysi gaudiis expulsi sumus, immensis procellis hinc inde 
allidimur, perriculis fluctuamur, quatinus jacturis damnis 
affligimur, et plerumque de perituris rébus et de ipsa etiam 
valetudine proprii corporis, volentes nolentesque saepius sus- 
tinemus. Sed heu pro dolor ! quod magis pejusest frequentius, 
dispendium aniniae patientes contemnendo creatorem, praecep- 
ta ipsiusdespicientes, etut ita dicam,ad cumulurn malorum 
non solum conditorem contemnimus, sed etiam per ruplavi- 
tiorum et criminum, per praeceps incedentes, ui animal in- 
dominitum, effraenes mente cœci pervagamus; non enim in- 
tuentes neque considerentes, intimo mentis occulo, unde ex- 
cidimus, velquospiritus revertatur, praesenlibus gaudiis quam- 
vis transitoriis velut aelernis intendimus. Dum autem his 
implicamur, humana el mortalis conditio ad finem tendendo 
ducit recepturos mérita, prout quisque egit, sive bona vel 
mala suplicia vel mérita, quapropter expedit cuique, dum 



— 19 — 

adhuc spiritu caro vegetatur, currere et salagere modis om- 
nibus qualiter, fugienles pœnas, mœremur praemia aeterna. 
Quod non melius agere nos possc credimus quant ut, de 
perituris et caducis rébus, largiendo eleemosinam santorum 
eclesiis sive servis Dei ac pauperibus, impertiamus, ut, ab 
eis, in aeterna tabernacula recipere * mœreamur. Igitur, ego, 
Vuillelhmus^, Pictavorum cornes et Aquitaniorum dux,remi- 
niscens enormitatera nieorum scelerum, damnatorumque ^ 
pœnas perhorescens ^, santorum gloriam inhianter deside- 
rans, ex mei juris hereditate, concedo Domino, dono ® et ejus 
Baptista Joanni et sancto conffessori Reverentio, aliquid pro 
remedio animsB meae et genitoris mei Vuillelmi^ et gene- 
tricis ^^ Âgnetis atque omnium parentum meorum. Sunt 
autem res ipsae sitae in episcopatu Santonense et in comi- 
tatu Pictavense, in villa que dicitur Lolaicus, hoc est ipsura 
eandem eclesiam, cum omnibus ibi pertinentibus, id est 
sepulturam et baptisterium, cum fisco presbyterii *' eclesiae 
pertinenti« cum offerendis et decimis de omni jarrigia et de 
omnibus locis eclesiae pertinentibus, quaesitis et inquirendis; 
ut, ab hodierno die, et deinceps, habitatores loci Joannis 
beati Baptistae habeant et possideant, jure perpetuo. Hanc 
autem donnationem ^^ facio in praesentia domini ^^ Hugonis, 
abbatis Gluniensium, et domini Oddonis **, ejusdem loci ab- 
batis, videlicet beati Joannis et quamplurimorum nobilium, 
monachorum seu laicorum. Si quis autem mortalium ^^ 
quod fieri non credimus, huic nostrsB donationi, aliquam ullo 
modo calumniam inferre tentaverit, non solum non vindicet 
quot repetit, sed ira Dei super ipsum descendat sitque 
pars ejus cum Datan et Abiron, et, insuper, judiciaria po- 
testate coactus, libras auri quindecim persolvat. Ut autem 
haec carta firma et slabilis permaneat, manu propria si- 
gnavi, et firmandum ^^ tcstibus tradidi. Ipsi vero sunt, Senior 
Santonensis, Airaldius*^ mariscallus, Andréas *^, Geraldus 
Protinus *^, Giribertus Caronnellus et alii perplures. Actum 
publice, apud Santum Joannem Baptistam^^, tertia indic- 



- 20 — 

tionc décima, epacta nona, concurrente prima ^*, résidente 
in sede apostolica domino Gregorio, gubernante Francorum 
rem publicam Philippo rege, ofïîcium episcopatus Sanloni- 
cae sedis gerente domino Bossone **. S. Guillelmi, Aquita- 
norum ^^ ducis, anno ab incarnationc domini millesimo sexa- 
gesimo decimo. 

1. B. Charla altorius Willelmi Pici. comitis et Aquit. ducis pro ÀQge- 
riaco. — Puis le titre ci-contre est joint au texte. — 2. B. Willelmi. — 
3. La copie de dom Fonteaeau supprime le texte jusqu'à immensia, et 
depuis pericuUs jusqu'à Igilur ego Willelmus, — 4. B. recipi. — 5. C. 
Willelmus. — 6. B dampnatorum. — 7. B. perhorresceus sanctorum.— 
C. perorrescens sanctorum. — 8. B. Deo. - C Domino Deo. — 9. C.Wil- 
lelmi. — 10. B genitricis. — U.C. presbiteri. — 12. C. donationem. — 
13. B. C. domni. — 14. C. Odonis. — 15. C. Dom Fonteneau passe le 
texte jusqu'à Ul aulem. — 16. C. ûrmiindam. — 17. C. Airaldus. — 18. 
C. Andréas monachus. — 19. C Potinus, Girbertus. - 20. B C. anno 
ab incarnationc Domini millesimo scptuagesimo decimo tertio. Tout est 
juste dans les indications de la date, sauf le concurrent qui devrait être 
XI au lieu de X. — 21. C. concurrente I. — 22. B. Bosone. — C. Bosone. 
Signum. — 23. B. C. Willelmi Aquitanorum ducis. — Le texte de dom 
Fonteneau s'arrête là. 



IV 

Vers 408â {4060-4094).-' Don de la dlme de Loulay et de LaJarrie- 
Audouin par Arbert de Talmont et Aremburge, sa femme. — Bibl. de 
Poitiers, Dom Fonteneau^ mss. LXIII, fol. 424, où on lit, au bas de la page^ 
ce commentaire du religieux : « iV« J'ay trouvé l'original de celte pièce 
dans les archives de Vabbaye de Saint-Jean d^Angély, layette 28. 
IJ^écriture du titre original est assez belle. Quelques caractères tien- 
nent cependant du X* siècle ou du commencement de ^onzième. Les sous^ 
criptions paraissent de la même main que le corps du titre; mais les croix 
d^ Arbert de Talmont et de sa femme sont de leur propre main et assez 
mal faites, » — La copie de la charte se trouvait au fol, 2 verso du cart^orig, 

Garta Arberti de Talamuddo, de décima de Loliaco. 

In veneranda nativitatis^ praecursoris Ghristi, venit, in ca- 
pitulum nostrum, Arbertus de Talamendo *, sociata sibi 
plurima turbe laicorum. Ibi etiam, accepta nostra societate, 
in praesentia domini ac venerabilis Ranulfl \ Santonicae sedis 



— 21 — 

episcopi, domini ^ Oddonis, abbalis, totiusque praescntis 
conventus, reliquit, ex loto, Sanclo Joanni, decimam de 
Loliaco alque Jarrigia quani vice comilis Pictavensis super 
eundem ^ Santum Joannem injuste occupaverat. Quamobrem 
praeiatus abbas dédit (oedaliter ® eidem Arberto, mediatem ^ 
decimae, unde relictionera fecerat, tali videlicet modo, tali- 
que ratione, ut tertiam partem ipsius medietatis Sanctus 
Joannes recuperet, moiluo Arberto aut uxore sua Arem- 
burge. nie vero qui supervixerit ex his duobus, et solus pri- 
mogenîtus filius ejus simul tenebunt duas partes decimae 
que^ rémanent, solum modo in vitasua. Ubi autem ambo 
raorientur, illae dud& partes quarum possessores fiebant, dum 
viverent, ad Sanctum Joannem ^ redibunt. Sciendum quoque- 
quod, propter hujusmodi donum, Arbertus effectus est homo 
abbati, de manibus suis, promittens se fore fidelissimum 
defTensorem ^^, secundum possibilitatem suam, et de illius 
decimae quam reliquerat, et omnium rerum que Sancti 
Joannis^^ sunt, ubicumque consistunt. Ad banc igitur aiïir- 
mandam conventionem, posuerunt hoc pergamenum super 
altare Sancti Joannis, tam Arbertus quam uxor sua Arem- 
burgis, ibidem uterque, propria manu, signum suum depin- 
gens. Hujus itaque rei testes existunt Bealo ^^, vicecomes 
de Benaco '^^ Yuillelmus Ghenimus, Geraldus Potinus, Ber- 
nardus de Meletio, Hugo Gasco et multi alii. S. Arberti de 
Tali •}- mundo *^ S. f Aremburgis, su» uxoris. 

i. C. NatiTiUle. - 2. C. Talamundo. — 3. C. Rannulfi. — 4. C. Dom- 
ni. — 5. C. eumdem Sanctum. — 6. C. fœdaliter. — 7. C. medieta* 
lem. — 8. G. quœ. — 9. C. Johannem. — 10. G. defensorem. — 11. C. 
Johaonis. — 12. C. Kalo. — 13. C. Oeoaco, Willelmus CheoiDus. — 14. 
C. Talamundo. 



— 22 — 



989, juillet. — Notice des dons que Guillaume Fier-à-Bras, duc d*A- 
quilaiae et comte de Poitou, fit à l*abbaye, et du diplôme par lequel 
Hug^ues Gapet les conGrme. — Cart, orig. f^3, — A, f^ 3, — C. ^ X///, 
p. 95. — D*&prè8 Rédet (Dict. du dép. de la Vienne. V»> Cramard), cette 
charte ne serait pas authentique. 

Hanc cartam Yuillelmus dux fieri jussit. 

In nomine sanctae et individuae Trinitatis, Hugo, gratia 
Dei, Francorum rex. Si loca santa divino cultui mancipala, 
ob amorem Dei et santorum ^ ejus, rilae disponimus, atque 
in melius reformamus, a summo Remuneratore id nobis re- 
cornpensari pro certo confidimus. Quapropler omnium sanc- 
tae Dei ecclesiaefidelium, tam presentium quam^ futurorum, 
noverit solertia ^ et prudens industria. Quia, nostrae digni- 
tatis adientes presentia*, Vuillelmus, gratia Dei, dux Âquita- 
norum, meam humililer expetivit clementiam, qualenus, 
quandam abbatiam, in honnore ^ sancti Joannis Baptista^ 
constructam, ubi caput ipsius requiescit, necnon corpus 
sancti Revercntii conffessoris, in loco qui dicitur Ingeriacus, 
nunc a pristino penitus honnore ^ desolatem '', cuidam servo 
Dei, nomine Hilduino ^ cum cœteris fratribus in cœnobio 
constituto regularitcr, Deo auxiliante, ibi servientibus, pro 
remedio animae meaî seu patris mei et malris meae vel geni- 
torum meorum, per praeceptum nostrae regalitalis, conferrc 
dignaremur. Quod et fecimus. Unde hoc nostrae altitunis ^ 
decretum *^, supra memorato loco, ubi caput sancti Joan- 
nis requiescit seu corpus beati Reverentii, conffessoris, dari 
praecepimus, per quod mereamur vitam îeternam percipere 
cum omnibus sanctis. Idcirco, quantum hic habere videtur ^\ 
concedo sancti Joanni Baptistae, ut ^^ alaudium meum indo- 
minicatum, quod est situm in pago Sanctonico *^, curlam 
unam quje vocatur Pariniacus cum pratris *'^, vineis, farina- 
riis, capella una, maxnillis, curtifeiis, viridianus *\ terris, 
pascuis adjaccntiis, cultum et incultum, quaesitum vel ad 



— 23 — 

inquirendum *^. Et in ipso prago *^ curtam alleram quae vo- 
calur Funtoniacus, cappellam '» unam, cum praiis et sylvis, 
terram arabilem, cultum et incuhum, qudesitura vel adin- 
quirendum, et quantum ad ipsam curtam pertinet. Et, in 
ipso pago, curtam alteram quae vocalur Niriacus cum ca- 
pella et maxnillis et pratis et vineis et sylvis, curtiferis, viri- 
digariis, terris, pascuis adjacentiis, cultum et incultum, quae- 
situr *^ vel ad inquirendum habere videlur, et servos et ancil- 
las, et quantum de ipsa curlu ad me pertinet. Item et in 
alio pago Pictavo, curtam aliam quœ vocatur Spicuiaco ^^, 
cum capella et pratis et vineis, terris, pnscuis adjacentiis, 
et quantum ad me ^^ pertinet de ipsa. Et in ipso pago, in 
Castro quod vocatur Metulense ", clausum unum de vineis. 
Et sub ipso Castro farinarium unum cum mansionibus que 
ad illum pertinent, et terra pascualis et duobus juctibus de 
pratis. El in pago Pictavo, in vicaria Liranense ^3, in villa 
quae vocatur Bondiliacus ^S terris, vineis vel quantum de 
ipsis rébus ibidem pertinent. Et in ipso pago, in villa quae 
vocatur Magnallorum ^^, maxinille uno cum octo jugeribus 
vinearum. Et in ipsa villa, in alio loco, très jugera vinearum 
et dimidium. Et, in pago ipso, in villa quae nuncupatur Grac- 
martius^^ capella una cum maxnillis, curtiferis, viridiga- 
rius ^'', terris, pascuis adjacentiis, brigero uno, silvis, cultum 
et incultum, inquisitum vel ad inquirendum habere videtur. 
Et in alio Cracmartio ^^y maxnillis, terris, farinarium vel 
quantum ad ipsum alaudum ^^ pertinet. Et in villa quae nun- 
cupatur Latiliacus super fluvium Alsantia, maxille uno, ter- 
ris, pratris, farinarum, silvam ^^ quae vocatur Mairalte ^', 
et servos et ancillas quae vocantur his nominibus Airberto 32, 
cum uxore sua et infantibus eorum, Ledelde ^^, cum infan- 
libus suis, Lamberto et Conslantio, fratre ejus, cum uxori- 
bus et infantibus eorum ^^, Ingelbergam, cum infantibus 
suis, PVedussionne, cum uxore sua et infantibus eorum, et 
alios qui de eorum progagnie ^^ orli sunt. Et islos alaudos ^^ 
quos hic nominavimus, quae, ex eleemosina Fulconis, ad 



— 24 — 

praedictum locum evenerunt, propter amorem Dei necne et 
sancti Joannis BalistaB ^"^ et sancti Reverentii conffessoris et 
sanctorum reliquias qui ipsum locum continentur, cum omni 
cœtu sanctorum, pro remedio animae meae, ad supra memo- 
ratum locum almi Joannis Baptistaî precursoris ^^ Et in pago 
Niortinse, capella una, intus in ipso Castro, et vineas plus 
minus jugera trigenta. Et, in pago Alienense 3®, in villa quae 
vocatur Muroni, capella una cum pratis, terra arabile, cum 
maxnillis quae ad ipsam pertinent villam, cultum et incul- 
tum. Et, in ipso pago, insula quas appellatur Abla. Et, in ipso 
pago, insulam alleram quaB appellatur Trissue^^. Et, in prope 
castris Sancti Joannis, maxnillum unum. Et, in ipso loco, 
prope maxnillum, alterum que vocatur Curcellas, cum pra- 
tis et vineis, terra arabile et farinarium unum. Et, in alio 
loco, maxnillum alterum quae vocatur Ântizianus, cum pra- 
tis, vineis et farinarium. Et, in prope illo loco, maxnillum 
allerum quae vocatur Morensianus **, cum pratis et farina- 
rium. Item, in alio loco, prope Castro quod vocatur Gisiaco, 
in maxnillo qui vocatur Busilinus ^^^ capella, cum 1res max- 
nillis, pro eleemosina domini Guillelmi *\ ducis Aquitano- 
rum ^^. Item, in alio loco, in villa quae vocatur Benedoni, 
capella una cum quatuor juctis^' vineis, vel quantum, ad ip- 
sam eleemosinam, pro anima domini Guillelmi ^^ praenomi- 
natum fuit, hoc^^: eclesia una, in ipsa sancti Pétri, necnon 
alia eclesia beati Reverentii, cum farinariis, sylvis, cum om- 
nibus adjacenliis que ad ipsam villam] pertinere videntur, 
sicuti Lepmnia Putrida ^® decurrere videtur in circuitu. Item 
alia eclesia, in ipso alaudo *^ Sanclae Mariae, quae vocatur 
Arsonia, cum maxnillibus^^ Fortuniato usque Putefonte^*. 
Aimericum, cum uxore vel infantibus suis, vel quantum ad 
ipsum pertinet, tam in mari quam in terris. Item alium 
mancipium, nomine Mareardum^^^ ^u^ uxore et filiis et 
filiabus, ut ^3 quantum ad ipsum pertinet. tam in mari 
quam in terris. Item placuit mihiatque bona decrevit volun- 
tas, ut quandam sylvam quae est sita in pago Arienisce ^\ 



— 25 — 

quae appeilatur Exuluvcrto ^^, pro remedio animae mesB et 
palri meo vel omni progenîe nostra, ad cœnobium almi prae- 
cursoris Christi Joannis Baptistae, quod nos ipsî œdificavi- 
mus, deberem concedere. Quod ita et feci. Habet ipsa terra 
et ipsa sylva in circiiitu laterationes, ex una parte quaB voca- 
tur Malevallis^^ alia parte, fluvium Yuultonna ^^, tertia parte, 
quœ vuolgo^^ fluvium Trescencia^^ Signum Vuillelmi^ et 
filii sui et uxoris suae, qui banc eleemosinam iecerunt. S. 
Gisleberti, pontificis. S. Aimerici^ vicecomitis. S. Hugonis. S. 
Gossellini ®*. S. Cadelonis «-, vicecomitis. S. Benedicti. S. 
Isamberti*^. S. Manasse. S. Cadelonis. S. Ingelelmi. S. Sava- 
risci ^*j clerici. Data mense julio, régnante Hugone, rege, 
annos très. 

1. A. C. sanctorum. — 2. A. C. quam et. — 3. A. C. soUertia. — 
4. A. C pneseutiam Willelmus. — 5. A. C. honore. — 6. A. C. honore. 

— 7, A. C. desolatain. — 8. A. C. Ilduino. — 9. A. C. altitudinis. — 
10. C. fieri. — 11. A. Ces quatre mots manquent. — i2. A. « ut » man- 
que; C. ut alodum meum. — 13. A. Sanctonicum. — 14. A. C. pratis. — 
15. A. C. Ttridariis. — 16. C. habere videtur. — 17. A. C. pago. — 18. 
A. C. Fontoniacus, capellam. — 19. A. C. quœsitum. — 20. A. C. Squi- 
piaco. — 21. C. de ipsa pertinet — 22. A. C. Metulinse. — 23. C. Lira- 
ninse. — 24. C Bundiliacus. — 25. A. C. Magnalorum, maznile. — 26. A. 
C Cracmartius. — 27. A. virdigariis ; C. viridigariis. — 28. A. Crac- 
marcio. — 29. A. C. alodum. — 30. — A. C pratis, farinarium, sylvam. 

— 31. A. C. Mairalt. — 32. A C. Erberto. — 33. A. Leltede; C. 
Letlelde. — 34. A. C. La phrase suivante est omise jusqu'à « et alios. » 

— 35. C. propagnie. — 36. C. alodos. — 37. A. C. RapUstœ. — 38. C. 
precursoris, reddo, ut mihi pius Dominus in judicio tremendo succurrat 
per suffragia almi Johann is Baptistœ precursoris. Et in pago, etc. — 
39 A. C. Alieninse. — 40. A. C. Trisve. — 41. A. C. Maurenlianus. — 
42. C. Buzilinus. — 43. C. Willelmi. — 4i. A. C. Aquitaniorum. — 45. 
A. junctis. — 46. A. C. Willelmi.— 47. A. C. fuit hoc est : ecclesia. — 48. 
A. C. Lepnia Putrila.— 49. A. C. alodo. — 50. A. C. masnilibus. — 51. A. 
Putofonte. — 52. A. C. Alarcardum. — 53. C. ve/au lieu de ut. — 54. A. 
C. Arienisse. - 55 A. C. Exulverto. — 56. A. Mallerallis ; C. Malevallis. 

— 57. A VuUumna: C. Vultunna. — 58. C, vulgo. — 59. A. C. fluvium 
nuncupatur Tresentia. — 60 A. C. Willelmi. — 61. A. C. Goscelini. — 
62. A. C. Kadeloni.«t. — 63. A. C. Isemberti. — 64. A. C. Savarîci ; C. 
Saverici, etc. 



— 2C — 



VI 



Vers 990 {au mois d*aoùl). — Don par Guillaume Fier-à-Bras, duc 
d* Aquitaine, de plusieurs églises, dîmes et maisons en Aunis. — Cart, 
orig., fol. i verso, — Bibl.La Roch., mss. 128, fol. 4. — Bibl. de Poitiers, 
dont FontcneaUy l. XIII, p. 407 , 

HaBC est cartula quam fecit Vuillelmus de terra Sancti 
Reverentii. 

Dum unusquisque, in hoc sdBCulo, proprio vacat arbitrio, 
opportetut,de rébus sibi acquisitis^ taliter agat qualiler, in fu- 
ture, vitam aeternam mœreatur percipere. Quamobrem ego, in 
Dei nomine,GuiIlelnius *, dux Aquitanorum ^, traclavi,deDei 
timoré et aeterna retribulione, ut michi^ pius Dominus, in 
ultimum magni judicii diem, veniam tiibuere dignetur. Id- 
circo dono alaudum ^ meum qui est situs in pago Alninse, 
villa quaB vocatur Benedonis, cum eclesiis 6, una quae voca- 
tur Sancti Pétri, alia Sancti Reverentii, ul ^ vel quantunn 
ad ipsam eleemosinam perlinere videtur, cum farinariis 
et cum omnibus adjacentiis. Item, masnillum ^ Dardiaco 
cognominae^ ; alterum quae vocatur Pomerium. In ipso loco, 
villa Arsonia, cum eclesia, vel quantum ad ipsam pertinet : 
lioc est masnillum Fortuniacum; alium vero mansum Al- 
drado et alium Lugiaco, alterum Putefontcvel Negabouum *®, 
sicuti dividit Lepmia Putrita ** ; ex altéra parte terminatur 
terra Santi Pétri, quœ vocatur Velgretnius. Et in alio loco 
villa quae vocatur Buciliacus *^, cum eclesia, vel quantum 
videtur habere. Item, villa Bussolia, ^^ cum pralis, viiieis ; 
alterum, nomine Buffatum^^. Item, alium, Spectoniaco. 
Item, super fluvium Vultonne'^ in villa quae appellatur 
Alverniacus, piscatoriam Dalverniacam, et aliam Oriabuca 
dimidiam. Ilem, in pago AInense*^,quaB vocatur Epsnenda ^^ 
de piscatoria ^^ indominicatas décimas do ad locum Sancti 
Joannis, et de piscatoria *^ipsius loci censum reliquo ^^, pro 
remedio animae meoB vel parenluin meorum et uxoris ac filii 
mei Yuillelmi. Et^^ nobis pius dominus succuri ère dignetur 



— 27 — 

in Iremendo judicio. Ul autem haec donnatio^^ in Dei no- 
mine facta a nobis, in posterum atque firmior permancre 
valeat, manibus nostris firnfiavimus atque fidelum ** nostro- 
rum nobilibus ad roborandum tradidimus. S. Yuillelmi ^^ 
comitis, qui banc donalionem fecit. S. Hugonis. S. Alberli. 
S. GislebertiiH S. Lamberti *5, praepositi. S. iterum Larn- 
berti. Data mense Âugusto, régnante Hugone rege. 

1. A. adquisitis. — 2. A. C. Willelmus. — 3. C. Aquitaaiorum. — 4. 
C. mihi. — 5. A. C. alodum. — 6 A. ecclesiis. — 7. A C. « ut » manque, 
vel seulement. — 8. A. marnisum. C; masnilum. — 9. A. cognomine. 

— 10. C. Negabovum. — 11. A. C. Lebna Pulrida. — 12. A. C. Bucil- 
liacus. — 13. A. C. Busolia. — 14. C. Busatum. — 15. A. C. WuUunnse. 

— 16. C. Alninse. — 17. A. C. Ebsninda. — 18. A C. piscatorias. — 
19. C. relinquo. — 20. A. C. Willelmi, ut nobis — 21. A. C. donatio. 

— 22. A. fideilium. C. fîdelium nostrorum nobilibus viris. — 23. A. C. 
Willelmi. - 24. A. C. Girbertî. — 25. A. Lanberti; C It. Lamberti. 

VII 

99 f y Janvier. — Don de la forêt d*Essouvert par Guillaume Fier-à- 
Bras, comte de Poitou et duc d'Aquitaine. — Cari, orig , fol, 4 recto et 
5 verso ; — ^. mss 128, fol. o ; — C. L XIII, p. 444 (a), 

Garta Yuillelmi, comitis Aquitanorum, de sylva Exul- 
verlo. 

In nomine sanctae et individuaB Trinitatis. Crescente reli- 
gione sanctdB Dei eclcsiae, decretum est ut magnifici viri * 
atque nobiliores, ex praediis atque ^ possessionibus suis, eam 
dotarent. Quamobrem ego, in Dei nomine, Vuillelmus ^ 
gratia Dei dux Aquitanorum, placuit mihi atque bona decre- 
vir voluntas ut quandam ^ sylvam quœ est sita in pago Al- 

< a) Dom Fonteneau nous apprend queToriginal de celte pièce était au 
xviii« siècle dans les archives de l'abbaye de Saint-Jean d'Angély, layette 
41. » l/écrîture, dit-il, en est assez belle, quoique les caractères tiennent 
beaucoup de ceux du x* siècle. Toutes les souscriptions sont dans Tordre 
qu'on les voit dans cette copie, et toutes de la même écriture que celles 
du titre. Celles du comte et de Tévêque sont d*un caractère un peu plus 
gros. L'original ne paraît pas avoir été revêtu d'aucun sceau, ce qui fait 
voir que les comtes de Poitou ne scellaient pas encore leurs diplômes. » 
Loc, cit., page 114, note 9. 



— 28 — 

niasense ^, quae appellatur Exulverto ^, pro remedio animai 
meae et patris mei vel matris, ad cœnobium almi pnficur- 
soris Chrisli Joannis "^ Baptistae, quod nos ipsi aBdificavimus, 
debere ^ concedere. Quod ita et feci. Habet aulem isla sylva 
lateriatones, ex una parte quae ^ vocatur Mallevallis '^, alia 
parte, fluvium Vultonna ", lerlia parte fluvium quae vulgo 
nuncupalur Tresentia. Statutum vero ita mihi placuit in- 
serre *2, ut, si quis, post hune diem, aut ego ipse aul ex 
heredibus meis, inquietare banc donationem praesumpserit, 
libras auri mille coactus exsolvat, et sua petitio irrita per- 
maneat. S. Vuillelmus *^, comitis, qui banc donationem 
fieri jussit vel affirmare rogavit. S. *' Gisleberti, Piclavo- 
rum praesulis. S. Hecfridi, vicecomilis. S. Cadelonis *^, vice- 
comitis. S. Lamberti. S. Ramnulfi, S. Galteris. S. *^ Ram- 
nulfi. S. Engelbodi. S Rainaldi. S. Goffredi. S. Roberli ^\ 
Data mense januarii anno quarte régnante Hugone. Beren- 
garius arcbiscrivius. 

1. C. Le mot viri manque. — 2 C. ac au lieu de alque. — 3. A. Wil- 
lelmus ; C. Guiilelmus — 4. C. quemdam. — 5. A. C. Alniacense. — 
6. C. Exsulverto. — 7. A. Johanois. — 8. C. deberem. — 9. C. quas man- 
que. — 10. A. C Malevallis. — 11. C. Vullona. — 12. A. inserere ; 
C. inserrere. — 13. A. Wiilelmus ; C. Guiilelmi comiti. — 14. C. 
Ici le monogramme de Tévêque ; Gislebertus Piclavorum praesuL S. 
Haecfridi. — 15. Kadeloni, vicecomiti. — 16. A. Galterii, Rannulfî, Engel- 
baudi ; C. RamnulG, S. RamnulG, S. Ingelbaldi, S. Gaulterii, S. Rai- 
naldi... — 17. A. C. Rotberti. 

VIII 

Verê 4040 {990-4420). — Don fait par Guillaume le Grand, duc 
d'Aquitaine, comte de Poitou, de quelques forêts dans le paysd'Aunis. — 
Car/, orig,, fol. 5. — A, fol, €, — C. LXIII, p, 424. 

Carta Yuillelmi, ducis Aquitanorum, de sylva Ârvicioni. 

In nomine sanctaB et individuae Trinitatis *. Crescente 
religione santae Dei eclesiaa, decretum est ut magnifici viri et 
nobiliores ex praediis ac possessionibus suis, eam dotarent. 
Quamobrem ego, in Dei nomine, Yuillelaïus ^, gratia Dei, 



— 29 — 

dux Aquitanorum, placuit mihi atque bona decrevit volun- 
tas, ut quandam sylvam quae est in pago Âlniacense ^, quae 
appellatur Ârvicioni ^, quae est situs in pago Âlieninse, in 
loco qui dicitur Santi Faelicis ^y inter très eclesias, una quae 
dicitur Santi Ghristophori ^, alia eclezia Santae Mariae de 
Datolio. Est plus minus in longitudine miliarios duos et in 
latitudine milliarum '^ unum, ista sylva indominicata ^ Santi 
Joannis ^; et de alia sylva a domne ^^ opus quod necessa- 
rium fuerit in loco Santi Joannis, rectores ipsius loci potes- 
tatem habeant ad construendum tam in monasterio quam in 
ratis construendis. Et de alia sylva indominicata nuUus homo 
licentiam habeat nisi rectores loci illius. Praesens igitur 
Yuillelmus ^^ dux rectorque Aquitaniorum, pro sainte ani- 
mas suae parentumque suorum, supradicto cœnobio, tantum 
ut rectores illius loci teneant ^^ statutum, vero ita mihi placuit 
inserere, ut, si quis, post hune diem, aut ego ipse aut 
ullus, ex heredibus meis^ inquietare hanc donationem 
praesumpserit, libras auri triginta coactus exsolval, et sua 
petitio irrita permaneat. S. Yuillelmi ^^, comitis, qui hanc 
donationem fieri rogavit vel adfirmare jussit. S. Yuillelmi *^, 
filii sui. S. Gisleberti, episcopi. S. Ebulonis **, fratris sui. 
S. Hugonis de Lesiniaco *^. S. Raimundi Labeata *^ S. Le- 
Ironis ". S. Aldebertî, fratris sui. 

i. C. La suite manque jusqu'à Willelmus — 2. A. C. Willelmus. — 
3. A. C. Alniacinse. — 4. A. AriDcioni ; C. AriacioDi. — 5. A. C. 
Sancti Felicis. — 6. C. Christofori. — 7. A. C. miliarium. — 8. C. est 
domioicata. — 9. A. Johaanis. — 10. ad omne opus. — 11. A. C. Wil- 
lelmus. — 12. La suite est sautée jusqu'aux souscriptioDS. — 13. A. C. 
Willelmi. — 14. A. C Eblouis. — 15. A. C. Leziniaco. — 16. A. C. La 
Kala. — 17. A. C. Petroois. 

IX 

Vers 4028 (4023-4030). — Guillaume, duc d'AquiUine, donne un 
mas dans son alleu au pays d'Aunis, et une petite tle appelée Maran- 
cennes. — Car/, orig. fol. 5 veno — 6'., t. LXII, p, 544. 

Carta de Hassansenas ^ quamjussitfieri Yuillelmus \ dux. 



— 30 — 

Vuillelmus ^ gratia Dei, dux Aquitanorum ^y notum sit 
omnibus fidelibus sanclae Dei ccIcsiaB prescnlibus scilicet ac 
futuris, quia cogitavi de ultimo magni die judicii, ut mihi 
pius dominus veniam relaxare dignetur. Idcirco dedi ad 
monasterium Sancli Salvatoris atque sancti Baptisla^ 
Joannis ^ quod vocalur Ângeriacus unum mansum de 
alaudo ^ meo, in pago Alniense. Et est una insulella quae 
dicitur Massansenas ''. Et hoc feci per consilium Hugonis et 
Aleardi praepositi, in cujus beneficio erat. Laterationes vero 
sunt hujus insulae, ex uno latcre, fluvii Marone ^, ex alio 
latere, terra Sancti Joannis ^ duobus vero frontibus adjacet 
mariscus. Ego Vuillelmus banc cartam fieri rogavi. Et '® si 
est aliqua persona qui eam infringere voluerit, imprimis 
iram Dei omnipotentis incurrat, cum Datan et Abyron et 
cum Juda, tradittore, qui Dominum tradidit, in infernum 
dimmersusjaceat. S. Vuillelmi", comitis, qui banc cartu- 
lam fieri rogavit. S. Vuillelmi, ** filii sui *^ S. Arnaldi, epi- 
scopi *3. S. Agnetis, comitissaB. S. Hugonis de Lesiniaco**. 
S. Alduini, comitis *^. S. Hugonis de Rochaforte *^ S. Vuillel- 
mui *"' de Surgeriaco. S. Aleardi, praepositi. S. Josberti, prae- 
positi. 

1. C. Masaiizcna. — 2. C. Willemus. — 3. C. Willelmus. — 4. C. Tout 
ce qui suit jusqu'à idcirco est laissé en blanc. — 5. C. Johanuis. — 6. C. 
alodo. — 7. C. Masanzenas. — 8. C. Maronnœ. — 9. C. Johannis. — 
10. C. Ces formules ont été laissées en blanc. ~ 11. C. Willelmi. — 
12. C. S. Odonis, filii sui. — 13. Evêque de Périgueux. — 14. C. Lezi- 
niaco. — 15. Comte d'Angoulême. — 16. C. Rocaforte. — 17. C. Wil- 
lelmi. 



1058-1087, — Don par GeolTroi, duc d'Aquitaine, à Tabbaye, d'une 
métairie en Aunis, pour les revenus en être employés à l'illumination de 
l'autel de Saint-Jean ; GeolTroi donne également les coutumes qu'il le- 
vait sur la terre de Saint-Jean et le pacage dans le faubourg. — Cari, 
orig.f fol. 5, verso. — A. fol. 7. — C. t. LXII^ p. 587. 

m 

Carta Gosfridi, comitis Pictavorum, de dono quod fecit 
monasterio sancti Joannis Baptistae ^ 



— 31 — 

Ego, in Chrisli ^ nomme, Gosfridus ^, dux Aquitanorum, 
Dei gratia, pro redemptione animae palris mei et matris 
meae alque fratris mei, concedo unam medietatem quam 
habeo, meliorem, in Aunisso ^, lotam integram, cum bubus 
et annonna, Deo et genetrici ejus alque pi*aecursori ejus, et 
sancto Reverentio, ad illuminationem allaris Sancli Joan- 
nis. Item do omnes consuetudines quos habeo ^ in terram 
Sancti Joannis, quas, de morte patris mei usque nunc, 
missae fuerunt, et pascharium quod est in suburbio Sancti 
Johannis. 

1. C. Le titre manque. — 2. A. C. Dei. — 3. A. C. GofTridus. — 4. A, 
C. AuDiso. — 5. C. habebam. 

XI 

Ven 4082 (4058-4081), — Guy-Geoffroi, duc d'Aquitaine et comte 
de Poitou, abandonne et cède à Eudes, abbé, toutes les dîmes qu'avaient 
levées sur les dépendances de Saint-Jean d'Angéiy, depuis la mort de 
son père, Guillaume III, son frère Guillaume IV et Agnès, leur mère. — 
Cart. orig.^ fol, 5 verso, — C. /. LXIII, p. 8t. 

Carta Yuidonis, comitis. 

Ego, Vuido'^, Pictavensis comes, relinquo Deo et Santo 
Joanni ^, pro anima mea, proque animabus parentum 
meorum, omnes malas consuetudines, a morte patris mei, 
quas levavil frater meus Yuillelmus ^, seu mater mea Agnes, 
vel etiam ego, ubicumque, in terra San ti Joannis ^.Hujusautem 
rei testes sunt Vuillelmus ^I Bastardus et Rodbertus ^ Bur- 
gundus, in quorum'conspectu, reliqui jam dictas consuetu- 
dines per hune baculum, tradens illum domno Oddoni^ abbati, 
ut Deus omnipotens dimittat patri meo ac matri meae necnon 
fratri et mihi cuncta nostra peccata. 

1. c. Wido. — 2 C. Johanni. — 3. C. Willelmus. — 4. C. Sancti 
Johannis. — 5. C. Willelmus. — 6. C. Rotbertus. 



— 32 — 

XII 

1032-4033. — Bref du pape Jean XIX qui enjoint aux ducs d'Aqui- 
taine, à GeoflTroi, comte d'Angoulême, Hélie, comte de Périgord, aux 
ûls de Hugues de Lusignan, à Guillaume de Parlhenay, à Guillaume de 
Tallemont, à Guillaume, vicomte, ûls de Cadelon, du chftteau d*Aunay, à 
Aimery de Taillebourg, à Guillaume de Surgères et autres, de protéger 
et défendre les droits et biens de l'abbaye. — Cart, orig,^ fol, 6 recto. — 
C.t. LXlIy p. 549 (variantes C.) p. 494 (variantes E), 

Prseceplum Joannis papse. 

Joannes, episcopus, servus servorum Dei, urbis Romae 
vicarius, beatorum Pétri et Pauli apostolorum, omnibus ar- 
chiepiscopis et episcopis Galliarum degentibus, cum Yuil- 
lelmo *, religioso duce Aquitanorum, et Gosfrildo ', comité, 
Engolismae civitati commoranti, necnon Heliae ^, comité 
Petragoricae urbis ^ degenti, siriiulque filiis Hugonis, Castro 
Lesiniaco ^ habitantibus, itemque Yuillelmo de Partania- 
co ®, et alio Yuillelmo "' de Talamunte ^, pariter cum Yuil- 
lelmo ®, vicecomitis *^ filius** de Bealonis de castello Au- 
niaco ^^, Aimerico de Talleburgo *^, Yuillelmo de Sui^eriis, 
et Albuino, omnibusque senioribus minoribusve ^' Aquita- 
niae partibus commorantibus, salutem beatissimam ^^ cum 
benedictione apostolica. Rogamus vosomnes suprascriptos^^ 
seniores, et qui, hoc **' nomine, tenus non sunl positi, vos 
vestrosque *® successores, usque in perpetuum, custodire *® 
hujus nostrae epistolae textus, videlicet : ut monasterium, 
sanctissimi ac beatissimi praecursoris et martiris Christi 
Joannis ^^ et confessoris domini Reverentii, positum in ^^ 
loco qui dicitur Angiriaco ^^, ab hac prœsenti die kalenda- 
rum majorum '^, deffenderes ac bénigne tractetis, cum reli- 
gioso domno Aimerico, ejusdem pâtre loci, cum cuncta ca- 
lerna monachorum, adeo '^ sibi crédita, ita venerari, sicut ^^ 
decet in omnibus, maxime tamen pro eo quod regulam san- 
tissimi ^^ patris Benedicti inibi inviolabiliter audimus custo- 
dire ^^ Quapropter obnixe precamur et praecipiendo praBci- 
pimus, ut nuUus sit, ab hec ^^ hora in antea usque in sae- 



— sa- 
oula saeculorum, res predicti monasterii temerari, et, quod 
absit, aliquid exinde auferre praBSumat, nisi tantummodo ex 
concensu ejusdem loci palris et omnium fratrum. Si quis 
aulem hanc nostram assertionem custodire voluerit, habeat 
benedictionem a fiiio Sanctae Marise et a praecursore ejus- 
dem Domini noslri Jesu ^^ Ghristi, et absolulus sit a beato 
Petro aposlolo et a me ejusdem pastoris vicario, ab omnibus 
peccatorum vinculis, et requiescat in fmibus ^^ Abrahae, 
Isaac et Jacob, habeatque portionem cum Christi confessore 
Reverentio, et cum omnibus santis^^ Et si, quid absit, 
abrumpere voluerit hune ^^ praeceptum, sit anathema, ma- 
ranata ^, et sit sors ejus cum Anna et Caipha et Juda qui 
Dominum tradidit, et cum eis quibus dicturus est Dominus : 
« Ite, maledicti, in ignem aBternum, qui paratus est diabolo 
et angelis ejus. » Vos autem valele et pro me orate. 

1. C. Willelmo. — 2. C. Gosfredo; E. Gaufrido. — 3. E. Helia. — 
4. E. urbe. — 5. CE. Leziniaco. — 6.'E. Partheniaco. — 7. C. Wil- 
lelmo de Talamonte. — 8. E. Thalamunte. — 9. C. Willelmo. — 10. C. 
▼icecomite ûlio Kalonis. — 11. C. ûlio Kaloois. — 12. C. E. Oniaco. — 
13. C. Taleburgo, Willelmo. — 14. E. miaoribusque. — 15. C. Ka- 
rissimam. — 16. C. suprascripti. — 17. C. hic. — 18. E. vestrique. — 
19. E. custodite. — 20. C. Johannis. — 21. C. in manque ; E. peritorum 
io. — 22. E. ÀDgeriaco. — 23. C. maiarum. — 24. C. E. a Deo. — 25. C. 
sicatî. — 26. C. sanctissimi. — 27. C. E. custodiri. — 28. C. hac. — 
29. C. Jhesu. — 30. ou sinibus ; C. sioibus. — 31. C. sanctis. — 32. C. 
hoc. — 33. C. maraaatta. 

XIII 

4088-4089, — Bref du pape Urbain II confirmant les dons faits à 
Tabbaye et plaçant Tabbaye de Saint-Etienne de Bassac dans Tobédience 
de Tabbaye de Saint-Jean d'Angély. 

Praeceptum apostolicum de abbatia Sancti Stephani Ba- 
ciacensis, editum ab Urbano secundo ^ 

Urbanus, episcopus, servus servorum Dei, dilecto filio 
Ansculpho, monasterii AngeIiacensisabbati,ejusquesuccesso- 
ribus regulariter substituendis in perpetuum. Piae postulatio 

Archives, zrz. 3 



— 34 — 

voluntatis effectu débet pro sequcnte compleri. Quatenus el 
devotionis sinceritas laudabililer enilescat, el iililitas postu- 
lala vires indubitanler assumât. Tuis igilur, in Ghrislo cha- 
rissime Ansculphe, abbas, juslis pctilionibus annuentes, 
Angeliacense monasterium, cui, Deo aulhore, présides, 
praesentis decreti authoritate munimus. Staluimus enim ut, 
quacumque hodie, idem cœnobium juste possidet ^, sive in 
crastinum, concessione pontificum, liberalitate (principium 
vel oblatione fidelium, juste atque canonice poterilis ^) adi- 
pisci, firma tibi tuisque successoribus et illabata permaneanl. 
Decrevimus ergo ut nulli omnino hominum liceat idem cœno- 
bium temere perturbare, aut ejus possessiones auferre, vel 
ablatas retinere, minuere, vel tcmerariis vexationibus fati- 
gare. Sed omnia intégra conserventur eorum pro quorum 
sustentalione ac gubernatione concessa sunt, usibus omni- 
modis, pro futura. Basiacense quoque monasterium, quod 
juris sanctaB nosti^ae Romanae eclesiae esse cognoscitur, quia 
monaslici ^ ordinis religio, in eodem loco, deperiit, sub tua 
tuorumque legitimorum successorum providenlia et obedi- 
enlia, regendum perpetuo disponendumquc concedimus. 
Sicut tibi, a legato nostro, venerabili Amato, Burde- 
galensi episcopo, commissum fuit, salvis nimirum Ro- 
manae eclesiae authenlicis privilegiis, quae, pro ipsius 
loci quiele ac tuilione, (acla sunt ; salvo etiam quinque soli- 
dorum censu annuo Lateranensi palatio solvendo. Si quis 
sane, in crastinum, archiepiscopus aut episcopus, imperator 
aut rex, princeps aut dux, comes, vicecomes, judex,eclesias- 
tiqua quaelibet secularisve personna, hujus decreti paginam 
sciens, contra eam venire temere tentaverit, secundo tertiove 
commonitus si non satisfactione congrua emendaverit, po- 
testatis honnorisque sui dignitate careat, reumque se, divino 
îudicio, existere de properata iniquitate cognoscat, et a sa- 
cratissimo corpore ac sanguine Dei et Domini redemploris 
nostri Jesu Christi alienus fiat, atque, in extremo examine 
districlae ultioni subjaceat. Cunclis autem, eidem loco, justis 



— 35 — 

servantibus, sit pax Domini nostri Jesu Christi quatenus et 
hic, fruclum bon» actionis percipiant, el, apud dislrictum 
judicem, prœmia aeternaî pacis invenianl. 

1. Il y a uo eitrait de cette pièce au Gall. chrisif V» Bassacunif t II, 
col. 1109. — C. avec cette indication qui parait erronée : Cart. orig. f" X. 
— 2. C. possides. — 3. Phrase ajoutée en marge, d'une écriture plus fine 
que le texte. — 4. Ces deux mots en interlignes, remplaçant « quare 
monasterium » rayés. De la même écriture que la note ci-dessus. 

XIV 

(1095-1096). -' Bref du pape Urbain II qui ratifie toutes les donations 
faites à Tabbaye et entre autres celle de Téglise de Bury (a), par Guy, 
évêque de Beauvais, et son chapitre. — Cart. orig., fol, 7 recto. — Bibl, 
de Poitiers, dom Fonteneau, /. LXIII, p. 437. 

PraBceptum Urbani secundi, papaî, de eclesia Buriacense. 

Urbanus, episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis 
Ansculpho^, Angeliacensi abbali, et ejus fratribus, salutem 
et aposlolicam benedictionem. Quia, disponenle Domino, lo- 
cum vestrum per nosnnetipsos visitare meruimus, dignum 
duximus^quieti vesirae aulhoritatis * noslrae litteris providere. 
Omnia igiturquae in praesentiarum juste possidere videmini, 
firma vobis et intégra perpetuo manere sancimus. In qui- 
bus nominatim Buriacensem eclesiam confirmamus, ut, sicut, 
reverendae memoriae, Vuido, Belvacensis episcopus, vestro 
eam monasterio contulit, consen lien ti bus videlicet Belvacen- 
sis eclesiae ^ canonicis, et, sicut, eandem ^ donnationem, 
Francorum rex, sua astipulatione, firmavit, sic eam, ex nos- 
trae quoque authoritatis ^ robore, sine personae alicujus in- 
quietudine, possidere, in perpetuum debeatis ; saiva nimirum 
Belvacensis episcopi cannonica ^ reverentia. 

1. c. Ausculfo. — 2. C. auctoritatis. < — 3.C. ecclesiœ. — 4. C. eamdem 
donationem. — 5. C. auctoritatis. — 6. C. canonica. 

(a) Canton de Mouy, arrondissement de Clermont, au diocèse de Beau- 
vais (Oise). 



— 36 — 

XV 

1084, 25 février. — Charte par laquelle Guy, évoque de Beauvais, 
conûrme la créalion faite par un prêtre nommé Albert, d'un monastère 
situé à Bury, dans son diocèse, et frappe d'eicommunication tous ceux 
qui voudraient le détruire. — Cart. orig. fol. 7 reclo ; — C. t. XX VU 
biSf p. 301. 

Carta Guidonis, episcopi Belvacensis, de Buriaco. 

Vuido S Dei gratia, episcopus Belvacensis, omnibus orlho- 
doxis, sanclœ matriseclesiae filiis ^, tam futuris quam prxsen- 
tibus, sic Iransire per bona temporalia, ut non amillantur 
aelerna. Incomprehensibilis Dei omnipotentis bonilas, ab 
ipso mundi exordio, diversis horis, operarios in vineas, di- 
versis videlicet temporibus, prœdicalores in sanlarn eclesiam 
inillere non desistens, secundum mulliplicem Spirilus santi 
gratiam, a nobis cordibus erroris depelli caliginem et suae 
defmilatis infundit claritatem. Fons cujus misericordiae 
quam abundanler, in universam terras superficiem, emana- 
verit, cura, nec lingua ad loquendum, necmens sufficere va- 
leat ad cogitandum, nos tamen, qualiter nostris temporibus 
ab ipsa fonte misericordiae rivus decurrerit, et palmitera 
fructiferum, in sancta scilicel eclesia, utillimum operarium 
irrigando produxerit, pro humanae fragilitatis possibililate, 
litteris assignare dignum duximus, ad omnium fidelium aedi- 
ficationem, non solum praesentium sed etiam futurorum. 
Est namque eclesia, in nostro episcopatu, in villa quae dicitur 
Buriacus, in honnore beati martiris Luciani, antiquitus fun- 
data, in qua, usque ad nostra tempora, ab uno tantum pres- 
bitero, Deo exhibebatur officium. Quidam vero presbiter, 
Albertus nomine, qui, in eadem eclesia sacerdotali funge- 
batur officio, tanquam lignum fructiferum secus decursum 
salutaris aquae plantatum, ipsam eclesiam exaltare,et, in ea, 
Dei servitium amplificare disposuit, et, de suo patrimonio 
unde quatuor canonici vivere et Deo canonice servire pos- 
sent, dédit; ut ibi haberelur amplior dcvotio fidelium, ubi 



— 37 — 

propensius ampliatum Deo redderelur olïîcium. Venit igitur 
ante prœscntiam noslram, deprecans ut oblalioquam divinœ 
majestati oblulerat, et ordo qucin constituerai, manu et 
concessione noslra corooboraretur "*, et quod, Deo authore, 
sanlœ fielvacensis eclesia ^ beati quoque Pelri apostoli, 
per nostrae humilitatis assensum, confirmaret aulhoritas, 
nulla posteroruin deinceps infirmare praesumeret incon- 
sulta temeritas. Preces cujus libenter suscepimus. Et ejus 
eleemosinae bonae voluntatis auxilio parlicipari volentes, au- 
diente et annuente universo clero nostrae civitatis, Dei 
omnipotenlis àuthoritatc, etpolestate, nobis a Deo concessa, 
excommunicavimus omnes eos qui canonicum ordinem, in 
praefata eclesia constitutum, destruere, et reditus quos praB- 
dictus Alberlius ^ et alii fidèles, pro redennptione animarum 
suarum, dederunt vel daturi sunt, dislrahere conarentur. Et 
hoc privilegium ^ scriplunî, manus nostrae subscripsione, 
signavinius, et sigilli nostri impressione corooboravimus "'. 
Hoc etiam cum excommunicalione confirmavimus, et ^ prae- 
bendae praefatae eclesiae, sub potestate canonicorum ejusdem 
eclesiae sint, Praesentes fuerunt testes ®, abbates : Petrus, 
abbas monasterii beati Luciani, cum monachis Adelulpho ^^, 
Hugone, Telbaido; Garnerius, abbas monasterii Bingere- 
marii **, cum Hugone modo ^^; Radulfus, abbas monasterii 
beali Simphorauio *^ cum modo Bernero, Richardo, Vuil- 
lelmo*^; clerici: Hugo, dccanus, Cossellinus '^, archidiaco- 
nus, Radulphus *^ thesorarius, Drogo, cantor, Odo, Her- 
mannus, Henricus, Rainerus **', Fulcredus, Radulphus, 
Rodberlus, Hugo, Cosserinus, Galbertus, Humbertus, Rod- 
berlus, Enardus; Ursioque *^, abbas de Santo Quintino in 
prato ; laici : Luo, comes de Bellomonte, Valerranus '® de 
firitoillo ; Adam de Insula, Gislebertus de Merlo Ilo ^^ Ra- 
dulphus, item Radulphus Delicatus, Hugo de Olho Ilo 2*, 
Goislamus, Bernardus deMonseio^^^VuillelmusAnsculphus, 
Gilbertus de Claromonte. Actum Belvaci, in eclesia beati. 
Pétri, die natalis ejus anno incarnati verbi M. LXX -^ indue- 



— 38 — 

tione ^* secunda, régnante Philippe, regc, anno regni ejus 
XIX.Gallerius ^^ cancellarus, scripsit. Transaclio ^^ vero ali- 
quol annorum curricuiis, praefatus Albertus qui, sub ordine 
canonico, digne et laudabililer vixeral, cum consilio canoni- 
corum fratrum videlicet suorum, disposuit ut, précédente 
Dei misericordia, in praefata eclesia beati Luciani, districtio- 
nem ordinem et Deo placentem providerent ; petitione ergo 
ipsius Alberti et cannonicorum, abbas beati Joannis Ange- 
liacensis monasterii, multotiens pulsatus etprovocalus, prio- 
rem suum, Ansculphum^'' nomine, cum Gosfrido nnodo'^ ad 
nos transmisit, per quos beato Joanni deprecatione canoni- 
corum, praedictam eclesiam, sicut canonici tenuerant, con- 
cessiraus, et ut ibi monachi secundum regulam viverent, 
aprobavimus ^^. Ita tamen ut, in subjeclione et obedientia 
sanctae Belvacensis eclesiae, etnostra et subjectorum ^^ nos- 
Irorum, sicut tempore canonicoruin fuerat, ipsa eclesia per- 
maneret. Juxta eclesiam vero tantum terram ^* ipsis mona- 
chis praebuimus, ubi offîcinas et cœtera monachorum \itae 
nccessaria construere possent. Quod, ulslabilius etfirmius^^ 
permaneret, in posterum, in prcsentia bonorum virorum 
privilegium indc fieri jussimus. Présentes fuerunt testes : 
clerici : Lisiardus, Ramerus, capellanus, Rodbertus ; laici : 
Lancerinus, Tetbaldus, filius ejus, Garinus, praeposilus, Ri- 
cherus, frater ejus, Frodjerus, Varnerus de Cujeio. Actum 
Belvaci, sexto kalendas martis ^^, anno incarnati verbi mil- 
Icsimo octagesimo '-^^ quarto, régnante Philippo, rege, anno 
regni ejus vigesimo quinto, indictione octava. Galterius, 
cancellarius, scripsit. 

1. C. Guido. — 2. C. Dom Foateneau passe la suite jusqu'à Est namque 
ecclesia. — 3. C. corroboralur, ut quod. — 4. C. ecclesiae. — 5. C. Al- 
bertus — 6. C. privilegii. — 7. C. corroboravimus. — 8. C. ut au lieu 
de et. — 9. C. testes manque. — 10. C. Âdelulfo. — U.C. Beati Gere- 
mari au lieu de Bingeremarii. — 12. monacho ? C. monacho. — 13. Sim- 
phoriani. — 14. C. Willelmo, — 15. C. Goscelinus. — 16. C. Radulfus 
thcsaurarius. — 17. C. Dom Fontcneau a omis les noms jusqu'à L'/Wo- 
que qu'il lit Ivo, — 18. Ivo au lieu de Ursioque, — 19, C. Galeranus de 



— 39 — 

Briloîlo. — 20. C. Merloilo, Radulfus, iterim Hadulfus. — 21. C. Âiitoilo. 
— 22. C. Monceîo, Willelmus Ansculfus, Gisleberlus. — 23. C. 1079, 
diaprés dom Fonlencau. — 24. C. indîclione. — 25. C. Gualterius, 
cancellarius. — 26 C transaclis. — 27. C. Ansculfum. — 28. C. Gau- 
frido, monaco. — 29. C. approbavimus. — 30. C. successorum. — 31. 
C. terne. — 32. C Dom Foateneau a passé la phrase suivante jusqu'à 
Adam, — 33. C Marlii. — 34. C. octogesimo. 



XVI 

1085, — Confirmation par Philipe I^^^, roi de France, des dons faits 
par le prêtre Albert pour la création du monastère de Bury, au diocèse 
de Beauvais. 

Caria Philippi, régis, de eclezia Sancti Luciani Buriacensis. 

In nomine sanUE et individuaeTriniiatis,Philippus,Dei gra- 
lia, Francorum rex, quiapraBdecessoruranoslrorum consuelu- 
dine, sancilum est, que ^ rescindi noiliat statuta lilteris coni- 
mendare, nolum fieri voluinus fidelibus noslris, tara pre- 
sentibus quam iuluris, quemdam pnesbilcrum, Alberlum 
nomine, qui, in oclesia beati marliris Luciani, in episcopatu 
Belvacensi, villa - videliccl que dicitur Buriacus, sacerdotali 
olficio functus fuerat, in qua, usque ad nostra teinpora, ab 
uno lanluin presbitero, Deo exhibcbalur olïîcium, eidem 
eclesiaî, de bonis suis et de suo patrimonio unde plures 
viverent et in Deo servirent, contulissel, ul ibi haberelur 
amplior devotio fidelium, u.i propensius ampiiatum Deo 
reddere tuo olïîcium ; petilionc igitur et concessu domini 
Guidonis, episcopi Belvacensis, et suorum clericorum et 
ipsius eclesiae Belvacensis abbatum, subditorum et casa- 
torum praefal;e eclesise beati videlicel martiris Luciani, in 
villaque dicitur Buriacus, quidquid ei largitus est, praefatus 
presbiler Albertus et alii fidèles, pro redemptione animarum 
suarum dederunt, vel daturi sunt ; et, in ipsa, sub monachali 
habitu et religione, Deo militantibus, sub obedientia et tib- 
baie beati Joannis Angeliacensis nionasterii, salva subjec- 
tione santae Belvacensis eclesia% in perpetuum possidendum 
concessimus, et c<etera, monachorum vita) necessaria, con- 



— 40 — 

siruere possent, inibi Deo servicntibus, largilione et concessu 
nostro, praefatus videlicet dominus Vuido praebuit episcopus. 
Et ut hoc slatutum noslrum et donum firmum et inconvul- 
sum permaneat, memoriale istud inde fieri, el, nostri nomi- 
nis caractère et sigillo, signari et corroborari pnecepimus, 
et nos ipsi, manu nostra, subter signando, firmavimus. 
S.Galleranni,camerarii.S. Gervasii,dapireri.S. Tetbaldi, con- 
stabularii, et Adelardi, butacuiarii. S. Phihppi, Francorum 
régis. S. Ursionis, Silvanectensium episcopi. Petrus, theso- 
rarius. Petrus, dapiferi. Frotgerius, Cabilonensis. Actum 
Belvaci, anno incarnati verbi millesimo octagesinio quinto, 
anno regni domini Philippi, Francorum régis, viginti quarto. 
Gislebertus, régis notarius, ad vicem Gosfridi, camerarii, 
relegendo, suscripsi. Interfuere Hugo, dccanus, Henricus et 
Ramerus, capellani, Hugone de Santo Pantaleon, Hugo, fi- 
lius Lancionis, Liziardus, Hudcbertus, Guarnerus, et Hugo 
Silvanectenses ; laici : Hugo de Altoilo, Radulphus Amalrici 
filius, Gausiinus, Yallerannus de Brito Ilo, Casati Garinus, 
prepositus. 

1. quod? — 2. viUam? 

xvn 

4060'i014, — Don par Hugues, fils deRainaud de Hannaches à Saint- 
Lucien de Bury, de la terre de Meneclu oudeMeneelu (sans doute MeUo). 

Carta Sancti Luciani de terra de Meneclu. 

Ego, in Dei nomine, Hugo, filius Rainaldi de Hanachus, 
dedi Deo San toque Joanni et Santo Luciano de Buriaco, 
terram de Demenclu, quam habuit de censeto regio. Nam 
reddit régi très solidos silvanectenses. Feciquc hoc donum 
super altare santi Joannis Baptistae per unum cultellum, vi- 
dentibus his Gosfredo, nionacho, Clarembodo, presbilero, 
Petro de Milliaco, Yvone, milite, et Vuitteberlo, cum aliis 
pluribus. Accepi tamen pro hoc dono quatuor libras num- 
morum Belvacensium a Gosfredo modo ^ Sed Hugo, filius 



— 41 — 

Jusberti, cui tradideram in vadinioniuiti super viginti solidos 
prdBdictam lerram, calumniatus est mihi dorium quod fece- 
ram, dicens non posse, me, illam terram vcndere nec dare, 
nisi sibi hinc volebat me cogère. Pro poleslale poslea tamen 
concessit, sicut ex ejus verbis infrascriplum est: Ego, in Dci 
nomine, Hugo, filius Josberti, annuo Sancto Joanni et mo- 
nachis ejus terram de Demeneelu, tali modo ut, medielatem 
ipsius lerrae quam dédit Hugo, filius Rainardi,Santo Joanni, 
ab abbate habeam et a monachis ejus, in vita mea ; post 
morlem vero meam sit SantiJoannis, sicut et altéra medietas 
et quidquid aedicatum fuerit in ea. Hac de causa, posui hoc 
pargamenum super altare Sancti Joannis Ingeriacensis cœ- 
nobii. Teslibus his, Odone, filio [Balduini, Illeberto Ruffo, 
Anthelmo de Graeiio ; cum jam fecissem hoc donum in capi- 
tulo, in manu domni Odonis, abbatis, his^ presentibus^qui 
supradicti sunt, et Joanne, monacho, Trainardo monacho et 
aliis. 

1. Eyidemment : monacho. 



XVIII 

4085-4096. — Don par Lambert de Csenehot, sa femme Aremburgis, 
ses fils Ansculfe et Lambert, de divers biens à Saint-Lucien de Bury 

(Oise). 

Carta de molendino quod dicilur de Buriaco. 

Notum sit tam presentibus quam futuris, quod Lamber- 
tus de Csenehot et uxor sua Aremburgis, filiique illorum, 
Ansculphus et Lambertus, dederunt Deo et Santo Joanni 
Baptiste, necnou Santo Luciano ac monachis (de) Buriaco, 
de obola teri-aî arabilis quae est in Lealo, HI denarii * ; una 
obola census Hugonis de Anaciis, de vinea Hicardi ; VI de- 
narii, supra mensuram Ebroini de Boaflio, et supra dialem, 
unum ad Butum Cace ; duo ^denarii census Hugonis, filii 
Dalbcrti, de prima quarteria vineœ ; unus denarios de di- 
midio arpento Engelrarmi ; una quarteria vini Garnerio de 



- 42 — 

Cugeio ; oclo de sua mensura ; ccnsus Santi Pétri Adareci de 
arpento Archingerii ; et de terra quae deorsum esl, VI de- 
narii ; et eminam avenae Drogoni, filii Abelinae, de uno ar- 
pento et dimidio ; unum modium vini et dimidium Sanli 
Evremondi, de terra doinini Gatterii de Andesilel ; VI dena- 
rii Pagano, filio Airaldi ; de tribus quarteriis vineae III. c. 
vini de Odone ; et de altero quarlerio II denarrii de Herma- 
nico ; una quarteria vineae ; unus denarius Hîldeberto, filio 
Orogoni, de dimidio arpento Ilernianfredi ; IV denariide di- 
midio arpento de Ansculpho ; III quarteriae vini de planta 
Ansculphi de Monliaco ; sex denarii census de Brevia via ; 
dimidium arpentum de Vuillelmo ; V denarii et quarteria de 
Frotmundo ; Il denarii de Garnerio ad Brocns ; V denarii 
de m quarteriis vinei ; unum quarterium de Rainaido ; 
unum denarium et unum panem, unum quarterium de Al- 
vino ; III denarii et obola, dimidium arpentum de Frede- 
berga ; V, de Rodgeris ; dimidium arpentum, V denarii unum 
C. de Avelina ; II denarii, una obola, unum C. de Frotmun- 
do; II denarii et obola, unum C. Aldiard ; III denarii, III 
quarteriae AIdredi ; septern denarii et una obola, dimidium 
arpentum de filiabus Remigii ; VI denarii, unum quarterium 
Arsendis ; III denarii, unum C. Robberti Sutarii ; III dena- 
rii de Clauso Archingerii Belvaci ; III solidi de Planta; II 
solidi et quatuor denarii de mansura Dragonis Surdi ; IV 
denarii, unum C. Engelrammi ; II denarii census Sancti Lu- 
ciani, in die Sancli Remigii, de vinea Hugolini; XII denarii 
Hulduardus Anardus ; II denarii Gosfredus Farao ; VI de- 
narii Rainaldus ; IV denarii pro aniversario patris et malris 
Rainaldi de Fessis; IX denarii Vualterius de Bonmirelle ; 
VIII denarii Rodcherius Barbatus; VIII denarii, de sua do- 
mo et de pratis ; II denarii Droardus, filius Abelinae ; sex- 
decim denarii- Hugo Ponhcrius ; II solidi Joannis ; VIII de- 
narii Trodcherius ; VIII denarii Rodcherius episcopus ; unus 
denarius, Willelmus de Lata Aqua ; XIV denarii Hugo de 
Martini curte ; XII denarii, Joslemus; IV denarii, in die 



— 43 — 

Sancti Luciani ; Hugo Ponherius, duo solidi, VI denarii de 
furno ; Archingerius, IV denarii ; Willelmus de Lata Aqua, 
XII denarii ; Engelninus, VI denarii ; Droardus Surdus, II 
solidi ; Rodcherius, filius ejus, VI denarii ; Rodgerius Pelle- 
iamus, VI denarii ; de vinea Vincellis, III denarii ; Gosseli- 
nus, III denarii ; Lambertus, IV denarii ; Vuillelmus Con- 
serquis, III denarii ; Eremburgis, II denarii ; Berengerius, 
unus denarius ; Rodgerius, decanus, IV denarii ; Ulricus, 
duo denarii ; Godefrus, III quarleriae vini de censu ; Eu- 
stachius, III quarleriae vini de censu ; Hugolinus, unum ino- 
dum vini ; in vinea Gosberti, una quarteria vini veniat an- 
num ; unum quarterium vini de Ebroino ; Guarnerius de 
Cugi, unum modum vini ; Vuillelmus Consergius, unum 
modium vini ; Ebronius, X sextario^ et dimidium ; Godef- 
fredus, filius Raissindi, IV sextarios ; Guibertus, de vinea 
Ricardi, duos sextarios ; Girbertus, de vinea Ricardi, duo 
sextarios ; de heredilate Vuillelmii, una quarteria vini ; Ber- 
nerius atque Ebroinus, duo sextarii vini ; pro anima Ingel- 
berti, una quarteria vini ; Lamberlus, dimidium modium 
vini; Gallerius Caballarius, una quarteria vini veniat annum; 
Elvidis, una quarteria; Armarinus, una quarteria ; de Lee- 
celma, una quarteria; de Sulberto, una quaiteria; deRame- 
rio, très quarteriae; de vinea Arluini, unus sextarius; Hugo 
Flocardus, dimidium modium vini aut IV minas frumenti ; 
Henricus, II modios vini in vadimonium pro XIII solidis ; 
de Rotgerio de Quereu, dimidium modium vini ; unum sex- 
tarium vini pro tota hereditate Rodolphini ; de Galterio Co- 
cardo, dimidium arpentum vineœ; de AngeIranno, dimidium 
arpentum \ineaB. Figerius, post mortem suam, Santo Lucia- 
no dédit omnes quaecumque habet vel habebit ultro filium 
Thare de Landrico; II denarii de censu de prima quarteria 
Agnetis; II denarii de Bernerio Ariele ; duo denarii de Bel- 
lent; II denarii de vinea Martini ; V denarii de Berta, filia 
ejus; una quarteria, H denarii de Vuillelmo; unum arpen- 
tum, duodecim denarii apud Anciacum. Census isle redden- 



— 44 — 

dus est. El de vincis Gossercdi modo ^ vigiiiti duo denarii ; 
et de vinea Henrici, III denarii; similiter III journales ter- 
rae arabiles de Grimoldecima, liberos de decano, ad ires 
minas seminaturam ; terram similiter liberam de Odardo ; 
unum arpentum terraBarabile similiter, et de Leudone, unum 
arpentum; III journales pro anima Gouseline; II journales 
pro anima Elizabeth; pro anima Rodberti, unum jornalem ; 
de Suplicia, unum jornalem ; lerrae de Frotbodi Villare sex 
denarii de censu; dimidium mansum Sancti Luciani liberum 
est vadimonium alaudis; sex solidi justa Demencii locum ; 
terram de Naverii vallis in vadimonium est pro III solidis; 
de Arberto, unus jornalis; V jornales de Fessis in vadimo- 
nium sunl pro XV solidis; mansura Archingerii, VIII dena- 
rios de censu et 1res capannoset très panes et quatuor minas 
avenae, et pastum; apud molendinos de Moi, III m( lendinos 
modios frumenti pro anima Vuillelmi modo ^ ; pro anima 
Ansculphi, unum modium frumenti de mestivia eclesiae; qua- 
tuor modios frumenti et duos ordei de eclesia de Angelo; 
très modios frumenti et unum avenae de terra et de vineis 
Vuitberti. Décima est eclesiae et de terra Hugonis de Ana- 
ciis, tertia pars decimae quamdiu vixerit eclesiae; et mortuo 
autem, ea eclesiae tota remanebit. De vadimoniis ^ eclesiae, 
Andréas, pro anima sua, dédit decem et VIII solidos, super 
vineam Engelranni; super pratum de Sub Molenette, triginta 
et duo solidos; super prata Alaidis, IV solidos pro anima 
Rodberti; VIII solidos, supra vineam in Moi, pro anima Odo- 
nis Brueri; V solidos supra vineam Aldierii; supra vineam 
Vuillelmi, undecim solidos; apud Catini Fossam, viginti quin- 
que solidos silvanectensis monetae; pro anima Rodberti mo- 
do ^ apud Berginvileri, V solidos; in Vacellis, XV solidos, 

1. Lire : denarios partout. - 2. monacho?— 3. monacho? — 4. Peut- 
être Vadimoniis. — 5. monacho? 



— 45 -- 

XIX 

Vert 401â (1066-4076), — Guy-Geoffroi, duc d'Aquiteinc, étaat allé 
visiter en compagnie d'Eudes, abbé de Saint-Jean d'Angély, Guillaume, 
évèque d*Angoulême, alors très malade, fut prié par ledit évêque, de 
céder à cette abbaye tous les droits d'église qu'il avait à percevoir à 
Saint-Jean d'Angély, ce qui eut lieu en présence d'islon, évêque de 
Saintes, et de Foulques, comte d'Angoulême.— Cart. orig., fol. 40 verso. 
— C. t.LXir.p. 634. 

De quarta altaris parte hase caria dinoscilur esse, quam 
tenebat a Guidone, Aquilanonim duce, Vuillelraus *, pnesul 
Engolismae civitalis. . 

Summopere curandum csl hominibus hujus vitae incolis, 
ut, per bona opéra, mereantur possidere beatae vitœ consor- 
tia, et de lemporali conversalione, ad aelema pervenire pa- 
latia. Hinc, memoratus ' Vuillelmus, Engolismensium epi- 
scopus, dum adhuc degeret in prœsentis vitœ compendiis, 
nam cum mortifero aegrolaret ^ langore, venil ad eum, visi- 
landi gralia, Vuido ^, Pictavensum cornes, comitato sibi 
domno Odone, Angeliaci monasterii abbate, qui, cum essent 
in ejus praesenlia, rogavit diligenlissime comitem, praefiUus 
praesul, ut fœdium ^ quod ab eo habebat, inaltare ^ praecur- 
soris Domini donaret sanlae Dei genetrici "^ Mariae ipsique 
santo ^ Joanni Baptistae. Tune aulem exislebant lot altaris 
participes : medietas monachorum erat, ibidem Deo servien- 
lium, altéra medietas inler episcopum et Iterum ^ de Cun- 
niaco. Ambo accipiebant sequaliter de nummis, excepto quod 
de parte Iterii habebat episcopus decimam denariorum et 
similiter cei-ae*®; parles ipsius cerœ accipiebat episcopus, 
quartam Iterius ; et postea decimabalur illa pars Iterii, sicut 
praediximus. Sed has omnes particulas quae accidebunt^^ 
episcopo, tenebat a comité. Gonsentiens igitur cornes, depre- 
catione " pontificis, cessit" dono per quemdam librum, in 
manu jamdicti abbatis, deprecans ut, pro sua proque prae- 
sulis anima, unum operem clericium ^^ faceret monachum, 
quam deprecationem gralanter suscepi*^. El eos insuper 



— 46 — 

omnium orationum *^ vigiliarum ac eleemosinarium ", quœ, 

in locis noslroB congragationis*** fiunt, participes constiluit. 

A cujus *^ donnalionis, facla} temporibus Philippi, régis 

Franciae, testes sunt Bosso 2®, episcopus, Santonensium prae- 
sul, Fulco, Engolismœ comes. 

1. C. Willelmus — 2. C. est Willelmus. — 3. in ? on lit « i », dans 
le texte. — 4. C. Wido, Pictavensium. — 5. C. fedium. — 6. C. altari. 

— 7. C. genitrici. — 8. C. Sancto Johanni. — 9. C. Iterium. — 40. C. 
lia vero parliebantur suam medietatem in cera. — 11. C. accidebant. — 
12. C. depreeationi. — 13. C. fecit donum. — 14. C. pauperem clericum. 

— 15. C. suscepit. — 16/ C. orationum. — 17. C. eleemosinarum. — 18, 
C. congrégation is. — 19. C. Ac hujus donalionis. — 20. C. Boso Sancto* 
nensium prsesul. 

XX 

1090. — Acte de Tabbé Eudes, établissant notamment qu'en cas de 
besoin, les bénéfices des églises de la Vierge et de Saint-Révérent si- 
tuées à Saint-Jean d'Angély, seraient afTectés à la chambrerie. — Cari, 
orùj, fol. 14,— C. XIII, p. {99 et LXll, p. 266*. — E, foL 97 ver$o, — 
Le texte est celui du t. LXII de dom Fonteneau. Les e qui remplacent 
les œ ont une cédille. Les variantes sont emprunléesà la copie de dom Fon- 
teneau y t, XIIIj p. 499. 

Nota. — Cette cbarte a été omise par le copiste du mss. de la biblio- 
thèque nationale. 

Garta de ecclesiis quae sunt in villa Sancti Johannis quam 
jussit facere domnus abbas Odo. 

Quoniam sapienter a sapientibus domnus * Dei ordinari 
debeat ^ régula precipiente didicimus, idcirco ego, Odo, in- 
dignusabba^ hujus sancleAngeliacensisecclesie,camerum * 
hujus domus in melius reformare et amplificare studui, ne 
forte, quodabsit,fratribus in hacdomoDeosubregulari Iramite 
militantibus, corporea adversetur neces.sitas, ac per hoc in 
eis sancti prepositi tepescat spiritualis ^ disciplina, maxime 
cum canonica auctoritate censeatur quod sirgulis, prout 
cuique opus sit, dividere debeamus. Quapropter ne in capite 
meo referretur, si caméra inopie succumberet et a subditis 
negligeretur, necessarium duxi, hortatu et diligentia fra- 



— 47 — 

trum noslrorum ecclesias hujus ville sacratissime, scilicet 
Virginis Marie, et Sancli Reverenlii, cum omnibus beneficiis 
suis ®, in manu camerarii perpetuo jure substiluere ; quati- 
nus camerarius hujus domus libère et absque ulla inquictu- 
dine eas tenet "^ et de proficuo earum fralribus cunctis ® re- 
gulariler necessaria larga et idonea devotione distribuât. Non 
enim de solo beneficio altaris sancti Johannis poteratsupplere 
cuncta que facturus erat. Verum in aniversario Arnaldi Po- 
tini ^ cujus labore et induslria ecclesia sancti Reverentii plu- 
rimum excrevit, atque natalitio *® sancti patris nostri Hyla- 
rionis quem " ipse Arnaldus ^^ ppo amore venerabatur, fra- 
tribus in conventu celeberrima refecti *^ ad salutem et reme- 
dium ipsius Ârnaldi a camerario preparetur. Porro quia ^^ 
ad sacrum tumulum sancti Ylarionis fréquenter membra lan- 
quentum ^^ quolibet morbo detineatur ^^ sanitati intègre res- 
tituuntur ; decrevit identidem humilitas nostra, ut ex obla- 
tione denariorura quos inibi voto suplici *'' fidèles offerre 
consacrunt *^ décima reddatur a cameraiîo per singula 
sabbati ^^ fratri elemosinario pro spe salutis et incolumilatis 
nostre et omnium fidelium defunclorum absolutione. Sane 
ne aliquis inconsulta temeritate hoc testamentum infringere 
presumeret, auctoritate Dei omnipotentis ei oflGcio nostre 
humilitatis iirmamus illud et corroboramus, universo senatu 
nostri capituli annuento ^^ et confirmanto. Garta ista recitata 
est in capitule, die decollationis sancti Johannis, responden- 
tibus cunctis et dicentibus. Amen. Fiat Fiat. Si ^^quis dissol- 
vent, dissolutionem sentiat perpetui excidii. Actum est hoc 
incarnati vero ^^ anno millesimo nonagesimo, indictione 
XIII, Ramnulfo 2^, episcopo, présidente sedi Santonico ^^. 

i. CE. domus. — 2. C. debent. —3. C. E. abbas. — 4. C. E. came- 
ram. — 5. C. E. spiritalis. — 6. C. suis manque. — 7. E. teneat. — 8. 
CE. cuncta. — 9. E. Patini. — 10. C natalicio. — 11. C. quœ. — 12. E. 
Alnaldus, pio amore. — 13. C. E. refectio. — 14. C quœ. — 15. C E. 
languentium. — 16. E. detineantur. — 17. C. E. supplici. — 18. C. E. 
consuerunt. — 19 C E. sabbattha. — 20. C E. annuenteetconGrmante. 
— 21. C Celte phrase est remplacée par des points jusqu'à Aclum, 



— 48 — 

E. Si quis eam... — 22. E. verbi au lieu de vero. — 23. E. Ramnulpfao. 
— 24. C. SaDctonicœ ; E. Sanctoneasi. 



XXI 



1067. — iDdicaiion d'une charte de Hugues de Surgères et don de la 
moitié de la forêt d'Essouvert et d'autres biens situés à Saint-Félix, par 
Aimeri Raimond et sa femme Sénégonde(a). — Cart. orig.yfol. 44 verso 
et 42 recto, — Bibl. de Poitiers, Dont Fontenean. t. LXII, page 609. 

Caria Hugonis de Surgeriis de capellania. 

Notum sit omnibus hominibus, tam clericis quam laicis, 
tam liberis quam servis, seu cujuscumque conditionis fece- 
runt, quod, ego, Hugo de Surgeriis, spontanea voluntate, 
guerpivi, atque omnino quod ipse per seipsum commendal, 
dicens: ^ Dale eleemosinam, et omnia munda sunl vobis; » 
et alibi : « Facite, feceritis recipienles vos in aeternaB taber- 
nacula; » et illud quod dicturus est veniens ad judicium 
suis iîdelibus : et Quamdiu fecistis uni de his minimis fralri- 
bus meis, mihi fecistis; » rursumque: « Thesaurizate vobis 
Ihesauros in cœlo ; » et caetera quae sequuntur : « Quod fide- 
lium quamplures adimplere cupientes Dei ecleziis servien- 
tibus fecerunt suos heredes terrena patrimonia, ad cœlestos 
thesauros transferenles. » Quos quidem imitari desiderans, 
ego, Aimericus, cum génitrice raea Senegondi*, concedo 
fratribus in cœnobio beatissimi Joannis^ Baptistœ omnipo- 
tenti Doo famulanlibus, cunclum beneficium quod ab eis 



(a) Le copiste a confondu dans celte notice deux chartes complè- 
tement distinctes, Tune relative au don de Hugues de Surgères, et Tautre 
contenant un don fait par Aimeri Raimond. A la première appartient 
la première phrase jusqu'à omnino. Toutela suite appartient à la donation 
faite par Aimeri Raimond. Ces deux chartes sont au contraire repro- 
duites distinctement dans les copies de dom Fonteneau, à la bibliothèque 
de Poitiers. Nous les rétablissons à la suite de celle-ci. H est à remarquer 
toutefois que dans la charte d'Aimeri Raimond, le bénédictin qui Tavait 
copiée, avait intentionnellementsupprimé les formules qui sont comprises 
depuis le mot omnino jusqu'à Ego Aimericus. 



— 49 - 

possideo, videlicet medietatem sylvae ' Exolverte, cum vineis 
de Sanlo^ Felice, similiter quoque praedium meum, nomine 
Alaudium ^, juxta praedicti BapUstâe domini burgum, siluin, 
terrain scilicet cum inolendinis et pralis; eo pacto quod si, 
in laicali habilu obiero, idem oHicium, mihi, quemadmodum 
uni eorum impendanl, el semper unum pauperem pro me 
et antecessoribus meis foveant, et alterum qui sit clericus, 
inter eos, suscipiant. Tribuit etiam mihi quamdam domum, 
in praedicto burgo, cum septem quadris vinearum, apud 
Gapellam ^, el portionem cujusdam molendini apud Mare- 
vallum» domnus abbas, Odo, cum cœteris fratribus. Eo iterum 
pacto ut, me deffuncto ^, ad eos redeant, ita tamen ut ipsi, 
quibus hoc dédit ^, teneant in fisco ab abbate. S. Vuillelmi ^, 
ducis Aquitaniae. S. Ostendi. S. Bertranni. S. Pétri, vicarii, 
et Eraldi, fratris ejus. S. Gisberti Vendarii. S. alterius Gis- 
berti. S. Airaldi Marchaussi ^^. S. Senioris, praepositi Santo- 
nensis. Anno incarnationis dominicae millesimo sexagesimo 
septimo, indictione tertia, régnante precellentissimo rege 
Philippo. S. Aimeiîci Raymundi ' * . 

i. C. Senegundi. — 2. C. Jobannis. — 3. C. silvœ Exolveri. — 4. C. 
Sancto. — 5. C. alodium. — 6. Est-ce un nom propre? — 7. C. defuncto. 
— 8. C. dedi. — 9. C. WUlelmi. — iO. C. Marchanii. — 11. C. Rai- 
mundi. 

XXII 

Vers 4065(4064^4094), — Cession par Hugues de Surgères à Tabbé 
Eudes de la chapellenie de Tabbaye avec toutes ses dépendances, de la 
dime du Chfttellier et de prés. -^ Extrait du caW. orig.<, vraisemblable- 
ment fol. 44 recto. ^C.,t. LXII, p. 603. 

Garta Hugonis de Surgeriis de capellania. 

Notum sit omnibus hominibus... quod ego Hugo de Surge- 
riis, spontanea voluntate, guerpivi atque omnino dimisi Deo 
sanctoque Johanni et monachis, in manu domni Odonis, 
ejusdem loci abbatis, capellaniam ipsius monasterii Sancli 
Johannis, et que ad eam pertinent, decimam videlicet de 

Archives, xxx. 4 



- 50 - 

castellario ^ et prata. Insuper suus homo fui, et dimisi ei 
caballum vel centum solidos, quos eodem tali occasione, 
exigere cupiebam ; cansile quoque, quod, quasi pro ceusu, 
in unoquoque Pascha, ab eodem requirebam; et omnia 
qudB supra dixi, in capitulo Sancti Johannis, in praesentia 
totius convenlus, cum quodam textu argenteo, in manu 
praefati abbatis, bona intentione reliqui. Videntibus meis 
obtimatibus, Hugone videlicet Poteno ^, Petro de Lemovicis, 
Stephano quoque Magalanno. Quin etiam ut nullus meus 
haeres seu quislibet advocatus successor hanc emissionem 
requirere praesumat, praesenlem cartam inde scribere censui, 
quam, coram prdBfalo abbate, super altare, manu mea, posui, 
et per impressionem praesentis crucis inviolabilem succes- 
soribus in perpetuum fore consignavi. S. Odonis, abbatis. 
S. Fulcaldi. S. Willelmi. S. Constantini, monachorum. S. 
Hugonis Poleni. S. Pétri de Lemovicis. S. Stephani Mala- 
ganni, f . 

1. « ou de Castellario». — 2. ou Poleno. 

XXIII 

Vers 4067 (4060-4094), — Don de la moitié de la forêt d'Essouvert, 
des vignes de Saint-Félix et autres biens, tenus en bénéfice de Tabbaye, 
par Aimeri Raimond et Sénégonde, sa mère. Cette charte est souscrite 
par Guillaume, duc d'Aquitaine, Ostende Bertrand, Pierre Viguier et 
autres. — Extrait du cart. orig.^ fol, 44 recto et 42 verso. — C, /. LXII, 
p. 609. 

Divina consulente super humano generi providentia, etc. 
Ego, Aimerius, cum génitrice mea Senegundi, concedo fra- 
tribus in cœnobio beatissimi Johannis Baptistae omnipotenti 
Deo famulantibus, cunctum beneficium quodabeis possideo, 
videlicet medietatem silvae Exolvert, cum vineis de Sancto 
Felice, similiter quoque praedium meura, nomine Alodium, 
juxta praedicti Baptistae domni burgum situm, terram scili- 
cet cum molendinis et pratis ; eo pacto quod si, in laicali 
obilu obiero, idem officium mihi quemadmodum uni eorum 



— 51 — 

impendat, et semper unum pauperem, pro me et antecesso- 
ribus meiSy foveant, et alterum qui sit clericus, inter eos 
suscipiant. Tribuit etiam mihi quandam domum in praediclo 
burgo, cum seplem quadris vinearum apud capellam, 
et portionem cujusdam molendini apud Marevallum dom- 
nus abba Odo, cum cœteris fratribus ; eo iterum pacto 
ut, me defuQCto, ad eos redeant ; ita tamen ut ipsi, quibus 
hoc dedi, teneant in fisco ab abbate. S. Willelmi, ducis 
Âquitaniae. S. Ostendi. S. Bertranni. S. Pétri, vicarii, et 
Airaldi, fratris ejus. S. Girberti Vendarii. S. allerius Girberti. 
S. Âiraldi Marchanii. S. Senioris, praepositi Santonensis. 
Anno incarnatione Domini millesimo sexagesimo septimo, 
indictione tertia, regnantopraecellentissimo rege Philippo. S. 
Aimerici Raimundi. 

XXIV 

Vers 4048. — Don d*une part de moulin par Girbert, prévôt du comte 
de Poitou. — Cart. oriff., fol, 42 recto. — C, t. XIll.p 469. 

Garta Gilberti, praepositi. 

In nomine domini Jesu Ghristi, ego, Girbertus, praeposi- 
tus comitis et comitissae, pro remedio animae meae, et pro 
sepultura mea et sepultura matris meae et uxoris meae, do 
loco Sancti Joannis Baptistae Angeriaco tertiam partem mo- 
lendini, unde habet aliam tertiam partem Aimericus Balbus, 
et aliam tertiam, monachi illius loci possident ; ut ^, in 
tali tenore, possideant in vita mea; post autem mortem 
mearo, nec uxor mea nec aliquis parentum meorum teneat; 
sed possideant Sanctus Joannes et monachi sui, in aeter- 
nuro. Et si quis ^ hoc donum infringere tentaverit, aut, de 
parentibus meis, aut de aliis hominibus, imprimis Dei iram 
incurrat, et, quod petit, non obtineat, sed centum auri libras 
potestati exsolvat, et cum Datan et Abyron vivus in infer- 
num descendat. S. Vuillelmi ', comitis. S. Iterii *, comitis, 
fratris ejus. S. mei Giiberti, qui firmavi et scribere feci et 



— 52 — 

firmare rogavi. Datum lemporibus Henrici régis, episcopi 
Arnulphi ^, abbatis Gosfredi •. 

1. C. in tali tenore, ut possideam. — 2. C. La phrase suivante a été 
passée par dom Fonteneau jusqu'à Willelmi. — 3. C. Willelmi. — 4. 
C. Item au lieu de Iterii, — 5. C. Arnulfi. — 6. C. GolTredi. 



XXV 

Vers 4050. — Restitution à Tabbaye de vignes et de terres au lieu 
dit Les Maines par Agnès, comtesse d'Anjou, et son fils Guy-Geoffroi, 
comte de Poitiers. — Cart, orig., col. 12 verso. — C, /. LXII, p. 575. 

Caria de Maisnilis. 

In sacratione capitis eclesiae ^ Santi Joannis ^ BaptistSB, 
reddita; sunt vinesB et terrae arabiles 3, seu omnia ad locum 
perlinentia ^, qui dicitur Maisnilis ^, qui, anliquo tempore, 
a fidelibus datœ eranl santo praecursori, et diu longeque te- 
nuerant inibi Deo servientes, sed a malis direplae et ablatae. 
Gomilissa itaque Agnes et ejus filius Gosfredus ^ cornes, ipsa 
tamen horlante pro redemptione animarum suarum, ipsas 
ad integrum Santo Joanni "^ vineas vetleras ® restituent. Do- 
num Deo et sanclo Baptistae exinde fecerunt, et hanc cartam 
sua authoritate roboraverunt. 

1. c. ecclesice. — 2. C. Johannis. — 3. C. terra arabilis. — 4. C. per- 
tinencia. — 5. C. Mainilts, quœ. — 6. C. Goffridus. — 7. C. Johanni. — 
8. C. vel terras restituerunt. 

XXVI 

4084'408i. — Don d*une partie du lieu appelé Le Frêne (a) et ses ap- 
partenances par Adalsendis, pour le salut de l'âme de ses parents. — 
Cart. oriff.j fol. 42 verso. — C, l, LXIU^ p, 423. 

Garta Adalsendis de Fraxnea quam dédit Sancto Joanni. 

Omnis homo, temporalem ducens vitam, necesse habet 

cogitare qualiler ad aeternam perveniat mansionem. Propter 



(a) Le Frêne, commune de La Vergne (?) 



— 53 — 

quod, ego, Adalsendis, desiderans illam acquirere S patrî 
meo Gosselino ^ et Adoni, conjugi, fîliîsque meis Gosse- 
lioo ^ et Heliae, ac maxime mihi, dono, pro animabus eorum 
atque pro anima mea, santae Dei genetrici Mariae, nec non 
almo Joanni ^ praecursori Ghristi, sancloque Reverentio con- 
fessori, de patrimonio meo, id est de Fragnea ^ mediam 
partem, dum vivo, totam vero, post obitum meum, pari ter 
cum terra et aqua qui ^ ibidem sunt ; scilicet, a silva '^ Ge- 
raidi Ranconis usque ad aquam molendini de Ternant. Ac- 
cepi tamen, pro hoc eodem dono, ducentos solidos, sicut 
mihi placuit dare monachis servulis jamdicti pra^cursoris ^ 
Salvatoris. Facla est autem ista donatio temporibus Philippi, 
régis Franciae, Vuidonis ^, ducis Aquitaniae, dumni ^® Bosso- 
nis, Sanctonensis praesulis, et domni Odonis, abbatis Inge- 
riacensis cœnobii. S. " Adalsendis. S. Gofredi " de Arsilois. 
S. Josberti de Johe *^. S. Aldeberli, pictavensis. S. Gosselmi **, 
presbiteri. S. Martini, presbiteri *^. S. Bemardi Meletii. 
S. Rodolphi ^^ clerici. S. Gileberti *^ Caronelli. S. Giraldi 
Garonelli. S. Ansculphi ^^, prioris. S. Duranni, monachi. 
S. AndredB, monachi. S. Aldierii, monachi. S. Engelberdi ^^, 
monachi. S. Pétri, monachi. 

1. C. adquirere. — 2. C. Goscelmo et Odoni. — 3. G. Goscelmo. — 
4. C. Johanni.— 5. C. Fraxnea. — 6. C. quœ. — 7. C. sylva. — 8. C. prae- 
coDÎs. — 9. C.Widonis. — iO. G. domoi Bosonis, SaotoDensis. — 11. C. 
f S. — 12. G. Goffredi de Arzilois. — 13. G. Johec. — 14. G, Gauscelmi, S. 
— 15. G. presbyteri. — 16. G. RodulÛ. — 17. G. Girberti/ — 18. C. 
Ansculfi. ^ 19. G. Engelberti. 

XXVII 

Vers 4084 [4060-4094), — Goncession par Tabbé Eudes d'un fief à 
Eiienne MagaUnnus, — Carl.orig., foL 42 verso. — C, /. LXIII, p. 425, 

Carta Stephani Magalanni de foedio quod habet, de Santo 
Joanne ^ 

Decet conventiones, sicut cartas, conscribi. Dominus Odo, 
abbas, donavit Stephanno ^ Magallanno, in caméra sua, foe- 



— 54 — 

dium quod fueral Sanli Joannis *, in dominio ; sed tali pacto 
dédit, ut, post morlem Slephani, rediret ex inlegro Santo 
Joanni *, in dominio. Audienle Hugone, nepote suc, et Ber- 
nardo Melessio ^ et Ranulpho Escharcet Garnerioque Ligni 
Pede. 

1 . C. Johanoe. — S. C. Stephano Magalanno. — 3. C. Johannis. — 
4. C. Johanni. — 5. C. Meletîo et Ramnulfo Escharcer Galterioque 
Ligni Pede. 

XXVIII 

Vers 4097 (4096-4403). — Don d*une terre tenue en fief de l*abbaye, 
sise près du cimetière et de Tinfirmerie des religieux, par Hugues et 
Maingot Rabiola. — Cart, orig,, fol, 43 recto, — C, t, LXIII, p, 353. 

Garta Mingodi RabiolaB de terra quae est juxta domum 
Infirmorum. 

Cum certum sit perenniter * litteris inviolatum posse con- 
servari, quod ab humana memoria, paucis diebus vix, potest 
retineri, idcirco placuil primum et secundum quod, cum 
Hugone Rabiola et Maingodo, ejus patruo, egimus, litteris 
commendare decrevimus; quod placitum ila se habet. Hugo 
Rabiola et patruus ejus, Maingondus aeque Rabiola, habe- 
bant in fevo terram a Santo Joanne juxta sepulturam mona- 
chorum et secus muros domus infirmorum ; cujus terrae por- 
tionem, scilicet quantum domnus abbas collegit ad sepul- 
turam, annuerunt Deo et Santo Joanni, accepta pecunia ab 
abbate ; tali pacto ut, unoquoque anno, redderetur et * cen- 
sus octo solidorum, id est unicuique quatuor solidi. Postea 
vero pariter relinquerent ^ banc censum Deo et Santo Joanni, 
totamque terram ipsam quae erat infra muros sepulturae 
monachorum, pro qua census reddebatur; aliamque omnem 
quae erat extra, secus ipsos muros sepulturae et secus muros 
domus infirmorum, quam ulramque, id est interiorem et ex- 
teriorem, feudaliter^ ab ipso Santo Joanne habebant, ipsi 
Santo Joanni, jure perpctuo, possidendam concesserunt, du- 
centis solidis inde acceptis. Hoc autem faclum est per hoc 



— 55 — 

pargamenuiD, ita quod Maingodus annuit primum, in manu 
Bernardi, modo ^, in castra ^ Dompedra, uxorque sua cum 
filiis suis Gonstanlino et Bellohomine, audientibus his Rod- 
berlo ^ Garna et Ramnulfo Berchodo, Peiro quoque Estaca- 
bovem. Deinde annuit Hugo, ad Broilum Cappellae ^, hoc 
eodem pai^meno, in manu domini Ausculphi ^, abbatis, 
unacum suo fratre Ramnulpho*^, andientibus Gosfredo " Ber- 
chodo et Petro Estacabovem ". Post hos annuit Gosfre- 
dus *' utrorumque fratrum **, scilicet Hugonis el Ramnulfi, 
per hoc idem pargamenum, in Castro Dom Pedra ^^, in manu 
praefati Bernardi, monachi, audientibus praediclis Ramnulfo 
Berchodo et Petro Estacabovem. 

1. C. perhenniter. — 2. C. eis. — 3. C. relîqueruot hune. — 4. C. 
fevaliter. — 5. mooachi? C. monachi. — 6. C. Castro Dompetra. — 7. C. 
Roiberto. — 8. C. CapeHs. — 9. C. Ansculfi. — 10. C. Ramnulfo. — 
11. C. Goffredo. — 12. C. Esthacabovem. — 13. C. Goffredus. — 14. C. 
frater. — 15. C. Dompetra. 

XXIX 

Vers 4409, — Notice d'un traité conclu entre Aimeri de Rançon et 
Tabbé. — Cart, orig.y fol, 43 recto et verso. — C, /. LXIIl^ p. 525, 

Garta fœderis Aimerici de Ranconio et abbatis Sancti 
Joannis. 

HaBC carta continet pactiones et confaederationes Aimerici 
de Ranconio cum abbate Santi Joannis. Si Aimericus mo- 
lestât' cum comité Pictavensi, abbas débet eos pacificare, 
si polerit ; et, propter eorum discordiam cum eo nonquanl ^ 
molestabit, nec, de propriis hominibus Santi Joannis, quis- 
quam comitem contra Aimericum juvabit,nisi abbalem offen- 
derit. Et si quis ex alterutra parte offenderit, proclamans, 
priusquam vindicet, ostendet alterii ^ ; quod si comes, quod 
absit, abbati vel rébus Santi Joannis, per iram, gravius im- 
minebit, si Aimericus obstiterit comiti, propterea non de 
sua fidelitate exibit, nam contra omnes homines débet res 
Santi Joannis defTendere. Si abbas vel monachi, pro rébus 



- 56 — 

santi, contra aliquem judiciùm habent facere, Ainiericus 
débet patronus esse. El si ignitum judiciùm vel a^ qua 
judicata fueril, pro monachis, hominem débet offerre, et, 
ne injuriose traclentur, providere. 

1. C. maie sUt. — 2. C. non maie stabit. — 3. C. alteri, et si... — 
4. C. pugna judicata. 

XXX 

Vers 4404 (4096-4403). — Vente de deux journaux de prés à Roma- 
gnoUes (â), pour le prix décent sols payables à Fulcherius, chambellan 
(camerarius) de la comtesse, et autres. — Cart, orig.y fol. 43 verso. — 
C, (.LXin,p.504. 

Carta Joannis Gofredi ^, de quibus jugeribus pratis ^ et 
de terra quae est in hortulo ^ Santi Joannis. 

Notum sit tam praesentibus quam futuris, quod Joannes 
Gofredus rogavit monachos nostros, ut emerent ab eo 
quantumcumque possidere videbatur, de terra juxta hor- 
tum ^ nostrum, et duo juncta prati, sita in illo loco qui 
vulgariter Romanola ^ vocatur. Scienduin tamen quia ^ 
unum ex duobus illis junctis, ipse antea Joannes, de manu 
monachorum nostrorum susceperat commutationem pro 
uno hortulo ^ suo, cujus hortuli "^ possessorem perpetuum 
Sanctum Joannem esse concesserat ; prolocuto quidem 
atque constituto, ut pratum simul ac terra, pro centum soli- 
dis Sancto Joanni venderentur et ex toto darentur. Memo- 
ratus Gofïredus in capitulum venit, adductis secum fratribus 
suis alque cognatis Rodberto Gesluco ^ et filiis suis Ber- 
nardo, Guillelmo ®, Brunetto, concedentibus, per omnia, 
placitum quod faciebat nobiscum. Ibi quoque videntibus 
illis et multis aliis qui. propter stabilitatem testimonii, 
firma ratione, tenendam convocabantur ; cum hoc parga- 
meno, in manu domni Ansculphi ^^, abbalis, praedictam 
terram et pratum Sancto Joanni, in perpetuum, reliquit, 

(a) Commune de Saint^ean d'Angély. 



— 57 — 

praecipiens ut centum solidi, quos inde capiebat, Fulcherio, 
camerario comilissaB, redderentur, Quod est factura. Iterum 
autera, idem pargamenum, acceptum per expressionem 
crucis suœ fratrumque suorum, super altare santi Joannis 
ideo posuit, ut nerao ullerius hanc enptionem delere possit. 
Hoc ergo subscripti perhibent, testes, Bernardus de Meles- 
sio **, Ostendus Salonia, Fulcherius, camerarius comitiss^, 
et mulli alii. Hoc etiaro, quod factura est, subscribi decuit 
quod Joannes Gofredus ", Stephanus Menardus *' et Alear- 
dus, fide sua proraiserunt, in capitulo sese vindicare ** Santo 
Joanni ejusque monachis, praefatum pratura, at omni calum- 
nia, ubicuraque opus essel *^ S. Joannis Gosfredi. S. Ste- 
phani. S. Mainardi. S. Aleardi. Hi sunt lestes Constantinus 
Saxelinus, Giraldus Puellus, Humbertus de Mollis. 

i. C. Goffredi. — 2. C. prali. — 3. C. orlulo. — 4. C. ortum. — 5. G. 
en marge : Romagnolles. — 6. C. quod. — 7. C. orluli.'— 8. C. Jesluco. 

— 9. C. Willeimo, Bruneto. — 10. C. Ansculfi. — [H. C. Meletio. — 
12. C. Goffredus. — 43. C. Mainardus. — 14. C. vendicare. ~ 15. fS. 
Mainardi. f S. Aleardi. Hi sunt testes, etc. 

XXXI 

Vers 4404 {4096-4 403), — Vente de plusieurs moulins faite pour la 
somme de 12 livres à Ansculfe, abbé, par Arnaud Mochechat et autres. 

— CaW. orig.,foL 43 verso et 4i recto. — C , i. LXllI, p. 503. 

Garta de Arnaldo Mochechat. 

In nomine Doraini, ego Arnaldus Mochechat, et uxor raea, 
Aleida, cura filia nostra Anstezia *, faventibus aliis^infanti- 
bus nostris, vendiraus Sancto Joanni Baptistœ et fratribus 
hujus loci, in manu Ansculphi \ abbalis, illam parlera nos- 
tram quam habebamus ' in Molendinis novis et in raolen- 
dinis de Aladio ^ et ^ raolendinis de Surapti Giliberli, et 
totura quidquid ® in his omnibus molendinis expectabaraus, 
de parte Aimerici Gesseir \ qui defunctus est Accipientes 
ab ipso abbate Ansculpho « duodecim libras. Hoc donum 
conferimus Santo Joanni et fratribus hujus loci, non tara 



— 58 — 

pro pecunia quam accepimus ^, quam pro remedio et salute 
animarum nostrarum, et ut locum nostrum et sepuituram, 
in habitu *® nostro, ego et uxor mea Aleida et filia nostra 
Anstesia, apud Sanctura Reverentium habeamus. Cujus rei 
testes sunt Bernardus de Vailibus, Engelbertus Fulcamal- 
dus **, Hugo modo *^ Calo, monachi ; de caeteris, Bernardus 
de Melessio *-^, Joannes de Roissec**, Vualterius Magalannus, 
Vualterius *^ Pastellus. 

1. C. Anstesia. — 2. C. Ansculfi. ~ 3. C. habemus. — 4. C. Alodio. 
— 5. C. et in molendinis defuncti Girberli. — 6. C. quicquid. — 7. G. 
Geseir. — 8. C. Anscuifo. — 9. G. accipimus. — 10. G. obitu. — 11. G. 
camerarius, Fulcaldus, monachus. — 12. G. monachus, Kalo. — 13. G. 
Meletio. — 14. G. Roifec, Walterius. — 15. G. Walterius. 



XXXII 

Vers 4084 {f 060-4 094). — Vente par Gaultier dellericio et Salomé, 
sa femme, de quatre sestérées de terre à Fo8semagne(a). — Cart.orig., 
fol. 4 A recto.— C, t. LXIII, p. 427. 

Carta Vualterii de Heritio. 

Vualterius de Heritio ^ et uxor ejus, Salome, habebant 
quatuor sexteriatas terrae apud Fulsemagnam 2, juxta ter- 
ram Sanii Joannis. Hanc ergo terram vendiderunt Santo 
Joanni, in manu Bertranni et Dalmatii ^, monachorum, 
qui cellerarii ^ erant, accipientes ab eis viginti quatuor so- 
lidos. Testibus bis, Constantino, Armario, Olduricho ^, Ge- 
raldo Puello, Bertranno Boario et multis aliis. IIujus vendi- 
tionis annuit soror Salomae ^ nomine Petronilla, nec non et 
maritus ejus, nomine Gosfredus de Buxcria "'j qui, de pretio, 
meditatem habuerunt ^. S. Vualterii de Herotio. S. Salomae, 
uxoris ejus. 

1. G. Hericio. — 2. G. Fulcemagna. — 3, G. Dalmacii — 4. G. cella- 
rarii. — 5. G. Odulrico. — 6. G. Salome.— 7. G. GofTredus de Busseria. 
— 8. G. -{• S. Walterii de Hericio. -f S. Salome, uxoris ejus. 



i.^'rr^T^^r'-^ir 



(a) Gommunc de Saint-Jean d'Angély. 



— 59 — 

XXXIII 

Vers 4084 {t060't094). — Echange d'un morceau de terre sis dans 
les jardins de l*abbaye, pour un autre sis au Pont-de-Pierre, par GeofTroi 
Aldion et autres. — Cari, orig.j fol. /4 reclo. — C, /. LXlll^ p, 429, 

Carta Gofredi Aldionis. 

In nomine Domini. Ego, Gofredus ^ cognomento Aldio, 
habebam lerrulam quandam in ortis Sancti Joannis, Ber- 
trannus vero el Dalmantius ^y monachi el ccUararii eclesiae, 
Yolebant ^ a me illam emere. Sed quoniam proprium mihi 
erat alaudium *, nolebam eis consentire. Proinde quia 
multum illis erat necessaria, commulaverunt mihi unam 
aliam lerrulam ad Pontum Petre, non inférions aeslimationis. 
Firmata est igitur haec commutatio, in capitulo, ante Od- 
donem, abbatem, sub praesenlia conventus, ita ut libère 
possideam terram illam quie mihi ^ commutata, et ^ sit 
meum alaudium. Quo in capitulo mecum fuit, Berlrannus 
Texerius. Ameu. 

i. c. Gaufredus. — 2. C. Dalmacius. — 3. C. nolebant. — 4. C. alo- 
dium. — 5. C. ibi. — 6. C. est sicut meum alodium. 

XXXIV 

Vers 4404 (4096-4 402). — Notice de la vente d'une sestérée de terre 
près de Fossemagne, par Morin, sutor, — Cari, orig,^ fol. 44 reclo. 
— C, t.LXIIl,p.505. 

Carta Moranni, sutoris. 

Manifestum est quod sextariatam terrae quam Morannus, 
sutor, habebat ante Fulcemagnam, vendendo, dédit Santo 
Joanni, acceptis inde decem et octo solidis et uno presen- 
dario ^ de fabis. Postea autem veniens in capitulum nostrum 
(ex consensu ?) conjugis suae et filiorum suorum, praediclam 
terram Santo Joanni cui vendiderat, ex toto reliquit, in ma- 
nu domni Ansculphi ^, abbatis cum junco qui in ora car- 
tulœ insuitur ^. Pra^sentibus subscriptis testibus, Vualterio ^ 



— 60 — 

MagalannOy Joanne Mascalco, Arberto de Sarejaco et multis 
aliis. 

1. C. prseveadario. — 2. C. AnsculG. — 3. C. insuius. — 4. C. Wal- 
terio. 

XXXV 

4090-4403, — Don par Morin, neveu de Senioretu» (ou Senior^ pré- 
vôt de Saintes), de la moitié d'une maison sise devant le portail de l'ab- 
baye. — Cari, orig,f fol. 44 recto, — C, <. LXIII, p. 431. 

Carta Morini, nepotis Senioreli. 

Morinus, nepos Seniorati, dédit Deo Santoque Joanni, per 
istud lignum, in manu Ansculphi S prioris, medietatem 
domus suaB quae est anle portalem, et medietatem omnium 
quaB acquirere ^ poterit in hac villa. Testibus his, Engel- 
berto modo *, Bernardo de Melessio ^ et multis aliis. 

1. c. Ansculfi. — 2, C. adquirere. — 3. C. monacho. — 4. C, Melecio. 



XXXVI 

Vers 4083 (4064-4091). — Hugues Bérard, ûls de Ramnulfe Bérard, 
en se faisant religieux dans Tabbaye de Saint-Jean d'Angély, lui aban- 
donne le fief qu'il tenait de cette abbaye, et en sus son alleu, situé près 
de Varaise. L'abbé Eudes échangea ledit fief pour celui de Romagnolles 
avec Ademar Funelluset GeofTroi, son fils. — Cari, orig.^ fol. 44 verso. 
— C, /. LXIII, p. 99. 

Carta Adaimari * Funelli, de Romaniola. 

Igitur postquam Ramnulfus Bernardus ^ fecit finem vi- 
vendi, feodum^ quod de Santo Joanne tenuerat, filio suo 
Hugoni Berardo remansit. Hic etiam Hugo, * paululura in- 
spiratus divina gratia, monachus effectus, foedium, in do- 
minio, Sanclo Joanni a quo procedebat, dimisit, simul cum 
alaudio ^ suo quod, circa Varesiam ^, habuisse videbatnr. 
In illis autem diebus, calumniabatur nobis alaudis ^ Roraa- 
niolae Adaimarus Funellus, qui tandem aliquando veniens 
in capitulum nostrum, adducto secura filio suo Gofredo S in 



- 61 - . 

presentia domini Odonis ^, abbatis, et totius circumstantis 
convenlus, omnem calumniam quam super Romaniola fe- 
cerat, annuente filio suo, diligenter finivit. Deinde concessit 
ibidem ut Sanclus Joannes adpresens habeal medielatem 
omnium quae ipse, in vita sua, qualicunque modo, poterit 
acquirere in alaudiis ^^ jamdiclae Romaniolae, aliam quoque 
medietatem, post obitum ejus. Si quid ïnvenlum fuerit, in 
eisdem alaudiis, quod nostrum non sit, ab ^^ hoc autem 
plaçait domno Oddoni, abbali, dare ei... ^^ Ademaro, supra- 
memoratum foedium Hugonis Berardi ^\ dimidium junctum 
prali, tali quippe modo talique conventione, ut^ mortuo eo, 
mox pratum simul et tbedium ad Sanctum Joanem redeant ; 
exepto uno areali, quod sibi concessum est, ad domum con- 
struendam, quod eliam, filiusejus, de Santo Joanne, foedaliter 
tenebit. Facto itaque concessu, utriusque partis, surrexe- 
runt pater et filius, et istud pargamenum, praesignatum 
crucibus suis, super altare posuerunt; huic profecto, rei 
testimonium perhibentes, testes subscripli, Stephannus^^ 
Magalannus, Rodbertus Ganna ^^, Raymundus de Gombis et 
frater ejus Herveus, et multi alii. Poslnam *• mullum vero 
temporis, eandem concessionem quam saepenominatus Âde- 
marus, cum filio suo Gofredo ", fecerat, in capilulo fece- 
rant ^^ alii filii ejus, ipso pnecipiente, apud Malevallem ^\ 
Santo Joanni, in manu Gonstantini, armarii nostri, cum hoc 
pai^ameno, quod priori cartulae conjungitur. Yidentibus his, 
Alduino, modo ^^,HugoneBerardo,modo^',GonstantinoGane- 
surdo ^. Hec sunt nomina filiorum Ademari qui hoc donum 
fecerunt : Arnaldus Romaniola, Petrus Funellus et Adema- 
rus Funellus*'. S. Ademari Funelli*^ S. Gofridi*^ filii sui. 

i. C. Ademari. — 2. C. Berardus. — 3. C. foedium. — 4. C. post pau- 
lolum. — 5. C. alodio. — 6. C. Vareziam. — 7. C. alodis Romaniole, 
Ademarus... — 8. C. Goffredo. — 9. C. Oddonîs. — 10. C. alodiis. — 
11. C. ob. — 12. C. scilicet. — 13. C. et. — 14. C. Stephanus. — 15. 
C. Garaa, Raimundus de Cumbis. — 16. post non. — 17. C. GofiTredo. — - 
18. C. fecerunt. — 19. C. Malam vallem. — 20. C. mouacho. — 21. C. mo- 
nacho. — 22. C. et Ansaldo. — 23. C. f. — 24. C. Goffredi. 



- 62 — 



XXXVII 



4089. — Goscelmus Admiraut, ses frères et son neveu, abandonnent à 
Tabbaye tous les droits qu'ils prétendaient sur des biens situés à Saint- 
Jean d'Angély. - Cari, orig., foL 14 verso.— C, /. XXVII bis, p. 305. 

Caria Admiratorum. 

Notum sil omnibus tam praesentibus quam futuris quod, 
postquam Gosserinus S cognomento Admiratus, fecit plura 
contraria, et in pluribus, nocuit tam abbati quam monachis 
Santi Joannis, pro eo quod nonnulla que, vel habebat, vel 
in feodo ^ clamabat, apud Sanctum Joannem, noiebant sibi 
concedere ; tandem, pacificari cum illis desiderans, die qua- 
dam in eorum devenit ^ capitulum, cum multis. Quo in 
locOy homo domni Oddonis ^, abbatis, sicut praelocutum 
fueraty factus est, una cum fratribus suis ac nepote suo sci- 
licet Guillelmo ^, Rodulpho, Bossone. Atque ibidem, per hoc 
pergamenum, revestiti sunt, ab eodem abbate, fevaliter de ^ 
his omnibus quaa, vel habebant, vel reclamabant apud vil- 
lam Santi Joannis. Sed ipsi, statim donum '^ quod accepe- 
runt, dederunt ac reliquerunt Deo et Sancto Joanni, abbati 
quoque et monachis, tradentes scilicet ipsum donum, in 
manus praedicti abbatis, pro animabus suis ac parentum 
suorum, et, denominate, pro anima fratrissui qui fuit occisus ; 
et, ut domni monachi ipsorum peragant exequias, si eorum 
eis fuerint allata corpora defTuncta. Gumque absolvisset eos 
abbas, cum toto conventu, ab omnibus sibi illalis injuriis, 
accesserunl ad altare Santi Joannis et deposuerunt hanc 
cartam super ipsum, crucibus suis praenotatam, in testimo- 
nium sempiternum. Sciendum tamen quod, propter hanc 
praefatam donationem rerumque suarum dimissionem, dati 
sunt illis ducenti solidi de pecunia Sancti Joannis, atque 
insuper centum accomodati. Testes autem sunt hujus rela- 
tionis quae rescribitur Ansculphus *, prior, Hugo, Gofre- 
dus ^, monachi; clericivero, Stephanus Magalannus, Bernar- 
dus de Melessio ^^; laici quoque, Geraldus Potinus, Rod- 



— 63 — 

berlus " Garna, Arnaldus Quatuor Ossa, aliique ^^ com- 
plures.Annoab incarnatione Domini millesirnooctagesimo^^ 
nono, Francorum genlis rege régnante Philippo, Aquitaniae 
quoque populo présidente, glorioso comité Guillelnïo. **-{-. S. 
Gosselini *^ f S. Rodulphi*^ fratris. S. Josselmi. f S. Vuil- 
lelmi", nepolis Josselini, f . S. Bossonis, fratris Josselini*^ 

1. C. Goscelmus. — 2. C. foevo. — 3. C. venit. — 4. C. Odonis. — 
5. C.Willelmo, Rodulfo, Bosooe. — 6. C. de manque. — 7. C. donum man- 
que. — 8. C. Ansculfus. — 9. C. GofTredus. — 10. C. Meletio. — U.C. 
Rotbertus. — 12. C. alii quam plures. — 13. C. octogesimo. — 14. C. 
Willelmo. — 15. C. Gauscelmi. — 16. C. RodulG, fratris Joscelmi. — 
17. C. Willelmi, nepotis Joscelmi. — 18. C. Joscelmi. 

XXXVIII 

Vers 4088. — Jean Admirant fait don du fief qu*il tenait de ladite ab- 
baye, des moulins, cours d'eau et pêcheries qu'il possédait à Saint- 
Pierre de risle (a). — Cart. orig,, fol. 45 recto. — C, l. LXII, p. SOi, 
par extraits. 

Garta Joannis Admirati de Insula. 

Dum uuusquisque in hoc mortali saeculo constitulus ac 
carne circumdatus, simul que peccatis oneratus, libéra utitur 
potestate, necesse est ut, de rébus sibi acquisitis, ac proprio 
jure contradictis, id satagat agere, unde possit iram Dei pla- 
care propriorumque criminum laxamen percipere, atque 
gaudia repromissa felix pertingere. Scimus enim scriptum : 
c Quia quisquis, eclesias Dei ditando, Christum sibi in hoc 
iDundo haeredem constituent, ipse procul dubio in futura 
hères Dei et cohaeres Christi constituendus erit ». Quapropter 
ego Joannes Ammiratus, timens districli judicis examen, 
et cupiens participare regnum Dei, cum electis suis, trado 
omnipotenti Deo et beatissimo Joanni BaptistaB et fratribus, 
in suo cœnobio degentibus, omne beneficium quod ab eis 
habeo, et molendina, cum aqua et piscatione, quae ^ Insula 

(a) Saint-Pierre de Tlsle, canton de Loulay. 



— 64 — 

possideoy pro redemptione animaB meœ et parenlum ineorum, 
quatenus ^ clementissimus Dominus concédât mihi, in 
prœsenti, peccalorum meorurn veniam, et, in fuluro, vitam 
aelernam ^. S. Bertranni de Varesia ^.S.Josberti de Tremolia. 
S. Vuillelmi ^ ducis Aquitaniae. S. Vuillemi ^ vicecomitis de 
Oniaco. S. Vuillelmi '' de Marastiaco. S. Senioris, praBpositi 
Santonensis. S. Gosfredi ^ de Niorto. S, Fulconis Bigoti. S. 
Rainaldi Grennionis ^ Maledocli. S. Bernardi de Fors *®. S. 
Mingondi ^^ Rabiosi. 

{. C. in. — 2. C. quatinus. — 3 . C. f . — 4. C. de Varezia. -— 5. C. 
Willelmi. — 6. C. Willelmi. — 7. C. Willelmi. — 8. C. Goffredi. — 
9. C. Grennoois. — 10. C. Forz. — H. C. Maingodi. 

XXXIX 

Vers 1083 [4060-4094), — Délaissement fait par Constance, fille de 
Gaultier Manant, et ses fils, de la terre de La For^t.— C,art,orig,^ fol. 45 
reclo et verso, — C, /. LXIH, p. 401, 

Gurpicio ^ quam fecerat Gonstantia \ filia Galterii Ma- 
nantis, et fîlii ejus, Gubertus, presbiter, Otgerius, Petrus, 
de terra quae dicitur A La Forest, ante domnum abbatem 
Odonem ', adstantibus monachis Ansculpho *, priore, Al- 
diero ^ Alduino, et laicis Odoirico Gireberto, Rainaldo Gi- 
raldo in clausto ^ ante cameram ; taie ^ conventions ut illatan- 
tunimodo invita sua leneat, et,post morte ni suam, monachi 
habebant ^ et indominicatum teneant, hase guerpitio ^ fece- 
rat ^^ Santo Joanniy et hanc cartam posuerat ^^ super ai- 
tare ". Signum Constantiae *^. S. Gireberti, sacerdotis. S. 
Orgerii **. S. Pétri. 

1. Pour « Guerpitio ». — 2. C. Constancia. — 3. C. Oddonem, astan- 
tibus. — 4. C. Ansculfo. — 5. C, Aldierio. — 6. C. claustro. — 7. C. tali. 

— 8. C. habeant. — 9. Pour: hanc guerpitionem. — JO. C. fecerunt. 

— 11, C. posuerunt. — 12. C. f. — 13. C. Constanciœ. — 14. C. 
Otgerii. 



— 65 — 



XL 



Vers 4404 (4096-4402), — Don de biens à Avallum par Joscelin. -^ 
Cari. orig. fol. //>, verso. — C /. LXIII, p, 507. 

Caria Loscelnii ^^ fîlii Gosfredi, de Âvalli. 

In nomine Domini, ego, Loscelmus ^, fîlius Gosfredi ^ de 
Âvalli, dono Deo sanctoque BaplislaB Joanni, in manu Aus- 
culphi \ abbatisy totum quidquid habeo ad Avalli ; scilicel 
terram, vineas et caetera quoque^. Cujus rei testes sunt: 
Gofredus ^ Maaninus, Ermenoldus "^ de Arcumcet et Engel- 
bertus, consanguineus meus. 

1. Ne faudrait-il pas lire Joscelini? — 2. C. Josselinus. — 3. C. Gof- 
fredi. — 4. C. Ausculfi. — 5. C. quœque. — 6. C. GofTredus Maatinus. 
— 7. C. Hermenoldus. 

XLI 

Vers 990, — Don fait par Emma, veuve du vicomte Gombaud, de 
terres, prés, vignes, bois, cours d'eau, moulins, pêcheries, le tout situé 
en Aunis, sous le château d'Angély, près de Fontorbe (a), et en plus d'une 
chapelle et d'un alleu appelé Le Breuil (/>) avec toutes ses dépendan- 
ces. — Cart. orig, fol, 43, verso. — A. mss, 428, fol. 8, — C. /. LXII, 
p. 487, 

Carta Emmae, quae fuit uxor Gombaldi, vicecomilis. 

In nomine sanctaB et individuae Trinitatis, ego, in Dei 
nomine, Emma quae fui uxor Gombaldi^, vicecomitis, trai- 
tante domino meo Gombaido ^ in hac vita, et, post mortem 
ejus, consilio inito inter me et fidelibus nostris et omni paren- 
tela cui reverentia est, de anima domini Gombaldi^ seu 
patris sui Mainardi, sive matre sua ^ Rixendi, et omne genus 
unde orti sunt, et pro remedio^ animae meae, tractavimus de 
Dei timoré et aeterna retribucione ^, ut nobis pius Dominus, 
in ultimo magni judicii die, veniam tribuere dignetur. Idcirco 

(a) Fontorbe, commune de Saint-Jean d'Angély. 

(b) Le Bois ou le Breuil, même commune. 

Archives, xxx. 5 



-Bo- 
ut alaudos*^ quae pro osculum^ ad me pertinent, et domino 
meo Gombaldo^, de hereditate parentorum adveniunt, ad 
monaslerium Sancti Joannis Baptiste Ingcriacensis santique 
Reverentii, confessons Christi, dare deberemus. Quod et 
omnimodo nobis placuit fecisse. Est auteni supradicta terra 
in pago Alienense^^, sub castero Ingeriaco ^^, farinariis, et 
vineis, et piscatoriis, et Irans fluraen, quod est prope maxnil- 
lum unum quœ vocatur Orbiniacus, quae dominus meus, cum 
pâtre et matre, ex pretio ^^ comparavit, et quantum ad illum 
alaudum^^ pertinet, cultum et incultum, quaBsituni vel adin- 
quirendum, pralis, vineis, sylvis, aqua et farinariis, terra 
arabile. Item, in alio loco, villa cum capella quae vocatur 
Brolz, aqua ^^ et terra arabile, et quantum ad ipsum laudum ^^ 
pertinet. 

1. C. Gumbaldi. — 2. A. C. Gumbaldo. — 3. A. G. Gumbaldi. — 
4. A.znatris suœ ? — 5. A. C. remedium. — 6. A. G, retributione. — 7. A. 
C. alodos. — 8. G. osculo. — 9. A. C. Gumbaldo. — 10. G. Alieninse. — 
11. A. G. Ingiriaco. — 12. A. C. precio. — 13. G. alodum. — 14. Faut-il 
lire : Brolzaqua? — 15. A. alodum. 

XLII 

4037, mars. — Don par Rainaud d*une église appelée Romagnoles, 
avec toutes ses dépendances. — Cart. orig. fol. 15, verso. — C t. LXIII, 
p. 149. 

Carta Rainaldi de eclesia quae est in villa quae dicitur 
Romanoculus. 

Dum unusquisque, in hoc mortali saeculo, constitutus ^ ac 
carne mortali circumdatus, simulque, peccatis oneratus, 
libéra utitur potestate, necesse est ut, de rébus sibi acqui- 
sitis ac proprio jure contraditis, id satagat agere ; unde possit 
sibi iram Dei placare propinquorumque criminum laxamen 
percipere atque gaudia repromissa fœlix pertingere. Scimus 
enim scriptum quia quisquis eclesias Dei ditando, sibi, in 
hoc mundo, haeredem constituent, ipse, procul dubio, in 



— 67 — 

futuro, haeres Dei et cohaeres Ghrisli conslituendus erit. Hoc 
igitur, ego Rainaldus, generosilatis maxime ditatus, sciens 
enormitalem facinorum meorum, mea insuper, scelera reco- 
gnoscens, dum longa paupertale et înfirmilate factus ^ jace- 
rem, solatio et adjutorio omnium lam aiïinium quam amico- 
rum omnino destitutus, tandem consilio Dei fultus jam 
jamque in supremo positus, redii ad mentem, intrinsecus 
intellexi nihil mihi superesse aliud nisi perpétuas perditionis 
intentas me expectarem ^ paratus. Caepi, cum lachrymis, 
querere qualiter mihi Iraderetur santœ religionis habitus, ut, 
ob hoc, fierem salvus. Hac igitur de causa, rogavi venire 
ante me monachos Sanli Joannis Baptistœ, rogans obnixe, ut 
mihi miserrimo^ misericordiam impenderent; abbatem vero 
suum rogarem ut me reciperet in eorum consortium et 
faceret monachum, quae est causa evadere gehennale judicium. 
Factumque est ut desiderabam. Jubente abbate, cum consilio 
fratrum, sumpsi benedictionem et moniale ^ habitum, recep- 
tusque sum in contubernio fratrum, eo tenore ut, si advive- 
ram ^, perpetualiter Deo servirem in monasterio ; si autem ex 
hac vita dicederem '', digno tradere sepulturae loculo essem- 
que particeps tam orationum quam omnium bonorum, quod 
factum fuerit in loco. Pro hac ergo convenientia, dedi Deo et 
sanctissimae virgini^ Mariae santique Joannis^ Baptistœ et 
domini Reverentii, confessoris Ghrisli, omnem hereditatem 
meam, quaecumque mihi habere sciebam, et mihi adveniebat, 
jure paterno, ubicunque esset, in toto mundo ; nominatum ^^ 
vero : partem quam habebam in quandam eclesiam, cujus 
vocabulum est Romanoculus, cum molendinis et aquis, 
vineis et pratis, terrisque et sylvis, cum cunctis appendiciis 
quaecumque mihi succedebant, locibus in illis et adveniebant 
juste, non materno sed sit^* paterno jure. Hanc ergo ecle- 
siam, et terras de quibus loquimur, nunquam alicui vendidi, 
nec commendavi nec dedi, nisi Deo soli et praedictis sanctis 
ad quorum locum confugium feci, et in quorum praecibus 
corpus meum et animam commendavi. Donum itaque hoc. 



- 68 - 

libère et absolute, absque alicujus contradictione, facio et in 
praedictorum santorum jure Iransfundo, ut, ab hodierna die 
et deinceps, nullus audeat, calumniare^^. Si auleni aliquis^^ 
ex heredibus aut ex propinquis meis, vel quicunque homo, 
instigante diabolo, contra banc donnationem, ullam calum- 
niam commovere praesumpserit, maledictus et excommuni- 
catus sit. Omnes maledictiones quaB in libris et in scripturis 
santis continentur, super eum veniant,eumque occupeant et 
comprehendant. quousque, in morte corporis, corruat, ut 
penas aaternae damnationis luat. Et donatio ista firma per- 
maneat et subnixa, omnique lempore, inconvulsa et, fortissi- 
mis testibus, roborata ; habitatores vero loci illius, cum Dei 
adjutorio et mea authoritate, habeant licentiam et potesta- 
tem hoc donum legaliter deffendere et perpetualiter possidere. 
Rainaldus, qui banc donationem fecit, per manus idoneorum 
testium affirmare rogavit. S. Vuillelmi^^, Aquitanorum ducis; 
S. Odonis^^ Vasconorum comitis ; S. Bernardi, comitis; 
S. Gofredi ^^ comitis ; S. Acfredi, vicecomilis ; S. Vuillelmi *'^, 
vicecomitis; S, Wilberti^^; S. Godeffredi, archiepiscopi ; 
S. Ysambeili ^^, episcopi ; S. Giraldi ^o, episcopi ; S. Arnaldi, 
episcopi; S. Jordanis, episcopi; S. Gosselmi^*; S. Ademari; 
S. Ramnulfi. Data mense martio, anno ab incarnatione 
Domini millesimo trigesimo septimo, anno decimo régnante 
rege Henrico ^. 

1. C. La suite est passée par D. Footeneau jusqu'à Hoc igilur. — 2. C. 
tabefactus. — 3. C. expectaret. — 4. C. mîserrime. — 5. C. znonachîle. — 
6, C. advirerem. ^ 7. C. discederem. — 8. C. virginis. — 9. C. Johannis. 
— 10. C. nominatim. — li. C. sil znaaque. — i2. C. calumpoiare. — 

13. C. La suite a été passée par D. Fonteneau jusqu'à Rainaldus, — 

14. C. WiUelmi. — 15. G. Odonis WascoDorum. — 46. C. Gaufredi. — 
17. G. Willelmi. — 18. G. Uncberti. — 19. G. Isemberti. — 20. G. 
Girardi. — 21. C. Goscelini. — 22. G. Heinrico. 



— 69 — 



XLIII 

Vers 1025. — Kadeloo, Ticomte d*Aunay, Raoulet, Constantin, ses 
frères, et Arsende, leur mère, font donation d'un alleu, situé en Aunis, 
près du château, à Oriou, contenant notamment une fontaine nommée la 
Fontaine de Koua. — Cari, orig, fol. /tf, verso. — C, l. LXII^ p. 527. 

Caria Kadelonis, vicecomitis, de Fonte Goaldi et maxnillis. 

Dum unusquisque io hoc sœculo proprio vacat arbitrio, 
oporlet ul, de rébus sibi acquisilis taliter agat, qualiter, io 
fuluro, vitam aeternam mereatur percipere. Quamobrem ego, 
in Dei nomine, Kadelo, vicecomes, sive fratres, nomine unus 
Radulphus^, aller quoque Constanlinus, et mater nostra^, 
Arsenda, tractavimus, de Dei timoré el aeterna retribiitione, 
ut nobis pius Dominus, in ullimo magni judicii die, veniam 
tribuere dignetur, sive pro remedio^ patris nostri Cadelo- 
nis ^, vîcecomitis. Idcirco ut alaudum ^ nostrum qui est situs 
in pago Alienense^ prope castrum super aqua Orioli, terra 
arabile et fontes, nomine una que dicilur Fontem Goaldi, 
et maxnillis quae ibidem pertinent, cultum et incultum. Et 
habenl laterationes, una parte, sylva et terra santi Joannis 
Baptistœ, ex alia parte, fluvium quod Superius dicilur; ad 
monasterium santi Joannis Baptistœ Ingeriacensi, vel isdem 
monachis ibi degentibus, dare deberemus. Quod et omni- 
modo nobis placuit. Fecissemus taliter ut, ab hodierno die, 
redores ejusdem monasterii teneant, possideant et faciant, 
exinde quidquid elegerinl, pro hereditario, nemine conlra- 
dicente. Si quis vero, superbus vel arrogans, sive pro heredi- 
bus nostris, vel ulla intromissa persona fuerit, banc dona- 
tionem a nobis faclam inquietare praesumpserit, inprimis 
iram Dei omnipotentis incurrat atque ejusdem genetricis 
Mariae, necnon santi Joannis praecursoris seu santi Reve- 
rentii atque santoruni quorum reliquiae ibidem conlinentur, 
et partem habeant cum Datan et Abyron, quos terra deglu- 
livit vivos et in infernum demersit, et omnes maledicliones 
quae in Apocalipsin conlinentur, veniant super eos; et insu- 



— 70 — 

per auri libras decem componat, et, quod petit, non vindi- 
cet. Ut autem haec donatio firmior permanere valeat, niani- 
bus nostris subter firmaviinus nobiliterque viros ad roboran- 
dum Iradidimus. S. Kadelonis, vicecomitis, sive fratris ejus 
vel matris "^ eorum qui hanc donationem fecerunt et firmare 
rogaverunt. 

i. C. Radulfus. — 2. C. nomine. — 3. C. remedium. — 4. C. Kadelo- 
nis. — 5. C. alodum. — 6. C. Alieûiose, — 7. C. maire. 

XLIV 

4060-1091. — Don d'une partie de Talleu de CoraUiuni dit aussi 
ad Areas par Robert de Celerico et autres. Rainaud et Ebon ajoutèrent 
à ce don celui de la terre et des bois qu'ils possédaient près de la maison 
d'Aimeri de Brocia, la moitié de la terre qu'ils avaient à Chillec. — 
Cart. orig.f fol, iA, recto. — C. ^ LXIII, p, 103. 

Carta Rodberti * de Celerico. 

Omnis homo, dum vivit, procurare débet quid in futuro 
sibi prosit. Propter quod Robbertus - de Celerico et ejus 
nepotes, Rainaldus, Ferrandus, et frater suus, Ebo, et soror 
illorum, Aldeberga, dederunt Sancto Joanni Baptistae, in 
manu domini Odonis 3, abbatis, totam medielatem partis 
quam habebant, in alaudio ^ Gorallium, quod, alio nomine, 
vocatur Ad Areas, tam de sylva quam de piano. Sed postea 
interfecto Rodberto ^, patruo eorum, jam nominati fratres, 
Rainaldus et Ebo, adcreverunl dono superiori terram cum 
sylva quam habebant ad domum Aimerici de Brocia ; et, 
praeter hoc, medietatem illius lerrae quam habebant a 
Chilet ^. In hac ipsa terra Coralensi, habebant quinque 
partes Girardenses, in médiate ipsius terrae, et vendiderunt 
eas Santo Joanni, acceperuntque viginti solidos. Haec sunt 
nomina illorum, Constantinus, Arnaldus, Ragnulphus ^ et 
Bernardus. Isti sunt testes supradictorum donorum atque 
vendilionis, Iterius Britto, Vualterius^ Cornutus, Vuillelmus^ 



— 71 — 

Gissaldus, Arnaldus Bretellus, Himbertus ^^ praeposilus, 
Arnulphus, clericus brilo ^*, Fulcaldus Pereellus *-. 

I. C. Rotberti. — 2. C. Rotbertus. — 3. C. Oddonis. — 4. C. alodium. 
— 5, C. Rotberto — 6. C. Achillec. - 7. C. Ragnulfus. — 8. C. Wal- 
terius. — 9. C. Willelmus. — 10. C. Uabcrtus, prepositus, Araulfus. — 
U.C. britto. — 12. C. Peisellus, 

XLV 

Vers 4083 {4060-1094). — Traité sur procès eolre Tabbé Eudes et 
Ramnulfe, prévôt de Courcelles. — Cari. orig.foL 47, verso. — C. (. LXUly 
p. 419. 

Carta de Gurcellis. 

Notum sit universis fidelibus quod Ramnulfus, praepo- 
situs de Gurcellis, aliquando maie agcrat contra Sanlum 
Joannem, videlicet indiscrète praeoccupando res eclesiae ultra 
quam deberet Gui, dum, ab abbate Oddone et fratibusMoci, 
interdiceretur ne bénéficia eclesiastiqua ^ cum peccato 
usurparet, sed quod jure probare posset, jure sibi retineret, 
ille, contempta eorum sententia, caepit elaborare omnimodis 
qualiler illorum resisterel interdictioni. Siquidem, causa ista 
diu multumque ventilata, tandem, judicio inviolabili, judica- 
tum est ut, totum quod de Santo Joanne habere videretur, 
totum perdere deberet. Idcirco totum quod maie operando 
culpaverat, totum, si tamen ipsum abbatem digna satisffac- 
tione placatum non redderet. Quod judicium cum nullo 
modo vacuare ^ posset, et jamdicto abbati plenam justitiam 
exhibere non valeret, tune demum, salubri consilio usus, 
caepit, per amicos et praeloqutores ^ suos, ipsum abbatem ad 
liane flectere gratiam, et ^ totum sicut judicatum fuerat, illi 
relinqueret, tanlum ut postmodum misericorditer in eum 
respiceret. Factum est igitur, veniente illo in capitulo nostro, 
cum filio suoGilberto^ et aliis non paucis. Et primo, totum, 
sicut judicatum fuerat ^, abbati reliquit quidquid de Santo 
Joanne habere videbatur, recognoscendo culpam suam, dicons 
se pecasse seque in multis reum esse erga beatum Joannem 



— 72 — 

et santam congregationem. Quem abbas, absolutione sua, 
relevavit. Et postea coramuni consilio seniorum fratrum 
sub obtentu misericordiaB, reddidit etfoedaliterdomum suam, 
cellarium, grange, viridiarium, tuscam et hortum, sicut ora 
fossati dividit usque in aquam ^, duas sexterias terrae, juxta 
suam aream, tria quarteria vinearum et dimidium juger 
pralijvidelicet pratura Geraldi Corveserii quodest antedomum 
suam, et pratum quod Girberlus Mainerius lenebat ab eo, et 
tertiam partem de destructiis ^ et quartam partem de cus- 
todiis vinearum, et medietatem de receptis. HaBC omnia 
praefatus abbas reddidit ei simul et filio ejus Girberto, in 
foedio ^, ila ut libère possideant et nuUam diffînitam con- 
suetudinem pro his omnibus reddant, excepto illo communi 
et assueto servitio quod semper débet serviens hujusmodi 
seniori suo. Vero tamen, hoc perpelrato, ipsi ambo pater et 
filius promiserunt, propria fide data in manu Rodberti 
Garnae ^^, sese fîdeliter et utiliter acturos erga ipsum abbatera 
et fratres et omnia sua, ita ut nunquam scienter res eclesiae 
laedant usque ad pretium duorum solidorum. Postea vero, 
in eodem loco, Girebertus ^^ filius ejus, factus est, ex more, 
homo abbatis, et capitulum egredientes, fidelitatem juravit 
ei et omni congregationi super allare et reliquias santi 
Joannis. Hoc testamentum factum est ab Oddone, abbate, et 
Ausculpho ^\ priore, Petro, subpriore, Drogono, Constan- 
tino, Humberto ^5, Hugone et cœteris fratribus congrega- 
tionis. Gui rei adfuerunt assertores, testes et medialores, 
Hugo, archipresbiler, Bernardus de Meletti ^\ Hugo, mone- 
tarius, Guidbertus ^^ Talo, Guidbertus^^ de Oniaco, Rodber- 
tus ^^ Quindecim Libras, Hugo Callocus, Veraldus ^'^ Corni- 
serius, Robbertus *^ GarnaB et alii quamplures. 

1. C. ecclesiastica. — 2. C. evacuare. — 3. C. prolocutores. — 4. C. 
ut. — 5. C. Girberto. — 6. C. C'est ici que se trouve le mot totum, — 
7. C. aqua. — 8. C. destrictus. — 9. C. fedio. — 10. C. Rotberti Garnc. 
D.GaoDœ. — H. C. Girbertus. — 12. C. Ausculfo. — 13. C.Unberto. - 
14. C. Meleth — 15. C. Guilberlus. — 16. C. Rotbertus. — 17. C. Ge- 
raldus. 



— 73 — 



XLVI 



4096. — Don de la moitié des moulins de Courceiles par Ramnulfe 
de Courceiles, et traité à ce sujet entre Ramnulfe et Tabbé Âusculfe, 
traité ratifié par les fils et la femme de Rammulfe. — Cart. orig,^ loi, 17, 
verso. — C. t. LXIII, p, 479. 

Carta de molendino de Curcellis. 

Nolum sit cunctis fidelibus quod Rammulfus de Curcellis 
dédit Sanlo Joanni medielatem sui molendini quod est 
apud Curcellas, ita ut communiter ipsum molendinum a 
Sancto scilicet Joanne et a Rammulpho ^ procuretur, et 
communiter ejus profîcium ^ dividatur, et molendinarius ab 
ambobus ponatur, et communiter, si in justiliam faccrel ^, 
justiflicetur ; sed Santus Joannes, scilicet domnus abbas, de 
sua querela, justitiam sibi faceret ^ de molendinario, in 
curia sua, et Ramnulfus similiter de sua querela, in domu 
sua. Et si aliud molendinum ibidem possit œdificari, com- 
muniter aedificetur, et, hoc eodem modo quo dictum est, de 
primo communiter per omnia distribualur. Fossatum ad 
molendinum tuendum fiet in terra Santi Joannis. Si minus 
habeat ibi terra ^ Sanctus Joannes, communiter compara- 
bilur, quantum necesse fuerit. Ramnultus vero plantationem 
faciel în fossato solus, et fenestras ad aves capiendas, retia 
et caetera instrumenta quae sibi necessaria luerint, solus 
administrabit. Et nos medielatem volucrum et totius plan- 
tationis habebimus. Pro isto pacto, dominus ^ abbas Aus- 
culphus ^ relaxât et penitus indulget ipsi Ranulpho ^ 
duodecim libras quas ^ debebal de obolis, et unum sex- 
tarium frumenti quod ipse dominus^ abbas persolvit Rertino 
vice ipsius Ramnulfi. Et suscepit unum filium ejus, nomine 
Ramnulfum, ad monachum quem, ex rébus eclesiœ, totum 
vestit. Proinde, ut praescriptum est, ita, in capitulo, in manu 
ipsius domni Ausculphi ^^, abbatis, confirmatum est. Et, in 
presentia totius convenlus, reliquerunt ipse Ramnulfus et 
niii ejus lotum quidquid dissentionis adversum nos habere 



— 74 — 

videbantur. El ut haec testamenti pagina firma alquc 
inconvulsa perpétue permaneret, Girebertus ^*, Vuarnaldus, 
et Geraldus, très videlicet majores fratres, promiserunt, data 
propria fide, in manu Milonis, praepositi, se inviolabiliter ser- 
vaturos et deffensuros pactum istud et condonationem, ad 
honnorem et utilitatem hujus eclesise. Hujus rei testes sunt 
et assertores, Bernardusde Melessio ^*,Ramnulfus Sylvanus *^ 
Milo, praepositus, Yualterius ^^ Magalannus, Arnaldus de 
Folateria, Petrus de Folateria, Arnaldus Bastardus, Geraldus 
Puellus, et multi alii ^^. S. Ramnulphi ^^ S. GirebertU^ 
filii ejus. S. Vuarnaldi *^. S. Pétri. S. Giraldi. S. Andreae. 
S. GonstantiaB, uxoris ejus. 

1. C. Ramnulfo. — 2. C. proficuum. — 3. C. fecerit, justifîcetur. — 
4. C. faciet. — 5. C. terram. — 6. C. domnus. — 7. C. Ausculfus. — 
8. C. Ramnulfo. — 9. C. sibi. — iO. C. Ausculfi 11. C. Girbertus, 

Warnaldus. — 12. C. Meletio. — 13. C. Silvanus. — 14. C. Wallerius. — 
15. C. Des croix devant tous les signa. — 16. C. Ramnulfi. — 17. C. 
Girberti. — 18. C. Warnaldi. 

XLVII 

Vers 995 (990-4100). — Dun par Foucaud et sa famille d'un alleu au 
lieu appelé Antézant sur la rivière Boutonne, dans le pays d'Aunis, et la 
viguerie de Saint-Jean d'Angély.— Cart. orifj. fol, 18, recto. — A. mss. 
128, fol. 9. — C. i. LXII, p. i95. 

Garta Fulcaudi et matris ejus de alaudo ^ quod est situm 
in pago Alniense, in vicaria Santi Joannis Baptistae, in villa 
quae dicitur Antezans. 

Mundi termino appropinquante, ruinis crebescentibus jain 
certa signa manifesta erunt. Idcirco ego, Fulcaudus et mater 
mea et fratres mei Iractavimus, de Dei timoré et aeterna re- 
tributione, ut nobis pius Dominus, in die magni judicii, ve- 
niam, in alequanlulum 2, tribuere, per intercessioncm sancti 
Joannis Baptistae, dignetur. Quapropter donavimus ^, dona- 
tumque in perpetuum esse volumus, alaudum^ nostrum in- 
dominicatum, qui est situs in pago Alienense ^, in viccaria^ 



~ 75 — 

Santi Joannis BaplisUe, in villa quae vocatur Antezanis, super 
fluviurn Vullonoae ^, quanlumcuinque visi sumus habere, 
cultum el incultum, quaesitum et ad inquirendum, cum fari- 
nario, a die praesenli, ad locum Sanli Joannis Ingeriacensis 
monasterii, tradimus, donamus atque transfundimus, et, de 
nostro jure, ad ipsius loci rectoribus, donamus, ad haben- 
dum, tenendum vel possidendum, jure eclesiaslico, nemine 
contradicente. Si quis vero, si nos ipsi, aut ullus quod non 
optamus^, ex heredibus ^ nostris, aut uUa emissa persona fue- 
rit qui, contra hanc donationem, aliquam calumniam ^^ 
generare tentaverit^*, nullo modo agere valeat; et si, in ipsa 
perfidia voluerit perdurare, libram auri coactus exsolvat, et, 
quod petit, minime vindicet, sed pra^sens donatio ista firma 
et slabilis perdurare valeat. Unde manu ^^ nostras proprias 
subter firmavimus et posl nos affimare rogavimus. 

t. C. alodo. — 2. C. aliquantulum. — 3. C. donamus. — 4. A. C. alo- 
dum. — 5. A. Alniense. C. Alieniose. — 6. A. C. vicaria. — 7. A. Vul- 
troona. C. Vultonna. — 8. A. C. obtamus. — 9. C. eredibus. — 10. A. 
C. calumpniam. — 11. A. G. temptaverit. — 12. C. manus. Ne faut-il pas 
lire : manu nostra propria ? 

XLVIII 

Vers 4026. — Don d'un alleu etd'une chapelle construite en Thonneur 
de saint Denis à Saint-Denis du Pin, en Aunis, dansla viguerie de Saint- 
Jean, avec toutes ses appartenances, plus la forêt d'Essouvert, dans la 
même viguerie, par Kadelon, vicomte d'Aunay, le jour qu'il se fit reli- 
gieux dans Tabbaye de Saint-Jean ; le tout con6rmé par sa famille. — 
Cari. orig. fol. 48, verso. — C. /. LXII, p. 329. 

Carta Kadeloni de eclesia Santi Dyonisii de Pino. 

Jam mundi lermino appropinquante, el eclesiae Dei quae, 
in diversitate * gentium a Domino disposita^ longe lateque a 
iidelibus ejus conslructae fuerunt^, fessae jacebant, quod, ut 
Dominus dicit : « Iniquitas quotidianae^ maliciae incrementa 
sumit, praeserlim cum sit posita inter scorpiones el serpentes 
more hominum viventes, » porro in tantum exercuit^ inûde- 



— 76 — 

litas quorumdam ^ eorum, ut ipsa monasteria, a sanctis fîde- 
libus a^dificata, destruere molirentur. Quamobrera ego, in Dei 
nomine, Kadelo, vicecomes, consentiente filio meo Vuillelmo'^, 
necnon ^ fratre meo Constantino, atque sorore mea Ildiardi, et 
filia mea Adelaidi, dono alaudum ^ meum qui est situs in pago 
Âlniense, in viccaria Sanli Joannis, ad locum Santi Salvatoris 
Santique Baptistœ Joannis Ingeriacensis, ubi me cupio fieri 
monachus : hoc est una capeila, in honore Santi Dyonisii 
constructa, cum decimam et omnem rem ad eam pertinen- 
tem, ut mihi pius Dominus, in die ultimi ^^ judicii, veniam 
relaxare dignetur. Hoc autem volumus vobis innotescere, 
quod Kadelo, vicecomes, unam sylvam quod erat Santi Joan- 
nis, quae vocatur Exalverto ^^, per donum Vuillelmi *^, comitis, 
injuste invaserat. Ipsa die, quo monachus factus est, per hanc 
scedulam, ipse et filius ejus Vuillelmus ^3, ad locum beati 
Joannis reddiderunt. Si unus ex progenitoribus nostris aut 
aliqua persona hanc donalionem, a me factam, propter cupi- 
dilatem hujus sœculi, Iradere vel condonare sive in aliénas 
manus miltere^^, imprimis^^ iram Dei omnipotentis incur- 
rat, et cum Dalan *^ et Abyron, in profundium inferni dim- 
mersus ^"^ jaceat, et cum Juda traditore qui Dominum tra- 
didit, sit socius alque maledictus in saBCulo^^ saBCulorum, si 
non se correxerit. Signum^^ Kadelonis^^ S. Vuillelmi 2*, filii 
sui, S. Gofredi^^, S. Gosselini^^, S. Gosberli, S. Aimerici, 
clerici. 

1. C. diversitatera. — 2. C. disposite. — 3. C. fuerant. — 4. C. cotti- 
diana malitie. — 5. C. eicrevit. — 6. C. corumdara. — 7. C. Willelmo. 

— 8. G. necoon et. — 9. C. alodum. — 40. C. ultima. — 4i. C. Exol- 
verno. — 12. C. V^Tillelmi. — 13. G. WUlelmus. — 14. voluerit? — 
15. C. in primis. — 16. C. Dathan et Abiron. — 17. C. dimersus. — 
18. C. secula. — 19. Les S de signum étaient accompagnés de la croix. 

— 20. G. Cadeloni. - 21. G. Willelmi. — 22 C. Goffredi — 23. G. Go- 
zelini. 



— 77 — 



XLIX 



Vers 1000. - Don de quatre journaux de terre sis au Pin, en Sain- 
tonge, par Guillaume, vicomte d^Aunay, avec confirmation d'Amélia, sa 
mère, et autres personnes. — CarL orig. foL 48, verso. — C. /. LXII^ 
p. 554, 

Carta de Pino. 

Ego, in Dei nomine, Vuillelmus, vicecomes, recordatus 
sum districli judicii diem venluri, qualiter terrebunt pecca- 
tores et laetentur justi. Ideo dono ad monasterium Santi 
Joannis BaptisUe necnon et Santi Reverentii, qui vocatur 
Ingiriacus, quatuor junctus ^ de alaudum meum qui est in 
pago Santonico in loco qui dicitur Pinus, una per consen- 
sum et voluntatem Rainaldi et Robberti \ militibus meis, qui 
eam terram in beneficio tenebant. Laterationcs vero sunt : 
ex tribus partibus, ipso alaudo \ quarta vero eclesia in hon- 
nore sancti Dyonisii construcla. Est autem ipse alaudus^ 
liber et a vicaria et ab omni redditu. Si quis autem banc 
donationem infringere voluerit, imprimis^ iram Dei omni- 
potentis incurrat, et cum Juda traditore in infernum dimer- 
sus ® jaceat. S. Yuillelmi, vicecomilis, qui banc donationem 
fieri rogavit etmanibus firmavit. S. Âmelinae^, matris suae; 
S. Constantini, avunculi sui ; S. Israeli ^ ; S. Josselmi ^ ; S. 
Âdaimari, (ratris sui ; S. Joannis, praepositi ; S. Bernardi Bue- 
cardi; S. Ramnulfi Trimuelli^^; S. Constantini; S. Arberti 
de Rufliaco *^ 

1. c. junctos de alodum. — 2. C. Rotbertî. — 3. C. alodo. — 4. C. alodus. 
— 5. C. in primis. — 6. C. demersus. — 7. C. Amélie matri suc. — 
8. C. Israheii. — 9. C. Joscelini. S. Ademari, fratri sui. — 10. C. Trun- 
neUi. — It. C. Rufiaco. 



— 78 — 



Vers f082 (i060-i091). — Transaction sur procès entre Eudes, abbé, 
et Gilbert de La Folatière, prévôt de Saint-Jean de La Folatière, en 
présence de Bernard, chapelain de Melle, et autres. — Cari, orig.y 
fol. 49, recto. — C. /. LXlll, p. 84. 

Caria Gireberti de Folateria * . 

Notum sit tara praesentibus quam futuris, quod Gire- 
bertus % praeposilus Sanli Joannis de Folateria, occupaverat 
fraudulento ^ inulta de rébus Santi Joannis, unde judicatum 
est, multis vicibus, inter domum ^ Oddonem, abbatem, et 
illum ^ sennper inveniebatur Girebertus culpabilis. Nam et 
legem pugne ad quam se obtulit ^, die constituti certaminis, 
noluit facere, et praefato abbate favenle ' et misericordiam 
remissis omnibus injuriis quas Sancto Joanni fecerat, ut 
possideret adhuc foedium patris sui in quantum percalcando 
monstraretsi posset salvare judicio, patris suis fuisse feoda- 
liter. Facla percalcatione, cum judicialis aqua esset calefacta, 
iterum retraxit se dicens quod nesciebal quomodo fuerit. 
Propter ea misit se in abbatis misericordia. Judicatus a proce- 
ribus qui aderant, jure amittere quidquid per ^ Sanctum 
Joannem hobebat. Sed abbas fecit imparare res possessîonis 
iliius. Multis autem rogantibus, postea maxime domno priore 
Ausculpho^, promisit abbas hanc misericordiam se facturum, 
quod daret ei in foedio furnum de Folateria duasque sexta- 
riatas lerraB juxta domum suam et horlum *^, in que est 
savina cum domibus suis. Necnon proposituram annueret, 
clientali more, habere. Et hase est tantummodo tertium 
districtionis de imparente ^S P^î^s tam ipso quam filiis suis, 
in capitulo, Gileberto, Philippo atque Bernardo, omnia quaB *^ 
juste vel injuste, qualicunque modo, obtinebant ^3, a Santo 
Joanne. Deinde reversi ^^ eisdem, in capitulo, annuit, sicut 
supradictum est,domnus abbas, Oddo, pro pace ac concordia, 
ne amplius hinc aliqua contentio oriretur, cum promisissent, 
sua fide, quod nunquam ultra reimpararent haec quae deim- 



— 79 — 

paraverant, exceplis quae sibi annuabat sœpefactus ^^ abbas, 
unacum fralrum conventu, nisi iterum donaretur eis, ab 
nbbate Santi Joannis, annuenle capitulo. Hâec confîrmata 
sunt, die festis ^^ santi Joannis EvangelislaB, in capitulo, 
testibus bis Ausculpho *^,priore, Andréa, monacho, Aldierio, 
monacho, Bemardo de Melessio *^,capelano, Gerardo Prolino, 
Geraldo Parolemion, Gofredo de Malliaco, Constantino 
Arnulpho ^^, presbilero. Seiendum quoque est quod duplex 
carta facta est de bac re, in umo pargaineno, qua divisa per 
médium, altéra data est Gilberlo de Folateria, altéra red- 
denda ^ est monasterio. 

t. Il faut lire comme à la fin « Folateria», quoique le mss. porte 
« Solateria ». — 2. C. toujours Girberlus. — 3. G. fraudulenter. — 4. C. 
domnum. — 5. C. et. — 6. C. optulit. — 7. C. faciente ei misericor- 
diam. — 8. C. super. — 9. C. Ansculfo. — iO. C. ortum, in quo. — 
li. C. de imparante. — 12. C. vel. — 13. C. optinebant. — 14. C. reversis. 
— 15. C. sepefatus. — 16. C. fcsti. — 17. C. Ausculfo. — 18. C. Meletio, 
capellano, Geraldo Potino, Geraldo Karonello, Gauffredo. — 19. G. 
Arnulfo. — 20. G. retenta. 



LI 

Vers 4083 (4083'4086). — Gérald Caronellus fut condamné par 
jugement adonner à Tabbaye tout ce qu'il possédait, ainsi que sa femme, 
dans la mouvance de Tabbaye, soit à titre de fief, soit à titre d'acquisi- 
tions provenant de son père ou de son frère. A la fin il transigea avec 
Tabbé Eudes par Tentremise d'Etienne MagaUnnus, Bernard de Melle, 
chapelain, et autres, et il obtint la remise de la moitié de tout ce qu'il 
devait restituer à l'abbaye. — Cart. orig., foL 19y verso. — C. /. LXIII^ 
p. 405. 

Carta de Geraldo Garollenno ^ 

Notum sit tam prsesentibus quam futuris quod Geraldus 
Carolennus ^ in tantum ofTenderat Sanctum Joannem, quod, 
judicum senlentia, convictus est juste perdere quiquid 
habebat in terra Santi Joannis, sive a pâtre suo, sive a fratre, 
sive a se ipso, quocunque modo vel fœdio, vel emptione, et 
similiter quiquid habebat super Sanctum Joannem, de pâtre 



— 80 — 

uxoris suae et de ipsa, vel esset feudium ^ vel emptio. Sed 
postea quaesivit misericordiam a domno Oddone \ abbate, 
qui, consilio prions domini Âusculphi ^ deprecantibus bis 
Stepbano Magalanno, Bernardo de Melessio % Geraido Potino, 
atque aliis, misertus est ^, concedens ei habere medietatem 
omnium que juste perdebat, ut supradictum est ; retinens 
alteram medietatem Santo Joanni, in domino ^, excepta 
domo quam ipse émit, et suo cupili, et domo AndredeCarum 
Tempus, et duobus hortis ^ e quibus redditurus est isdem 
Geraldus censum Sancto Joanni unoquoque anno. Carta 
autem haec authorisata est in capitulo, praesente Geraido, 
cum fiiiis suis, Arnaldo et Jordano, qui simul promiserunt 
sua fide, sciiicet lam pater quam filii, ut nunquam inpara- 
verent ^^ illam medietatem quam domnus abbas retinebat 
Santo Joanni. Testibus bis, domno Oddone, abbate Anscul- 
pho ^^ priore. Aldierio, monacho, Petro, monacho, Roberto, 
monacho, Amico, monacho ; et de clericiis ^^ : Stepbano, 
Magalanno, Bernardo de Melessio ; et de laicis : Geraido 
Potino, Hugone Monetario, Ostendo Aldeberto, Rainaldo 
Caronello et aliis. Gesta sunt haec tempore Philippi, régis 
Franciœ, Gofredi ^3, ducis Aquitaniae, Ramnulfi, praesulis 
sedis santonicae. Sciendum quoque est quod duplex carta 
facta est de bac re, in uno pargemeno, quae divisa per 
médium, altéra data est Geraido Caronello, altéra retenta 
est in monasterio. 

1. C. Caronello. — 2. C. Caronellus. — 3. C. foedium. — 4. C. Odone. 

— 5, C. Ansculû. — 6. C. MeMio. — 7. C. est ejus. — 8. C. in dominîo. 

— 9. C. ortis. — 10. C. impararent. — U.C. Ansculfo. — 12. C. clerîcis. 
13. C. Gauffredi. 



— 81 — 

LU 

Vers 4 084 (4060-4094). — Geraldus Caronellus contestait à Eudes, 
abbé de Saint-Jean d'Angély, la possession de la dime de Voissay. 
A la fin on transigea et on stipula que Geraldus et Aldradus, sa femme, 
jouiraient de la dime pendant leur vie et qu*après leur mort el'e retour- 
nerait à Tabbaye. — Cari, orig,, fol. 49, verso. — C. l. LXIIl, p. 47. 

Carta Geraldi Garonelli de Buxciaco ^ 

Geraldus Garonellus tenebat decimam de Bucciaco quam 
calumniabatur domnus Oddo, Sanli Joannis abbas, eo quod 
esset, jure, ex possessione Sancti Joannis. Cumque placitare 
deberent de hac re, supradictus Geraldus ante abbatem 
venit in capitulum, praesente conventu fratrum, et annuit, 
coram testibus, scilicel Aimerico Raimundo, Geraldo Polino 
et Rainaldo, nepote suo, praelalam decimam Santo Joanni 
atqne monachis suis, post mortem suam atque suœ uxoris ; 
tali scilicet pacto ut, quilibet ex ipsis prior moriatur, illico ^ 
méditas ^ipsius decimae sitin dominio Santi Joannis, et altero 
mortuo, similiter altéra medietas. Posuerunt autem hanc 
cartam, ipse et uxor sua, super aitare Santi Joannis, 
annuentibus fîliis eorum, in praesentia supradictorum lestium 
et aliorum plurimorum. S. Aldiardi \ S. ejusdem Geraldi. 
S. Pétri. 

i. c. Bucciaco. — 2. C. îlico. — 3. C. medietas. — 4. C. Aldiardis. 

LUI 

Vers 4082(4060-4094), — Don d'une partie du moulin du Port à 
Eudes, abbé, par Landricus. — Cart. orig.^fol, 49, verso, — C. t, LXIII, 
p. 85. 

Carta Landrici. 

Noverint tam praBsentes quam futuri quam Landricus 
venit in capitulum nostrum, ubi, in presentia domni 
Oddonis, abbatis, atque conventus, de ^ sanctoque Joanni, 
pro anima sua, illam partem quam habet in molendino de 

Archives, xxx. 6 



— 82 — 

Portu 2, tenebal ab antecessoribus suis. Fecil hoc donum 
tali modo, iaiique ratioiie ut fructuarium usum qui 
exinde exierit, in vita sua habeat ; post discessum vero 
ipsius, ex loto Sancto Joanni remaneat. Deinde, accepta 
nostra societate, pinxit crucem suam in hoc pargameno, 
quod super altare Sanli Joannis posuit ut, omni tempore, 
firmius donum habeatur quod fecerit. Testibus his Bernardo 
de Melessio ^^ Conslantino Arnulpho \ Guideberto ^ Talo, 
Clarembodo ^ ac multis aliis ^ S. Landrici. 

i. C. Deo. — 2. C. on lisait en marge : Le moulin de la grande rouhe 
Comportet ou de La Coux. — 3. C. Meletio. — 4. C, Arnulfo. — 5. C. 
Guitberto. — 6. C. Clarenbaudo. — 7 C. -j-S. f^ 



LIV 



1088-^089. — Ramnulfe et Maiogod, son frère, se désistent des 
prétentions qu'ils avaient sur les dépendances de Paillé, et cèdent 
tous leurs droits à Tabbaye. — Cart. orig,,fol. J80, recto, — C. /. LXIII, 
p, 243. 

Carta Ramnulfi et Mengodi ^ fratris sui, de Paliaco *. 

Audiendia ^ est omni fidelissimo christi.mo illa vox apos- 
tolica qua dicitur : « Operemur bonum ad omnes, maxime 
autera ad domesticos fidei. » Quapropter ego, Ramnulfus, et 
frater meus Mingodus \ finimus calumniam qua ^ vindica- 
bamus nobis praediolum beati Joannis Baptislae de Pah'aco, 
et deinceps, solidum et quielum, ex nostra ^ parte, fratribus, 
omnipotenti Deo, in praecursoris Christi caenobio, famulan- 
tibus, illud praedium annuimus. Signum '^ Ramnulfi et 
Mengodi ^, fratris sui. S. Bertrani ^. S. Ramnuifi Berchot. 
S. Gireberti ^o. 

1. c. Maingodi. — 2. C. Pallé ou Pouillac, près de Blaye. — 3 C. 
audienda. — 4. C. Maingodus. — 5. C calumpniam quam vendicabamus. 
— 6. C. nostri. — 7. C. Les croix après les S. — 8. C. Maingodi. — 
9. C. Bertranni. — 10. C. Girberti. 



— 83 — 



LV 



Vert 4QSI. — Pierre Holricus, Aliat Ulricus, Bifaldis, sa femme, et 
Hélie, soo frère, conGrment le don de la terre et du pré de Pouzou 
entre les mains d*Ausculfe, prieur. — C^rt, orig.^ fol. 20, recto, — 
C. I. LXIII, p, 49. 

Caria Pétri Odulrici, de terra de Pusonis ^ 
Ego, Petrus Alricus ^ calunmiam ^ quam faciebam de 
terra pratoque de Posolis \ in manu prioris, domni Auscul- 
phi^ présente capilolio, per hoc pargamenum prorsus 
dimisi. Sed si inibi quid juris habebam, Deo sanctoque 
Joanni, absquc ullo retinaculo, totum illud ponendo idem 
pargamenum, super altare, cumdonavi^, annuente fratre 
meo Helia. In recompensatione tamen hujus rei, constituit 
me, praefatus prior, cum reliquis fratribus, fore participcm 
totius beneficii Santi Joannis monasterii. Insuper Gaidricus, 
monachus, dédit miiii decem solidos et accomodavit qua- 
draginta hujus meae condonationis. Testes sunt viri ^ laici 
ordinis : Arnaldus de Santonis ^, Alboinus Rocellus ^, 
Geraldus Siguinus, cui rei assensum praebuit Bifaldis, uxor 
mea, praedictis testibus praesenlibus, cum Bertranno Ruffo *®. 
S. *'. Pelri. Ulrici '*. S. uxoris ejus. 

!. c. Pusolis (id est Pouzou). — 2. Ulricus? C. Holricus. —.3. C. 
calumpniam. — 4. C Posoliis. — 5. C. AusculG. — 6. C. condonari. — 
7. C. juri. — 8. C. Sanctonis. — 9. C. Rosellus. — 10. C. f. — 1 1. C. f 
— 12. C. t S. f. 

LVI 

Vert 4088. — Don de Téglise de Saint- Pardoult, aussi appelée 
de Chiriacoy par Guillaume de Partallan (ou Partellan) ; cette église 
arait été cédée précédemment par Alboin, son frère, à Saint-Pierre de 
Clunty entre les mains de Guillaume, prieur d*Aiz, et Guillaume de 
Partallan la racheta des mains de ce prieur. Il ajouta à ce don celui des 
moulins de Chirhco, et autres biens, avec conditions de rachat par sa 
nièce Aenordis, fille de Ramnulfe, son frère, et non par d^autres. Ce don 
fut confirmé par Guillaume de Chiriaco, fils de Raoul de Chiriaco qui y 
ajouta un pré. — Cart. orig., fol. 20, recto, — C. t. LXIII, p, 205. 



— 84 — 

Carta de Chiriaoo K 

Dominicis simul et aposlolicis institutis, plenissimae! - in- 
formamur, ul, per exerciiationem bonorum operum, ad 
superna gaudia, de die in diom, viam nobis studisiossimae ^ 
praeparemus. Quod ego, Vuillelmus,Deo*parlellam^sol!icila 
mente considerans, eclesiam Santi Pardulphi ^ de Ciriaco, 
quam frater meus, Alboinus, dederal Sanlo Petro Cluniensi, 
in manu Guillelmi ^ prioris de Aias, ab ipso Vuillelmo, 
priore, redetui ^ pretio centum solidorum, favenle et 
annuente Cluniensi capitulo. Tali quippe tenore eis data 
fueral ut ipsam eclesiam reedificarent et in melius restau- 
Tarent. Sed quia ^ locus illus pauper erat nimis et tenuis, et, 
ab illis, longe remotus nihil** ibi faciebant; idcirco ego, ut 
dictum est, ipsum loculum redemi, et beato Joanni Baptistae 
devotissime contuli, ita, libère et soluté, sicut prius traditus 
fuerat santo Petro Cluniaccensi *^. Augmentavi eliam ipsum 
donum propriis rébus et reditibus ; id est, molendinos de 
Chiriaoo vel Pardulpho, conferens, Santo Joanni, et omnia 
prata mea que in ipsa villa habebam, et totam guagneriam 
meam de villa ipsa, et quidquid habebamus ego et Rainaldus 
Verdons, de la tallea Rodberti Garnae, usque ad prœdictam 
eclesiam, ipso Rainaido annuente et supliciter** offerente. 
Dono etiam quatuor libras ad boves emendos et centum 
solidos ad capat eclesas^^ faciendum. Verum, in morte mea, 
quoquomodo vel in quocunque loco terminum vitae accipiam, 
totum per omnia et in omnibus quidquid apud Chiriacum 
habeo, Santo Joanni relinquo ; quoad usque neptis mea, 
Aernobis*^ filia Ramnulfî, fratris mei, et non alia *^ persona, 
redimiat illud trecentis solidis, salvo dono et eleemosina 
mea, sicut praeordinatum est. Et quamdiu morabitur ad 
redimendum, totum intérim quidquid proficui, exierit Santo 
Joanni, in eleemosina mea remaneat.Dono et unam exclusam, 
ubicunque placuerit, in ipsa aqua, et piscationem ipsius 
aquae. Ego tamen, cum libuerit, mihi piscabor. Concedo 
etiam omnibus meis hominibus conferre, injhac eleemosina 



— 85 — 

mea, quiquîd de casamento meo contulerint. Sed et ego, 
ultra superaddara, quaecunque raihi placuerunt, hoc donum 
concessit et corroboravit, Vuillelmus *^ filius Radulphi de 
Chiriaco, qui, cum, in capitulo^istudannuerit ^^ etsocietatem 
nosti*am susciperet, dédit nobis pratum quod dicitur de 
Inereber ". Hujus rei testes sunl et assertores imprimis 
Mingodus ^^ Rabiola, qui, et ipse, firinavit, et manu sua 
subscripsit, cum aliis infrascriptis ^^. S. Mengodi Rabioia. 
S. Yuillelini ^ de Chiriaco. S. Vuillelmi -' Parlae Laudi ^. 
Hi sunt testes, Raninulfus Rerchot^, Bertrannus Rufus, 
Hugo Ghristiana ^, Vuillelmus -^ Aldierus. 

1. Au texte C. oo ajoute : Iste carte sequentes qui dicuntur de Chiriaco 
sunt carte de SanctoPardulpho. — 2. C. plentssîme. — 3. C. studiosissime. 

— 4. C. de ParteUan. - 5. C. Pardulfi de Chiriaco. - 6. C. Willelmi. 

— 7. redemi. — 8. C. quod locus îlle. — 9. C nichil. — iO. C. Clunia- 
censi. — 11. C. suppliciter. — 12. C. caput ecclesi». — 13. C. Aenordis. 

— 14. C. alia uUa persona redimal. — IS. C. Willelmus. — 16. C. 
amnueret. — 17. ou Deiuereber; C. Denereber ou Decreber. — 18. C. 
Maingodus. — 19. C. infrasubscriptis f S. f Maingodi. — 20. C. Wil- 
lelmi. — 21. C. Partallaudi. — 22. C, Bercho. — 23. C. Christianus. — 
2*. C. Willelmus. 

LVII 

Ver* 4088. — Mainard Rabioia^ Aquilin^^ sa femme, Constantin 
Rabiota, Belhomme et Maingod, leurs enfants, confirment à Tabbaye 
tous les dons re le Tant de leurs Gefs à Saint-Pardoult, dit aussi 
Chiriacum^ei faits à ladite abbaye. — Cari, orig., fol. 20, verso, — 
C. /- LXIII, p. È07. 

Carta Mengodi Rabioia et filiorum ejus. 

Notum sit tam presentibus quam futuris quod Mingodus ^ 
Rabioia, habens casamenta ad Ghiriacum, quae proceddunt 
ex parte uxoris suae, Aquilinae, annuit Deo santoque Joanni. 
Tam ipse, scilicet Mingodus ^ quam ipsa Aquilana- filiique 
oorum, pariter annuerunt. Id est, Constantinus Rabioia, 
Bellus Homo, et Mingodus \ ut, quidquid ex ipsiscasamentis 
daretur Santo Joanni ab ip.sis qui possident, vel venumdaretur 



— 86 — 

vel aliquo alio modo Iraderetur, Sancti Joannis esset mona- 
chorumque ejus, absque ulla contradictione, videlicet juxla 
placita que possunt convenire inter monachos et illos qui 
possidenl ipsa casamenta. Praedicta vero Aquilina habui ^, 
hac de causa, quinquaginla solidos. Âlia quoqne casamenta 
habens, jamdictus Mengodus *, in villa praefata, quae proce- 
dunt ex parte sua, annuit, unacum uxore atque filiis, Santo 
Joanni, simili modo ut dictum esl de aliis casamentis. 
Testes horum que diximus, sunt Bernardus * Goffredus 
Beherot ^ et Guilielmus^ de Partelan. 

i. C. Maingodus. — 2. C. Aquilina. — 3. C. habuit. — 4. C. monachus. 
— 5. C. Berchot. — 6. C. Willelmus. 



LVIII 

Vers 4089, — Bertrand Rufus, voulant se faire moine, donne, d'accord 
avec Barthélémy^ son (ils, leur Gcf sis à Chiriacum^ dit aussi Saint- 
Pardoulph, relevant ledit fief de Guillaume de Chiriaco et de Guillaume 
de Partellan qui confirmèrent la donation. — Cari, orig.y fol, 21 ^ reHo, 
— C. t. LVIII, p. 249. 

Carta Bertranni Ruffi, de Chiriaco. 

Notum sil omnibus quod Bertrannus Rufus, volens 
monachus fieri, dédit Deo et sanclo Joanni, omne foedium 
suum, quod est apud Chiriacum,quod tenebat de Guillelmo ^ 
de Partelan, tam in vineis quam in pratis et in terra arabile, 
et medielatem foedii Vuillelmi ^ de Chiriaco, annuentibus 
Vuillelmo ^ de Partilan ^, de quibus hoc tenebat, et Bar- 
tholomeo, filio suo. Vidente et audienle, Joanne Gosfredo *. 
S. Bertranni Rufi. S. Barlholomei, fîlii sui. 

l.C Willelmo. - 2. C. Willelmi. - 3. C. Partillan. - 4. G. Goffredof 



— 87 — 

LIX 

Vert II 00 {1095-4403). — Isemburgis, femme de Rainaud Verdun, 
fait don à Tabbaye de tout le bien patrimonial sis à Chiriacum, dit aussi 
Saint-Pardoulph, qui lui avait été donné en mariage par Ainard, son 
oncle. Ce don fut confirmé par son mari, en présence de Bernard de 
Melle et de Tabbé Ausculfe. — Cari, orig,^ fol. %4^ reclo; — C, L LXIII^ 
p. 484. 

Carta Ysemburgis S de Chiriaco. 

Notum sil omnibus quod Ysemburgis * , uxor Rainaldi 
Verdun, dédit Deo et sancto Joanni, suam maritationem quam 
dederat Ainardus, avunculus suus, quae est apud Chiriacum. 
Fecit autem primum hujus rei donum apud Anteziacum, in 
manu Pétri, prions, vidente Alboino, monacho, et Savario ^, 
presbitero, et multis aliis. Postea venit in caméra, et fecit 
donum in manu domini Ausculphi ^, abbatis, per hoc par- 
gamenum ^ quod posuit super al tare santi Joannis, vidente 
Rainaido, domno suo, et Alboino, monacho, et Bernardo de 
Melessio^, et Rainulfo ^ Sylvano. S. Rainaldi Verdonis. S. 
Ysemburgis '. 

1. C. Isembui^is. — 2. C. Savarico. — 3. C. Ausculfi. — 4. C. per- 
gamenum. — 5. C. Meletio. — 6. C. Ramnulfo Silvano. — 7. C. Isemburgis. 

LX 

Vers 4082 {1060-1091). — Aimon Tro/ieZ/fis avait cédé pour la somme 
de 200 sols à Eudes, abbé, la moitié de la terre du Breuil de Vezes {a) 
et autres. 

Après la mort d'Aimon, Raninulfus Tronellus et Acharias, filsd*Aimon, 
.iprès avoir longtemps contesté la vente, la ratifièrent dans le chapitre 
de Tabbaye, en présence de beaucoup de témoins, moyennant le prix de 
250 sous. — Cari, orig., fol. 2/, reclo. — C, /. LXIII, p. 89. 

Carta Ramnulfi Tronelli, de terra de Vesis * . 
Noverint cuncti successuri fidèles, quod Aimo Tronellus 
dédit beato Joanni Raptistae medietatem terrae de Vesis * et 

^a) Paroisse de Saint-Pierre de Tlsle. 



- 88 — 

de Logis, et bosco qui appellatur Ad Broilos Vilalis, et 
pratorum qui illis locis sunt ; excepto quo unum junclum 
relinuit sibi proprium, de quo redderet ^ nobis censum 
annuatim in recognitum ^ beneficii sui. Burgum vero et 
areas et hortos, ubicunque sunt ^, in terris praedictis atque 
in bosco, annuit nobis habere indominicatu.Accepit tamen, 
de benediclione santi Joannis, ducentos solidos, ab abbate 
Oddone ^, in cujus manu hoc donum fecerant^. Quod 
beneficium terminus absque ulla inquieludine, diebus suis, 
et, post ejus obitum, diebus multis ; processit ^ vero temporis 
Ramnulfus Tronellus et Acharius ^, filii ipsius Aymonis ^ 
Tronelli, insurgentes contra nos, calumniati sunt donum 
quod fecerat nobis pater eorum, dicentes nullatenus se 
concessuros. Diu itaque, in hac perversitate sua manentes, 
sine ullo judicio, praescriptam terram vastabant, et,quidquid 
redditus de ea exibat, rapiebant, quoadusque divina gratia 
cordibus eorum inspiravit, et resipiscerent, et, sana ratione, 
cupiditatem suam resecarcnt. Accepto igitur salulis suas 
consilio, venerunt in capitulum, et, acceptate socielate nostra, 
dévote et libère concesserunt donum quod (ecerat pater 
eorum nobis. Egredientes quippe de capitulo, posuerunt 
donum pcr hoc pargamenum super altare, et manibus suis 
suscripserunt. Dédit etiam eis, praefatus abbas, ducentes ^^ 
quinquagnita sohdos. Cui facto interfuerunt assertores isti et 
lestes : ipse Oddo ^\ abbas, Ausculphus **-, prior, Constan- 
tinus Rodbertus ^^, Hugo, monachus, et totus convenlus ; 
deinde, Stephannus Magalannus, Gofredus ^^ Berchot, Min- 
godus Rabiola, Rodbertus*^ Game, Rainulfus *^^ de Ribcria, 
Petrus Morinus, Rainaldus ^^ proepositus et multi alii. S. 
Ramnulfi TroneHi. S. Achariae, fratris ejus ^^ 

1. C. Vezis. — 2. C. cliani. — 3. C. recognilione. — 4. C sint. — n. C. 
Odone. — 6. C. fecerat. — 7. C. processu. — 8. G. Acharias. — 9. C. 
Aimonis. — iO. G ducentos. — 11. G. Odo. — \'Z C. Ansculfus. — 
13. G. Rolbertus. — 14. G. Gaufredus Bercho, Maingodus. — 15. G. 
Ramnulfus. — 16. G. Arnaldus. — 17. G. avec les croix comme dessus. 



— 89 — 



LXI 



Vers 4081 (4080-4091). — Don à Tabbé Eudes de la terre de Saint- 
Martial, canton de Loulay, par Israël, du consentement du seigneur do- 
minant Guillaume, vicomte d'Aunay, et autres. — Cart, orig.^ vraisem- 
blablement fol. 24 y recto (la mention est brûlée). — C. t, LXIIJy p. 73, 

Caria de terra Sancti Marlialis. 

In nomine sanctae et individuae Trinitatis, ego, Isdrael *, 
do et concedo sanclo Joanni Baptistae territorium Santi 
Martialis, assensu et voluntate eorum a quibus ipsa terra 
procedit, id est, a Vuillelmo ^, vicecomite de Auniaco ^, cujus 
proprium erat alaudium ^. Ipse concessitet filiusejus,Kalo, 
et reliquerunt etiam îllas consuetudiues beato Joanni, quas, 
in eadem terra habebant. Cui rei acquieverunt Vuillelmus ^, 
cui est cognomen Aquileus, qui a praedicto vicecomite, eam 
tenebat, et Iterius Caput de Lupo, qui eam, ab hoc Vuil- 
lelmo ® Aquleo, habebat. Isti omnes concesserunt, tam 
pro multo pretio quod eis, ab abbate Oddone ''j donatum 
est, quam pro redemptione animarum suarum. Ego autem, 
Isdrael ^ habebam eam in feudo ab Iterio Caput de Lupo. 
Consensit etiam huic nostrae donationi Helias Heldoardus, 
qui unam medietatem jamnominati territorii, a mea 
manu habebat, partim pro salute animae suae, partim pro 
pecunia quam ab abbate accepit. Sic videlicet divisa est 
convenlio ista ut, unam medietatem terrae praedictae, teneat 
Sanctus Joannes, sine querela ; ego vero aliam habeam, ab 
abbate, in feudo, exceptis horlis ^ et areis et hominibus et 
domibus quae cuncta propria ^ reliqui ei. Relinuimus tamen 
nobis duas bordarias, mihi unum, et Heliae Eldoardo ^°, 
unum,qui,quamvis nostri sint,censum tamen suum reddent, 
sicut alii, sancto Joanni. Ut, per Sanctum Joannem, a malis 
hominibus possinl deffendi, cui facto interfuerunt assertores 
islî et testes, Andréa, monachus, Girebertus Karolennus et 



— 90 — 

frater ejus Geraldus Karollennus *\ vice cornes de Auniaco " 
Vuilleimus et filius ejus Kalo. 

I. C. Isdrahel. — 2. C. Willelmo. — 3. C. Oniaco. — 4. C. alodium. 
— 5. C. Willelmus. — 6. C. Willelmo Aculeo. — 7. C. Odone. — 8. C. 
ortis. — 9. C. proprie. — 10. C. Heldoardo. — 11. C. Karonellus. — 
12. C. Oniaco Willelmus. 



LXII 

Vers 956. — Don de la moitié de Téglise de Saint-Séverin, plus des 
préSy vignes, bois et moulins sis au château d'Ostende, en Aunis, fait à 
Tabbaye par Arentrudis, surnommée BeietrudU^ veuve d'Ostende. — 
Cart. orig y foL 22, recto. — A. fol. 40. — C. /, LXII, fol. 403. 

Carta de eclesia Sancli Severini. 

Dum unusquisque, in hoc saeculo *, proprio vacat arbi- 
trio, opporlet ^ ut, de rébus sibiacquisilis ^ taliter agat ul,in 
future vilam aBlernam ^ mereatur accipere. Quamobrem ego, 
in Dei nomine, Arentradis ^ quae ® dicitur Beletrudis, Irac- 
tavi, de Dei timoré, et aelerna "^ retributione, ut mihi pius 
Dominus, in ultimo magni judicii die, veniam tribuere 
dignetur. Idcirco ut alaudum ^ meum qui est si tus in pago 
Alniense, in villa quae dicitur Castello Ostendo, medietatenn 
eclesiaB Santi Severini et de quantum ad ipsum alaudum ^ 
pertinet ad me, de pratis, de vineis,'de sylvis'^ et de farinariis, 
pro remedio** animae meae et animis ^^ seniori mei Ostendi, 
et pro redemptione animae parentorum meorum, ad nionas- 
teriumSanctiJoannis " Baptistaeingeriacensisdaredeberem. 
Quod ita et feci tali tenore ut, quandiu ^* vixero, ipsas res 
teneam sub censum solidos duos. Post meum quoque dis- 
cessum res superius nominatas ad supradictum locum Santi 
Joannis Baptistae Ingeriacensis, sine ulla contradictione, 
remaneant. Si quis vero, si ego ipsa, aut ullus ex propinquis 
meis aut ulla intromissa persona fuerit, aut per invidiam 
autperullam '^ causam, infringere voluerithancdonationem 



— 91 — 

quam ego, pro remedium animae meœ sive pro saluti *• paren- 
lum meoruin, fieri decrevil*^, inquietare praesumserit **, 
talem senliat pœnam *^ qualera Dominus misit super Datan 
et Abyron ^® et super Pharaonem ^* in Mari Rubro, quando 
eduxit Dominus filios Israël de terra Egypli, et insuper 
componat auri libras decem. S. Areatrundis ^^ quae ^^ dicitur 
Beletrudis, qui hanc donationem fecit et firmare rogavit. 

1. C. seculo. — 2. C. oportet. — 3. A. C. adquisitis. — 4. C. eternam. 

— 5. A. C. Areotnidis. — 6. C. que. — 7. C eterna. — 8. A. C. alodum. 

— 9. C. alodum. — iO. C. sUtIs. — il. A. C. redemptione. — i2. C. 
aDinuB. — 13. A. C. Johannis. — 14. A. C. quamdiu. — 15. A. C. nullam. 

— 16. A. C. sàlute. — 17. A. C. decrevi. — 18 A. C. prœsumpserit. — 
19. C. penam. — 20. A. C. Dathan et Abiran. — 21. A. Faraonem. — 
22. A. C. Arentrudis. — 23. C. que. 



LXIII 

Vers i08i{i0e0'l094), — Ostendus du château d'Osiende et une 
dame nommée Beleruth font donation à l*abbaye de leur alleu de Saint- 
Séverin où est placée Téglise du même nom, pour laquelle il y eut accord 
entre les clercs de cette église et Eudes, abbé de Saint- Jean d'Angély . — 
Cart. orig,, fol. 22, reclo. — C. /. LX///, p. 87. 

Caria de eclesia Sancti Severini de Dampno * Petro. 

Notum sit tam praesentibus quam Futuris quod Ostendus 
de Castello Oslendi ^ et quaedam muHer nomine Beleruth, 
dederunt Deo sanctoque Joanni suum alaudum ^ de Sancto 
Severino, in quo est Santi Severini eclesia ^. Sed de hoc 
dono fuit multum subtractum Sancto Joanni dolo. Intérim 
caperunt clerici in janidicti alaudii^ eclesia viverecannonico ^ 
more, quibus rogantibus, concessit dominus ^ Oddo, abbas, 
et santi Joannis congregatio, in capitulo, habere a Santo 
Joanne ipsam eclesiam et foedium praBsbiterale, cum cimi- 
terio, tali pacto ut, si dissolvatur canonia, in Santi Joannis 
dominium cum suis revertatur eclesia. Statuitur autem 
clericis census XII nummorum pro recognitione, reddendus 
monachis santi Joannis, unoquoque anno, ad festivitatem 



— 92 — 

santi Joannis. S. Widonis, comitis. S. VuiUelmi "* Bastardi. 
S. Senioretis. S. Airaldi. S. Marscaici ^. 

1. C. Dompno. — 2. C. Ostenti. — 3. C. alodium. — 4 C.Oii lit en marge 
du cartiilairc : Sainl-Séverin de Dompierre, de Domno Pelro. — 5. C. 
alodii. — 6. C. canonico. — 7. C. domnus. — H. C. Willelmi. — 9. C. 
Marschalci. 

LXIV 

Vers 1081. — Don de l'église de Saint-Brice, delà totalité du bourg, 
la moitié du moulin et la moitié de la terre de Saint-Brice, fait àTabbaye 
par Umbert, prêtre, Pierre de Mareuil et sa famille. — Ca/7. orifj., fol. 
22, verso. -^ C. t. LXlll, p. 51. 

Carta eclesiae Sancli Briccii. 

In Dei nomine, ego Ilumbertus ^ presbiter, et Petrus de 
Marollio, cum uxore sua Eremburgis nomine, et filiis suis 
Constantius quoque molendinarius, Ambcitus ^ Gosfredus 
et Arnaldus fratres, donavimus sancto Joanni eclesiam Sancti 
Briccii ^, et totum burgum qui erat in villa, et mediatem 
molendini et mediatem 'terrae Sancti Briccii, exeptis ^ vineis 
quae, si desertœ fuerint et revertantur ad arandum, de fruc- 
tibus earum habeat Sanctus Joannes medietatem. 

1. c. Umbertus. — 2. C. Lambertus Goffredus. — 3. C. Brictii. — 
4. C. medietatem. — 5. C. exceptis. 



LXV 

Vers 1038. — Don par le vicomte Constantin de deux mas de terre 
dans la viguerie d'Aunay. — Cari, orig., foL 22, verso, — C. l. XIH, 
p. 157. 

Carta Constantini, vicecomitis. 

Dum unusquisque, in hoc saeculo, proprio vacat arbitrio, 
oportet ut de rébus sibi acquisitis taliter agat qualiter, in 
futuro, vitam aeternam mereatur percipere. Igitur ego, in 
Dei nomine, Constantinus,vicecomes, lractavi,de Dei timoré, 
et aeterna retribiitione, ut mihi pius dominus, in ultimo 



— 93 — 

roagni judicii die, veniani tribuere dignelur. Idcirco ego 
dimitto duos massos de terra in vicaria Castro Auniaco *, 
unum ad eclesia de Turreni, alium Fierias, ad monaslerium 
Santi Joannis Baplistae Ingeriacensis seu monachis ibi de- 
gentibus. Quod omnino ^ mihi placuit fecisse. Si quis 
verOy post hune diem, ullus de parentibus meis aut uUa 
intromissa ^ persona qui banc donalionem a me factam in- 
quielare praesumat, inprimis iram Dei omnipotenti incurrat, 
et sanctae Mariae et santi Joannis, praecursoris Ghristi, nec- 
non santi Reverentii et onnnium sanctorum quorum reli- 
quiae ibidem continentur, et partem habeat cum Datan ^ et 
Abyron quos terra deglutivit, et postmodum solidos qua- 
dringentos coaclus exsolvat, et sua petitio ^ inanis et vacua 
permaneat, cum stipulatione ^ subnixa. Ut autem haec car- 
tula firma permanere valeat, manibus meis subter firmavi, 
atque aliis hominibus affirmare rogavi. S. Vuillelmi ^, vice- 
comitis et uxoris ejus Aldeardis, et filius ejus Cadelonis ^ 
S. Arnaldi. S. Ramnulphi Rubiosi ^ S. Josselini*^ S. Ber- 
nardi, S. Erois *'. S. Vuillelmi Raimundi. S. Barnaldi *'. S. 
Pelri. S. Vitalis. S. Berardi. S. Ramnulphi Tronelli *^ et Gau- 
terii, fîlii sui. Data mense Martio, régnante Henrico *^ rege. 

t. C. Oniaco. — 2. C. omnimodo. — 3. C. fuerit. — 4. C. Dathan 
et Abirao. — 5, C. repeticio. — 6. C. constipulatione. — 7. C. Willelmi. 

— 8. C. Kadelonis. — 9. C. Ramnulfi Rabiosi. — 10. C. Joscelini. — 
11. C. Herois. — 12. C. Garnaldi. — 13. C. Ramnulfi Tronelli. — 
14. C. Heinrico 

LXVI 

Vers i085. — Deux chevaliers du chftteau d'Aunay, Bernard Bouchard 
et Rainaud, son frère, avaient usurpé des droits sur Téglise Notre- 
Dame de Salles près Aunay, située près du chftteau et qui de toute 
ancienneté avait appartenu à Tabbaye. Reconnaissant leur erreur, ils 
abandonnent leurs prétentions sur cette église, sur ses appartenances, 
le bourg et toutes les dîmes dudit lieu. — Cart. orig., fol. 23, recto. 

— Ci. LXIII,p. 451. 

Carta eclesiae Sanctœ Marias de Salas. 



- 94 — 

Notum sit omnibus tarn praesentibus quam futuris, quod 
eclesia Sanctae Mariae de Salas, quœ est prope castrurn 
Œniacuin, antiquilus erat Sancli Joannis Angeliacensis. Sed 
quidam milites ejusdem castri, videlicet Bernardus Buchar- 
dus ^ et Rainaldus, frater ejus, injuste eam possidebant. 
Tandem recognocenles aliquando injustitiam quam facie- 
bant santo Joani de eadem eclesia, pro animabus suis, 
dimiserunt eam Sancto Joanni, et omnia quae ad illam per- 
tinebant, hoc est, foedium ^ presbyteri et terram quae perti- 
net ad altare, et burgum in dominio, decimam totam de 
omnibus rébus. Et, pro hoc, acceperunt a monachis Sancti 
Joannis, novem ^ libras denariornm. Sed et Balduinus de 
Salas et Radulphus ^, frater ejus, dederunt sancto Joanni 
unam partem de terra sua quae est juxta eclesiam supra- 
dictam et hortos ^ et stagnum, et habuerunt IV libras dena- 
riorum. Testes Kalodobria ®, Ramnulfus de Riberia, Petrus 
Aleardus. S. Bernardi Buccardi ^ S. Balduinus ^ de Salas. 
Hi sunt testes, Bernardus de Melessio ^, Arnaldus *^ de 
Sylvanus, Constantinus Arnulphus ** ; de monachis, Petrus, 
prior, Andréas, monachus, Godeffredus *^, monachus, Vuil- 
lelmus *^, monachus, Josbertus, monachus, Aimericus, 
monachus. 

1. C. Bucardus. — 2. C. fedium. — 3. C. VIIII. — 4. C. Radulfus. 

— 5. C. ortos. — 6. C. Kalo de Bria. — 7. C. Bucardi. - 8. C. Balduini. 

— 9. G. Meletio. — 10. C. Ramnulfus Sylvanus. — 11. C. Arnulfus. — 
12. C. Godefredus. — 13. C. Willelnus. 

LXVII 

iOS9^ 3 avril (a). — Don par Aleard Senioret d'une terre appelée 
Puieolis, du petit monastère de Saint-Savinien, sur la Gharente, et de 
Téglise de Salles, près d*Aunay. — Cari, orig.y fol. 23, reclo. — C t. 
XIII, p, 159. 

Garta de terra quae dicitur Puteolis, cum omnibus appen- 



(a) L'année du règne du roi Henri nVst pas exacte. Avril 1039 (v. s.) 



— 95 — 

diciis suis, et de eclesia Sancli Saviniani, martiris, et de 
eclesia quœ vocatur Ad Salas et qua^^unque pertinere viden- 
tur ad eam, et est juxlo Auniacuin sita. Hoc donum feci 
Aleaudus,cognomento Senior, DeosancloqueJoanni Baptiste. 

Dum unusquisque, in hoc mortali saeculoconstitutus, hac 
carne mortali circundatus, simulque peccatis oneratus, 
libéra utitur potestate, necesse est ut, de rébus sibi acqui- 
sitis ac ^ proprio jure contraditis, id salagat agere, unde 
possit sibi iram Dei placare propriumque ' criminum taxa- 
men percipere, atque gaudia ^ repromissa felix pertingere. 
Scimus enim scriptum quod quisquis, ecclesias Dei ditando, 
Christum sibi, in hoc numdo, haeredero constituent, ipse, 
procul dubio, in futuro, haeres Dei et cohaeres Christi con- 
stituendus erit. Hoc igitur, ego Alcardus ^, cognomento Se- 
nioretus, audiens et sciens, et enormitatem meorum scele- 
rum recognoscens, pro i*eroedio aniinae meae, patris mei 
matrisque, atque omnium affinuium ^ meae parentelae, dono 
Deo et sanctissimae Virgini Mariae sanctoque Joanni Bap- 
tistae monasterio Ingeriacenscis ^ simulque mei dulcissimi 
patronis scilicet domni Reverentii, confessons, quamdam 
terram, cognomento Puteolis, cum omnibus apendi- 
ciis suis quae ad me pertinere videntur; tali tenore 
ut, quamdiu vixero, teneam et possideam, excepto illud 
quod eis investituram dabo. Et illud quod, de predicta 
terra, retineo, de manu abbatis tenebo ; ut sciant omnes 
homines quod, post discessum meum, sancti Joannis 
erit totum solidum et quietum. Do quoque praedictis 
sanctis, ad praefatum locum, quoddam monasteriolum 



correspond à 1039, du 15 ayril, jour de Pâques, au 30 du même mois, 
ou à 1040 du 1*' au 6 avril, jour de Pâques. Henri I*' a été sacré le 14 
mai 1027, mais il n'a régné qu'après la mort de son père, le 20 juillet 
1031. Donc la dixième année du règne, si Ton compte de son sacre, 
tombe de 1036 à 1037 ; si Ton compte de son avènement, elle tombe du 
20 juiUet 1040 au 20 juillet 1041. En daUnt 1040, U y a encore une diffé- 
rence de quatre mois. 



— 96 — 

super fluvium quod Gharanta "^ dicitur, situm, in honnore 
sancli Saviniani, martiris, dedicatum, ubi isdem gloriosus 
rnartir, per coronam inarliri ^, migravit ad caelum ; cum 
omnia loci adjacenlia et ad me perlinentia. Dono etiam 
quandam eclesiolam qua) Salas nominalur. Etestsila prope 
mœnia caslrum Auniacum ^, quantum vivus sum, habere. 
Ut *^ quidquid ad me pertinere videtur, ut, ab hodierna die, 
teneant, et possideant, et quidquid boni voluerunt **,faciant, 
excepto quod ex rébus loco Iraditis aliquid alicui dari in 
fisco potestatem non habeant. Dederunt quoque mihi, pro 
hoc convento *^ aliquid de eorum terra, tali covenienlia ut, 
quamdiu vixero, de illis teneam. Sed nec vendere nec dare, 
potestatem non habeam. Post meum vero discessum, 
omnia revertantur ad locum et mea et illorum praeter areale 
solum illum. Vero si infanlem legalem habuero, cum supra- 
posito aedificio de illis teneal ; si notem ^^ ad locum redeal. 
Et si aliquishomo aut de mea parentela hoc donum calum- 
niare aut contradicere praesumpserit, occasione quamvis 
modica, anathema sit maranatha ^K Ego qui hoc donum 
facio, affirmare omnibus deposco. S. Ostendi et fratris sui 
Joannis ^^. S. Hugonis. S. Mainardi Isuelo. S. Bertranni. S. 
Aimerici. S. Gofredi Iluraldi *®. Data ^^ mense aprili, anno 
ab incarnatione domini *^ millesimo trigesimo nono, anno 
decimo, régnante rege Henrico *®. 

1. C. hac au lieu de ac. — 2. C. propriorumque. — 3. C. ad gaudia. 

— 4. C. Aleardus. — 5. G. affiaium. — 6. C. Ingeriensis. — 7. C. Ka- 
ranta. — 8. C. martirii. — 9. C. Oniacum. — 10. C. vel au lieu de ut. 

— 11. C. voluerint. — 12. C. conventu. — 13. C. sin autem. — 14. C. 
maranata. — 15. C. Johanni. — 16. C. Gaufredi Huualdi. — 17. C. 
Data III mense. — 18. G. MXXXVIII. — 19. G. Heinrico. 



— 97 — 

LXYIII 

Vtn $€€. — DoD d^one chapelle, de terres arables el non arables, 
de TÎ^es, Tergers, près, cooriîls et bois au lîea appelé Lotaj^ en 
Annis, dans la vignerie da même nom, fait par Ilaînard, Rixende, sa 
femme, Gombaud, leur fils, et Emma, femme de ce dernier. ^- Ctirt, 
orig., /b/. $3 eerao. — C. L LXIl, p. 405. 

Garta de Losiaco ^ 

Dum unusquisque, in hoc sœculo, proprio vacat arbilrio, 
oportet ut, de rébus sibi acquisiUs \ ab eo taliter agal qua- 
liter, io futuro, vîtand aeteraand ^mereatur percipere. Quain- 
obrem ego, in Dei nomine, Mainardus et uxor mea, no- 
mine Rixendis, sivc filius nosler Gombaldus uxorque ejus, 
nOmine Emma, traclavimus, de Dei limore, et aelerna ^ re- 
tributione, ut nobis pius Dominus, in ultimo magni judicii 
die, veniam tribuere dignetur. Idcirco et alaudum ^ nostrum 
indominicalum qui est situs in pago Alienense ^ in vicaria 
ipsius, in villa quae ^ nuncupatur Losiacus ^, Ciipella, cum 
terris, vineis, viridigariis, pratis, curtiferis, sylvis ^, cullum 
et incultum, quaesitum vel adinquirendum, tali tenore ut, 
quamdiu vixerimus, ipsas res teneamus, sub censum dena- 
riorum duodecim. Post quoque nostrum discessum, ipsa ^^ 
res superius nominatas ad locum remaneant Santi Joannis 
quas ^' Tocatur Ingeriacense. Hœcomnia superius nominata, 
totum et ad inlegrum, cum omnibus ad se pertinentibus, ad 
locum submemoratum, per hanc epislolam cessionis, pro 
remedium animae nostrsB '*, ad habendum "^ vel possiden- 
dum condonavi. Si quis autem surrexeril ullus superbus sive 
contumax aut arrogans, sive consanguinilate unctus ^\ qui 
hanc donationem, ad nos '^ factam, inquietare prsesumpse- 
rit '^, imprimis iram Dei omnipolentis incurrat atque 
ejusdem genetricis *^ Mariae, necnon Sancli Joannis *^ Bap- 
tistaB atque praecursoris ^^ Ghristi, sanclique Reverentii alque 
aliorum sanctorum quorum reliquiae '^ ibidem continentur, 
et parlem habeat cum Dalan et Âbyron ^^ quos terra de- 
Archives, 



. — 98 - 

glutivit vivoSy in infernum dimersi sunt, et omnes maledic- 
tiones quae in Apocalysin continentur, veniant super eum, et 
insuper quinque libras auri coaclus exsolvat, et sua petitio 
inanis et vacua permaneat. Ut autem haec donatio firmior 
permanere valeat, manibus nosLris subter firmavimus, 
aliorumque virorum nobilium, ad roborandum tradidiinus. 

i. C. Loziaco. — 2. C. adquisitis ad eo. — 3. C. eternam. — 4. C. 
eterna. — 5. C alodum. — 6. C. Alieniase. — 7. C. que. — 8. C. 
Loziacus. — 9. C. silvis. — 10. C. ipsas. — H. C. que. — 12 C. 
anime nostre. — 13. C. abendum. — 14. C. junctus. — 15. plutôt: 
vos. — 16. C. presumpseriL — 17. C. genitricis. — 18. C. Johannis. 
— )9. C. precureoris. — 20. C. reliquie. — 21, C. Abiran. 



LXIX 

Vers 1081, — Don de Téglise de Notre-Dame de Villiers et de ses 
appartenances à rabbayeparGoscelin, surnommé VilUcus, etAdalgardis, 
sa femme. Ce don fut ratifié par le seigneur du fîef, Hugues de Sur- 
gères, fils de Guillaume, en présence d'Eudes, neveu de Guy-GeofTroi, 
comte de Poitiers, de Louis, cousin de Hugues de Surgères, de Pierre de 
Limoges et autres. — Cart. orig., fol. 2S recto. — C /. LXIII^ p, 53, 

Carta de Villariis *. 

Nemo sui oblitus débet esse ad benefaciendum, dum 
temporaliter vivit, ne mercede privetur, cum ab hac vita 
mortis nécessitas eum migrare compuleril. Propter ea, ego, 
Gosselmus 2, cognomento Villicus, non immemor mei, et 
meae uxoris Adalgardis ^, meorumque parentum, in Dei 
nomine, dono pro remedio animarum nostrarum Santo 
Joanni Baptistae eclesiam de Villers ^, quae est super cas- 
trum Chisiacum, in honnore sanctae Dei genetricis MariaB 
constructa ; decimam quoque, cum omnibus ad ipsara per- 
tinentibus eclesiam, videb'cet totum quod est mei juris ibi- 
dem, aut poteril aedificari. Qui vero aliquid ex hic de me 
habent, in foedio de abbate Santi Joannis a modo teneant. 
Omnia autem ista annuit domnus meus Hugo de Surgeriis, 
de quo feodaliler ^ teneo. Nunc ^ cum facerem donum per 



— 99 — 

UDam corrigiam, în manu domini '' Ausculphi, prioris, îpse 
Hugo, ab una parle, tenens corrigiam, nutu suo firmabat, 
voleus istud proficere sibi, în fulurum, suoque pairi Guil- 
lelmo ' el onini parenlelae. Testes sunt hujus rei ila facta^, 
Odo, nepos Gofredi ® Piclavensis comitis, Lodoicus, ipsius 
Hugonis, consanguineus, Petrus de Lemovîca, Joannes Har- 
duinus ^\ Gofredus Lupus, Gilberlus ^^ Caronellus, Giral- 
dus Polinus, Bernardus, clericus, alii quoque plures. Place l 
etiam mihi banc '^ cartain iieri, quod jampridemdedi domi- 
no meo Hugoni centum solidos. Et ideo lune concessit ul 
darem supradictam eclesiam cuilibel monasterio vellem, 
pro anima mea. Hune ei^o quia '^ aulhorisavit illum donari 
sanclo Joanni, sicul dixi, ilerum, pro bac re, accepit a me 
ducentos solidos atque syphon ^* ai^enteum deauralum, va- 
lentem centum solidos. Postea venil mecum in oralorium, 
et '^ super altare Sancli Salvatoris posuit banc cartam, 
praesenle conventu ad missam malutinalem. S. '^ Hugonis. 

1. C. Vilariis. — 2. C. Goscelmus. — 3. C. Ad-algardis. — 4. G. 
Vilers. — 5. C. foedîaliter. — 6. C. nam. — 7. C« domni AnsculG. — 
8. C. Willelmo. — 9. C. Goffredi. — 10. C. Arduînus, Goffredus. — 
11. C. Girbertus. — 12 C. in hac caria. — 13. C. quod auclortzaTÎtillam. 
— 14. C. scifum. — 15. C. a«. — 16. C. -}- S f. 

LXX 

Vers 408i (1061-4086), ~ Pierre TeU>aud contesUit à Fabbaye le 
don fait par Jousseaume, vicaire, de Téglise de Villiers et de toutes ses 
appartenances, parce que ledit Pierre avait épousé la nièce de Jousseaume, 
appelée Àscelina, A la Gn, il transige, à Surgères, avec Tabbé Eudes 
qui lui abandonne, ainsi qu*à Jousseaume, frère d'A:$ce/ina, sa femme, 
el fils de Rainaud, la moitié des dîmes et des terres appartenant à cette 
église. — CaW. orig., fol. 2i verso, — C. t. LXIII, p. 433, 

Garta Pétri Tetbodi * de Villariis. 

Postquam nobis dédit Josselmus-, vicarius, eclesiam de 
Tillariis ^, cum beneficiis ejus, Petrus Tetbodi * qui neptam ^ 
ejus habebat, calumniatus ^ est illam, dicens quod sibi pri- 
mum eam dedisset quam Sancto Joanni. Qua contentione 



— 100 — 

longe fatigatus, imo^ post multas injurias quas nobis, sub 
bac occasione, inlulerat, tandem convenerunt, ex utraque 
parte, domnus scilicet Oddo, abbas noster, et ille cum suis, 
apud Surgerias, ad placitum. Quo in placito, prsedictus 
abbas, suggerentibus sibi prudentibus viris qui utrique parti 
favebant, reddidit jamdicto Petro Tetbodi * atque Joselmo^ 
fratre uxoris suae Asselinae^, raedietatem decimae et terrae 
quae pertinet *^ ad ipsam eclesiam; ita ut (oedaliter " tene- 
rent hoc ambo ab abbate et essent homines abbatis. Denique 
veneruntin capitulum nostrum Petrus videlicet Tetbodi^ et 
Josselmus ^, frater uxoris suae, et, sicut dictum est, in pre- 
sentia conventus perpetualiter concesserant *2. Veniens au- 
tem postmodum Asselina *^ uxor ipsius Pétri Tetbodi^, in 
caméra domni abbatis, ibique, accepta societale nostra, de- 
votissime concessit et, manu propria, signum suum subter 
firmavit. Cui convenlioni interfuerunt testes isti, ipse Oddo, 
abbas, Ausculphus ^\ prior, el alii monachorum quamplures, 
cœteri, Stephannus Magalannus, Anscherius Berchols, Jos- 
selmus ^Constantinus, Rodberlus ^^ Garnaet alii infrascripti. 
S. Pétri Tetbaldi f S. Josselmi^, filii Rainaldi. S. Asselinae *^, 
His testes fuerunt Josselmus^ Constantinus, Rodbertus *^ 
Garna, Anscherius Constantinus, Petrus nepos *'^, Gauterius, 
praepositus. 

1. C. Tetbaudi deVilariis. —2. C. Joscelmus. — 3. C. Vilariis. -r- 4. C. 
Tetbaudi. — 5. C. neptem. — 6. C. calumpniatus. — 7. C. immo. — 
8. G. Joscelmo, fratri. — 9. C. Asceline. — 10. C. pertinebat. — H. C. 
foedialiter. — 12. C. coacesserunt. — i3. C. Ascelina. — 14. C. Anscul- 
fus. — 15. C. Botbertus. — 16. C. Asceline. — 17. C. Tetbaudi. 

LXXI 

Vers 108i (1061-1086). — Don par Arbert Villicus, de Matha, el 
Isemburgis, sa femme, de Téglise de ViHiers, avec confirmation par Ar- 
naud Gessaud, OBcle d'Isemburgis. — Cari, orig.^ probablement fol, 24 
reclo, (La mention a été brûlée en partie). — C. t LXIII, p. 135. 

Carta eclesiœ de Villariis^. 



— 101 — 

Âlbertus Villicus * de Maslassio ^ concessil Deo Sancto- 
que Joanni medielatem eclesiae de Villaris^ quam primus^ 
requisierat suœ uxori perlinere diœns. Deinde idem affirmare 
?olens quod coDcesserat, posuit hanc carlulam super altare 
sancti Salvaloris, in choro nosiro, testibus Beraldo Silvano et 
Geraido PoUno, cum priore Ausculpho^ et multis aliis. Pos- 
tea vero mulier sua cui eclesia pertinuisse dicebatur, hanc 
ipsam carlulam super allare santi Joannis posuit, alBrmando 
conccssuni marili sui, praesentibus praefatis testibus et Ber- 
tranno, monacho, cum aliis. Subsequenti tempoi^, venit Ar- 
naldus Jessodus ^ in nostrum capitulum, scilicet avunculus 
uxoris Arberti, villici^, quos haec carta praemunstrat ^, qui, 
dicens ex jure sibi accidere eclesiam de Villariis* unde lo- 
quti^ sumus, dederat eam marito suae neptis, quorum secu- 
tus nulum quoniam ipsi annuerant, illam eclesiae partem 
Santo Joanni annuit. Et ipse, donata sibi ibidem nostra so- 
cietate, atque inde ogressus, obtulit hanc hujus rei cartam 
super altare Santi Joannis, prius suaê crucae confîrniatione. 
Testibus bis Bernardo de Melessio ^^ Geraido Goronello **, 
Bertranno, monacho, cum aliis. Gesta sunt haec quae diximus, 
teroporibus régis Franciae, Philippi, Yuidonis *-, ducis Aqui- 
taniae, et domni Ysemberti ^\ episcopi Pictavensis, domnique 
Oddoni '^ abbatis Sariti Joannis. S. Arberti, et uxoris ejus 
Ysemburgis '^ S Arnaldi Jessoni *^. 

1. C. Vilariis. — 2. ou Arbertus Villicus, ou Arbertus villicus. — 
3. C. Ilalatzo. — 4. C prius. — 5. C. Ausculfo. — 6 C. Gessaudus. — 
7. ou Arberti Villici. — 8 C. premonstrat. — 9. C. locuti. — 10. C. 
Meletio. — 11. C. Caronello. — 12. C. Widonis. — 13. C. Isemberti. — 
14. C. Odonis. ~ 15. C. Isemburgis. — 16. C. Gessaudi. 

LXXII 

Vers i089. — Don de partie de Téglise de Villiers à Tabbaye par Al- 
sendis de Richemont (de Dioite monte), Jousseaume, son neveu et son 
héritier, fils d'Élie Ru fus, — CarL orig., foL 25 recto. — C. L LXIU, 
p. 224. 

Carta de Yillariis ^ 



— 102 — 

Quodam lempore venit Adalsendis de Dimile monte*, 
quae alleram eclesiae partem de Villariis ^ requirebal, pro suo 
alaudio 5, et authorisavit ^ illam sancto Joanni, cum nepote 
suo nomine Gosselmo^, filio Heliae^ Rufi, oui suam conce- 
débat hereditatem post suum obitum. Posuerunlque hanc 
cartam super altare sancti Joannis, signorum suorum lesli- 
monio confirmalam. Testibus his Bernardo de Melessio \ 
Goffredo de Arsilois, Aldeberto de Pictavis, cum priore Aus- 
culpho® et multis aliis. S. Gosselmi^, nepotis Adalsendis. S. 
Alsendis. 

1. C. Vilariis. — 2. C. Ad-Alsendis de Divite monte. — 3. C. alodio. 
— 4. C. auctorizavit. — 5. C. Gaucelmo. — 6. C. Elie. — 7. C. Melecio, 
Gofîrido de Arzilois. — 8. C. Ausculfo. — 9. C. Goscelmi. 

LXXIII 

Vers 1 100 [4 095-1 408). — Arbert Roericus de RuCTec, ayant revendiqué 
pendant longtemps la moitié de la dime de Villiers et celle de Tarber- 
gement de Villiers, finit par transiger avec Tabbé Ansculfe, et abandonna 
toutes ses prétentions. Ce traité fut confirmé par Guillaume Miscemalum^ 
son frère. — Cart. orig^j fol. 25 recto. — C. t. LXHl^ p. 483. 

Carta Arberti Roerici, de Villariis.* 

Notum sit tam prœsentibus quam futuris, quod Arbertus 
Roericus de Rosiaco^calumniabaturnobis mediatemdecimaB 
de Villeriis ^ et mediatem acbergamenti * de Villeriis^, et prop- 
ter hoc fecerat mulla mala in praedicta villa. Et postea ve- 
nit ad placitum cum domno Ansculpho^, abbate, ibique dere- 
liquit totam suam calumniam "^ in manu abbatis, per quodam 
rosselum^, fraterque suus Vuillelmus^ Miscemalum. Testibus 
his Bernardo, monacho, Vualterio *^ Muscheto, Vuillelmo ** 
Ostendo. Et habuerunt inde centum solidos. Abbas quoque 
convenit eis et^^ sepelirentur honnorifice apud Sanclum 
Joannem, si differentur *^ illut morlui, vel vivos susciperet ad 
monachos, si vellent. 

i . c Vilariis. — 2. C. Rofiaco, calumpniabatur. — 3. C. Vileriis. — 
4. C. arbergamenti. — 5. C. Villanis. — 6. C. Ausculfo. — 7. C. calump- 



— 103 — 

niain — 8. C. rosellum. — 9. C.Willelmus. — lO.C. Wallcrio. — 11. C. 
Willelmo. — 12. C. ut sepelierentur honorifice. — 13. C deferrentur 
illuc. 



LXXIV 

Vert 4025 (4018-1036!. — ResUtution faite à Tabbaye^du temps de 
Tabbé Aimeri, par Pierre Maisneau, de Téglise appelée Villiers et autres 
biens. — Cari. oHg.^ fol, 25 verso. — C, <. LXII^ p. 531, 

Caria eclesiae de Villers. * 

Gurpitionem - quam fecil Petrus Maisnea, de eclesia que 
voccalur a Villers *, et Bufecto^, et Pesto. Omnia haec reddit 
Petrus Deo et sancto Joanni, videntibus cunctis videlicet 
YuilleliDÎy ducis Aquitanorum, necnon et abbati Aimerici, 
et muilis aliis testibus. 

1. c. Vilers. — 2. C. gurpicionem. — 3. C. Bufeto. 

LXXV 

Vers ^0^/(/0^/-/09/).— Acquisition faite par Tabbé Eudes d un nom- 
mé Aimon Tronellus, du Breuil de Vezes et autres biens pour le prix de 
290 sous. — Car/, orig.^ foL 25 verso. — C. t,LXIII^ />. 55, 

Carta Aimonis Tronelli, de terra de Vesis *. 

Aimo Tronellus vendidil Sancto Joanni medietatem terrae 
de Vesis^ et de Lozîs^ et Boschi qui appellatur Ad Broilos 
Titalis, et pratorum qui in illis locis sunt, excepto hoc quod 
unum junctum retinuit sibi proprium, bui^um vero et areas 
et hortos, ubicunque sunt^, in terris praBdictis atque in bosco. 
Annuit, jam noroinatus Aimo, Sancto Joanni et monachis, 
ejus habere indominicatu. Ac, propter haec, dati sunt ei du- 
centi solidi. Hanc emptionem fecit domnus Oddo, abbas, 
priorque Ausculphus*, testibus his Aldierio, monacho, Gir- 
berto Caronello, Ramnulfo, praeposito Aimonis, cum aliis 
pluribus. S. Aimonis Tronelli. 

1. c. Vezis. — 2. C. Logis. — 3. C. sint. — 4. C. Ausculfus. 



— 104 — 

LXXVI 

Ven 4080 {1061-1091). — Gauthier Muschet confirme le don fait 
par le comte à Tabbaye de la dîme de Loulay conjointement avec Au- 
douin, son fils, sous la condition que le nom d'Odda, sa femme, sera 
inscrit dans le martyrologe de Tabbaye. — Cari, orig., foL 2o verso. — 
C. /. LXIII, p, 23. 

Carta Galterii ^ Muschet, de décima de Loliaco. 

Notum sit tam praesentibus quam futuris, quod Vualte- 
rius^ Muscalius, qui calumniabatur ^ illam decimam de Lo- 
liaco, quam comes dederat Santo Joanni, venit in nostrum 
capitulum, adduclo secum fîlio suo, uomine Alduino, ibique 
coram omnibus qui aderant^, annuerunt Sancto Joanni quid- 
quid calumniabatur^ seu requirebant in supradicta décima, 
tali paclo ut uxor Vualterii^, jam defuncta, nomine Odda, 
scriberetur in nostromartirologio,quid^et factum est.Habuit 
tamen, pro eo quod suus filius annuit, centum solidos. Testes 
autcm sunt dominus^ Oddo, abbas,atque prior domus^, Aus- 
culphus; de laicisvero,BernardusdeMelessio*^ Ramnulphus 
Berardus, Ramnulfus de Curcellis, cum aliis pluribus. S. 
Vualterii " . S. Alduini, filii sui. 

1. c. Gualterii. — 2. C. Walterius. — 3. C. calumpniabatur. — 4. C. 
adhérant. — 5. C. calumpniabantur. — 6. C. Walterii. — 7. C. quod. 
— 8. C. domnus. — 9 C. domnus Ansculfus. — 10. C. Melecio, Ram- 
nulfus. — il. C. Walterii. 

LXXVII 

Vers 1080 {1061-1086). — Accord entre Tabbé Eudes et Lelerius 
de Ispaniola, au sujet du don de Taiieu des Fontaines (a) fait à cette 
abbaye par Adémar surnommé Eudes, neveu dudit Lelerius, et que ce 
dernier contestait. Cet accord fut ratifié par Pétronille, sa femme, et 
leurs enfants. — Cari, orig^, fol. 2,6 reclo. -^ C. t. LXllI, p. 25. 

Carta de villa quae vocatur Fontanellis * . 

Adaimarus 2, cognomine Oddo, cum adproximaret raorti, 



(aj Commune d'Asnières, canton de Saint-Jean d^Angély. 



— 105 — 

dedil Sanclo Joannî, pro anima sua, alaudium^ de Fonia- 
nellis. Sedcalumpniatus^ ejusdonum Leterius de Hispanio- 
la ^y avunculus suus. Poslea vero, veniens ad concordiam, 
Lœterius, cum domno Oddone, Sancti Joannis abbate, talem 
statuit convenienlîam pro animabussuorumparentum, necnon 
pro sua acuxoris salute suorumque Gliorum, ut domustotius 
alaudii ^, horti et areae essent Sancti Joannis propriae in do- 
minio. Caetera autem omnia quaecunque pertinent eidem 
alaudio, sive in dominicatu, sive in foedio sint, dividerenlur 
per médium, ita ut totam medietatem haberet Sanctus Joan- 
nes,alteramLaeterius, exeptoveterri'' foedio ArberlideVamo, 
quod Laelerius sibi soli voluit pertinere. Et quia ^ isdem Al- 
bertus^ tenebat duo foedia ie ipso alaudio*®, alterum quorum 
dicebatur Velus, alterum verum " nomine, propter adcre- 
menta quae facta sunt patri Arberti, et ipsi, concessit Laete- 
rius, ut Novum pertineret, ex toto, Sancto Joanni, a cujus 
abbate solummodo teneret illud Arbertus sicut a se solo Vê- 
tus. Hoc etiam tune statutum est, ut fieret altéra carta contra 
hancquam secum deferret Laeterius. Deindefirmavit praedic- 
tus Laelerius hoc pactum, ponens islud pei^menum, in au- 
thoritate ^^ hujus rei, super altare santi Joannis, astantibus 
istis testibus, Laetardo, presbitero, de Gapite Vul tonne *^ Bar- 
tholomeo ^^ et Gofredo de Viveonna, Joanni '^ de Saviniaco, 
Arberlode Varuo*^StephannoMagalanno, Hieraldo^Potino, 
Girbertto Caronello et Geraldo, fratre ejus, cum aliis pluribus. 
Haec autem carta facta est ex ** temporibus Philippi, régis Fran- 
corum, et Vuidonis'^, comitis Piclavorum, praesidente ipsis 
Pictavis, Ysemberto^®, in episcopatu. Postea venit Laeterius, 
cum sua uxore Petronilla, ad Sanctum Joannem, et fîrmave- 
runt supradictum donum, loco filorium ac filiarum suorum, 
ut nihiP* po>sint requirere praeter pactionem quae in char- 
ta-2 scribitur. S. Laterii^^. S. Pétri. S. Aimerici. S. Constan- 
tini. S. PetronillaB. S. Valeris^^ S. Gislebergis^^. S. Babylo- 
niae'®. S. Milescendis^''. Ne falsitus'^ possit intermitti inter 
hanc cartam et illam quam habet Laeterius, uno ab invi- 



— 106 — 

cemsi quo^® dividunlur, cujus haec habet fineni, illa princi- 
pium. 

1. C. en note: Fontanolles. — 2. C. Ademarus. — 3. C. alodium. — 
4. C. est. — 5. C. Ispaniola. — 6. C. alodii, orti. — 7. C. veteri. — 8. C. 
quod. — 9. C. Ârbertus. — 10. C. alodio. — 11. C. vero Novum. — 
12. C. auctoritate. — 13. C. Vultunne. — 14. C. Bartolomeo et Goffredo 
de Viveunna. — 15. C. Johanne. — 16. C. Varno. — 47. C. Geraldo. — 
18. C. ex manque. — 19. C. Widonis. — 20. C. Isemberto. — 21. C. 
nichil. — 22. C. carU. - 23. C. Leterii. — 24. C. Valérie. — 25. C. 
Girbergis. — 26. C. Babilonie. — 27. C. Milesendis. — 28. C. falsitas. 

— 29. C. signo. 

LXXVIII 

i0l6, mai. — Don fait par Gauscelme d'une pêcherie sous le château 
de Taillebourg et de quelques maisons à Chavagnes (Ca vannas). — 

— Cart, orig,yfoL 26 recto, — C. t, XIII , p. 123. 

Carta Gausselmi, fratris Ostendi. 

Dum unusquisque in hoc saBCulo proprio vacat arbitrio, 
oportet ut, de rébus sibi acquisitis, taliter agat qualiter in 
futuro vitam aeternam mereatur percipere. Quamobrem ego, 
in Dei nomine, Gosselmus *,traclavideDei timoré et aeterna 
retributione, ut nobis pius Dominus, in ultimo magni judi- 
ciidie, veniani tribuere dignetur. Idcirco de alaudium^ nos- 
trum qui est situs in pago Santonico, in vicaria Castro Tra- 
liburcense ^, super Castro, piscatoriam unam integram. Item, 
in villa quae nuncupalur Cavannas, tria nassa^ cum una 
mansura.Item, in alio loco, alaudum ' qui vocaturCaisnum, 
et quantum ad ipsum alaudium^ pertinet. Et quantum ad 
ipsas ^duos fratres pertinet, tradimus ad locum Santi Joannis 
Baptistae perpetualiter. Quod medietatem ipsius lerrae, émit 
praedictus Gosselmus * a fratre suo Ostendo, affinem "^ vitae 
suae. Et dédit illiinpretio spatam suam valdebonam. Siquis 
vero fuerit ullus superbus, ant ullus de heredibus nostris, 
seu ulla inlromissa persona fuerit, qui banc donalionem, a 
nos factam, inquietare praesumpserit, imprimis iram Dei 
omnipotentis incurrat, atque ejusdem Dei genitricis Mariae, 



— 107 — 

necnon et sancti Joannis Baptiste, atque sancli Reverenlii 
et omnium santorum, et insuper trecentos solidos coactus 
exsolvat, et sua repetitio inanis et vacua permaneat. Ut au- 
tem ha&c donatio firmior permanere valeat, cum stipulatione 
subaixa, et partem habeam ^ cum Datan^ et Abyron quos 
terra deglutivit, manibus nostris subter firmavimus aliornm- 
que vironim ad roborandum tradidimus. S. Gosselini^^. S. 
Ostendis**, fratris sui. S. Cummarei". S. Bertranni. S. Pe- 
troni. S. Rodberti". S. Petroni. S. Gofïredi. S. Aleardi. Data 
in mense maii, anno vigesimo régnante Roberto ^^ rege. 

1. C. Gauscelmus. — 2. C. alodum. — C. Traileburcinse. — 4. G. 
massa. — 5. C. duos. — 6. C. Gauscelmus. — 7. C. a finem. — 8. C. 
habeant. — 9. C Dathan et Abiran. — 10. C. ^auscelmi. — 11. C. 
Ostendi. — 12. C. Cummarii. — 13. C. Rotberti. — 14. C. RoUierto. 

LXXIX 

Vers 4079 (4060-1086). — Don du moulin de La Clie (a), près Fon- 
lenet, è Tabbé Eudes, par Achard de Born, Guillaume et Hélie Rufus, 
frères d'Achard, Bigourdane, femme d'Hélie, Mainard, surnommé i4cii- 
leuif et autres. — Cari, orig.y fol, 26 verso, — C. /. LXII, /». 659. 

Caria de molendino de Circiliaco apud Fonlanellum^ 
DominuSy in Evangelio, praecipit, ut sui fidèles dent, et da- 
bitur eis, et in terris benefacientes mereantur fieri cœli ha- 
bitatores. Isti vero quos haec carta commémorât, fecerunt 
commemorandum donum, partim propter aeternum lucrum, 
partim prope* terrenum. Hachardus^ de Bom et fratres 
ejus, Vuillelmus^ et Helias, uxorque Heliae, Bigordana, habe- 
bam^ in alaudio ^ medietatem molendini qui de Gercilliaco 
vocatur, juxta Fontaneltum "^ situs. Mainardus etiam, co- 
gnomento Aqulens^, cum Girardo Mochardo ac Beraido 
Sylvano^ suaque uxore Audierde *•, necnon fraler Beraldi, 
Ramnulfus, Aleais ^* quoque et Fatajum *2, sorores ejus, al- 
teram medialem *^ sibi vindicabant *^. Sed omnes isti et istae 

(a) Commune de Saint-Julien de TEscap. 



— 108 - 

donaverunt atque annuerunt Santo Joanni Baptislae quas- 
cunque parles habebanl in supradicto molendino. Domnus 
autem Andréas, monachus almi Joannis, propter illud *^ do- 
num, dedil Heliae RufTo ^^ quinquaginta solidos, suae uxori 
quinque, ac*'' Beraldo Silvano, donavit quatuor libras; Gi- 
raldo *^, monacho, viginli solidos, Mainardo Aculeo *®; sol- 
vens ei insuper unum asinum pretii septeni solidorum. Tes- 
tes sunt doni sive annuptionis^^ praedictorum virorum vel 
mulierum, Girardus Alsecotus ^i, fralerque ejus Ramnulfus, 
dehincRamnulphus^^ Rufus,Iterius Aizbosaiz^^ Rodberlus, 
clericus, Arnuldus Macrarius ; rege Philippo, comité Picta- 
vis Vuidone -^, praesule Santonis^^ domno Mosone*^, domno 
denique Oddone, Ingeriacensis cœnobii exisiente abbate. 

1. ou : Fontanelturo. C. Circilliaco apud Fontacetum. — 2. C. propter. 
— 3. C. Achardus. — 4. C. Willelmus. — 5. lire : habebant. — C. ha- 
bebanl. — 6. C. alodio. — 7. C. Fontanetum. — 8 ou Aquleus. — C. 
Aculeus. - 9. C. Silvano. — 10. C. Audiarde. — 11. C. Aleaiz. — 12. C. 
Fanium. — 13. C. medietatem. — 14. C. vendicabant. — 15. C. istud. — 
16. C. Rufo. — 17. C. at. — 18. C. Girardo. —19. C. decem. — 20. C. 
annuiiionis. — 21. C. Alcecotus. — 22. C. Ramnulfus. — 23 C. Aiz, 
Bosaiz, Rotbertus. - 24. C. Widone. — 25. C. Sanctonis. — 26. C. 
corrigé en marge en : Bosone. — C. Bosone. 

LXXX 

Vers 4019 [4060-1086). — Notice, avec modifications, de la charte 
précédente, et relative en plus au mas de Lusseau. — Cari, orig.^fol. 27 
reclo. — C. t. LXIIy p. 661. 

Carta molendinarii quod est ad Sarcilha K 
Achardus et Vuillelmus 2, fratres, dederunt Santo Joanni 
suisquo monachis suas partes molendinarii quod est ad 
Sarcilia *, cum fratre eorum, Helia ^ Rufo, vendente parlera 
suam, idem ^ Sancto Joanni. Habuit autem, pro ea, ab An- 
dréa, monacho, quinquaginta soHdos, et uxor sua, Rigor- 
dana, quinque. Iterum vendidit Relias ^ idem Sancto Joanni 
massum de Lusseai ^, propter quod accepit viginti quoque "^ 
solidos ab eodem Andréa, monacho. Horum testes sunt Be- 



— t09 — 

raldus Silvanus el Bernutus. Idem autem Helias^ venit in 
nostro capitulo. cum filio suo Gosselino ^, atque annuerunt 
simul haec ^^ eaque vendita ante posuimus. S. Haeliae ^^ et 
Gosselini. 

\, C. CercilHa. — 2. C. Willelmus. — 3 C. Elia. — 4. C. eidem. — 
5. C. Elias. — 6. C, Luceai. — 7. C. quinque. — 8. C. Elias. — 9. C. 
Gausceliao. — 10. C. hœc que. — li. C. S. f Elie -f* S. f Gauscelmi. 

LXXXI 

Vers 1099 (1095-4403), — Achard de Boni et Osiendus, son frère, se 
désistent des droits qu^ils prétendaient avoir sur le mas de La Clie. — 
CarL oriij.,foL 27 recto. — C. l. LXIII, p. 439. 

Carta de Corcillie * . 

Nolum sil omnibus quod Âchardus de Borno et Ostendus, 
frater ejus, derelinquerunl penitus Deo et nobis, in manu 
Âusculphi ^, abbatis, praesente toto conventu, in capitulo, 
illam calumniam quam faciebant,[super massum de Sercillic ^ 
accipien tes de ^Andréa, monachode Fontanelto^ sexaginta 
solidos. Hujus rei testes sunt Petrus Kalonis^, Vualterius de 
Ghefnon, Bonifacius filius Bernud. 

1, c. Cerciliic. — 2. C. Ansculfi. — 3, C. Cercillic. — 4. C. ab. — 
5. C Fontaneto. — 6. C. Calonis, Walterius de Chesnum. 

LXXXII 

Vers 998 (998-4031). — Don fait par Echardus à Téglise de Saint- 
Michel de Cluse, en Italie, de quatre arpents de vignes sises à la forêt 
d*Ardenne et d*un mas aujourd'hui appelé La Clie. — Car/, orig.j 
fol. 27 recto. — C. t. LXll, p. 504. 

Carta de manso Gircilliaco. 

In Dei nomine, novimus, sacra praedocente * scriptura, 
quod, si quis, de rébus temporalibus, sanctorum loca dita- 
vent et eos qui in eisdem divina perficiunt misteria, terre- 
nis slipendiis, sustaverunt *, in futuro sœculo domnum^ nos- 



- 110 — 

trura Jesum Christum remuneratorem habebit. Quocirca ego, 
Âichardus ^, ut ipse Dominus noster, in praBsenti saeculo 
et in futuro, mihi miscricordiam prsBStare dignetur, dono 
eclesioB sancti Michaelis Ârchangeli, que sita est in monte 
quem^ vocant Porcariana^, ad ipsa Clusa Italia^, arpentos 
quatuor de vineis quae sunt ad silva Ârdenna quse vocant £1 
Manso^; id est ^ qui est in villa Sercelaigo^^y ubi Aimericus** 
manet, présente terapore, cum omnibus apernenliis ^^ suis 
et cum omnibus fmibus et terminibus suis. El sunthaecom- 
nia suprascripta in comitatu Santonico *3, in locis qui supra- 
scripti sunt. Si quis autem hanc donationem futuris inquie- 
tare voluerit temporibus, hoc consequi minime valeat, sed 
supradicta eclesia quibus injuste litem intulerit, componat tan- 
tum,et^^ insuper sil aeterna maledictione damnatus et excom- 
municatus^^, a consortio sanctorum segregatus; et bac eadem 
donatio perpétue maneat inconvulsa. Facta haBC *^ scriptura 
donatione, quinto ^^ kalendas junii, anno régnante Rober- 
to ^^, rege. S. Heichardi *^, qui ^^ hanc donationem fecit et 
firmare rogavit. S. Geribergae. S. Eicharadi*^ S.VuilIelmi **. 
S. Folcherii ^3. Signum Beraldi. S. Almerii -*, presbiteri. S. 
Geraldi, praesbiteri. S. Dadeberti. S. Geraldi. S. Leutardi. 
Ilacfredus, presbiter et monachus, qui hanc kartam donatione 
rogalus scripsit et subscripsit die et anno quo *^ supra. 

1. A. C. perdocente. — 2. C. sustentaverint. — 3. A. C. dominum. — 
4. A .C. Echardus. — 5. C. que. — 6. A. C. Porchariana.— 7. A. phrase 
omise jusqu'à Ardenna. — 8. C. et manso qui est in villa Cercelaigo. — 
9. A. uno au lieu de id est, — 10. A. Cercelaigo. — 14. A. Aiemericus. 
— 12. A. C. aparteneaciis. — 13. A. Sanctonico. — 14. A. C. alium tantum 
et. — 15. C. et. — 16. A. C. hanc. — 17. C. V. — 18. A. C. Rotberto. — 
19. A. C. Eichardi. — 20. A. phrase omise jusqu'à Willelmi. — 21. C. 
Eichardi. S. Willelmi. — 22. A. Willelmi. — 23. A. G. Folcharii. — 
24. A. C. Amelii. — 25. C. quod. 



— m — 

LXXXIII 

Vers 1080. — Vente par les religieux de Saint-Michel de Cluse à 
Tabbaye de Saint-Jean d'Angély d*un nias sis au lieu appelé La Clie, 
pour le prii de six livres. — Cart. orig , fol. 27 verso. — C t. LXIIIy 
p, 27. Cette charte ne figure pas au mss. de la bibliothèque nationale. 

Item alia de Circilliaco. 

Monachi Sancli Michaelis de Clusa habebant unum massum 
ad villam que vocatur Cercilliacum. Sed parum proficiebat 
eis quoniam nichil aliud possidebant in eo loco, et rusticus 
procurator illius massi celabat prope totum quicquid inde 
exibat. Quod cernens Geraldus, Cluse monacho, tenens 
oboedientiam de Nancleris, cui respondebatur de predicto 
masso, conquestus est de hac re domno Willelmo, priori de 
Clusa, et domno Balduino, priori de Busseria, qui ambo 
annuerunt ei vendere illud massum, si invenirel ad venden- 
dum lerram utiliorem in sua oporlunitate. Factumque est 
ita. Itaque Geraldus vendidit jamdictum massum Sancto 
Johanni, nutu priorum quos diximus, et fratrum qui erant 
ad Busseriam, quorum etiam nutu émit duo massa que sunl 
ad Calmum in Campania. Âccepit autem idem Geraldus, 
monachus, VI libras pro masso, ab Andréa, monacho, atque 
in teslimonio hujus venditionis, ut scilicel stabiliter firma- 
retur, attulit ipsam cartam quam habuerant Clusenses mo- 
nachi de sepefacto masso, et presentavit eam nobis in noslro 
capitulo, que inproratu est advidendum. 

LXXXIV 

Vers 4095. — Notice du don d'un mas de terre sis à La Clie par 
Achard de Luisse, au moment de sa mort ; lequel don fut confirmé par 
ses neveux Achard et Ainard. — Cart, orig., fol. 27 verso. — C. /. 
LXIII, p. 321. Celte notice ne figure pas au mss. de la bibliothèque 
nationale. 

Carta de Luissec de dimidio masso terrae. 

Gum necesse sit benefacere omnem hominem pro anima 



— 112 — 

sua, Acardus de Luisse, cum moreretur, dedil Sancto Johauni 
dimidium niassum terrae, et postea annuerunt nepotes ejus, 
Achardus et Ainardus, acceptis inde decem solidis. Testibus 
Fulcherio et Rocone, presbiteris de Fontaneto. Est autem 
massum ^itum in Circilliaco. 

LXXXV 

Vers 4019 (4064-4086). — Don du mas de Peudeugne (a) par Mai- 
nard Aculeus et BaingardiSf surnommée Abeline, sa sœur, femme en 
premières âoces de Ramnulfe AuschOf et en deuxièmes de Mainard de 
Born, et confirmé par Mainard, fils de Guillaume Bastard et Guillaume 
Rorgo, — Cari, orig., fol, 28 recto. — C. t. LXII, p. 663. 

Carta de masso Yegnia apud Fontanetum ^ 
In nomine Domini. Placuit Mainardo Aculeo et sorori suae, 
Raingardi, donant^ Sancto Joanni in alaudio ^ massum qui 
cognominatur de Ognia, ob remissione peccatorum suorum 
consequendam. Pro qua tamen donatione accepit idem Mai- 
nardus viginti quinque solides ab Andréa, monacho. Soror 
autem ipsius quadraginta cum marito suo,Ramnulfo Amelio; 
ac deinde quindecim, in vita Mainardi de Borno quem ma- 
ritum habuit, post mortem Ramnulfi. Facto itaque dono, 
simul cum emptione, valde laetati sunt Melenses Savaricus 
videlicet et fratres ejus, quorum massus foedium erat. Sed 
incultus remanebat atque desertus propter calumniam^* 
quam eis faciebat Mainardus, filius Vuillelmi^ Bastardi, et 
Vuillelmus^ Roergo ^. li etiam fratres acceperunt mediatem "^j 
ipsius massi foedaliter ab Oddone, abbate, aliam quoque 
concesserunt, ex toto, Santo Joanni. Sed non sine mercede 
habuit ; enim inde Savaricus ^ quinque solidos, Constanti- 
nus, quinque, Vuillelmus, calligas valde bonas, Kalo, sotula- 
res. Josselinus^, pro anima sua, solummodo concessit. S. 
Reingardis ^^, cognomine Abelinae. Horum autem testes 

(a) Qu'on pourrait écrire Peu-d'Eugne, commune de Fontenel, canton 
et arrondissement de Saint-Jean d'Angély. 



— 113 — 

existunty prior Âuscutphus ^^ Aldierius, armarius, Andréas, 
monachus ; de laicis vero, Constanlinus Morinus, Vuilbertus ^^ 
Talus, Ysembardus >^ Francigena et multi alii. 

i. Carta de masso de Vgnia apud Funtanetum. — 2. Donare ? — C. do- 
nare. — 3. C. alodio. — 4. C. calumpniam. — 5. C. Willelmi. — 6. C. 
Rorgo. Hii. — 7. C, medietatem. — 8. C. XXV (vigintiquinque). — 9. C. 
Joscelmus. — 10. C. Raingardis. — 11. C. Aasculfus. — 12. C. Wit- 
berius. — 13. C. Isembardus Francigenas. 

LXXXVI 

Ven 4099 {4095'N03). ^ Guillaume Miscemalum^ voulant faire le 
voyage de Jérusalem, fait don à Tabbé Ansculfe, en présence et du con* 
sentement de tous ses frères, de la dime de Peudeugne que les mêmes 
avaient donnée, à charge de rachat, à André, moine de Tabbaye, pour 
une somme de six livres à eux prêtée. — Cari, orig.^ foL 28 recto. — 
Ci. LXIII.p. 444. 

Carta de décima Ogniœ. 

Notum sit cunctis quod decimam de Ognia habebat, in 
vadimonium ^, Andréas, monachus de Fontaneto, ab andi^e- 
vincibus^, scilicel Vuillelmo^ Missemalum et Ramnulfo, 
fralre suo, alque Petro Rufo, necnon Goderanno, pro sex 
iibris, quibus ^ habuerunt sexaginla solidos, Goderannus et 
Petrus Rufus, frater ejus, data fide sua, in manu Berardi ^ 
Silvani. Quatenus ^ nunquam aliquid requirerent de supra- 
dicta décima, donec redderent sexaginta solidos, vel eidem 
Ândreae vel ei qui suam obedientiam ^ tenerel. Testibus his 
Bertranno Gofredo^ Vuilleimo Gofredo. Deinceps Ramnulfus, 
fraterque ipsius, Vuillelmus^ cognomento Missemalo *^, 
acceperunt alios sexaginta solidos, data atque accepta fide, 
in manu supradicti Beraldi Silvani. Quo nullatenus sepedic- 
tam decimam requiererent, nisi prius reddita accepta pecu- 
nia, tradente pariter fidem suam Iterio Rodberto **, pari con- 
sensu, qui est illorum gêner, sub antedicto testimonio addito 
insuper Bemulfo, praeposito, aliisque compluribus ^^. Postea 
vero, cum placuisset, supranominato Vuilleimo ^^, ire in 

Archives, zzx. 8 



— 114 — 

Hierusalem ^\ assumptis secum fratribus suis Petro Rufo, 
Godieranno **, Ramnulfo, Andreae Joseph, et Ârnaldo Andreae, 
placilavil cum Andréa, monacho, ut, datis sibi quatuor 
libras ^^ cum pecunia quam pro vadimonio acceperat, Sanctus 
Joannes ipsam decimam perpetualiler possideret. Quod et 
factum est. Postea venerunt in capitulo, cum Berlranno Puero, 
domno suo, qui, cum matre sua, decem solidos pro hoc 
placito habuit, et, in manu domini Ansculphi ^'', abbatis, et 
praBsentia totius conventus, per hoc pergamenum, sicut prae- 
locutum fuerat, concesserunt, quod et miserere *^ super altare 
santi Joannis, signantibus ^^ crucibus suis, videntibus his 
Bernardo, monacho, Andréa, monacho, Hugone, monacho, 
Aidemerii, presbitero, Conslanlino Morino, Geraido Ber- 
tranno, Heblone^*^ Ysembardo, Petro de Borno, Arnaldo 
Andréa 2^ Postea Achardus de Borno, de cujus génère proce- 
debat, calumniavit Andream, mrmachum, quia hoc placitum 
absque suo permissu fecerat. Gui Andréas dédit centum 
solidos, et uxori suœ ^*, et fratri suo Ostendo 2*. Et annuit 
hanc pactionem, in manu Bernardi, monacho ^3, et Andreae, 
monacho 2^, apud Mastassum -*, videntibus Vuillelmo ^^ 
larello, Hugone Magaudo, Vualterio ^^ de Chavegnes, et mul- 
tis aliis. S. Bertranni. S. Pétri Ruffi. S. Goderanni. S. Ram- 
nulfi Andreae. S. Vuillelmi Missemalum^?. S. Joseph. S. Ar- 
naldi Andreae. li^^ sunt testes, Adaimarus^^ presbiler, 
Constantinus Morinus, Geraldus Bertranni, Eblo Ysembardi^^, 
Petrus de Borno, Arnaldus Andreae. 

1. C. vadimoniam. — 2. C. andreveDsibus. — 3. C. Willelmo Misce- 
malum. — 4. C. e quibus. — 5. C. Beraldi. — 6. C. quatinus. — 7. C. 
oboedientiam. — 8. C. GoflTredo, Willelmo Goffredo. — 9. C. WiDelmus. 
— 10. C. Miscemalum. — il. C. Rotberto. — 12. C. quampluribus. — 
13. C. Willelmo. — 14. C. Jérusalem. — 15. C. Goderanno. — 16. C. 
libris. — 17. C. Ansculfi. — 18. C. miserunt. — 19. C. signantes. — 
20. C. Eblone Isembardo. — 21. C. Andreœ. — 22. C. quinque. — 
23. C. m*, c'est-à-dire monacho, — 24. C. Mastacium. — 25. C. Wuil- 
lelmo. — 26. C. Walterio. - 27. C. Miscemalum. — 28. C. Hii. — 
29. C. Adem'arus. — 30. G. Isembardi. 



— 145 — 



LXXXVII 



4095^4403, — Don de la dîme de Peudeugne, près Fontenet, par 
Auduis, femme d'André, prêtre de Varaise, et Aimeri, prêtre, leur fils. 
— Cari, orig,, fol. 28 verso. — C. /. LXIII, p. 437. 

Caria de décima de Yegnia^ quae est in vadimonium 
apud Fontaneto^. 

Cominendanduin est lilteris quod gestum sit de illa déci- 
ma quae dicilur de Ona \ ne subrepens oblivio damnum ^ in- 
ferrat eclesiae. Auduis, mulierÂndreae, presbileri de Varesiae^, 
mandavit ad domum suam Andream, monachum de Fonte- 
nato® eique dixil unacum filio suo, Aimerico, presbitero, 
ut sicut juste acquisierat eclesiamde Yaresia,^ Deosanctoque 
Joanni ita non permitteret decimam de Ona^ ad eandem 
eclesiam pertinentem ^, ab aliquo nec a fîliis ^ suis nec ab 
aliis injuste oblineri. Quod si faceretDeusJustus judex, ani- 
mam domni sui Andreae ab eo requireret. Nam ut ipsaretulit, 
et verura est dominus suus. Aliquando necessitudine qua- 
dam est slrictus ^^, eam in vadimonium dédit Roconi Febro- 
ario. Cumque ipsa contradiceret et res eclesiae non debere 
sic tradi affirmaret, senex promisit se velociter redimendum 
atque suae rectitudini reslituendum, quam rem minime fecit. 
His Andréas auditis, gavisus est valde, et decimam ab eis 
qui obtinebant, viriliter abstulit, eamque ferme quindecim 
annis possedit. Sed cum fîlii filiorum prdBfalae mulieris ad 
militiam " devenissent, cœperunt malum facere Andreae, mo- 
nacho, ob praedictam decimam. Non tamen ad judicium 
accedere volentes, hoc solum dicebant illam haberi a sua 
parentela. Et ideo habere contenderent. At vero Andréas 
asserebat, nec pro morte concedere, ut unquam haberent. 
Verum quia justitiam, eo in tempore, non reperiebat, ut pote 
comité juvinculo, necnon et terra turbata dolebat nimium, 
Deinde petierunt ipsi ab Andréa ut eam acciperet ab eis in 
vadimonium propter pecuniam. Ipse autem considerans tem- 



— 116 — 

pus adversum, fecit istud tali tenore ut si aliquando suscep- 
tam pecuniam redderent, monachi Santi Joannis eclesiae, 
jus, pro suo posse, calumniarentur ^^ et répétèrent. Dedil 
ergo Andréas sexaginta solides Petro Rufo et Goderanno fra- 
tri suo, atque illi tradiderunt fidem suam, in manu Beraldi 
Sylvani^^. Quatenus^* numquam aliquid requirerent de su- 
pradicla décima, donec redderent sexaginta soiidos vel eidem 
Andreae vel ei qui suam obedientiam teneret. Testibus Ber- 
tranno Gosfredo*^, Vuillelmo*^ Gosfredo*^. Deinceps Ram- 
nulfus fraterque ipsius Vuilleimus*'^, cognomento Missema- 
lum^^, acceperunt alios sexaginta solides, data atque accepta 
fide in supradicti manu Beraldi Silvani, qui multatenus sae- 
pedictam decimam requirent *^, nisi prius reddita accepta 
pecunia. Tradente pariter suam fidem Iterio Roberto *^, 
pari concensu, qui est illorum gêner, subante dicto testi- 
monio addito insuper, Bernulfo, praeposito, aliisque pluri- 
bus. 

1. Uegnia ? Ona dans le texte. — C. Ugnia. — 2. C. Funtaneto. — 
3. C. Onna. — 4. G. dampnum inférât. — 5. C. Varezia. — 6. C. Fontaneto. 
— 7. C. Varezia. — 8. C. pertinente. — 9. C. scilicet. — 10. C. con- 
strictus. — 11. C. miliciam. — 12. C. calumpniarentur. — 13. C. Silva- 
ni. — 14. C. quatinus. — 15. C.-Goffredo. — 16. C. Willelmo. — 17. C. 
Willelmus. — 18. C. Miscemalum. — 19. C. requirerent. — 20. C Rot- 
berto. 

LXXXVIII 

Vers 1098 (1095-4103),^ Itier Robert, Ilersende, sa femme, et leurs 
fils, confirment à Tabbé Ansculfe, entre les mains d'Adémar, prêtre de 
Fontenet, à Matha, le don de la dîme de Peudeugne, qu'ils avaient d'a- 
bord contesté. — C&rL orig., foL 29 recto. — C. t. LXIII, p, 397. 

Garta de décima de Ogna. 

Per hoc lignum guerpivit, donavit et annuit totam calum- 
niam * quam faciebat de décima de Ogna, Deo santoque 
Joanni ac monachis ejus, Iterius Robertus * et uxor ejus Ir- 
sendis ^, unacum filiis suis, in manu Adaimaris \ prèsbiteri 



— 117 — 

de Fontaneto apiid Mastassium ^ quem domnus abbas Âns- 
culphus^ illuc miserai ob hanc ipsam rem. Âudienlibus his, 
Beraldo Silvano, Amaldo Rainaldo, Yuillelmo ^ Ramnulfo, 
Slephano presbitero atque pluribus aliis, de Ressiaco^. 

I . C. calumpnuiin. — â. C. Rotbertus.— 3. C.Hirsendis. — 4. C. Ade- 
mari. — 5. C. MasUcum. — 6. Ansciilfus. — 7. C. Willelmo. — 8. C. de 



Vers /O//. — Don de la moitié d^un herbergement sis à La Jarrie-Au- 
douin, de la moitié d*une dîme dans la paroisse de Viilepouge, par une 
dame nommée AinordU^ Pierre et Thibaud, ses fils, et Joubert, son gen- 
dre. — C^ri. orig,^ foL 29 verso, — Cl. LA7/, p, 515, 

Caria Âinordis de Jarrigia. 

Domnae^ Âinordi el filiis^ suis Pelro videlicel alque Tel- 
baido, in consorlio benignilatis sua? vocato génère suo Jos- 
berlo, pro suis suorumque parenlorum animabus» placuil 
donare bealo Joanni BaplisUe lotius arbei^ationis mediela- 
lem quae in sylva ad Jarrigia ^ vocala \ necnon medielalem 
decimae tectorum, lam ipsius villœ, ab hospitantibus ^ œdifi- 
candae, quam omnis paroochiœ, cujus nomen in ^ Yillapulga 
vocitatur. Hoc autem donum in capitulo fecerunl, quibus 
ingredi licuil homines, nostram accipiendo socielalem ; Ai- 
nordis vero, mater eorum, seorsum nihilominus ' sumens 
laudem ^. Deinde omnes simul lenenles islud pargamenum, 
super allare, pro leslimonio posuerunt, nequando quisquam, 
quodabsil, huic concessit^ conlradicere valeal. Teslibus bis 
LaBlaixlo el Vuilielmo ^^, sacrista, el mullis aliis. 

I. c. Domne.^ 2. C.filii sui.— 3. C. Ad Jarrigiam. — 4. C. fieri pote- 
ril. — 5. C. ospîtantibus. — 6. C. in manque. — 7. C. nichilominus. — 
8. C. eandem. — 9. ou concessione. C. concessui. — 10. C. Willelmo. 



-^ 118 — 

xc 

Vers 1099 (4095-4103). — Don dune partie de la forêt d'Asnières à 
Tabbé Ansculfe, par Geoffroi de ArziloiSy da consentement d'Ermesende 
et de Guillaume, son frère ; il reçut en compensation de Bertrand d'Ar- 
chiac, religieux, la somme de 40 sols poitevins. — Cari, orig., fol, 29 
verso, — C, l, LXIII, p, 355. 

Carta Gofredi de Arselois *. 

Notum sil tam praesentibus quam futuris quod Gofredus 
de Arsiloio' venil, quadam die, in capilulum nostrum, ubi 
per hoc pargamenum, in manu domni Ânsculphi ^, abbatis, 
et conventus praesentia, donavit Deo santoque Joanni quiquid 
ipse in bosco de Asinariis habebat, concedenlibus matre sua, 
Ermesende, et fratre suo Vuillelmo'*. Deinde accepta socie- 
tate et beneficio hujus loci, aliorumque huic pertinentium, 
idem pargamenum posuit super altare santi Joannis, pro- 
pria manu, cruce sua depicta, ut donatio, quam fecerat, omni 
tempore stabilis fixaque permaneat. Pro qua tamen dona- 
tione, accepit a Bertranno, monacho, cognomine de Archiaco, 
quadraginta ^ solidos de pictavensibus masculis. Quarum re- 
rum testes existunt, Andréas de Fonlaneto, Conslantinus 
Humbertus, monachus, Aimericus Pastellus, aque Udulricus, 
laici, aliique multi, quos enumerare superfluum duximus. S. 
Gosfredi de Arsilois K 

1. c. Goffredi de Arzelois. — 2. C. Arziloio. — 3. C. Ansculfi. — 
4. C. Willelmo. — 5. C. XL. 

XCÎ 

4095-4403, — Geoffroi, fils de Geoffroi de Arzilois, cède à Tabbaye 
des prés et des bois, sis à Asnières. Ce don fut confirmé par Gauscelme 
et Guillaume, ses frères, et Ermesende, sa mère.— Cari, orig., fol. 29 
verso, — C t, LXllly p. 491 , 

Carta Gosfredi * de Arsilois. 

Gofredus 2, filius Gaufredi de Arsilois *, dedi sancto Joanni 



— 119 — 

toluin quidquid prati habebat ad Âsniarias ^ el egressum 
domus santi Joannis quae facta est in ipsa villa, atque unam 
quarleriam terrae juxta introitum ejusdem domus, pro anima 
palris sui et matris, necnon pro suo \ Pro hoc tamem accepi 
viginti solidos a Bertranno, monacho. Postea idem Godefre- 
dus ^ vendidit quindecim solidos jamdicto Berlranno, mona- 
cho, quidquid sylvae ^ et plani habebat ab abergatione Ârnaldi 
Caronelli^ usque ad bosum^ nostrum. Hoc annuit suus fra- 
ter Gosselmus® et Vuillelnius, materque eorum, Ermesendis *® 
quae habuit inde unum sextarium frumenti, et Gosselmos^^ 
duos solidos. S. Gosfredi de Arsilois *. li " sunt testes, Se- 
guinus Morinus, Vuillelmus *^ Ysembardus **, Vuillelmus 3, 
secretarius, Petrus, monachus. 

1. C. Goffredi de Arzilois. — 2. G. Gauffredus. — 3. C. Asinarias. — 
4. G. sua. — 5. G. Goffredus. — 6. G. silve. — 7. G. Karonelli. — 8. G. 
bosGum. — 9. G. Gauscelmas et Willelmus. — 10. G. Ermensendis. — 
11. G. Gauscelmus. — 12. G. Hii. — 13. G. Willelmus. — 14. G. Isem- 
bardus. 

XCII 

Ver$ 1085. — Don par Emma de Matha, GeofTroi Gh rétien, Aimeri et 
Milon, ses fils, d*une partie d^alleu à Asnières. — Cart, orig,, fol, 30 
recto. — C. /. LXIII, />. 453. 

Carta Emmae de Mastasiaco ^ de terra quae est apud Âs- 
nerias. 

Emma de Mastasiaco ^ dédit Deo santoque Joanni et beato 
Reverentio per quodam lignura quod huic pargameno con- 
junctum est, quidquid alaudi ^ habebat ad Asnerias, teste 
Arnaldo, archipresbitero, et Gireberto^; taie pacto ut, si fue- 
rit aportata ad sepeliendum ad Sanctum Joannem, monachi 
eam recipiant. Hoc autem donum fecerant prius, sui filii, 
in capitulo, Gofredus ^ Christianus et Aimericus. Atque, pro 
confirmatione hujus doni, posuerant pargamenum super 
altare santi Joannis, crucibus suis praesignatum. Testibus his, 
Berlranno, monacho, Aldierio, armario, et de laicis, Gossele- 



— 120 — 

no^ Constanlino, Biserto^ et aliis. Scicndum tamen quod 
mater, cum filiis, habuerant '^ propter hoc trigenta solidos, 
a Bertranno, monacho. S. Godefredi^ Christiani. S. Aime- 
rici, fratris sui. Posl aliquantum temporis, venit in capitulum 
Milo, et quidquid apud Âsnerias pertinebat, totum sancto 
Joanni concessil, sicut mater ejus, Emma, et fratres sui, 
GofTredi Christiani^ atque Âimericus jam concesserant, posito 
super altare pargameno, ubi signum ejus, simul cum nomine 
exprimiturjn presentia subscriptorum testium. Unde tamen 
habuit duodecim solidos. Similonis ^^. Hi sunt testes, Ber- 
nardus de Melessio**, Gilbertus " Talo. 

1. C. Mastaziaco. — 2. C. alodii. — 3. C. Girberto, tali pacto. — 4. C. 
GofTredus.^ 5. C.Gosleno. — 6. C. Bisardo. — 7. C. habuerunt. — 8. C. 
GofTredi. — 9. C. Goffredus Christianus. — 10. C. S. Milonis. — il. C. 
Meletio. ^ 12. C. Witbertus. 

XCIII 

Vers 4099(1093-1103), — Ostende Seloniu$ ou Salonia, reconnaissant 
de la manière honorable dont son fils avait été enterré par les religieux 
de Tabbaye, leur octroyé et cède tous les droits qu'il avait sur la terre de 
Fenioux, approuve par avance toutes les ventes et donations qui leur 
seraient faites dans la mouvance de son fief, et leur abandonne toutes 
les coutumes qu'il percevait sur leurs possessions. Cet acte fut ratifié par 
Aimeri de Rançon. — Cart. orig,, fol. 30 recto, — C. /. LXIII, p. 443, 

Carta Ostendi Feronis * de Fœnicis *. 

Igitur postquam Ostendus Celonius^ plenissiuie didixit^ 
ab iis^ qui oculis suis viderant, cum quanto pietatis studio 
et honnoris, filium suum quem nobis sepeliendum mittebat, 
suscipimus^ ac sepulturae Iradidimus, post paucos dies, in 
capitulum nostrum venit et cunctis fratribus gratias reddidit. 
Cumque ibidem audiret quia dominus'^ abbas Ansculphus^ 
tantum pro filio suo misericorditer fieri jubebat, quantum 
facere consuevimus uno ^ ex noslris defunctis continue, per 
hoc pargamenum, in manu ojusdem abbatis donavit Deo 
santoque Joanni quid*° ipse in dominio possidebant ** in 



— 121 — 

terra que vocalur Fœnilis ", dicens : pi-aepositus cujus foe- 
dium ^^ santo Joanni in perpctuum habere concedo, veniens 
ante faciem veram, domine abba, idem foedium ^^ a vobis 
accipiet, in praesenti facturus fiducias, ut de praeposilura 
quam super jamdictum foedium ^^ habuerit, praecursori 
Chrisli et sibi servientibus monachis per omnia fidelis existât, 
hanc utique institutionem servabil posteritas istius, successo- 
ribus vestrisquamdiusœpenominatumperduraverit foedium ^^; 
de quo nimirum praepositus non poterit aliquid ^^ dare quid- 
quam aut venumdari, nisi Santo Joanni a quo susceperil ^^ 
neque ipse neque posteri sui. » Post haec autem concessit, 
et ** quicunque in praedicta terra Faenilis *'' casamentum ab 
eodem tenore videtur, sancto Joanni, libère et donet et ven- 
det, si volueril. Ânnuil etiam quidquid consuetudinis in rébus 
sancti Joannis habebat. Deinde surgens, idem pai^amenum 
octo ^^ crucis suae signo, super altare sancti Joannis, in tes- 
timonium, posui^^, sub praesentia horum teslium, Bernaldi^^, 
Andreae Constantini, monachorum, Bernardi de Melessio ^^ 
Rodberti Garn», Fulcherii, laicorum, aliorumque multorum, 
quos enumerare superfluum duximus. Hoc donum confir- 
mavit Âimericus de Romonio ^^, in manu domini ^^ Ansul- 
phi, abbatis, per unum wandium, et accepil ab eodem 
abbate, centum solides et unum equum. Testes autem qui 
hac*-^ viderunt, hi^^ sunt: Bernardus, monachus, Fulca- 
dus ^^, monachus, Berlrannus, monachus ; ex laicis autem, 
Oslendus Constantini, Aimericus Fugonis'^ Arnaldus Be- 
ranni ^^. S. Ostendi Salonia. 

1. C. Seronis. — 2. C. Fenicis. — 3. C. Selonius. — 4. C. didicit. — 
5. C. eis. — 6. C. suscepimus. — 7. C. domnus. — 8. C. Ansculfus. — 
9. C. pro uno. — 10. C. quicquid. — 41. C. possidebat. — 12. C. Fe- 
nilîs (Fenyoux). — 13. C. fedium. — 14. C, alicui. — 15. C. suscepit. 
— 16. C. ul. — 17. C. Fenilis. — 18. C. facto. — 19. C. posuil. — 
20. C. Bernardi. — 21. C. Meletio. — 22. C. Rotberti Game. — 23. C. 
Runconia. — 24. C. domni Ausculfi. — 25. C. haec. — 26. C. hii. — 
27. C. Fulcaidus. - 28. C. Hugonis. — 29. C. Beraldi. 



— 122 — 



XCIV 



Ver» 4079 (/0tf0-/09/). — Oslendc, surnommé Solonia, avait prié 
Tabbé Eudes de recevoir religieux un certain clerc; cela fait, il con- 
firme toutes les donations faites à cette abbaye^ et relevant de son fief. 
— Cart. orig, folio 30 verso. — C. t.. LXII, p, 665, 

Caria Ostendi Solonis* . 

Ego, Ostendus, Solonis^ cognominatus, pro anima mea, 
rogavit^ domnum Oddonem,abbatem, ut de quodam clerico 
facerei monachum in congregatione santi Joannis. Quod et 
factura est. Veniens autem in fratrum capitulo, annuité 
sancto Joanni quidquîd datura erat, in meo honnore, suis 
monachis, ac quicquid unquam^ donabitur, audiente Gos- 
selino^, presbiterode Inter-Aquis, et Gisleberto, telonario^ 
quibus astantibus inposita est haec carta altari santi Joannis, 
praesentibus etiara bis, monachis, domno Duranno, domno 
Aldierio, domno Bertranno. S. Ostendi. 

I. c. Soloni. — 2. C. Solonia. — 3. C. rogavi. — 4. C. annui. — 5. C. 
umquam. — 6. C. Gosselmo. — 7. teloneario. 

xcv 

974 {Janvier). — Don fait par Frothier, sa femme, ses frères et ses 
sœurs, de divers biens en Saintonge, dans la viguerie de Juilliers, dans 
les villas de Varaise, Asnières et autres. — Cart. orig., fol. 34. — C. 
t. XIII, p. 94. 

Carta Froterii, fratrumque ejus sive sororum de una ca- 
pellania cum vineis et terris et pratis et sylvis et molendinis 
aquarumve decursibus, quae sunt posita in villa Varesia et 
in aliis tribus locis, quantum visi sumus habere. 

Dum unusquisque, in hoc seculo, proprio vacat arbitrio, 
et oportet ut, de rébus acquisitis sibi, taliler agere^ qualiter 
in futuro vitam aeternam mereatur percipere. Quamobrem 
ego, in Dei nomine, Fraterius^ et uxor mea, nomine Beren- 
gardis, seu frater meus, nomine Fulradus, et alius frater, no- 



— 123 — 

mine Fulcarius, et sorores nostrae, nomine earum Arembur- 
gis et Abba ^ tractavimus, de Dei timoré et aeterna retribu- 
tione, et nobis pius Dominus, in ultimo magni judicii die, 
veniam tribuere dignetur, idcirco ut alaudum^ nostrum in- 
dominicatum qui est situs in pago Santonico^ in viccaria 
Juliacense, in villa quae vocatur Yaresia ^, cum capella et 
vineis et terris et pmtis et sylvis, aquarum ^ decursibus, et 
molendinis, vel quantum ad nostram portionem pertinet, 
quaesitum vel ad inquirendum ; vel in alio loco, in ipso pago, 
in villa Asnerias, quantum ibi visisumus habere; et in tertio 
loco, in villa quae vocatur Benaja, et in quarta villa quae 
vulgo appellatur Sudranna, sicut supradictum est, quantum 
ibi visi sumus habere, totum tradidimus atque transfudimus^ 
ad cœnobium sancti Joannis Baptistae et ad illos monachos 
ibi Deo militantes ; ita ut, ab hodierna die, et deinceps, 
quidquid de praenominatis alaudiis ^ facere voluerint, libero 
in omnibus fruantur, arbilrio jure, nemine contradicente. Si 
quis vero, si nos ipsi aut ulla intromissa persona fuerit, aut 
ullus de heredibus, aut de propinquis nostris, qui contra 
hanc donationem aliquid agere, ant ullam calumniam ^^ ge- 
nerare lentaverit *S imprimis iram Dei omnipotentis incur- 
rat, et sanctae Virginis " genetricis et beati Joannis Baptistae, 
necnon et aliorum sanctorum quorum reliquiae ibidem con- 
tinentur, et insuper auri libras ducentas componat ; et quod 
petit, obtinere^^non valeat, praesens vero ista donatio sem- 
per maneat inccnvulsa. Manus**propriis firmavimus, et, post 
nost, nobilium virorum ad corroborandum tradidimus. S. 
Froterii*^. S. Sulradi^^. S. Aremburgis. S. Aba qui hanc 
donationem fecerunt. S. Vuillelmi ", comitis. S. AIdradi, 
vicecomitis. S. Ingeliberti *^. S. Ingelri. S. Amelii, legis doc- 
toris. S. Vualterii *«. S. Vueberti^o. s. Agoni. S. Yvonis^J. S. 
Radulphi. S. Giraldi, praepositi. S. Rainaldi. Data, mensc 
januario, anno vigesimo, régnante Lotario ^ rege. 

1. C. agat. — 2. C. Frotherius. — 3. C. Aba. — 4. C. alodum. — 



— 124 — 

5. C. Sanctonico, in vicaria. — 6. C. Varezia. — 7. C. aquarumve decur- 
sibus. — 8. C. Iraasfundimus. — 9. C. alodiis. — 10. C. calumpniam. — 
il. C. temptaverit. — 12. C. et sanctoi ejusdem genetricis Marie et 
beati... — 13. C. vindicare au lieu de obtinere. — 14. C. Manibus. — 
15. C. Frolherii.— 16. C. Fulradi.— 17. C. Willelmi — 18 C.Ingelberti. 

— 19. Ce témoin manque. — 20. C. Veberti. — 21. C. Yvoni. S. RadulG. 

— 22. C. Lothario. 



XCVI 

4017 , — Don par Bertrand de Varaise de Téglise de Varaise et d'au- 
tres biens. — Cari, orig., fol. 31 verso. — C.t. Xlll^ p. 489, 

Carta Bertranni de Varesio^ 

Necessarium est omnibus nobis qui in aeternam * vivere 
volumus et ^ quaeramus bealam vitara, quibuscunque bene- 
ficiis possumus. Et quia Dominus jubet nos dare de mundi 
rebus quas possidemus, ut a peccatis solvamur et perpétua 
bona percipiamus. Ego Bertrannus, in Dei nomine, vulnera 
peccatorum meorum et parentum meorum curare deside- 
rans, pro pâtre meo ac matre mca, pro me ac omnibus pro- 
pinquis meis, annuente meo avunculo Ilelia, fratre patris 
mei, dono beatissimae Dei genetrici Mariae, sanloque Joanni 
Baptistae et sanclo Reverentio, conffessori, eclesiam de Va- 
resia^ et unum furnum nomine Arnaldum, in ipsa villa, et 
mediatem de pratis dominicis que sunt juxta castellum, me- 
dietalera quoque de sylva, id est de Fraxinea quae juxta 
prala est. Praeler haec,dono alaudia ^ mea, id est sylvam, hoc 
est Brolium Morini, et decimam, et quaecumque in illis locis 
habeo, villam scilicet Asnerias, et vineas, terram, cultum ^ 
et incultum, simul et jam omnia foedia quae ibi homines 
tenentde me, ut sicut de me, hue usque habuerunt,ita dein- 
ceps habeant de santo Joanne et monachis ejus. Similiter 
dono praenominalis sanclis villam vocabulo Suran et quae- 
cunque alii, in eadem villa, tenent de me, ut a modo habent 
de santo Joanne. Ista dona annuit jam nominatus Relias, in 
manu comitis "^ Guidonis Pictavensis, videnté Gosfredo ^ En- 



— 125 — 

bromardo et Fulcherio Garonello, in praesentia domini Hu- 
gonis, abbatis Gluniacensis, et domini Oddonis Engeria- 
censis ^, régnante Philippe, rege Francorura, tempore domni 
Bossonis *^, Sanlonensis episcopi, anno ab incarnatione Do- 
mini millésime septuagesimo septimo, indictione septima 
quinla ^*. f S. Heliae. 

1. C. Varezio. — 2. C. eternum. — 3. C. ut au lieu de c/. — 4. C. Va- 
rezia. — 5. C. alodia. — 6. C. culiam et incuUam. — 7. C. Widonis, 
comitis Pictavensis. — 8. C. Gaufredo Enbruncardo. — 9. C. Ingeria- 
censis. — 10. C. Bosonis. — 11. C. décima quinta. 

xcvu 

Vers iOSO (4080-4083), — Bertrand de Varaise, se faisant religieux 
dans Tabbaye, abandonne à Emma, sa mère, la moitié du four appelé 
Arnauld (a) et la moitié de la dime du Breuil-Morin (Z>), du consentement 
d*Hélie, oncle de Bertrand ; à la condition qu'après la mort d'Emma, le 
tout reviendrait à Tabbaye. — Cart, orig.j fol. 34 verso. — C. /. LXII, 
p. 667, 

Carta Emmaede Varesia^, matris Bertranni, juvenis. 

Bertrannus de Varesia^, veniens ad nostrum ordinem, 
concessit matri suae Emmae habere, dum viveret, mediatem ^ 
furni qui appellatur Arnaldum, et dimidium^ decimam ne- 
moris quod vocalur Broihim ^ Morini, cum duobus tanlum 
rusticis quorum unus dicilur Isardus, aller Mainardus Gha- 
boz, annuente Helia, avunculo ipsius Bertranni, domnoque 
Oddone, abbate Sancti Joannis, per taie pactum ut, cum ipsa 
transierit ex hoc mundo, omnia supradicta quae concessa et^ 
sunt, redeant ad sanctum Joannem, in proprietate suorum 
monachorum Ingeriaci caenobii. Âcta sunt haec, temporibus 
Philippi, régis, Vuidonis ', Pictavensis comitis, et domni Bos- 
sonis * , episcopi Santonis, praesente Gisleberlo Teloneario, 
et Âldiero^, monacho,cum aliis testibus. S. dominas Emmae, 

(a) Commune de Pourçay-Gamaud, ou le lieu dit Bois-du-Four, com- 
mune de Varaise (Voir charte précédente). 
(6) Commune de Pourçay-Garnaud. 



— 126 — 

matris domini *o Bertranni. Plaçait enim etiam ipsifacere tes- 
tationem suarum rerum. 

1. C. Varezia. — 2. C. Vareûa. *- 3. C. medietaiem. — 4. C. dimidiaxn. 
— 5. C. Brolium. — 6, C. ei. — 7. C. Widonia. — 8. C. Bosonis. — 
9. C Aldierio. — 10. C. domni. 

XCVIII 

Vers 4089. — Don d*un mas appelé mas de Foucaud, sis à Asnières, 
d*une borderie à Suyran, paroisse de Saint-Hilaire de Villefranche, au- 
jourd'hui Chez-Suraud ou Surend, et autres biens, par Aimeri, fils de 
Gosbert Maleterre, de Varaise, au moment où il prend Thabit religieux. 
Ce don fut confirmé par Bertrand, son neveu, et les frères de Bertrand, 
par Josbert, frère d'Aimeri, par ses seigneurs Aimeri et Ostende, et 
par ses chevaliers, Arnaud Caronellus et GeofTroi Vial. — Car t. orig., 
fol. 32 recto, — C. t. LXIII, p. %23. 

Caria Aimerici, filii Josberti Malaterra, de Varesia^ 
Ego, Aimericus, oplo^ et desidero percipere habitum^ 
sanli Benedicti. Timens ne praeveniret mihi occasus morlis, 
rogavi fratribus et doninis ^ meis, videlicet monachis Sancti 
Joannis BaplistdB, ut concédèrent mihi supradictum habilum 
monachile religionis, quod ita ^ fecerunt causa religionis et 
amoris. Quapropter, de rébus a parentibus mihi traditis, dedi 
Deo et sancto Joanni Baptislae et sancti Reverentii, confes- 
sons, et supradictis fratribus, unum mansum in villa que 
vocatur Asnerias, et dicitur Mansus Fulcaldi, simulque man- 
sura Laetegerii ^, et, in alio loco, in villa quae dicitur Suran ^y 
unam borderiam ; posseditque eam Ebraldus^; item, in alio 
loco, in vico qui ^ dicitur Annela ^^, terram arabilem et duo 
jugera prati. Hanc donationem supranominatam firmare ro- 
gavi nepotibus meis, scilicet Pertrannum ^* et fratribus suis, 
fratremque meum Josberlum, et senoribus meis Aimericum 
et Ostendum, et quibusdam de militibus meis, Arnaldum 
Caronellum et Gofredum ^^ Vial. 

1. c. Varezia. — 2. C. obto. — 3. C. abitum. — 4. C. dominis. — 5. C. 
ita et. — 6. C. Letgerii. — 7. C. Suram. — 8. C. Ebrardus. — 9. C. 
quod. — 10. C. Onueta. — il. C Bertrannum. — 12. C. Gauffredum. 



— 127 — 

XCIX 

4095'H03, — Don de la chagelle sise près du château de Varaise, de 
terres^ vignes et dîmes sises à Varaise et au vitrail de Téglise, par Gos- 
berl de Varaise. Ce don fut confirmé par Cécile, femme de Gosbert, Hélie 
de Varaise, Milesende, sa femme, et Bertrand, leur fils, en présence de 
Guillaume Isembard, Kadelon de Varaise et autres. — Cart. orig.^ fol, 
3% reclo. — C. t. LXIII, p. 473. 

m 

Caria de capella de Yaresia ^ 

Notum sit tain presentibus quam futuris quod Gosbertus 
de Yaresia ^ dédit Deo et sancto Joanni, in capitulo, capei- 
lam de super castellum, et terram quae est circa eclesiam, 
ac dimidium jugum vineae, terram quoque quam tenebat 
Germanus de Fraxino, necnon decimam totius terrai suae. 
Ita etiam ut ea terra, ejusque inculta, est. Si aliquando co- 
latur, similiter erit inde décima santi Joannis. Sed et postea 
dédit idem Gosbertus, praefato santo Joanni, vineam quae 
est ad vitram eclesiae. Haec annuit Caecilia, uxor Gosberti et 
Helias de Yaresia S cum sua uxore Milescende ^ et filio 
Beriranno. Testibus bis, Yuillelmo ^ Ysembardo, et Kalone 
de Yaresia * et Guillelrao de Arseloiz *. S. Josberti de Ya- 
resia *. 

1. c. Varezia. — 2. C. Milesende. — 3. C. Willelmo Isembardo. — 
4. C. Arzelois. 



Vers 4080 (4060-4091). — Relation du jugement rendu parles légats 
du pape, Amat, évêque, Hugues de Bourgogne, évèque de Die, Joscelin, 
archevêque de Bordeaux, Guillaume de HoOs, archevêque, et par Guy- 
Geoffroi, comte de Poitou, Rainaud, abbé de Saint-Cyprien, Jousseaume 
Auvelin, archidiacre de Bordeaux. Ce jugement adjugea à Tabbé Eudes 
Téglise de Varaise, dont la possession lui était disputée par Fulcrade, 
abbé de Charroux. — Cart. orig.^ foL 3% verso, — C, t, LXII, p. 669. 

Hic scribitur quid judicatum est in consilio Burdegale de 
eclesia Yaresia ^ 
Nolum sit tam praesentibus quam futuris, fuisse contentio- 



— 128 — 

nem diutinam inter abbalem sancti Joannis et abbatemCar- 
rocensem *, pro eclesia de Varesia '\ Gonslitutuinque est ab 
eiSy et^, de hac causa, judicarelur in consilio Burdigalis, 
quod et factum est. Duo cnim legati sanctae Romanae eclesiœ, 
scilicet episcopus^ Diess..., necnon Jossellinus^ Burdega- 
lensis archiepiscopus, atque Guillelmus ' de Hoiis, archiepis- 
copus, cornes quoque Pictavensis, Guido, deiade Rainaldus, 
Sancti Ghrispani ^ abbas, archidiaconusque Burdegalis Jos- 
selmus^ AuvelinuSy ii omnes hujus rei fecenint judicium. 
Eoque facto, juxta consueludinem consilii^^, prolinus dom- 
num Oddonem, abbalem Sanli Joannis, pariter cum suis, 
vocaverunt, ac postea domnum Fuleradum *S Carrofensem 
abbatem, et suos. Sub quorum presenlia, praejudicatam con- 
firmantes senlentiam jam dictam, eclesiam beato Joanni 
vindicaverunt. Erant aulem cum domno Oddoni ^^, Santi 
Joannis abbate, Ausculphus^^, prior, Andréas, monachus, 
Aimericus Raimundus, Ostendus Constantinus. Carrofensis ^* 
vero abbas habebat secum fratrem suum, Turonorum archie- 
piscopum, Oddonem, fratrem Alberti, comitis de Marchia, 
Petrum Faenicardum ^^ 

1. G. Varezie. — 2. G. Garrofensem. — 3. G. Varezia. — 4. Plutôt: ut. 
— G. ut. — 5. G. Amator et Ugo episcopus de Diess. — 6. G. Joscelli- 
nus. — 7. G. Willelmus. — 8. G. Gypriani. — 9. G. Joscelmus Auvel- 
mus. Hii. — 10. G. concilii. — 11, G. Fuleradum Karrofensem. — 12. G. 
Oddone. — 13. G. Ansculfus. — 14. G. Karrofensis. — 15. G. Freni- 
cardum. 

CI 

Vers 4037, — Don de dîme et de droits ecclésiastiques sur Téglise de 
Saint-Germain de Varaise, de terres, moulins^ borderie et d'autres biens 
sis dans le pays et la viguerie de Brioux, avec toutes leurs appartenances 
quelconques. Ge don est fait par Bertrand, Aimeri et Gauzbert, fils de 
Gauzbert Mallerre, et fut confirmé par Rixendis, fille d'Aimeri Gonstan- 
tin de Melle et autres. — Cart, orig,^ fol. 3$ verso. — C.t. LXH, p, 553 . 

Carta sancti Germani de Castro Varesia *. 

Dum adhuc residemus Babylonis 2, in arvis, nostrae defle- 



— 129 — 

mus... ^ sortetn condilionis qui cives Hierusalera ^ vocati 
GaldaicaB ^ subdidimus colla servitulis, sed effugere ab eis 
vel a prosperitatibus hujusve chosmi turbinus ®, nilentes, 
tam mente quam corpore, Deo appropinquare studeamus, 
quia '^ prosperitas humanœ inortalilalis^si dicci ^possit,quo 
amplius ambitus ^, instar murenulae citius ^^ elabitur, multi, 
in aggerendis inhianles divis^iis" nec conlenlis*^ adquisitis, 
evadunt, ut rébus inlactis nudi ad Tartara tendunt. Pruden* 
tins sane agerent, si juste acquisitis utiliter fruerentur, et 
Ventura, occulo clarioris inlelligentiae, rimarentur, nec" nox 
superveniens imprudenler^* ad caliginem sempiternam per- 
traheret. Sed quarasecum^^est et hic perpeti leges mortalis 
vitae, et ibi non evadere tortores gehennae. Quapropler, in 
Christo, ego, onomale Bertrannus, et Aimericus et Gosber- 
tus *^, qui filii fuerunt Gosberti *^ Malaeterrae, dedimus de- 
cimam, ad eclesiam Santi Germani, illam partem quam ipsi 
habebant ; hae *^ sunt quinque partes eclesiae de decimis de 
sepulturus ^^ de preferendis extra tribus festis, et de ipsis tri- 
bus, quinque partes; et de beneficio presbiteri, unam media- 
tem, extra decem sextarios tritici quos presbitero dedil, et 
ipsam partem quam Andréa *^, presbiter, retinuit de benefi- 
cio presbiteri,'* post mortem suam. Ipse,^^ altare sancti 
Germani, per praeceptum Bertrandi, filii Gosberti '^ et fratri- 
bus ejus. Haec omnia jam predicta, Aimericus et Gosbertus*^ 
et Bertrandus, filius Bertrandi, ad locum Santi Salvatoris, 
tradunt, et monachus ipsius loci, tali ratione. Et tradidit ipse 
Bertrandus, filius Gosberli '3, duos mansos de terra et unum 
molendinum, ad ipsam eclesiam. Et dédit jam dictus Aime- 
ricus unam borderiam de terra et suam partem de terra Ve- 
tula Frosta'^ et de Novella decimam, et Gosbertus'^, frater 
Aimerici, unum mansum, ut ipsi monachi leneant et possi- 
deanl, et aedificent, ut idem'® Deo servire possent'^. Item 
dédit Aimericus villam suam, ex fisco regali, quae vocitatur 
Montem Oddonem-^, cum servis et ancillis, cum terris ara- 
bilibus, sylvis, pratis, vineis, aquis, molendinis, viridariis, 

Archives, xxx. 9 



— 130 — 

domibuSy aedificiis, hortis'^ cultis et incultis^ el quidquid 
ad ipsam ascipit ^ vel aspicerevidetur, totum et ab integro, 
siculi nunc usque in meo dominio habetur praefato loco, ac 
fratribus cedo atque transfundo, ut, ab hodierno die, teneant, 
possideant, nemine contradicente. Sane si quis, ego ipse, aut 
de heredibus meis ullus, vel quislibet homo, sive aliqua 
emissa personna, qui, contra hancdonationem, aliquid agere 
vel inquietare praesumpserit, imprimis irara Dei omnipotentis 
incurrat et sub anathemate maledictus excommunicalusque 
permaneat,et cum Juda traditore^*sortem partemque ducat, 
simili modo, qui, in eam ullam malam consuetudinem, in- 
ferre conaverit, patiatur 3^, et insuper componat ipsi monas- 
terio ejusque rectoribus auri libras quinquaginta, argenti 
ponderis^^ centum, et, quod petit, non vindicet, sed.praesens 
cessio ista, omni tempore, firma et stabilis permaneat, cum 
stipulatione adnixa. Esl namque villa ista sita in pago Brio- 
cense, vicarria ^ nulla. S. Aimerici, necnon et filiae Ric- 
. cendi ^^, qui banc donationem fecerunt, vel scribere seu af- 
firmare rogaverunt. S. Bertrandi. S. Goffredi ^^, fratris sui. 
S. Gosberti 3"^, avunculi sui. S. Constantini de Metulo. 

i. C. Varezia. — 2. C. Babiloois. — 3. C. Ce texte ne contient pas de 
lacune. — 4. C. Jérusalem. — 5. C. Chaldaice — 6. C. turbinibus. — 
7. C. quod. — 8. C.dici. — 9. C. ambitur. — 10. C cicius. — H. C. di- 
vitiis. — 12. C. contenti. — 13, C. ne. — H. G. imprudentes. — 15. C. 
sevum. — 16. C. Gauzbertus. — 17. G. Gauzberti. — 18. G. hsec. — 
19. G. sepulturis, de profèrent lis — 20. G. Andréas — 21. G. dimisit. — 
22. G. ad. - 23. G. Gauzberti.— 24. Ou frosta : fruste ou défrichée? — 
G. frosta. — 25. G. Gauzbertus. — 26 G. ibidem. — 27. G. possint. — 
28. G. Odonem. — 29. G. ortis. — 30. G. aspicit. — 31. G proditore. — 
32. G, paciatur. — 33. G. pondus. — 34. G. vicaria. — 35. G. Rixendi. 
— 36. G. Gaufifredi. - 37. G. Gauzberti. 



— 181 — 



GlI 



4096. — Traité entre les religieux de Tabbaye de Charrouz et ceux 
de Saint-Jean d*Angély sur un différend qui existait au sujet des églises 
de Varaise, d^Orlac, de Burie et de Saint>Bibien de Cressé. — Cari, 
orig.y fol. 33 verso. — C. t. XIII, p. 203. 

Garta coiicordiae Carofcnsis et Ângeliacensis eclesiae. 

In nomine sanct^e et individuae Trinitatis, notum sit om- 
nibus hominibus quod eclesia Caroocensis ^ conquerebatur 
super eclesia Angeliacensis ^ videlicet de eclesia Varesia ^ 
de eclesia Âurevallis ^ et de eclesia Bureyae ^ et de rebus ad 
eis ^ pertinenlibus. Conquerebatur etiam eclesiae Angelia- 
censis adversus eclesiam Caroocensem '^, super eclesia Sancti 
Bibiani de Greiscet^. Haecautem calumniaplurimo tempore 
agitata eo usque pervenit quo, disponente divina gratia, apud 
Santonas a domino Amato, Romanae urbis legato Burdiga- 
lensisque archiepiscopo, celebraretur concilium, ad quodar- 
chiepiscopi, episcopi alque abbates multis ex loci conve- 
nerunt. Inter quos venit domnus Petrus, abbas Garrofensis, 
qui domnum abbalem Angeliacensem Ausculphum ^ con- 
venit super suis clamoribus. Sed datis induciis si forte secre- 
tius habita colloqutione inter se pacem facere possent, dila- 
tum est judicium quod et fecerunt. Nam quidam frater Ge- 
raldus nomine, quaerens concordiam inter utrumque, taie 
dédit consilium, ut quaedam inter se commutarentur calum- 
niae que omnino postponerentur. Placuit itaque utrisque, ut 
domnus abbas Angeliacensis, veniens in suum capitulum, 
quaereret utrum fratres commutalionem laudarent atque 
concordiam sicut est ^^ dictum, fuerat. Denominatoque die, 
veniret quidam frater ex Garofensibus, nomine Geraldus, in 
capitulum Angeliacensum ", quod et fecit. Nam in capitii- 
lum venit. Audivit quomodo domnus abbas quaesivit a fra- 
tribus laudem concordiae commutationis, quae ^^ quomodo 
laudaverunt et annuerunt; ibique acceptum fratrem, nomine 
Alboinum, ex Angeliacensibus fratribus, cum fratre illo Garo- 



— 132 — 

fense *^ miserunt in capilulum Carrofensem qui audiret 
laudem commutalionis et pacis. Quod et factum est. Postea 
enim dixerunt '* quod domnus abbas Carrofensis veniret in 
capilulum Angeliacense de hac re concordiam faclurus. 
Ilemque domnus abbas Angeliacensis auditurus, concor- 
diam et laudem reiret in capilulum Carrofense. Unde fac- 
tum est quod domnus Pelrus, Carrofensis abbas, capituli sui 
consilio, venit in capilulum Santi Joannis, et in prœsentia 
domini Ansculphii *^ abbatis loliusque conventus, bas supra- 
dictas omnino remisit finivitque querelas. Insuper donavit 
quidquid juris in castello Varesiae '^ possidebal, vel in ip- 
sius castellania, sive alii per eum, videlicet mansum Geraldi 
Taraznn, mansum Girberti Mirpe et terram quam Vuillel- 
mus*"' de Chartres dédit eclesiaî Carrofensi, pro anima sua; 
et in tola terra Marboensium tertiam parlera, excepto uno 
manso in quo habebat quartam parlera, et ipsam dédit. Et 
in villa Asnierias, in loco qui dicitur Brolium Morini, unum 
mansum et duas borderias. Haec omnia denominata et quid- 
quid sui juris erat, donavit atque contradidit eclesiae Ange- 
liacensi. Domnus autem Anscuiphus ^^, abbas Angeliacensis, 
concessu sui capituli, fmivit calumniara quam habebat ad- 
versus Carrofensem eclesiam super eclesia Santi Bibiani. Do- 
navit quoque Carrofensi eclesiae eclesiam Sancti Vasii de 
Niorlo et quidquid in ipso Castro habebat vel in circuitu 
ejus, scilicet vineas, et cellarium quod est in villa Bassinas, 
et terram de Blansac *^ terramque et prata de Chambola et 
de Pracle ^o, quidquid sui erat juris. Haec omnia denorainata, 
quodque suo jure possidebat, donavit atque concessit Caroa- 
fensi eclesiae. Hoc totum autem factura est ab utraque parte 
ob pacis charitatisque cuslodiara. Haec concordia factaest in 
comrauni capitulo Angeliacensi, praesidente domno abbate, 
Ansculpho 2\ consedentibus doranis ^^ abbatibus, Petro, ab- 
bate Carrofensi, et abbate Fulchierio, Toniacensi ^^ reliquo- 
que conventu;ex parte vero domni abbatis Carrofensis, testes 
extitere Geraldus de Berri ^^, Pelrus Viviani, Iterius quoque 



— 133 — 

de Sancto Savino, el Geraldus de Porta, alque Gonterius *^ 
et Geraldus. Caria haec facta est tempore domni Urbani, 
papae secundi, Philippi quoque régis Francorum, legatione 
fuDgente domno Amato, Burdegalensi archiepiscopo, episco- 
pis existentibus, apud Piclavim domno Pelro, apud Santô- 
nas domno Ramnulfo, Aquitanorum duce Yuillelmo ^^, anno 
ab incarnatione domini millesimo nonagesimo sexto, indic- 
tione quarta, in die qua canitur Laetare Hierusalem ^^. 

i, C. Carrofensis. — 2. C. Angeliacensi. — 3. C. Varezie el. — 4. C. 
Auree Vallis. — 5. C. Bureie. — 6. C. eas. — 7. C. Carrofensem. — 
8. C. Creissec. — 9. C. Ausculfum. — 10. C. conditum^u. lieu de est die- 
tum. — H. C. Angeliacensem. — 12. C. que et. — 13. C. Carrofensi. — 
14. C. condixerunt au lieu de enim dixerunl. — 15. C. Ausculfi. — 16. C. 
Varezie. — 17. C, Willelmus. — 18. C. Ausculfus. — 19. C. Blanzac. — 
20. C. Praec. — 21. C. Ausculfo. — 22. C. abbatibus domno Petro. — 
23. C. Tauniacensi. — 24. C. Beiri. — 25. C. Gunterius et Gerardus. — 
26. C. Wîllelmo. — 27. C. Jérusalem. 

GUI 

Vers 1077, — Arnauld André avait donné à son fils André le fief d'A- 
démar, surnommé i?scuro,sisà Villiers. André, voulant se faire religieux, 
échangea avec Marie, sa belle-mère, et Ramnulfe, fils de Marie et frère 
d*André, ledit fief pour celui de Villac, plus un pré sous le chftteau de 
Varaise, et fit don du tout à Tabbaye. Ce don fut confirmé par Constance, 
femme de Rocon, Gautier et Renaud, ses fils, qui tenaient ladite terre 
en fief. — Cart, orig., fol, SA verso. — C. t. LXII, p. €47, 

Garta Andreœ. 

Arnaldus Andréas, cum adhuc viveret, dedil fih'o suo An- 
dréas, feodum * Adaimari, cognomine Escuro, quod est a ^ 
Viliiacum. Sed Andréas, cum vellet fierî monachus, depre- 
catus ^ suam novercam Mariam et Ramnulphum ^ Silvum, 
illius, fratrem suum et comutarent^ illi, pro foedio de 
Villac, terram quam habueral Arnaldus Andréas, pater suus, 
et unum pratum quod est juxta, sub castro Yaresiae ^, qui 
annuerunt, sicul ille petivit. Petrus quoque cognatus ipsius 
Andreae, habens alterara partem illius terrae, concessit supra- 
diclam commutationem. Deinde venit Andréas ad Gonstan- 



— 134 — 

liam, uxorem Roconis, et ad filios ejus Galterium et Rainal- 
dum, qui habebanl in foedio, tcrram de qua loquimur, ac"^ 
jamdicto Ârnaldo Andréa quibus donavit unam quarteriam 
vineae, alque conccsserunt illi terram illam dare sancto 
Joanni. Postea Helias, cujus alaudum ^ erat, annuit sicut 
omnes quos praediximus, ut esset sancto Joanni. Posuit banc 
cartam superaltare Sancti JoannisRamnuUus^filius Arnaldi 
Andreae, vidente Petro, filio Bertranni Andreae, Arnaldo Go- 
fredo,^ filio Gofridi ^^ Andreae, Andréa, monacho, Gireberto 
Caronello, Giraido Caronello, Giraldo Potino. S. Ramnulfi, 
S. Pétri. Hi sunt testes : Aldebertus, presbiter, Constanlinus, 
presbiter, Walterius, clericus, Geraldus Calvus, Arnaldus 
Gosfredus^^ Bartholomeus Arnaldus. 

1. C. foedium Ademari. — 2. C. ad Viliacum. — 3. C. est. — 4. C. 
Ramnulfum filium illius, frairem suum. — 5. C. commularenl. — 6. C. 
Varezia. — 7. C. a jamdicto. —8. C. alodium. — 9. C. GofTrido. — 10. C. 
GaiifTredi. — li. C. GofTredus. 



civ 

Vers 408S. - Guinaume, surnommé Isembard, Amélie, sa femme, 
cèdeat, afîn que Lambert, leur 61s, soit reçu religieux dans Tabbaye, 
tous leurs droits sur le moulin de Saint-Germain de Varaise et leur 
alleu sis au fief d'Ardenaud, plus les dîmes des terres du Cormier et des 
Brousses. — Cart. orig.^ fol. 34 verso. — C, t. LXIII, p. 175. 

Carta Wuillelmi Ysembardi^ 

Vuillelmus*, cognomento Ysernbardus^, et uxor ejus, 
nomine Amelia, pro animabus suis suorumque parentum, 
et ut filius eorum, vocabulo Lambertus, fieret nionachus, in 
noslra congregatione, dederunt Deo et santo Joanni, omnem 
partem suam molendini Santi Germani de Varesia^et alau- 
dum^ suum quod habobant in Campo Ardcnniae^ scilicel 
decimam et terragium dimidii jugii ' terrae arabilis, et dcci- 
mam dimidii jugii -^ vineae et decimam suae terrae quae dici- 
tur de Cormerio, decimam quoque terrae de Brossia^. Testi- 



— 135 — 

bus his, Andréa, monacho, Geraido, monacho, Âdaimero ^, 
presbitero, Rodberto ^® Fulcherio el multis aliis. 

1. C. WiUelmi Isembardi. — 2. C. Willelmus — 3. C. Isembardus. 
4. C. Varezia. — 5. C. alodium. — 6. C. Ardennie. — 7. C. jugi. — 
8. C. Brocia. — 9. C. Ademaro. — 10. C. Rotberto. 

cv 

Vers 1097. — Guy, frère de Geoffroi de Buxeto, confirme, après la 
mort de ce dernier, la donation par lui faite à Tabbaye de tout ce qu'il 
possédait du côté de Varaise. Guy ajoute au don de son frère. La dona- 
tion fut faite entre les mains de Foucher, abbé de Tonnay-Charente, en 
Tabsence de Tabbé Ansculfe, et en présence de Guillaume d'Arzelois et 
autres. — Cart,orig,,foL35 verso. — C. t, LXJII^p. 357. 

Caria Vuidonis de Bucceto S de terra quae esl apud Vare- 
sium -. 

Igitur, in Deî nomine, Gofredus de Bucceto 3, volens aedi- 
ficare animam suam, sancto Joanni donavit, in eleemosinam^, 
totam lerram arabilem quara circa Varesiam s, tenere vide- 
balur. Advenienle vero die mortis suœ, postquam, a mona- 
cliis nostris, juxta matrem suam, cum summa diligentia et 
honnore sepultus es!, Guido, frater ejus, qui supererat, in ca- 
pilulum noslrum venil. Qui, cum eleemosinam "^ defTuncti 
(ralris per omnia concessisset, ibidem praecursori Ghrisli 
condonavit res quas apud nominatam Varesiam ^ possidebat, 
duos scilicet ruslicos, el vineas, de quibus sibi vivenli fruc- 
luarium usum reservavit. Mox autem ut obierit, el ruslici 
el vineae ad sanclum Joannem cui condonanlur, nullo ca- 
lumniante, redibunl. Sed quia lune haberat^abba nosler, 
domnus Ansculphus"^, in manu Fulcherii, abbatis Talniacen- 
sis, qui capilulo praeeral, (ecit, Guido hanc condamnalionem 
per hoc pergamenum, quod poslea posuil super allare sanli 
Joannis, signo crucis suae prius expresso. Teslibus suis, 
Conslanlio, armario, Andréa, monacho de Fonlanelo, Ful- 
chodo^ monacho, fralre Guidonis^, monachi, qui suprame- 
moralus esl ; el de laicis, ii ^^ qui infrascripli sunl el mulli 



— 136 — 

alii. Hi ^^ sunt testes Yuillelmus ^^ de Âreselois^ Ârnaldus 
Joannes *2, Vidoini. 

1. C. Widonis de Buxeto. — 2. C. Vareziam. — 3. C. Goffredus de 
Buxeto. — 4. C. helemosÎDam. — 5. C Vareziam. — 6. C. aberat. — 
7. C. Ansculfus. — 8. C. Fulcaudo. — 9. C. Widoois. — 10. C. hii. — 
U.C. Willelmus de Arzelois. — 12. C. f S. + Widonis. 

CVI 

Vers 4087. — Geoffroi de Arzelois fait don d*un morceau de terre sis 
sous le château de Varaise, d'un autre à Asnières, du fief de La Garde, 
d'un pré sis auprès du môme château, d'une partie de bois au fief d'Ar- 
denaud, dans la paroisse de Varaise, et d'autres biens. — Cart, orig.y 
fol. 35 recto. - C. /. LXHI, p. 193. 

Caria Gofredi de Arsiloiis ^ 

Goffredus ^ de Arsilois dédit sancto Joanni, de sua terra, 
unam partem quae est sub Castro Varesiae 3, juxta ipsa prata 
Sancti Joannis, et alteram parlem ad Asnerias, et terrain 
quam Aimericus, presbiler, tenebat de illo in foedium adGar- 
dam, et unum pratum junctumterraB supradicta ^ subcastro 
Varesiae ^ et unum junctum silvaB in campo ArdenniaB, et, 
prope hinc, dimidium junctum lerrœ arabilis. Dédit et, alio 
in loco, ad Asnerias, idem Goffredus, sancto Joanni, fornellos 
Peruscentium ^, et unam partem terrae quae vocatur Laochae 
Aleardi, et terram Gunbaldi, cognomine Petro "^ Materiarum, 
duo frustra ® vinealium, et terram Lamberti Albadi ^ de 
Pulco, necnon partem suam de Chansaca *°, terram de Ar- 
seleriis ** quam Gombaldus ^^ plantavit, et terram Bertranni 
Aiguti, prœpositi, quam Andréas, monachus, comparavit de 
eodem Gofredo *^ Arselois. Testibus bis, Andréa, monacho, 
Bertranno, monacho, Adaimaro ^\ presbitero, Rodberto *^ 
Fulcherio et multis aliis. 

1. c. Gaufredi de Arzilois. — 2. C. Gaufredus de Arzelois. — 3. C. 
Varezie. — 4. C. supradicte. — 5. C. Varezie. — 6. C. perucensiura. — 
7. C. rétro. — 8. C. frusta. — 9. C. Albaldi. — 10. C. Chassanea. — 
11. C. Arzeleriis. - 12. C. Gunbaldus. — 13. C. Goffredo Arzelois. — 
14. C. Ademaro. — 15. C, Rotberto. 



— 137 — 



CVII 



Vers 4060 (4060-1094).'- TransacUon entre Tabbé Eudes et Fouchier 
Caroneiius, fils d'Arnaud Caronellus, au sujet de terres, vignes et bois 
sis à La Bateit. — Cari, orig., fol, 33 recto. — C. /. LXIIl^ p. 237. 

De foedio Fuicherii Garonelli ^ 

Notum sit omnibus tam presentibus quam fuluris, quod 
Arnaldus Caronellus dicebat se habere a domno abbate sancti 
Joannis, tenram el vineas, cum uno bosculo Alabateit. Sed 
domnus Odo, abbas, excussil iiii omnia hœc per placiitum ^ 
ÎD judicio tenuitque eam^ quamdiu supervixit, praedictus Ar- 
naldus. Quo mortuo, iecii, jamdictus abbas, placitum cum 
filio ipsius iilius ^ Fulcherio Caronello, ac dédit illi de su- 
pradictis, id est de terra ac de vineas ^ medietatem in foedio. 
Boscum vero retinuit sibi in dominio. 

1. c. de foedio Garonelli. — 2. C. placitum. — 3. C. ea. — 4. C. filio 
tllius. — 5. C. yineis. 

CVIU 

Vers §085. — Abandon fait à Tabbaye de quatre septiers de froment 
sur la dîme de Saint-Germain de Varaise et de la quatrième partie de 
cette dîme, par André dit Goderan, quand il se fit religieux dans Tabbaye, 
ainsi que par son frère Pierre Rufus et sa sœur Cécile. — CaW. orig., 
fol. 35 verso. — C. t. LXIII, p. 455. 

Carta Petri Ruffi * et CaeciliaB, sororis ejus. 

Sciri oportet ejus a praesentibus et notum fieri posteris, 
quod Andréas qui et Goderannus petiit se monachari, et, ut 
petiit, imperavit ^. Propter quod, tam ipse quam frater suus 
Pelrus Rufus, una cum Caecilia, soror utriusque, guerpiverunt 
Sancto Joanni ac monachis ejus quatuor sextaria frumenti 
decimaB Sancti Germani de Varesia \ et quartam partem 
ipsius decimaB ; ita tamen ut praafatus Petrus habeat medie- 
tatem ejusdem quartae partis, quoad vixerit ; post morlem 
vero suam sit, ex toto, in dominio Sancti Joannis. Hanc car- 



— 138 — 

tatn posuerunt super altare sancti Joannis, saepedictus 
Petrus et Gaecilia, adstanlibus testibus, Petro, priore, Lam- 
berto, monacho, Hugone, monacho ; et de laicis vero, Vuil- 
lelmo ^ Gosfredo, Arnaldo Joanne, Arnaido Rainaldo. S. Pétri 
Ruffi. S. Gasciliae, sororis ejus. 

1. C. Rufi et Cecilise. — 2. C. impetravit. — 3. C. Varezia. — 4. C. 
Willelmo Goffredo. 

cix 

Vers 4090, — Don du tiers de la terre de Courjon (a) consistant en 
terres, prés, bois, vignes, herbergements, serfs, étang, moulins, four, — 
le tiers du Podium Pancer (Le Puy de Brette) (/>), par Geoffroi, sénéchal 
(dapifer) d'Aunay, Abiète et Kalon, ses fils, Solicia, veuve de Guillaume 
Letgerlus, Jeanne et Oda, filles de ces derniers. Cette donation fut 
confirmée par les seigneurs du lieu, Arbert de RufTec, Kadelon, vicomte 
d'Aunay, Julienne, sa femme, Kadelon, leur fils, en présence de Ber- 
nard Bouchard et autres. — Cart. oWgr., fol, 35 verso, — C. i, LXHl, p, 
239, — E. fol, 98, 

Carta de Curgeonio K 

Notificamus cunctis fidelibus quod Gofredus *, dapifer de 
Auniaco^, cum filiis suis Abiete et Calone^ alque Solicia, 
uxor Vuillelmi*'^ et Gerii^qui defunctus est, fovenlibus ^ 
filiabus suis, Joanna ^ et Oda, douant Deo et sancto Joanni 
Baptistae, ad opus eleemosinœ, tertiam partem tolius terrae 
de Curgeonio ^, favore et consilio illorum a quibus habebant 
istud beneficium; scilicet favore Arberti de Rosfec^^ et 
Kalonis, vicecomitis de Auniaco^, atque Julianae, vicecomi- 
tissae, uxoris suae, et filiorum suorum. In hoc itaque dono, 
donant nobis, ad opus eleemosimae, totam tertiam partem 
Curjonii^*, de terra, de vineis, de pralis, de syiva, exeptis*^ 
paucis vineis quosdudum ^^ sibi habebant in dominicatu, vi- 
delicet tribus jugeribus et uno quarterio. Sed si aliquando 
ipsae vineae fuerint deserlae, terra illa in communione rever- 

(a) Commune de Saint-Pierre de Juillers. 

(/>) Peut-être Le Puy de Brette, même commune. 



— 139 — 

telur. Yerum hospilia, id est arbergemens ^^, quœ ibi fient, 
omnia erunt nostra, quieta et libéra, in dominicatu absque 
ulla inquieludine ; villani, per omnia, noslri, et omnes con- 
suetudines eorum nostrae propriaB. Et eleemosinarius mittet 
ibi praepositum suum, ad voluntatem suam. Ibi vero retinent 
sibi unum hominem qui tamen et justitiam et omnem con- 
suetudinem, sicut alii villani, reddet nobis; stagnum quoque, 
quod viuarium*^, dicitur nostrum proprie eril, excepto bue- 
cali, de quo facient medietatem. Et ^^ récipient medietatem 
simili ter de molendinis et de furnis qui ibi fient, facient 
unam medietatem. Et habebunt unam medietatem, si planta- 
tionem arborum fecerimus, secus stagnum ; vel circa stagnum, 
in nostro in, dominicatu ^'^, nostra erit tota. Similiter et de Po- 
dio Pancer ^^, tertiam partem habebimus per totam *^. Si 
vero hospitia, id est arbei^emens-^, iibi^* aedificentur, ha- 
bebimus unam medietatem, et ipsi aliam. Hoc autem, in 
hac pactione, confirmatum est, ut pi^dictus Gofredus, et 
praedicta Solicia, et vicecomes Calo et Bemardus Buchardus 
et alii mediatores hujus rei faciant istud concedere duabus 
filiabus jamdictaB SolliciaB^^ ubi poterunt convenienter loqui, 
et, cum maritos acceperint, ipsis maritis suis faciant similiter 
concedere sine ulla pecunia. Porro si Gosfredus *^, dapifer, 
vel succesores ejus, qui hanc ^ tenuerinl, maie sint ali- 
quando, quod absit, contra vicecomitem vel contra Arbertum 
de Roifec, ipse vicecomes et Arbertus*^ vel successores 
eorum non se vertent ad rem Sancti Joannis, scd ad pro- 
prias teiTas eorum. Si homines nostri in injustitiam *^ fece- 
rint Gofredo^^, dapifero, et aliis parlicibus-^ hujus terrae, 
clamorem facient ad monachum eleemosinarum -^. Si mo- 
nachus justitiam non fecerit eis, ipse juste justiflficabunt^ 
eos, per terras suas quas coluerint. Si aedificium aliquod aedi- 
ficandum sit, monebit eos monachus eleemosinarius, pro 
sua pace ^\ ut aedificent eum ^^.Quod si facere noluerint aut 
non potuerint, monachus faciet totum et recipiet totum, quoad- 
usque reddant sibi quod posuerit. Ipse vero Gofredus ''> 



— 140 — 

dapifer, et jamdicta Solitia^^ acceperunt de benedictione 
Santi Joannis, scilicet de doino eleemosinaria, trecentos ^ 
solides, propter hoc, per manum Glarembodi ^^ eleemosi- 
narii, et Arbertus^^ de Roifec habuil viginti solidos, et 
Kalo, vicecomes, eu m uxore sua Juliana, et filio suo, habuit 
viginti septem^^ solidos. Haec autem donatio in capitulo nos- 
tro facta est atque confirmata, présente toto conventu, sub 
testibus islis, ipso Kalone, vicecomite, et Kalone, filio ejus, 
et Rodberto ^"^ Garna, et Acharia Tronello ^ et aliis quam- 
plurimis. S. Kalonis, vicecomitis. S. Kalonis, filii ejus. S. 
Julianae, vicecomitissae. S. Gofredi ^^ Sescali. S. SoUiciae. S. 
Abiete. S. Kalonis, fratris ejus. S. Bernardi Buchardi. S. 
Ramnulfi Balbi. S. Rainaldi Buchardi. 

1. C. Curionio. E. Curjonio. En note : Courjon. — 2. C. E. Gaufredus. 

— 3. C. E. Oniaco. — 4. C. Kalone. E. Abiute et Kalonne. — 5. C. 
Willelmi. - 6. C. E. Letgerii au lieu de et Gerii, — 7. C. E. faventibus. 

— 8. C. Johanna. — 9. C. Curionio. E. Curjonio. — 10. C. Roifec. E. 
Alberti de Roifec. — 11. C. Curionii. — 12. C. E. exceptis. — 13. C. E. 
quasdudum. — 14. C arbergemanz. E arbergemen. — 15. C. vivarium 
(en note le copiste a mis: Tétang vivier). — 16. E. u^ au lieu de el, — 
17. C. E. dominicatu. — 18. E. Podia Pancer. — 19. C. E. totum. — 
20. C. E. arbergement. — 21. C. E. ibi. — 22. C. Solicie. — 23. C. 
GaufTredus. E. Gaufridus. — 24. E. hanc terram. — 25. E. Albertus. — 
26. C. in justitiam. Lire injustiliam, — 27. C. Gaufredo. E. Gaufrido. — 
28. C. participibus. — 29. C. E. elemosinarium. ^ 30. C. E. justificabunt. 

— 31. C. E. parte. — 32. C. E. eam. — 33. C. E. Solicia. — 34. C. CCC. 

— 35. C. E. Clarembaudi. — 36. C. E. XXVII. - 37. C. Rotberto. — 
38. C. E. Trunnello. — 39. C. Goffredi. E. Gaufredi fiscali. — 40. E. Al- 
bertus. 

ex 

Afai 108i, — Don de partie de la terre de Nachamps, consistant en 
terres, vignes, prés, bois, moulins et pêcheries, à Texception de Téglise 
dudit lieu, fait par Maingod et Adélaïde, sa femme. — Cari, orig,, fol, 
36 verso. — A, fol. 43. — C. t. LXIU p. 507.— E. fol, 99. 

Carta de villa Narchens * quam fecit facere Mingodus ^, 
miles. 
Dum unusquisque, in hoc saeculo, proprio vacat arbitrio, 



— 141 — 

oportei ut, de rébus sibi acquisitis, taliler agat qualiter in 
future vitam aBlernam mereatur percipere. Igilur ego, in 
Dei nomine, Mingodus ^, el uxor mea Aléas \ et filii noslri, 
tractavîmus, de Dei timoré et aeterna retributione, ut nobis 
pius Dominus, in uitimo magni judicii die, veniam tri- 
buere dignetur. Idcirco et ^ villam quae dicitur Napsensia ^, 
média pai*te de omni re quae ad ipsam villam pertinet, nisi 
de sola eclesia, tam de terra, tam de vineis et pratis et sylvis 
et farinariis et piscatoriis, ad monasterium Sancti Joannis 
Baptistœ Ingeriacensis ^, seu monachis ibi degentibus, dare 
deberemus. Quod et omni modo nobis placuit fecisse. Si 
quis vero, post hune diem, ullus, pro heredibus nostris, nut 
uUa intromissa persona fuerit, qui ha ne donationem a no- 
bis factam, inquietare praesumpserit, imprimis iram Dei om- 
nipotentis incurrat, et sancti Joannis Baptistœ, praecursoris 
Christi, et omnium sanctorum quorum reliquiae ibidem con- 
tinentur, et partem habeal cum Datan et Âbyron "^ quos 
terra vivos deglutivit, et, postmodum, solidos ^ coactus ex- 
solvat, et sua repetitio inanis et vacua permaneat, cum ^ 
stipulatione subnixa. Ut autem haec cartulafirma permanere 
valeat, manibus nostris subter firmavimus atque aliis homi- 
nibus affirmare rogavimus. S. Mengodi ^^ et uxoris suae et 
filii eorum qui hanc cartam firmare rogaverunt. Data mense 
maio, régnante Kodberto " rege, annis XVI. Yuillelmus " 
scripsit. 

1. A. C. Napchens. E. Nachemps. — 2. A. C. E. Maingodus. — 
3. A. Aleaz. E. Aléa. ^ 4. C. E. ut. — 5. A. C. Napsencia. E. 
Napsentia. — 6. E. Angeriacensis. — 7. A. C. Habiran. — 8. C. E. CCCC. 
— 9. C. E. constipulaiioae. — 10. C. Maingodi et uxori. E. Maingudi 
et uxoris. — 11. A. C. Rotberlo. E. Roberto. — 12. A. G. Wil- 
lelmus. 



— 142 — 



CXI 



Ven 997, — Don par Constantin d'un mas sis à Nachamps. — Cari, 
orig., fol. 36 verso. — A. fol. 12 — C. L LXIl, p. 497. — E. fol, 400 
verso. 

Garta Constantini de uno masso qui est Narchiaco ^. 

Dura unusquisque, in hoc saeculo, proprio vacat arbitrio, 
oportei ut, de rébus sibi acquisitis, taliter agat qualiter, in 
futuro, vitam aeternam mereatur percipere. Quamobrem ego, 
in Dei nomine, Constantinus, tractavi,de Dei timoré etaeler- 
na retributione, ut mihi^ pius Dominus, in ultimo magni 
judicii die, veniam tribuere dignetur. Idcirco, ut aliquid de^ 
alaudum^meum que^ est situs in pago Alniense, sub villa 
que vocatur Napcliiaco, mansum ^ unum, cum omnia quae 
ad ipsum perlinet. Ipsum vero mansum*^ tenet Vuillelmus^, 
filius Bernucii ^, ad monasterium Sancti Joannis Baptislae 
Ingeriacensis ^^, dare deberem. Quod ita et feci. Si quis ve- 
ro, post hune diem, ego aut ullus de^* propinquis meis aut ^^ 
ulla persona fuerit, qui contra hanc donationem quani ego, 
pro remedium animae meae, sive pro anima patris mei, fieri 
decrevi, inquielare praesumserit *', imprimis ^^ iram Dei om- 
nipolentis incurrat, et solidos mille componat, et sua repeti- 
tio inanis et vacua permaneat. Manibus meis subter firmavi 
aliorumque virorum ad roborandum traditi^^. S. Constantini, 
qui hanc donationem fecit. S. Adalrici. S. Richardi*^ pres- 
biteri. S. Maynardi ^^, presbiteri. S. Rainaldi, molinarii ^^. 
S. Aggulfi*^ presbiteri. S. Ricardi. S. Landrici. Donum^o 
quod fecerunt Aimericus atque Albuinus de Nachans 2*. 

1. c. E. Napchiaco. — 2. A. raichi. — 3. C. do alodum. E. de alodum. 

— 4. A. alodum. — 5. A. C. E. qui. — 6. C, masum. E. massum. — 
7. A. C. masum. E. massum. — 8. A. C. E. Willelmus. — 9. A. C. E. 
Bernutii. — 10. E. Angeriacensis. — il. C. E. ex. — 12. C. E, vel. — 
13. A. C. E. praesumpserît. — 14. C. E. in prirais. — 15. C. E. tradidi. 

— 16. A. C. E. Ricardi. — 17. C. E. Magnardi. — 18. C. E. molinari. — 
19. A. Agguii. E. Agulphi. — 20. E. Cette dernière phrase manque. 

— 21. A. C. Napchens. 



— 143 — 



GXIl 



1076. — Don par Hélie Rufus de Téglise d'Aujac avec le fief presby- 
téral et d'autres droits. — Cari, orig., foi. 37 verso. — A. foi. 4 A. — 
C. t. Xin, p. 487. 

Garta Eliae Rufti de eclesia Oxiaci. 

Arbiler aeternus, dura speciet* conderet orbis, ut sese 
colerel tum statuit hominem sedenique florigerum^ dédit, 
ul illam seiTaret^. At moxuttumuit fraudulen tique serpenlis 
suasionibus obedivit, ad ima hujus cœcitatis^devenit. Divina 
igitur consulente super humano génère providentia, non 
solum intercidente ^ Domini nostri Jesu Ghristi passione, 
ab illo originali peccato per sacro sanctae lavacrum a^ reger- 
nationis^ eripimur, verum eliam ab actualibus quibusque 
deliclis, quae quotidie vel maligno hoste instigante vel car- 
neli^ illecebra impellente perpetramus, quibusdam reniediis 
quae ipse Dominus, dum carne indutus regnum suum creden- 
tibus in se polliceretur, statuit iueffabiliter, niundamur, quo- 
rum illud est proximuni^, sive Deo acceptabilius sive faclum^ 
promptius quod ipse per seipsum commendat, dicens : Date 
eleemosinam et omnia munda sunt vobis ; et alibi : Facile 
vobis amicos de mammona ^^ iniquitatis ut cum defeceritis, 
recipiant vos in aeterna tabernacula. Quod fidelium quam- 
plures adimplere cupientes, Dei ecclesiis servientes fecerunt 
suos haBredes, leirena patrimonia ad celestos** thesauros 
transferentes. Quos quidam ^* imitari desiderans, ego Helias 
Rufus concedo Deo et sanctae Mariae, necnon beatissimo prae- 
cursori Joanni atque almo confessori Reverentio et ibidem 
Deo servientibus monachis, in praesentia domni Odonis, ab- 
batis, et Ansculphi^^ prioris, eclesiam Oxioei^^ et fiscum 
presbiteratus et cimiterium, absque ulla parle mihi retinente; 
et omnium rerum decimae medietalem, exepto vino. Vinum 
tam ^^ ipsius decimae quod a me homines possident, si ali- 



— 144 — 

quando ab eis abbas Sancti Joannis emere vel acquirere 
potuerit, ex ipsa emptione vel acquisitione abbatis, ego 
medialem habebo; simililer vero sanctus Joannes, ex mea 
emptione vel acquisilione accipiet. Hoc iamen est defînitum 
ut ipsius decimae, decimator ab utriusque ^^ videlicet ab 
abbate et a me ponatur, ut ambobus fidelitatem faciat. Et si 
ipse decimator aliquis^"^ fraudulenter tractavcrit, ambobus 
communiter emendit^^. Hoc donum feci pro redemptione 
animae patris ac genitricis meae et omnium parentum meo- 
rum, et abbas mihi dimisit omnia mula^^ quae feceram in 
terra Sancti Joannis deditque mihi trecentos solidos quos 
propriis manibus ipse supradictus prior mihi reddidit, in 
prato, ante abbatis cameram, et Bigordanae, uxori meœ quin- 
quaginta^^; eo iterum pacto, ut hoc donum salvum faciam 
in curtae ^^ contra cunctos contradicentes. Ego Helias Rufus 
hanc donationem per hoc pargamenum, propria manu, super 
altare sancti Joannis imposui. Istique adfuerunt atque audie- 
runtOddo**, abbas Sancti Joannis, Benedictus, abbas Sancti 
Maxencii, Ansculphus*^ prior, Aldierius, monachus, An- 
dréas, monachus; ex laicis vero, Guillelmus** Crebessan- 
tum, Fulcherius Caronellus, Ostendus Campodolensi, Kadelo 
vicecomes, Gilbertus*^ Caronellus, Cosserinus*^ et Achardus. 
Supradicti filii HeliaB annuerunt postea donum quod dixi- 
mus; et tali pacto ut fecerent*"^ illud annuere fratribus suis, 
atque tamdiu munerent*^, ac deffenderent donec sui fratres 
annuerent. Posuerunt quoque jam nominati filii hanc cartam 
super altare santi Joannis et Hugo de Surgeriis elevavit eam, 
praesente Alduino, monacho, Petro, monacho, Geraldo Po- 
tino, Hugone Monetario, Guillelmo Gassillo*^ Albuino aliis- 
que multis, anno incarnationis dominicae millesimo septua- 
gesimo sexto, indictipne décima quarta, regnantibus praecel- 
lentissimo rege Francorum Philippe atque victorissimo ^o 
Vuidone, cognomento Gofrede^*, duce Aquitanorum, rési- 
dente in episcopali sede Bossone^^, Santonensi episcopo. 



— 145 — 

S. BigordonaB 3^, uxoris Heliae RuffiH S. Gosselmi^^. S. 
Âchardi. 

1. C. speciem. — 2. A. C. florigeram. — 3. A. serva servaret. — 4. A. 
C. intercedente. — 5. A. C. ua» manque. — 6. A. C. regeneralionis. 

— 7. A. C. carnali. — 8. A. C. pcr maximum. — 9. A. C. factu prom- 
cius. — 10. A. C. mamona. — 11. A. C. célestes. — 12. A. C. quidem. 

— 13. C. Ausculfî. — 14. A. Oziacii. C. Oziaci. — 15. A. C. tamen. — 
16. A. C. ulrisque. — 17. A. C. aliquid. — 18. C. emendet. — 19, C. 
mala. — 20. A. L. — 21. A. C. curie. — 22 A. C. Odo — 23. A. C. 
Ansculfus. — 24. A C. Willelmus Crebe Sjanctum. — 25. A. C. Girber- 
lus. — 26. A. C. Gauscelmus. — 27. G. facereot. — 28. C. munirent. — 
29. A. G. Willelmo Gasilo. — 30. A. G. victoriosissimo Widone. — 
31. A. Gofredo. G. Gaufredo. — 32. A. G. Bosone. — 33. A. G. Bigor- 
dans — 34. A. G. RuQ. — 35. A. G. Gauscelmi. 



CXIII 

Vers 1060 (1060-4094). — Relation du don fait par RéWe Rufus, 
contesté après sa mort par ses fils, Achard, Hélie et Oslende, et trans- 
action et confirmation du don de Téglise d'Aujac, de ses dîmes et rede- 
vances par lesdits enfants d'Hélie Ru fus à l'abbé Eudes, en présence de 
Humbert de Partbenay, de Bernard de Partbenay et autres. (V. Fabrégé 
qui suit de cette même charte.) — Cari, orig.^ fol. 38, reclo. — C. 
l. LXm,p.U4. 

Caria de recuperatione eclesiae Occiacci ^ 

Qualiler eclesiam Oxiaci, divilia ^ providentia,nobis repa- 
ravit successura posleritas, per prœsens testamentum dili- 
genler agnoscere polerit Helias itaque Rufus, sicut privilé- 
gia noslra continent, eclesiam istam, cum fisco presbiterali 
et cimiterio, absque ulla parte sibi relinenle, et omnium 
rerum decimae medietate ^ nobis condonavit, excepto vino. 
Yinum autem ipsius decimae quod sui homines possidebant, 
si aliquando ab eis abbas ^ noster emere vel acquirere pos- 
set, ex ipsa emptione vel acquisitione abbalis, ipse mediela- 
tem haberet. Similiter, ex sua emptione vel acquisitione, 
sanctus Joannes mediatem reciperet, hoc modo sicut exposi- 
tum est. Beneficium istud Helias nobis donavit donumque 
suum, cum uxore sua et filiis, sub idoneis testibus, in manu 

Archives, xxx. 10 



— 146 — 

Oddonis ^, abbalis, légitime confirmavit. Yerum tamen de 
benedictione sancti Joannis trecentes solidos accepit, et nos 
tenuimus eleemosinam ejus quamdiu ipse supervixit. De- 
functo autem illo et in ciinitterio^ nosiro, ex more, sepulto, 
insurgentes adversus nos, filii ejus calumniali sunt donum 
patris sui et tolum nobis per violentiam abstulerunt, dicen- 
tes palrem suum invitum dédisse, insuper seipsos coaclos 
concessisse. Verum, tempore procedente, cum jam justicia 
déficiente, tolum sibi regegi^enl'', tamen, superna eis inspi- 
rante clemenlia, domnum Oddonem ^, abbatem, atque Âus- 
culphum ®, priorem, caeterosque fratres *^ inter nuntios suos 
pacifiée convenerunl. In qua conventione, aclum est ut du- 
centos solidos Pictavorum nummorum acciperent, et elee- 
mosinam palrissui quam abstulerunt ", et nos proclama- 
bamus, pro sainte et de remedio animarum suarum, nobis 
devotissime annuerinl. Factum est ergo ", venientibus eis 
in capitulum nostrum, cum mullitudine virorum ad hoc 
convenientium. Et, sicut proloculum est, in manu Oddo- 
nis "3^ abbatis/sub praesentia totius conventus, manifestiset 
probabilibus rationibus, reconfirmatum est. Siquidem et de 
decimatore definitum est, ut, ab utrisque, id est abbate et 
ab iliis, in illa décima ponatur, et nobis fidelitatem facial. 
Ipsi vero praedicti fratres, voti sui compotes, dederunt nobis 
totum, quietum et liberum, quiquid ** décima vini ultra 
conquirere poterimus. Gui firmalae pactioni, cum quidam ex 
nostris *^ aliquantulum limèrent, ut pote memorvis illusionis 
quam fecerant nobis, et hoc ad invicem clandestino submur- 
murarent, tum demum prior Ausculphus *^, in audienlia 
omnium ^'^, authoritate Dei omnipotenlis et beati Baptistae 
Joannis necnon omnium sanctorum quorum reliquiae hic 
habentur : Interdicimus vobis ut convenientiam istam cum 
servis Dei non faciatis, si eam in aliquo infirmare debeatis. 
Ât illi, hoc audito, continue propius accedentes, data pro- 
pria fide, singuli eorum, in manu Beraldi Sylvani ^\ promi- 
serunt, sub occulis omnium qui aderant, pactum istud in- 



— 147 — 

coDvulsum et inviolabile se servaturos, et, contra omnes, 
impugnantes, et fideliter et ex animo sese defensuros. Horum 
prior, Achardus fidem suam promisit in his verbîs. Sequen- 
te *^ nempe Uelias et Oslendus, frater ^^ ejus, repetitis nihil- 
ominus 2' eisdem verbis, proinde accepta societale nostra, 
et mox capitulum egredientes, donum suum super altare 
sancti Joannis, per quoddam pai^amenum posuerunt, reca- 
pitulato, ex ordine, toto misterio superius comprehenso, et 
manibus suis propria signa subter firniaverunt. Huic facto, 
interfuerunt assertores isti et lestes : de monachis, post ab- 
batem et priorem, Humbertus, monachus, Hugo, monachus, 
Rodbertus ^, monachus, Ârnaldus Balduinus et muiti alii, 
omnes qui, eo die, in congregatione erant. De Cîeteris, Arnal- 
dus, juris doclor -3, Rainaldus Caronellus, Jordanus Gofre- 
dus ^f et multi alii, cum his qui inferius subnotantur. S. 
Achardi. S. Heliae. S. Ostendi. Hi -^ sunt testes, Auscul- 
phus -^y prior, Andréas, inonachus, Petrus, monachus, Kalo, 
monachus, Gonstantinus, monachus, Rainaldus ^^ mona- 
chus, Bernardus de Melessio -^, Slephanus Malgassinus 2^, 
Gonstantinus Arnulphus ^^, Ramnulphus Sylvanus^', Beral- 
dus Sylvanus 3*, Geraldus Potinus, Fulcherius, Bernardus 
de Partiniaco, Humbertus de Partiniaco et alii quamplures. 

1. C. Oxiaci. — 2. C. divina. — 3. Lire ; medietatem. — 4. C. abba. 
— 5. C. Odonis. — 6. C. cimiterio. — 7. C. redegissent, tandem. — 
8. C. Odonem. — 9. C. Ansculfum. — 10. C. per iolernuncios. — U.C. 
abstulerant. — 12. C. igilur. — 13. C. Odonis — i4. C. de. — 15. C. 
adhuc. — 16. C.Ansculfus. — 17. C. eis intulit, auctoriiate... — 18. C. 
Silrani. — 19. C. sequentiir. — 20. C. fratres. — 21. C. nichilomi- 
nus. — 22. C. Rotbertus — 23. C. Viridis, el non: juris doclor. — 24. C. 
Goffredus. — 25. C. Hii. — 26. C. Ansculfus. — 27. C. Rainardus. — 
28. C. Meletio. — 29. C. Magalannus. -- 30. C. Arnulfus. — 31. C. Sil- 
yanus. 



— 148 — 



CXIV 



Vers 4090. — Accord entre Tabbaye et les enfants d'Hélie Ru fus, 
relatif à Téglise d'Aujac, aux dîmes et redevances de ladite église, en 
présence d'Etienne Mag&lannus, Bernard de Parthenay et autres. — 
Cart, orig., foL 38 verso, — C. i. LXIH, p. 235. — E, fol, 400 verso. 

Carta Achardi de Borno. 

Nolum sit universis quod filii Heliae Ruffi^, Achardus sci- 
licet, et fralres ejus, pacificali sunt nobiscum de eclesia 
Oxiaci et medietate decimae ipsius eclesiae, quam nobis ab- 
stulerant, sicut in carlis noslris plenius exaratum est. De 
alia vero medietate, quae sua erat propria, eleemosinarium ^ 
noster jamdudum unurn médium, id est quartam partem, 
habebat in vadimonio pro ducenlis solidis. Eo aulem die quo 
haec reconciliatio facta est, posuerunt nobis in vadimonio ^ 
alium médium, id est aliara quartam partem qua sibi reman- 
serat, pro ducentis solidis. Sicque factum est ut modo totam 
illam decimam teneamns, unam videlicet medietatem, per- 
petuo liberam, et aliam mediatern, sicut dictum est, in va- 
dimonio pro quadringentis solidis, quorum quadraginlorum 
ducenti sunt de manu abbatis et ducenti de eleemosina. Gui 
facto interfuerunt testes omnes illi, qui, in caria de recu- 
peralione hujusdecimae subnotantur: Stephannus* Magalan- 
nus, Beraldus Sylvanus^ Geraldus^ Potinus, Arnaldus Viri- 
dis, Bernaldus*^ de Partiniaco, et alii omnes qui ibidem 
habentur. Presentibus enim eis, in eadem causa, istud fac- 
tum est. Sed noluimus hoc pactum testamento illi conscri- 
bere, ne, cum redemerint mediatatem suam, carta nostra, ex 
hac parte, remaneret vacua. Verum, nullo modo, sicut per 
omnia fîrmatum est, partem suam redimere poterunt, ut alii 
vendant, aut in vadimonium ^ ponant, volentibus nobis emere 
aut in vadimonio retinere. 

1. E. Ruû. — 2. C. E. elemosinarius. — 3. E. vadimonium aliud. — 
4. C. Stephanus. E. Stephanus Magalanus. — 5. CE. Silvanus. — 
6. E. Gerardus. — 7. C. Bernardus. E. Bernardus de Pontiniaco. — 
8. E. vadimonio. 



— 149 — 

cxv 

Vers 4091. — Achard de Born et Ostence, son frère, confirment le 
don fait par leur père de Téglise d'Aujac, du cimetière, du fief près- 
bitéral et du bourg dudit lieu, et abandonnent à l'abbé Ansculfe tous 
les droits qu'ils avaient sur les ventes et marchés des dépendances de 
Tabbaye. Achard reçoit en compensation un cheval acheté cent sous et 
150 sous, et Ostence cinq aunes de drap dit de Partbenay. Cet acte eut 
lieu en présence de Milon et d'Aimeri, son frère, de Jean de RuITec, 
d'Audouin et autres. — Cart. orig., fol, 39 recto. — C. LLXIIl^ p. 359. 

Caria Âcliardi de Borno de Oxiaco. 

In nomine Doniini, annotare curavimus quid Âchardus 
de Borno fecerit vigiilia * apostolorum Pétri el Pauli, in 
capiiulo sancti Joannis. Yenit enim ante abbalem domnum 
Ansculphum ^, in praeseniia conventus, personis laicalibus 
comitatus, el ^ dona quae, curn pâtre suo, fecerat sanclo 
Joanni, scilicet ^ se fecisse abnegabat, ibidem annuit atque 
in manu jamdicli abbalis, per hoc pergamenum, plene con- 
firmavit; id est eclesiam de Oxiaco, cimeterium, feodum^ 
presbiterale, burgumque totum. Illic etiam guerpivit quae- 
rimoniam quam (aciebat de venda sancti Joannis, ita utam- 
plius non requirerel. Nam prius dicebat debere sibi ^ vendam 
reddi ab omnibus quœcunque "^ et undecunque venissent ad 
mercatum sive ad nundinas sancti Joannis de cunctis que 
vendentur*^ in sua terra. Ob banc causam rapinas exercueral 
injuste de rébus sancti. De quarum rerum injuria petiil ^ 
sibi veniam dari et impetravitfratremquoquc suum, nomine 
Ostencium, promisit adventurum ad concedendum omnia 
haec. Testes de parte Achardi sunt Milo ac frater suus, Ai- 
mericus, de parte vero abbatis, Durannus insupra pertac- 
tura *^, et Alcherius. Sciendum autem quia domnus abbas, 
propter haec eadein, et ut veraciter in sua fidelitate perma- 
neret, donavit ei equum centum solidis emptum, adilis ^^ 
insuper L solidis. At, ipso die, scilicet vigilia apostolorum, 
cum sero esset factum, venit Ostensius, in caméra domini 
abbatis, ibique annuit ea quaî annuerat frater suus, et simi* 



— 150 — 

liter querpivit quaBrimoniam vendae. Testibus de parte sua, 
Milone et Rainaldo, nepote, ac de àbbatis parte, Joanne de 
Rofiaco, et Ardino ^^. Hoc quoque sciendum quia ^^ dominus 
abbas dédit tune huic Ostensio quinque ulnas^'* de panno 
qui dicitur de Partiniaco *^. 

1. C. yigilia. — 2. C. Ausculfum. ~ 3. C. et manque. — 4. C. sed se 
a\i lieu de scilicet. —5. C. feodium. — 6. C. reddi vendam. — 7. C. 
quicumque. — 8. C. venderentur. — 9. C. petiit tune. — 10. C. Duran- 
nus Mensura Pralum (nom propre). — il. C.additis. — 12. C. Alduino. 
— 13. C. quod domnus. — 14. C. alnas. — 15. C. Parteniaco. 

CXVI 

Vers 10S3. — Don de Talleu d'Aujac et vente à Tabbaye de terres, 
prés et vignes, au prix de 3 livres 15 sols, par Umberge, Guillaume et 
Arnauld, ses frères. — Cari, orig,, fol. 39 verso, — C. i, LXIll, p, 409, 

Carta de Oxiaco. 

Omnis homo, dura vivit, débet procurare quomodo possit* 
regnare cum Christo in aelerna patria. Propter quod ego, 
Humberga^, et frater meus Vuillelmus^ donavimus sancto 
Joanni Baptist» nostrurn alaudum^ de Oxiaco, ac pariter 
vendidimus quidquid illic habebamus, de terris, pratis et vi- 
neis, accipientes propter haec quatuor libras et quindecim 
solidos a domino ^ monacho Andréa, monacho. Sed sciendum 
quod ego, Humberga ^, emeram a fratre meo Arnaldo, ante- 
quam ille feret'' monachus, suam partem praedicti alaudii ^ 
quam donavit^ atque vendidit, sicut alteram meam partem, 
sancto Joanni. Deinde vero, ego Humberga *o, cum fratre 
meo Vuillelmo'^, posui hanc cartam super altare sancti 
Joannis, videntes domino ^^ Andréa, monacho, Gireberlo^^ 
Caroiiello, atque Rainardo*^, filiolo. S. Humberga ^^ S. Vuil- 
lelmi*^. S. Rainaldi. 

1. c. cum Christo Domino regnare. — 2. C. Unberga. — 3. C. Willel- 
mus. — 4. C. alodium. — 5. C. domno Andréa monacho» — 6. C. Um- 
berga. — 7. C. fieret. — 8. C. alodii. — 9. C. donavi ac vendidi. -- 10. 
C. Unberga. — 11. C. Willelmo. — 12. C. domno. — 13. C. Girberto. — 
14. C. Rainaldo. — 15. Unberge. — 16. Willelmi. 



— 151 — 

CXVII 

Vers 4079-4080, — Don de maisons, jardins, terres, serfs, et de la 
moitié de la terre de Talleu de La Vergne (a), libre et nette de tous de- 
voirs et charges, fait à Tabbaye par Hélie Hufus^ Bigourdane, sa femme, 
Achard et Goscelmus, ses enfants. — Cart. orig., fol. 39 verso. — C. 
l. LXII, p. 677. 

Carta Heliae Rufi. 

Ego, HeliasRufi*, in Dei nomine, cum uxore mea Biguor- 
dana, atque meis fiiiis Âchardo et Gosselmo^, dedimus sanlo 
Joanni Baptistae de terra Yiriderie, habilatioiies, ubicunque 
sint faclae, in nostra parle Viridariae ^ totas libéras haberein- 
dominicatu domos, similiter horlos et areas et rusticos et to- 
tum medietatem terrœ nostri alaudii^ipsius VirideriaB,alque 
dimidium massum Angelberti^ Losencii, scilicet habilatio- 
nes, domos, hortos, areas et rusticos, potum^ liberum an- 
nuimus in suo dominio sicut Viridaria'^. Gonccssimus etiam 
ut quicunque habeat de nobis (oedium, in hoc ipso alaudio^ 
si voluerit vendere aut donare sancto Joanni, faciat, sine ulla 
contradictione. Hoc donum authorisatum est, audiente Be- 
raldo Sylvano^ et Guillelmo Crespa sancto^^ et christiano ''. 

i. c. Rufus. — 2. ou Gosselino. C. Gauscelmo. — 3. C. Viriderie. 
— 4. C. alodii. — 5. C. Engelberti Lo'sentii, sed habitationes. — 6. to- 
tum. C. totum. — 7. C. Virideria. — 8. C. alodio. — 9. C. Silvano. — 
10. C. Crêpa sancto. — il. ou Christiano. 

CXVIII 

Vers 4084. — Bertrand Balbus et Aldeberge, sa femme, donnent à 
Tabbaye six sestérées de terre non loin de Téglise d'Aujac. — Cart. 
orig., fol. 39 verso — C. t. LXIH, p. 139. 

Carta Bertranni Balbi. 

Bertrannus Balbus et Aldeberga, uxor ejus, dederunt Deo 
et sanctae Marias sanctoque Joanni Baptistae necnon santo 

(a) Commune d'Aujac, canton de Saint-Hilaire, ou La Verdinièrc, com- 
mune de Saint-Pierre de Juillers ? 



— 152 — 

Reverenlio, sex sexleriatas terrae, non loge ab eclesia de 
Oxiaco. Et tamen acceperunl propler hoc undecim solidos. 
Quod donum annuit idem Bertrannus, accepta socielate, in 
capitulo, et posuit c^rtam, facto signo suo, super altare 
sancti Joannis Baptistœ, testibus istis Martino, presbitero, 
Petro, monacho, Geraldo Furcaldo^ 

1 . C. Fulehardo. 

CXIX 

Vers 4093. — Bigourdane, femme d'Hélie Bu fus, Achard de Born, 
Hélie de Richemont, Jousseaume Donatus ou d'Aunay, et Ostende, ses 
fils, ayant revendiqué la donation du lieu dit Les Fra^nées (a) faite à 
l'abbaye par Auxende de Richemont, mère de Bigourdane et aïeule des 
autres, abandonnèrent leurs prétentions et ratifièrent la donation. — 
Cart. orig,, fol, 40 rerto. — Ci LXllly p. 289. 

Garta de Hasneia^ 

Bigordana, uxor Heliae Ruf], cum filiis suis, Âchardo de 
Borno, Helia de Ricomonte-, Josselmo^ Donnato et Osten- 
do, calumniabatur^ nobis Frasneiam quam vendideralsimnl- 
que donaverat, pro anima suaOccendi de Ricomonte ^ mater 
scilicet Bigordanee et avia praedictorum. Sed postea guerpi- 
verunt calumniam sancto Joanni ejusque monachis et si 
rectum inibi habebant, donaverunt, in manu Bernardi, mo- 
nachi, atque Fulcadi^ monachi, per quoddam pergamcnum. 
Archardus'' quidcm de Borno et Josselmus^ Donatus et He- 
lias de Ricomonte^, fecerunt hoc, videntibus pariterquo au- 
dientibus Airaido de Sancto Juh'ano et Arnaido Andréa. Ma- 
ter vero Burgordana *^ ejusque filius Ostendus, audientibus 
his Guillelmo*^ Vigcrio atque Beraldo Sylvano^-. At Bigor- 
dana fecit hoc proprie pro anima sua et pro suis parentibus. 
Filii autem habuerint septem libras obolorum et decim ^^ 
solidos de pecunia Sancti Joannis. 

i. c. Frasneia. — 2. C. Richomonte. — 3. C. Joscelmo Donalo. (Peut- 
être : d'Onaio ?). — 4. C. calumniabantur. — 5. C Auxendis de Richo- 



(a) Lieu dit de la commune d'Aujac. 



— 153 — 

monte. — 6. C. Folcaldi. — 7. C. Achardas. — 8. C. Jocelmus. — 9. C. 
Richomonte. — 10. C. Bigordana. — U.C. Willelmo. — 12. C. Silvano, 
13. C. X. 



cxx 

Vers 4099 {4 096" 11 02). — Achard de Born, voulant faire le voyage de 
Jérusalem, fait don à Tabbé Ansculfe, du consentement d^Ostende, son 
frère, de Bigourdane, sa mère, et de Bigourdane, sa sœur, de toutes les 
habitations qu'ils avaient dans la foret de La Vergne, des jardins, des 
aires et de tout le bois nécessaire à Tabbaye. — Car/, orig., fol. 40 
reclo. — C. t. LXIIIj p. 443. 

Caria Achardi de Borno de la forest apud Virideriam ^ 
In nomine sanctae et individuae Trinitalis, Achardus de 
Borno concessit Deo sancfoque Joanni, in nostro capitulo, 
pro ducentîs solidis quos debebat sibi, dudum accommoda- 
lis, cum pararet ire in Hierusalem 2, ac pariler donavil, pro 
salule sua, el parentum suonim, annuente fralre suo Os- 
lendo, habilaliones omnes in foresla, horlos ^ et areas, et 
quidquid unquam necessarium erit sumere de ipsa foresla, 
in opus sive utililalem habilanlium in ea, exepto quod ven- 
dere non eis permissum est. Dédit eliam de teiTa quae foris 
est pertinens, ad fores lantum ^ quidquid in dominio ha- 
bebat, scilicel lerragium. Sed et hoc tune statuit ut praepo- 
silus suus sdepedictae (orestiae faceret fiduciam sancto Joanni, 
ut fidelis esset in bis quae sunt ibidem monachorum, nec 
maie tractaret res eorum. Et de rusliciis statutum est, ut 
ante monachum jusliciarentur. Bigordana vero, mater 
Achardi, cum sua filia, nomine Bigordana, annuit donum 
islud. Ut autem firmaretur, ex loto, Achardus unacuin fralre 
suo, Oslendo, pargamenum suis crucibus insignitum super 
altare sancli Joannis. Testibus his qui infrascripti sunt, cum 
aliis pluribus, domno Ansculpho ^ abbate, Petro priore, 
Conslanlino, Ârbario ^ el Alboino. S. Achardi de Borno. 

(a) La Vergne, commune d^Aujac, ou La Verdinière, commune de 
Saint-Pierre de Juillers. 



— 154 — 

Hi sunt testes Americus ^ Pelet, Bernardus Roscellus ^, Jor- 
danus Lechet ^. S. Ostendi. 

4. C. Virderiam. — 2. C. Jérusalem. — 3. C. ortos. — 4. C. forestam 
au lieude/bre« tantum. — 5. C. Ansculfo. — 6. C. Armario. — 7. C, 
Aimericus. — 8. C. Rossellus. — 9. C. Lèche. 

CXXI 

Vers 1078-1079 (4060-1091). — Restitution et confirmation du don 
de la terre de La Vergne (a) à l'abbé Eudes par Mainard de Born et Abe- 
line, sa femme, en présence de Geofîroi de Boutteville^ Ramnulfe et 
GeofTroi de Dozaco. — Cart.orig,^ fol. 40 verso. — C. l, LXII, p. 637, 

Carta Mainardi de Borno de Verderia. 

Ego Mainardus de Borno, cum uxore mea Abelina, pro sa- 
lute aniraaruni nostrarum, reddimus et dévote concedimus 
Deo et sanclo Joanni Baptislae majorem parlem illarum re- 
rum quas super nos apud Verderiam proclamabant. Conside- 
ravimus quippe quia * in injuste decessores nostri eis ab- 
stuleranl, et reddimus illis hortos ^ et domos et areas to- 
tum libère, licet ipsi adhuc quaedam in eadem terra procla- 
ment. Verumtamen de benedictione sancti Joanriis unum 
equum ab Alboino, monacho, accepi, et uxor mea, Abelina, 
quinque solidos. Hanc donationem in capitulo solemniter 
feci, in manu Odonis, abbatis, sub testibus idoneis, Gofredo 
de Botavilla et Vuillelmo ^ Ramnulfi. Ubi vero uxor mea 
Abelina concessit, testes fuerunt quamplures, Gofredus ^ de 
Dosaco, Vuillelmus Rodberti, presbiter, Petrus de Peilam ^. 
Per quandam corrigiam fecerunt donum, Mainardus et uxor 
ejus Abelina. S. Mainardi de Borno. 

1. c. quod injuste decessores nostri. — 2. C. ortos. — 3. C. Willelmo. 
— 4. C. Gaufredusde Dozaco, Willelmus Rolberti. — 5. C. Peillam. 



(a) Ou La Verdinière. Voir chartes précédentes. 



— 155 — 

CXXII 

Vers 1079-1080. — Don de maisons, habitalions, terres, jardins et 
serfs, plus la moitié de Talleu de la terre de La Vergne ou La Verdinière(a), 
libres et francs de tous deroirs et coutumes, par Mainard dit Aculeus, 
Abeline, sa sœur, Arsende, sa mère, Itier et Bœuf, ses oncles, en pré- 
sence de Béraud Silvain, Pierre de Bom et autres. — C^rt. orig,, foL 
ÂO verso. — C. t LXII,p.679. 

Carta VirederiaB *. 

Ego, Mainardus Aculeus, el soror mea Âbelina, in Dei no- 
mine, dedimus santo Joanni Baptistœ, de terra Virideriae, ha- 
bitationes ubicunque sint factae, in nostra parte Yirideriœ^ 
totas libéras habere in dominio, domos quoque, hortos, areas 
et rusticos, et totara medielatem terrae nostri alaudii * ipsius 
Yerderiœ, atque similiter medietatem massi Rotberti Gua- 
ranni. Scilicet^ habitationes ipsius massi, domos, hortos, 
areas et rusticos, totum liberum annuimus in suo dominio 
sicut de Ycrdcria. Concessimus etiam ut quicumque habeat 
de nobis foediura in hoc ipso alodio, si voluerit vendere aut 
donare sancto Joanni, faciat, sine ulla contradictione. Ite- 
rum ego Mainardus et mater mea Attendis, Iterius et Bos, 
avunculi mei, annuimus medietatem décime tectorum^ de 
illa parte quam habemus. Vîdente Beraido Silvano et Petro 
de Borno et Achardo, preposito, atque Geraldo Potino et 
Gileberto ^ Garonello. Fecit Mainardus donum supradictum 
super altare sancti Johannis Baptistœ, Girardus Bucardus^ 
quoque et uxor sua, et filii ejus, illam partem quam habent 
in terra Virderie, concesserunt sancto Joanni, conventione 
quam^ Mainardus, et^ in manu Beneventi, monachi, aucto- 
rizatum est donum Abelinse^ ad^^ Talleburgum, audientibus 
Aicho et Giraldo ^^ Mucardo. S. Mainardi. S. AbelinaB^. 

i. c. Virderie. — 2. C. alodii. — 3. C. sed. — 4. C. teitorum. — 
5. C. Girberto. — 6. C. Mucardus. — 7. C. quo. — 8. C. et manque. — 
9. C. Abeline. — 10. C. ab. — il. C. Geraldo. 

(a) Voir chartes précédentes. 



— 156 - 

CXXIII 

Ven 4080 (1066-1083) — Don deTéglise de Sa in U G roux (Charente) 
avec toutes ses appartenances à Tabbé Eudes, par Landricus^ Airalduê, 
Arnaldus et Bernard, ses frères. — Cart. orig., fol, 40 verso, — C. 
i. LXIII, p. 29. 

Garta eclesiae sancti Gradulphi ^ 

Dux caelestis et omnium Dominus fatetur se recipere quid- 
quid boni fecerimuspro ejus amore. Propter quod, ego, Lan- 
dricus Airaldus, annuentibus fratribus meis Arnaido et Ber- 
nardo, dono sanclae Dei genelricis Mariae sanctoque Joanni 
Baplistae necnon sancto Reverentio, eclesiam sancli Gradul- 
phi ^ cum veleribus exarlisiis ^ de bosco communali, addita 
magna parle ipsius sylvae, secundum quod precalcatio facta 
est, laici^ facti sunt in arboribus. In prœsentia domini^ 
Oddonis, abbatis, judicante me, ac fralribus meis videnti- 
bus istis, Fulcaido de Chinchinnaco^ Gireberto^ Caronello, 
Fulcherio Rodberto'^. Concessil^ etiara, unacum fratribus 
meis, sanctis jam nominatis, intra sylvam quam retinera- 
mus ^ nostro usui, domos ubicunque voluerint eas edificare 
sancti Joannis rustici, hortosque el areas placcationes ^^, 
nullam illic retinentes^^ cosdumam, neque in supradicto 
dono. Habuimus lamen ego et Airaldus ^*, unam mulam, 
dante abbate, Bernardusque decem solidos. Haec annuit 
Iterius de Villa Boen, cujus alaudium ^^ est, Aldebertus 
quoque de Planis Comis ^^ de quo teneo boscum praediclum 
qui et habuit decem solidos. Temporibus Philippi, régis, 
Vuillelmi*^ Aquilanorum ducis, domini^^ Bossonis, Santo- 
nensis episcopi, donata ac concessa sunt ista. 

1. c. Gradulfi. — 2. G. exsartis. — 3. C. et laissi facti sunt. — 4. C. 
domni Odonis. — 5. C. Chichinnaco. — 6. G. Girberto. — 7. C. Rot- 
bertn. — 8. C. conoessi — 9. C. retinemus. — 10. G. plaxationes. — 
11. G. retinens. — 12. C. Arnaldus. — 13. G. alodium. — 14. G. Gaumis. 
— 15. G. Willelmi. — 16. G. domni Bosonis. 



— 157 — 

CXXIV 

Ver» 950. — Don fait par Amélie et Falcai, son fils, de la moitié de 
Téglise de Burie, d'une borderie et d'un bois dans un lieu appelé Cha- 
lou (a). — Cart, orig., fol. Ai recto. — C. L LXII, fol. 395. 

Garta eclesiœ ^ de Bureia. 

Dum unusquisque raortalis in hoc regitur fragili corpore, 
rébus sibi jure adquisitis taliler débet providere qualiter vi- 
lam aetemam possit percipere, et pœnas ultionis ^, magni 
judicii die, mereatur evadere. Quapropter ego, in Dei no- 
roine, Amelia et filius meus Falcus, traclantus ^ de Dei ti- 
moré et seterna ^ retributione, tradidimus bas res quas no- 
bis, jure heredilario, possidere videntur, Deo et sancto Joan- 
ni ^ Baplistae sanctoque Reverentio, confessore ^ abque ab- 
bali sive monachis ibi famulanlibus; videlicet mediatem de 
eclesia ^ de Bureia, et, in alio loco, ad Catannria ^, una 
burderia cum boxum ^. Ego Âmelia et filius meus banc car- 
tulam constituimus pro remedio animarum nostrarum vel 
parentum nostrorum. Et si quis calumniator *® surrexerit, 
ex nobis ipsis, aut ulla persona intromissa fuerit qui banc 
cartam inquietare vel promovere voluerit, solidos mille de 
auro coaclus exsolvat, et iram Dei omnipotentis et omnium 
sanctorum incurrat, et cum Datan et Âbiron ^^ et Juda, 
traditore, maledictionem Dei percipiant in saecula *^ saeculo- 
rum. S. Ameliae ^^ et Falsi, filius ejus, qui banc cartam fieri 
constituerunt. S. Amalgerii et Bernardi, fralris sui. 

I. c. ecclesiae. — 2. C. penas. — 3. C. tractantes. — 4. C. elerna. — 
5. C. Johanni. — 6. C. confessori. — 7. C. ecclesia. — 8. C. Catonaria, I. 
— 9. C boscum. — 40. C. calumpniator. — 11. C. Abiran. — 12. C. se- 
cula seculorum. — 13. C. Amélie et Falci, filii. 



(a) Le Bois, le Puy et le champ Chatou, commune de Burie. 



— 158 — 

C3QCV 

Vers 1079 (4060-4091). — Don de maisons, (erres et jardins, sis ad 
Fonlem Boschusam (a), à Tabbé Eudes, par Goscelin, conûrmé par 
Hélie Ru fus et Bigourdane, sa femme, et ses fils, et en outre par Al- 
debert de Planis Caumis, Pétronille, sa femme, et Pierre, leur fils, qui 
tenaient eux-mêmes lesdites choses concédées en fief par Hélie Bufus. 
— Cart, orig,, fol. 44 verso. — G. L LJUI, p. 671. 

Garta Josselini ^ de masso qui est ad Fontem Roslusa ^. 

Ego, Gosselimus '\ in Dei nomine, donavi santo Joanni 
Baplislae, de uno masso medielalem, quod est a Fontem Ros- 
chusam. Habilationes autem que (uerunt ^ facla}, in toto 
masso, ad domos, ad areas, ad liortos 5, concessi sanclo 
Joanni habere in dominicalum. Et accepi a domno Bene- 
vento, monacho, tunicam, camisiam, caligas, sotulares. Ân- 
nueruntque Helias Rufus, et Bigordana, uxor ejus, cum filiis 
suis in quorum alaudio ^ est. Sed et Aldebertus de Planis 
Gaumis annuit, qui tenebat ipsum massum de supradicto 
Helia et de quo ego habebam ; deditque Beneventus, mo- 
nachus, ipsi Aldeberto, duodecim solidos, ejusque uxori Pe- 
tronillae, quinque solidos, propter ea quia annuerit unacum 
filio suo Petro, videntibus istis authoritatem Geraldo, pres- 
bitero, Garnaldo, milite. Ego vero feci prius donum in manu 
domini "^ Oddonis, abbatis.Postea imposui super altaresancti 
Joannis hanc cartam,vidente Aldiero ®, monacho, Benevento, 
monacho, Alchardo ^ de Luxiacho, Petro Bonneto *®. Tempo- 
ribus Philippi, régis, ac domini Bossonis *\ Sanlonensis epis- 
copi, dominique ^^ Guidonis, Pictavensis comitis. 

4 . G. Goscelini. — 2. C. Roscusa. — 3. G. Goscelinus. — 4. G. fue- 
rint. — 5. G. ortos. — 6. G. alodio. — 7. G. domni Odonis. — 8. G. Al- 
dierio. — 9. G. Achardo de Luxiaco. — 10. G. Boneto. — 11. G. domni 
Bosonis, Sanctonensis. — 12. G. domnique Widonis. 



(a) II y a à Burie L^Ouche à Rousset et les Sept-Fonds. 



— 159 — 

CXXVI 

Vers i080, — Don d'une moitié de Talleu du Puy-Richou (a) fait à 
Tabbaye par Pétronille, pour Tâme d'Aldebert de Planis CalmiSj son 
mari, et à la prière de ce dernier. Ce don fut confirmé par Foucber de 
DuziacOy Amélie, sa femme, Âschon et Jammon, leurs fils, qui y ajou- 
tèrent Tautre moitié dudit mont. — Cart, orig,, fol. â4 verso, — C 
I. LXm, p. 34, 

Carta Petronillae de alaudio de Richechoe. 

Nolum sit tam presentibus quam futuris, quod Petronilla, 
rogala a suo marito Âlldeberlo de Planis Calmis, donavit 
Deo et sancto Joanni, suisque monachis, totam suam partem 
alaudii ^ quam habebat in Podio Richechoue^, id est media- 
tatem ^ ipsius podii, pro anima jamdicti domini sui, pro sua 
quoque, necnon pro animabus filiorum suorum ac omnium 
parentum. Hujus doni sunt testes Rainaldus, monachus, 
Marlinus, monachus, Geraldus presbiter, Humbertus, Lan- 
dricus, Âiraldus, Sequinus^ Mainardus, Guillelmus^ Palu- 
dellus; deinde alii muiti, Fulcherius autem de Duziaco, cum 
uxore sua, Amelia, concedentibùs filiis suis, Âscone ^ et Jara- 
mone, vendideruni pariterque donaverunt propter suas ani- 
mas, alteram medietatem praefati montis, acciperuntque ^ 
inde unura caballum et decem solidos a supraposito Rai- 
naldo, monacho, scilicet Fulcherius et mulier sua, cujus erat 
alaudium ^. Cujus rei testes sunt, Geraldus, presbiter, Hum- 
bertus Joannes, cognomine Infantulus, necnon alii plures. 

\, C. alodii. — 2. C. Richechoe. — 3. C. medietatem. — 4. C. Segui- 
nus. — 5. C. Willelmus. — 6. C. Aschone. — 7. C. acceperuntque. ^ 
8. C. alodium. 



(a) Richou (carte du ministère de Tintérieur); Chez- Richou (cadastre), 
commune de Burie. 



— 160 — 



CXXVII 



Ver» 4080 (4066-4083), — Don de Téglise de Saiot-Groux (Cha- 
rente), avec toutes ses appartenaDces, à Tabbé Eudes, par Landricus^ 
AiralduSy Araldus et Bernard , ses frères. — Cart. oriff.^ fol, 44 verso. 
— C. t. LXIII, p. 33. 

Carta Landrici Âiraldi. 

Dum ^ celestis el omnium Dominus fatetur se recipere 
quidquid, pro ejus amore, tribuilur suis. Propter quod, ego, 
Landricus, cum fratribus meis, Arnaldo el Beraido ^, qui 
cognominamur pariter Ârnaldus^, damus sancto Joanni 
Baptistae de bosco* communali velerum^ essarlum, collecta 
eclesia Sancti Gradulphi^, intra et data, addimus quoque 
huic dono magnam partem reliquie '^ sylvœ, secundum quod 
domnus Oddo, abbns, fecit prœcalcationem, indicantibus 
Dobis, me scilicet Landrico et Ârnaldo, ex concessu fratris 
nostri Bernardi. Hujus rei testes sunt, Girebertus ^ Caro- 
nellus et Fulcaudus de Chichinaco^ quia interfuerunt 
quando praecalcatio facta est. Praeler hoc, damus nos praedicti 
jam fratres, monachi *^ jam norainati sancti, intra sylvam 
quam retinemus nostro usui, ubicumque voluerit ^* habitare 
rustici, mansiones quas eligerit ^^ ad aedificandum domos, 
hortosque ^^ et areas, ita ut dicanlur rustici Sancti Joannis 
et sint. Annuit autem ista Aldebertius ^* de Palla, de quo 
isti très prescripti tenent sylvam saepedictam, et Petronilla, 
sua uxor, et Ilerius de Villa Boen, cujus alaudium *^est. Sed 
et Vuillelmus *^ de Lineriis, habens de me mediatem de Ve- 
teri Viverello, partitus est illam, per médium, monachis 
praecursoris Christi, pro remedio animag suae, ex mea vo- 
luntate ; nam et dari feci, vidente Humbcrlo *^ de Peilla ; 
alteram quoque medietatem Veteris Viverellivendiditeisdera 
monachis dimidiam Jordanus, per consensum suse conjugis 
Rixendis, meo nutu et fratrum meorum, (aciente^^ Guillelmo 
Paluello ad quem terra pertinebat, quia^^ de illo eam tene- 
bam et Jordanus de me. Et ego testis sum quia ille annuit. Ad- 



— 161 — 

fui enim. Annuit etiam Âimericus Raimundus, teste Gile- 
berlo*® Caroncllo. Inter Willelmum vero de Lineriis et Jor- 
danum dederunl santo Joanni dimidium censum de eclesia 
sancti Bricoii ^*, scilicet sex denarios qui inde exiebant eis, 
siugulis annis. Similiter Landricus Airaldus et fratres ejus 
alteram medielatem dederuut, scilicet sex alios. Ânnuerunt- 
que simul Vuillelmus^^ de Lineriis et Jordanus, ut ubicunque 
habitent rustici, in terra quam sibi relinent Veleri de Vive- 
rello *^,donius eorum, horti -^ et areae sunt ^^ Sancti Joannis. 

1. C. Dux. — 2. C. Bernardo. — 3. C. Airaldus. — 4. C. Boscho. — 
5, C. ▼elerem. — 6. C. Gradulfi. — 7. C. relique. — 8. C. Girbertus. — 
9. C. Chichiniaco. — 10. C. monachis. — il. C. voluerint. — 12. C. 
eligent. — 13. C. oriosque eorum. — 14. C. Aldebertus de Peilla (alias 
de Plaais Calmis vel Caumis). — 15. C. alodium. — 16. C. Willelmus. 
17. C. Huncbcrio. — 18. C. favente Willelmo. — 19. C. quod. — 20. C. 
Girberto. — 21. C. Brictii. — 22. C. Willelmus. — 23. C. de Veleri 
Mvîrello. — 24. C. orti. — 25. C. sint. 

CXXVIII 

Vers 4086, le jour de l'Ascension (1060-1094), — Don de tout le bois 
nécessaire pour les constructions à faire à Tabbaye, par Landricus, 
AirMus, Arnaldus AirMusei Garnaldus de Richemont, à prendre dans 
le bois commun. — CarL orig., foL 42 reclo, — C. t. LXIII, p, 401 , 

Carta de Bosco ^ 

In Dei nomine, Landricus Airaldus et Arnaldus Airaldus 
et Garnaldus de Richemonte donnaverunt sancto Joanni et 
monachis ejus, pro parentibus suis et pro seipsis, in capitulo, 
die Ascensionis Domini, quidquid unquam necessaiium erit 
de Bosco comniuni, tam ad domos faciendos * quam ad reli- 
qua omnia intra muros et ^ clausulam foi^sati, quod est ex 
parte salae comitis, et quantum opus fuerit ad faciendam 
eclesiam de Brolio Morini et ad donum ^ monachi. Fecerunt 
autem hoc donum in capitulo, pi^sente convenlu fratrum, 
in manu domini^ Oddonis, abbalis, teslibus his, Ansculpho^ 
priore, Andréa, monacho, Aldiero^, armario, Pelro, mona- 
cho, Stephanno Magalanno, Bernardo de Melessio ®, Geraldo 

Archives, xxx. It 



— 162 — 

Polino, Wilberlo. Ac deinde imposuenint hanc cartam super 
allare sancti Joannis, in proesenlia monachorum Gonstantini, 
armarii monachi, et Rainaldi Boniti, inonachi ; et laicorum, 
Rainaldi de Melessio^ et Gosleni, aliorumque multorum. 
Gesta haec sunt temporibus Philippi, régis Franciae, Vuido- 
nis ^, ducis Aquilaniae. S. Landrici Airaldi, qui habuit, pro 
hoc dono, quindecim solidos. S. Arnaldi Airaldi, qui habuit, 
pro hoc dono, viginli solidos. S. Warnaldi de Richemonte, 
qui habuit, pro hoc dono, quindecim solidos. 

1. C. de Bosco communi. — 2. C. faciendas. — 3. C. et intra clausu- 
ram. — 4. C. domum. — 5. C. domni. — 6. C. Ansculfo — 7. C. Al- 
dierio. — 8. C. Melelio. — 9. C. Widonis. 

CXXIX 

Vers 4400. — Don fait à Tabbaye, le jour de TAscension, ea présence 
de Tabbé Ansculfe, de la moitié de Téglise de Burie, de la moitié du ci- 
metière et de la dime, par Emenon de Cosniaco (Cognac?), parVenetia, 
sa femme, Foucher, Guillaume et Wardrad, leurs fils. Ce dernier avait 
déjà conGrmé ce don à Mirambeau — Cari, orig,, foL 42 verso. — C, 
t. LXIII, p. 485. 

Garta eclesiae de Buriaco. 

Notum sit presentibus et posteris nostris quod Emeno de 
Gosniaco donavil Deo et sancto Joanni, in capitulo, die As- 
censionis Domini, praesente domino ^ Ansculpho ^, abbate 
fratrumque conventu, medietalem eclesiae de Burriaco ^,et 
medietatem cimilerii, medietatem quoque tertii ^ de décima, 
annuentibus filiis ejus parilerque dantibus Fulcherio et Vuil- 
lelmo ^. Tertius ^ namque filius ejus, nomine Vardradus ''y 
annuerat jam apud Mirambellum ^ et fecerat donum per 
unam corrigiam, in manu Andreœ, monachi, vidente Ricardo 
et Vardrado de Bulleus ®, idoneis testibus. Hanc donationem 
annuit Venetia, uxor praefati Aimenonis *^ atque unacum 
viro suo et filiis, Fulcherio, Vuillelmo **, posuit cartam su- 
per altare sancti Joannis, in praesen lia supradictorum testium, 
domni Pétri, prioris, Vuillelmi '^^ monachi *^, Andreae, mo- 



— 163 — 

nachiy et plurimorum aliorum, tam monachorum quam lai- 
corum. 

t. C. domno. — 2. C. Ânsculfo. — 3. C. Buriaca. — 4. C. tercii. — 
5. G. Willelmo. — 6. C. Tercius. — 7. C. Wardradus. — 8. C. Mirem- 
bellum. — 9. C. Wardrado de Bullens. — iO. C. Emenonis. — 41. C. 
Willelmo. — 12. C. Wiiielmi. — 13. C. Rotberli, monachi. 

cxxx 

Vers lOiîi. — Don de la lerre de Cherbonnières avecrégUse, les prés, 
vignes, moulins, vergers, maisons, courtillages, bois, terres et pacages, 
à Tezeeption de deux ménils. Ce don estfaitàTabbéAlduiaparunedame 
de haut parage appelée Gélie et conûrmé par Guillaume, comte de Poi- 
tiers, Cadelon, vicomte d'Aunay, Amélie, sa femme, et autres. — Cart, 
orig., fol. 42 verso. — A. fol, 13. — C. t. LXII, p, 5/7. 

Garta Geliae de alaudio ^ quod vocilatur Garbonerias qui 
est situs in pago Santonico ^. 

In nominc sanctae Trinitatis ^ individuaeque unilatis, ego, 
in Dei nomine, Gelia, famula Ghristi, tractavi, de Dei timoré, 
et aeterna retributione, ut mihi pius Dominus, in ultimo 
magni judicii die, veniam tribuere dignetur. Idcirco ut alau- 
dura ^ ineum quae est sytus in pago Santonico ^, quae est ^ 
jure hereditario palris meicvenerunt, ad monasterium sancti 
Joannis "^ Baptistœ Ingeriacensis, necnon sancti Reverentii, 
confessons, dare deberem. Quod et omnimodo mihi placuit 
fecisse. Guidam servo Dei, nomine Liduino ^, abbate, cum 
caeteris fratribus in cœnobio conslitutos regulariter, Deo au- 
xilianle, ibi servientos ®, pix) remedium c.nimae meae seu 
patris mei sive matris meae necnon domini, Vuillelmi *^, co- 
mitis praecellentissimi, per praeceplum nostrae regalitatis con- 
ferre dignaremur. Unde nostrae altitudinis decretum fieri, ad 
memoratum locum ibi *^ caput almi Joannes *^ requiescit, 
dare praeeipimus, per quod mereamur vitam aeternam perci- 
pere cum omnibus sanctis. Estautem supradiclus alaudus *^ 
vocabulum Garbonerius, cum eclesia, cum pratis, vineis, fa- 
rinariis, viridigariis, masnillis *^, curtiferis, sjivis, terris, pas- 



— 164 — 

cuis adjacentiis *^ cullum et incultum, quaBsitum et*^ adin- 
quirendum, exeplo masnillos *^ duos, unus villa vocatur 
Itfammana et alius villa Aurica *^. S. Geliœ, qui hanc dona- 
tionem fecil. S. Vuillelmi *^, comilis. S. Kadelonis, viceco- 
mitis. S. Ameliae, uxoris suœ. S. Josselini '^ S. Gofredi ^^ 
S. Alduini, abbatis. S. Josberti. S. Laetardi. S. Mainardi. S. 
Vuillelmi *^, vicecomitis. S. Arnaldi, filii Eblouis ^^. S. Adai- 
mari '^ Caput de Lupo. 

4. C. alodio. — 2. C. Saoctonico. — 3, A. C. et. — 4. A. C. alodum 

— 5. A. C. Sanctonico. — 6. C. ex. — 7. A. Johannis. — 8 A. C. llduino. 

— 9. C. servieotes. — 10. A C. Willelmi. — U.C. ubi. — 12. C. Johan- 
nis. — 13. A. alodus. — 14. A. C. maisailis. — 15. A. C. abjacentiis. — 
16. C. vel. — 17. A. maniolos. — 18. A. C. Orica. — 19. A. C. Willelmi. 

— 20. A. C. Joscelini. — 21. A. Gaufredi. C. Gausfredi. — 22. A. C. 
Ebonis. — 23. A. C. Ademari. 

CXXXI 

Vers 408f .-^ Don par Gérald de Jonzac, en gage, de son alleu de Cher- 
bonnières pour Tespace de cinq années et pour le prix de 200 sols de 
rente annuelle. — Car^ orig.^ fol. 42 verso ^ ou 43 recto, (La mention 
en est brûlée). — C. t. LXIII, p. 75. 

Caria Geraldi de Joenzaco ^ de alaudio de Carboneriis. 

Nolum sit omnibus quod Geraldus de Joenziaco dédit, in 
vadimonium, sanclo Joanni et monachis ejus, aiaudium ^ 
quod est ad Carbonarias, usque ad quinque annos, pro du- 
centis solidis de denariis integris, tali convenienlia ut fruc- 
tus usuarius ejusdem alaudi ^ sit sancti Joannis per eosdem 
quinque annos, etiamsi redimeret primo anno. Et quod non 
redimat in propria pecunia, necnon quod ab omni calum- 
nia liberet, si forte exsurgat; annuens, in capilulo, praefa- 
tum aiaudium ^ esse sancto Joanni, post mortem suam, data 
societate fratrum patri suo et matri, ac sibi; in^ ultimum, 
fide sua promittens,in manu Geraldi Caronelli, se observare 
omnia, sicut prœdicta- sunt. Audiente, Ansculpho ^ priore, 
cum conventu, et Bernardo de Melessio ^, Vuillelmo de Bro- 



— 165 — 

lio, Geraido Karonello, aut Rodberto ^ Garna, Ramnulfo de 
Gorseliis^ elmultis aliis.Et cum Fecisset indedonum per quod- 
dam pargamenum, manu scilicet prions ÂDSCulphi ^, in ca- 
pitulo, coram praefatis leslibus, posuit super altare sancti 
Joannis, subposita cruce facta. Tempore Philippi, régis Fran- 
ciae, Widonis, ducis Âquilaniae, dejecto Bo^sone *^ de epis- 
copatu urbis Santonicas. S. Geraldi. 

1. C. de Joeozaco de alodio. — 2. C. alodium. — 3. C. alodii. — 4. C. 
ad. — 5. C. Ansculfo.— 6. Meletio,WilIelmo. — 7. C. Rotberto. — 8. C. 
Corcelliis. — 9. C. Ansculfi. — 10. C. Bosone. 

CXXXII 

Vers 4059 {4 060- U 08). — Kalon, fils de Fouchier, da château de 
Jonzac, Arnauld, cousin de Kaloo, et ses fils Héboa et Guillaume 
cèdent à Tabbaye la moitié des droits de Téglise, la moitié des dîmes de 
toute espèce, et enfin la moitié de tout ce qu*ils possèdent dans leur 
alleu de Cherbonnières. Adémar Qui ne rit, Sénégonde, sa sœur, aban- 
donnent également leurs droits et possessions sis au même lieu. Ces 
dons sont souscrits par Guillaume, vicomte d'Aunay, Cadelon, son fils, 
et autres. — Cart orig., fol. A3 recto. — C. /. LXII, p. 585, 

Carta de Carboneriis. 

Procurandum est omni homini, dura vivit, ut per bona 
opéra, mereatur habere societatem eleclorum Dei, in cœlis*. 
Quapropter ego, Kalo, filius Fulchirii^ de castello Joenziaco, 
dono alrao praecursori Ghristi Joanni, servientibusque illi 
monachis, pro sainte animae meae, ac mei patris et matris, 
necnon pro remedio parenlum meorum, in alaudio^ quo 
vocamus Carbonarias, totam meam parfera eclesiae, fisci pres- 
bileralis, offerendae sepulturae, arbei^ationis qui \ ubicunque 
sit in jaradiclo alaudio 3, et lolara raeara parlera decimae de 
agnis, de lana, de porcellis, de vitulis, de lino, de canaba ^ 
Oraniaista concedo, ex inlegro, sanlo Joanni habere in pro- 
prio dorainicatu, sed et diraidietatera tolius alterius deciraœ 
eclesiae atque alaudi®, scilicet cultae lerrae et incultae, ter- 
ragii quoque, simulque vinearum ac pratorura. Haec orania 



— 166 — 

dono per médium supranominatis famulis Domini, ila ut ego 
et ipsi accipiamus aequales partes. Similiter donavit Ârnaldus, 
consanquineus meus, filiique sui, Helia^ et Vuillelmus, cum 
sua uxore, pro anima sua, suam partem eclesiae, fisci pres- 
biteralis, offerendae sepultui^, arbergationis, in totoalaudio^ 
minutasque décimas superius dictas. Cuncta haec caetera vero, 
id est decimam pertinentem ad eclesiam, alaudium ^ cul- 
tam terram veP incultam, vineas, prata, hœc cuncta, quan- 
tum ad se pertinebant, concessit sancto Joanni. Per médium, 
hoc paclo, et equaliter partiantur^^, inter se ac monachos, 
exepto massoGofredi^^ Giraldi, pro quo tamen pepigil tan- 
tumdem de alio alaudio ^ commutarc, si forte csset contra- 
rium, in aliquo arbergatione ^*. Adaimarus postea, cogno- 
mine Qui non ridet, authorisavit ^^ dimidietatem suae partis 
ipsius alaudii ^\ tali pactione, sancto Joanni, ut se, ab hoc 
saeculo assumpto, etiam altei am partem possideant monachi, 
quam sibi retinuit in vita. Senegundis vero, soror ejus, 
quidquid ibidem suum erat, totum beato Baplislœ Joanni 
atlribuit, dum adhuc viveret. Testes sunt horum omnium Vuil- 
lelmus'^, vicecomes, et filius ejus Kalo, Girebertus^^ Caro- 
nellus, Andréas Praetor^'^; et Vuillelmi vicecomitis S. ipsius 
filii Kalonis. Haec ita facta sunt, ut dixi, tempore Philippi, 
régis Francorum, Vuidonis^^ comitis Pictavorum, episcopi 
Santonicorum Arnulphi^^, Gofredi, Angeliacensis monacho- 
rum abbatis. 

1. C. celis. — 2. C. Fulcherii. — 3. C. alodio. — 4. C. qui manque. 

— 5. C. carirba ou canrba. — 6. C alodii. — 7. C. Hebo et WiUelmus. 

— 8. C. alodium. — 9. C. et. — 10. C. parciantur. — U.C. Goffredi Gi- 
rardi. — 12. C. arbergationi. — 13. C. auctorizavit. — 14. C. alodii. — 
15. C. Willelmus. — 16. C. Girbertus. — 17. C. Prator. S. Willelmi. — 
18. C. Widonis. — 19. C. Ramaulfi» Goffredi Angeliaciensium. 



i 



— 167 — 

CXXXIII 

Vers 1068 (4060-4094). - Doo par GeofTroi Isambert, Gautier et 
Aldierius^ ses fils, à Tabbé Eudes, de la moitié d'un alleu à Cherbon- 
nières. — Cart. orig.y fol. AS verso. — C. l. LXII, p. 643. 

Garta de Garboiieriis. 

In Dei nomine, Gofredus Ysembertus * et filii sui, Vual- 
lerius * atque Aldierius, donaverunt, per quoddam lignum, 
Deo, sanctoque Joanni, in alaudio ^ suo, dimidium jugerem 
teri*dB ad Garboneriis ^, in manu domni Oddonis^ abbatis; 
de quo etiam abbate eandem terram acceperunt foedalila- 
tem ^; tali modo, ut ibi ^ mansionem habentes nullum prê- 
ter monachum in facienda justitiae"^ recognoscant ; reddent 
tamen, unoquoque anno, duodecim denarios censium ^, fac- 
turi per omnia servitium sancli Joannis, quemadmodum 
facere consueveranl quod ^ cum apud memoralas Garbone- 
rias habitarent. Facla est autem haec donatio, testibus bis, 
Josberlo, monacho. Giraido *® Potino atque Geraldo Garo- 
nello et multis aliis. 

1. c. GofTredus Isembertus. — 2. C. Vaîterius. — 3 C. alodio. — 
4. C. Carbonerias. — 5. C. fedaliter. - 6. C. ibidem. — 7. C. juslicia. 
— 8. C. censum. — 9. C. quod manque. — 10. G. Geraldo. 

GXXXIV 

Vers 4097 (4096-4402). — Pierre Rufus, Goderan, son frère, et Guil- 
laume dit Miscens malum, se désistent entre les mains de Tabbé Ansculfe 
des prétentions qu'ils avaient sur le fief de Cherbonnières. — Cart.oriff., 
folio 44 reclo. — C t. LXIIIy p, 364, 

Garta de Garboneriis. 

Innotescimus cunctis fidelibusquod Petrus Rufus et frater 
ejus Goderannus et Guillelmus *, cognominatus Missens^ 
malum, reliquerunt Deo et nobis, in capitulo, per manum 
Ansculphi ^ abbatis^totam calumniam quam faciebant apud 
Garbonerias; foedium •* enim praepositale, hoc est redecima, 



— 168 — 

calumniabantur. Ilaque sine relractationc, istud annuentes, 
et praepositi eorum,Lataterlus^ Rufuset Gofredus ^ Totbadi, 
frater ejus, acceperunt de benediclionne'^ sancli Joannis 
sexaginla solidos et societatem fratrum. Hujus rei testes sunt, 
Ramnulfus Andréas, Josepli Arnaldus, fralres. Et isli in ca- 
lumnia erant Gonstantinus Morinus, Arnaldus Andreae, Lam- 
bertus Andréas, Bernardus Aleardi. 

i. C. Willelmus — 2. C Miscens malum. — 3. C. Ansculfî. — 4. C. 
fedium. — 5. C. Lambertus. — 6. C. Gaufredus Telbaldi. — 7. C. bcne- 
dictione. 

cxxxv 

Vers ^06â. — Guillaume, vicomte d'Âunay, Cadelon, son fils, Ram- 
iiulfe Rabiola et Maingod Rabiola contestaient à Tabbaye le droit de 
viguerie ou de justice sur Tnlleu de Gélie où est placé Cherbonnières. 
Ils transigèrent ensuite avec Tabbaye. — Cart. orig., foL 44 recto. — 
C. t LXII, p. 597. 

Carta de vicaria Carboneriis. 

Notum sit omnibus quod alaudium ^ Geliae, in quo est 
villa de Carboneriis, fuit quondam datum Deo et sancto Joan- 
ni. Quod cum monachi diu lenuissent et habuissent, insur- 
rexit vicecomes de Auniaco^ Vuillelmus et Kalo, filius suus, 
et Ramnulfus Rabiola et Mingodus Rabiola, clamantes vie- 
cariam ^ de omnibus rébus. Cumque hoc monachi viriliter 
deffenderent, surrexit quidam eorum homoncio * nomine 
Arnaldus, cognomento Tortus, dicens nunquam ibi fuisse 
viccariam ^ nisi de quatuor rébus, hoc est de furto et de 
homicidio et raptu et incendio. De his quatuor, si veneril 
clamor ante eos, facient justitiam ; sin aliter, nihil reclama- 
bant 5. Pro his quatuor rébus, portavit ipse Arnaldus judi- 
cium et salvus factus est. 

1. c. alodium. — 2. C. Oniaco, Willelmus. — 3. C. vicariam. — 
4. C. homuncio. — 5. G. reclamabunt. 



_ 169 — 

CXXXVI 

Vers 4064. — Notice du don des coutumes de Cherbonnières par 
Guillaume, vicomte d'Aulnay, et Cadelon, son fils. — Cart. orig.^ foi. 
44 recto. — 6*. /. LXIIj p. 395. 

Carta Vuillelmi ^ vicecomilis. 

Ego, Vuillelmus ^, vicecomes Auniacensis 3, dono Deo et 
cœnobio sancli Joanni BaptisUe Ingeriacensis, consuetudines 
rusticorum qui habitant apud Garboniaras \ est deinceps 
in pace quieti vivant, ex nostri parte et successorum nostro- 
rum. S. Kaledonis ^ filii sui, et Bertranni. S. Aimerici. S. 
Yuitalis ^. S. Ostendi. S. Ramnulfi Balbi et Vuillelmi ^ et 
Aimonis, fratrum. S. Aimerici tum magni ^. 

i. C. Willelmi. — 2. C. Wîllelmus. — 3. C. Oniacensis. — 4. C. 
Carboniacas, ut. — 5. C. Kadelonis. — 6. C. Vilalis. — 7. C. Tamagni. 

CXXXVII 

Vers 4059. — Notice du don de la moitié de toutes les dépendances 
de Cherbonnières fait à Tabbaye par Kadelon, chevalier, du château de 
Jonzac. — Cart. orig., fol. 44 verso. — C. /. LXII, p. 583. 

Carta Kaledonis \ militis. 

Hoc donum fecit Kadeto, miles, de Castro Joenziaco, caeno- 
bio Sancti Joannis Baptistœ, scilicet medietatem de omni- 
bus quae habebat in laudio ^ suo quod vocatur Garbonerias. 

i. c. Kadelonis. — 2. C. alodio. 

CXXXVIII 

Vers 4080. — Don du vivier de Condé par Kadelon, vicomte d'Aunay, 
et Guillaume, son fils, en présence de Savari Niels, Rainaud Fervasal, 
Ramnulfe de Ril}eira, Albert de Saçay et autres. — Cart. orig., fol. 44 
verso. — C. t. LXIII, p. 477. 

Carta de vivario de Coude. 

In nomine Domini, ego, Kalo, vicecomes de Auniaco * , do 



— 170 — 

et concedo vivarium de Gonde sancto Joanni Baptistae; et in 
recompensatione hujus doni accepi a Josberto de Garboneriis 
septuaginta solidos; oui rei assensum praebuit Yuillelmus^ 
filius meus; praesentibus testibus bis, Savaricus Niels, Rai- 
naldus^ Fervasac, et Ramnulfus de Ribeira. S. Kalonis,vice- 
comitis. Hi^ sunt testes, Geraldus Martinus, Petrus Angel- 
bertus^ Vuillelmus Arnaldus, Siephannus Malgonensis^ 
Arbertius de Sarejas ^, Oddo ^, nepos domni Oddom's, abba- 
tis, Rodbertus® de Gribus. 

1. C. Oniaco. — 2. C. Willelmus. — 3. C. Renaldus Fervasal. — 4. C. 
Hii. — 5, C. Engelbertus, Willelmus. — 6. C. Mulgouensis. — 7. C. 
Saceias. — 8. C. Odo. — 9. G. Rotbertus. 

CXXXIX 

Vers 4068, — Don de la moitié du Breuil-Chigné à Tabbaye, par Vita- 
lis, du consentement d^Aimon /ati, de qui relevait le fief. ~ Cart. orig,, 
fol. U verso. — C. t. LXII, p. 64i. 

Garta de brolio de Ghiniaco. 

In nomine Domini, ego, Wilalis^ do sancto Joanni Bap- 
tistae dimidiam partem brolii deGhiniaco,assensu Ilaymonis ^ 
Jaii de quo illud tenebam. Goncedente Vuillelmo ^ Bernardo, 
filio meo, praesente Gonstantio Vitale, propter quod accepi a 
Josberto de Garboneriis triginta solidos. Aliam vero partem 
dederunt nobis Ostendus Josselinus * et Josselmus ^ et ipsi 
similiter acceperunt triginta solidos a praedicto iratre. Me- 
diatem ^ quippe minutas decimae dederunt nobis ipsi Osten- 
dus et Josselmus^, et quinque solidos acceperunt a fratre 
Josberto. 

1. c. Vitalis. — 2. C. Haimonis ~ 3. C. WiHelmo. — 4. C. Joscc- 
linus. — 5. C. Joscelmus. — 6. C. medietatem. 



— 171 — 



CXL 



Vers 4095, — Vitalis d'Aunay avait fait don à l'abbaye de ce qu'elle 
possédait au Breuil-Chi^é. Longtemps après, cette donation fut con- 
testée par les enfants d^une de ses filles, savoir Ramnulfe Tronellus et 
Zacharie, son frère, qui finirent par transiger avec Gosbert, moine de 
Cherbonnières. — Cart, orig,jfoL 44 verso, — C. /. LXlIl^p. 323, 

Item alla de Brolio de Ghiniaco ^. 

Wilalis ^ de Âuniaco dédit Deo sanctoque Joanni hoc quod 
habebat ad Brolium de Ghiniaco, sicuti habetur in alla caila. 
Sed longo post tempore, filii cujusdain filise suae, Ramnul- 
fus Tronellus et Zacarius^, frater ejus, calumniati sunl avi 
sui beneficium. Quapropler Gosberlus, monachus de Garbo- 
neriis, in cujus manu eral illud de Ghiniaco, donavit illis tri- 
ginta solidos. Et annuerunt atque donaverunt illud idem 
donum per hoc pargamenum, in quo et cruces eorum mani- 
festae sunt. Audientibus his, Petro, monacho, priore, Andréa, 
monacho, fie Fouteneto ^, Hugone, monacho, Francigera ; et 
de laicis Petro Aleardo et Arberto Bossone ^. R. ^ Ramnulfi 
Tronelli. S. ZacariaB"^, fratris ejus. 

1. Le Breuil-Chigné, paroisse de Cherbonnières. — 2. C. Vitalis de 
Oniaco. — 3. C. Zacharias. — 4. C. Fontaneto. — 5. C. Bosone. — 6. S. 
— 7. Acharie. 

GXU 

Vers 4082, — Don de cinq quartiers de vignes à Varaise, du complant 
de La Garde, d^autres biens, et de tout le fief que tenaient de Tabbaye 
Hugues Bérard, fils de feu Ramnulfe Bérard, et Adalsende, sa sœur. Ce 
don fut fait par Hugues Bérard au moment de se faire religieux dans ladite 
abbaye, et confirmé par Pierre Estache-Bœuf (ifsfaca Bovem), mari d*Adal- 
sende, Pierre Alard et Kalon de Brie, frères de Hugues Bérard. — Cart. 
orig.y foL 44 verso. — C. /. LXIII, p. 91, 

Garta Hugonis Berardi. 

Dum quisque proprium corpus possidet, qualiter terribi- 
lem gehennam evitare valeat, summopere studere débet. 
Quapropler Hugo Berardi^ ssBcuIi vanitale lelicta, cum 



— 172 — 

sanclœ regulae observatîonibus se subdere voluisset, Deo 
sanctoque Joanni concessit alque donavit per hoc pargame- 
num, lam ipse quam soror sua, noniine Adalsendis, quidquid 
pater eorum, Ramnulfus Berardus, apud Varesiam ^ habuerit; 
hoc est quinque quarterii de vinea et complanlum de Garda. 
Deinde reliquil sanclo Joanni omne foedium qiiod ab eodem 
sancto Joanne, vel ipse vel pater ipsius tenuerat, ubicunque 
fuerit; dato firmiter atque concesso jam saepe nominato prae-. 
cursori Chrisli, masso qui vulgariter nominatur Ex Aliesco ^. 
Verumtamen hœc omnia fecit concilio et assensu praefatae 
sororis suae Adalcendis'*. Unde etiam testes existunt, Petrus, 
cognomine Eslaca Bovem, maritus jamdictaî Adalsendis ^ 
Petrus Alardus^ et Kalo de Briis, ambo fralres praedicti 
Hugonis Berardi, Alboinus Roscellus^ Gosselinus"^ Bernar- 
dus, monachus de Neriaco, et multi alii quos longum est 
enumerare. 

1. C. Berardus. — 2. C. Vareziam. — 3. C. Exalieco. — 4. C. Aal- 
sendis. — 5. C. Aalardus. — 6. C. Rossellus. — 7. C. Goscelinus. 

CXLII 

Vers 4089. — Pierre Rufus et Cécile, sa sœur, Ramnulfe André, Guil- 
laume André, Joseph et Arnauld, frères, donnent à Tabbaye Téglise de 
Saint-Pierre de Juillers avec ses appartenances et redevances. — C^rl. 
orig., foL i5 recto. — C. t. LXIII, p. 223. 

Garta de Juliaco ^ 

Omnis homo in Chrislo regeneratus, qui, per gratiam, 
regnum Dei desiderat obtinere, débet, et ipse bonis operibus, 
ut illuc perveniat, providere. Propler ea, Petrus Rufus, et 
soror sua Cecilia, Ramnulfusque Andréas atque sui fratres 
Vuillelmus^, Joseph et Arnaldus concesserunt Deo et sancto 
Joanni ejusque monachis, viri, in capitulo, fœmina autem in 
domini abbatis caméra \ eclesiam sancti Pétri de Juliaco * 
foedium presbiterale, id est sex sextaria frumenli, cimiterium, 
herbergamenta ^ quse ibi possunt fieri, in quantum ad eos 



— 173 — 

perlinebat, exeplis duobus quos tali modo retinent ut habita- 
tores sint sui, censum autem unum, quodque eorum uniim 
denariuin in anno, reddant monacho qui locum guberna- 
vit^, ipseque monachus eos judicet ac distringat, excepto 
quod illos monteneat^ contra dominos suos nec injuste 
tractet. Goncesserunt quoque quartam partem minutae déci- 
mal totius paroochiae et vineam cum terra quse jam data fue- 
runl ^ altari vel donanda est. Testibus his Vuillelmo Gofredo®, 
Arnaido Rainaldo, Àrnaldo Joanne qui etiam interfuerunt, 
quando supradicti viri ac mulier posuerunt, banc cartam 
super altare sancti Joannis, prius insignatam suis crucibus, 
in praesentia monachorum. Pétri, prioris, Lamberli, monachi, 
Hugonis^, monachi, et aliorum. S. Ramnulfi Andreae, S. Pé- 
tri Rufi. S. Vuillelmi^^ Andreae et** Joseph. S. Caeciliae**. 

1. C. JuUiaco. — 2. C. WiUelmus. — 3. C. in caméra domini abbatis. 
— 4. C. erbergamenta. — 5. C. gubernabit. — 6. C. non teneat. — 
7. C. fucrat. — 8. C. Goffredo. — 9. C. Ugonis. — 10. C. Willelmi. — 
li. C. S. et non et, — <2. C. CeciUe. 

CXLIII 

Vers 1096 (1096-4102). — Don de partie de Téglise de Saint-Pierre 
de Juillers, du cimetière, d'un moulin, d'aires, de jardins et de terres 
arables au dit lieu, fait à Beraldus Silvanus, religieux de Tabbaye, par 
Savary Melle, Kalon Melle dit aussi de Brie, Guillaume Melle et Ange- 
laiz, tous frères et sœur. Ce don fut confirmé par divers, savoir : Lucie, 
femme de Savary, et Pierre, leur fils, et les fils d'Engelaiz, Pierre Kalon, 
Guillaume Kalon, Kalon, et Hugues Hadulfus, et par Kalon, vicomte 
d'Aunay, leur seigneur, Julienne, sa femme, Ramnulfe, évêque de Saintes, 
Pierre, archidiacre, et Constantin, archiprêtre. — Cari, orig,, fol, 45 
verso, — C, t. LXllI, p. 337. 

Carta de eclesia Sancti Pétri de JuUiaco. 

Notum sit omnibus tam praesentibus quam futuris, quod 
Savericus Mellus et Kalo Mellus, frater suus, et Vuillelmus * 
Mellus et Ângelaiz^, sorror eorum, tenebant quartam partem 
eclesiae sancti Pétri de Juliaco ^, et cimiterii \ quam dede- 
runt Deo et sancto Joanni, pro animabus suis, in manu ^ 
Hugonis Berardi, monachi, per quoddam lignum, absque ullo 



— 174 - 

retinaculo; et in tota aqua sua, ubicunque voluerit, molen- 
dinum aedificare» ex suo proprio, facial. Postquam vero cum^ 
molentem reddiderit, sil medielas illorum et medietas sancti 
Joannis. Si quid vero postea reficiendum fuerit, ex communi 
fiât. Ânnuit aulem hoc donum uxorSaverici, nomineLucia; 
et Petrus, filius suus, et Savericus, simulque fîlii Àngelaiz, hoc 
est Petrus Kalo, et Vuillelmus^ Kalo, et Kalo, et Hugo Radul- 
pho^. Postea venerunt in capitulo et fecerunl donum in 
manu domini ^ abbatis Ansculphi*^, et** praesentia conven- 
tus, per hoc pargamenum, quod posuerunt super altare santi 
Joannis, signatum crucibus suis. Videntibus Petro, priore, 
monacho, Rodberto *2, monacho, et Hugone Berardo, mona- 
cho, Radulpho *^, presbitero ^\ Rainaldo de Guirnaco *^ pres- 
bitero, et multis aliis. Hoc vero factum est concessione do- 
mini Ramnulfi, episcopi Santonensis, et Pétri, archidiaconi, 
et Constantini, archipresbiteri. Postea Savaricus*^ Nielus, 
cum fratribus suis suprascribtis *^, dederunl eclesiae hortos*® 
et areas et terram arabilem ad se pertinentem, habuerunt- 
que de charitate*^ Sancti Joannis quatuor libras et quindecim 
solidos. In hac vero villa de JuUiaco habebat Gilebertus ^^ 
Balduini duas domos quas dédit Deo et sancto Joanni, cum 
hortis^', annuente Saverico^^, domino suo, audiente Beraldo 
Sylvano*^. Deinde vicecomes de Auniaco^*, Kalo, de cujus 
casamento erat, cum uxore sua Juliana, annuit Hugonis 
Beraldo, monacho, quidquid in tota terra potest^*"* acquirere. 
Videntibus Saverico Nielo^s et Kalone de Briis, et dédit ille^*^ 
Hugone, monachus, duodecim denarios, et prestavit suum 
caballum eunti ad orationes sanctse Mariae Magdalenae. 

1. G. WiUelmus. — 2. C. Engelaiz. — 3. G. Julliaco. — 4. G. cymi- 
terii. — 5. G. manum. — 6. G. cum. — 7. G. Willelmus. — 8. G. RaduU 
fus. — 9. G. domni. — 10. G. Ansculfi. — H. in? — 12. G. Rotberto. 
13. G. Radulfo. — 14. G. et. — 15. G. Gurnaco. — 16. G. Savericus 
Mellus. — 17. G. suprascriptis. — 18. G. ortos. — 19. G. caritate. — 
20. G. Girbertus. — 21. G. ortis. — 22. G. phrase absente jusqu'à Beraldo. 

— 23. G. Silvano. — 24. G. Oniaco. — 25. G. posset. — 26. G. MeUo. 

— 27. G. illi Hugo. 



— 175 — 

CXLIV 

Fers 4079,— Don par Aizo Bobellus, avec ratiûcation de ses fils Foul- 
ques et Pierre, de la huitième partie d'un alleu, qui est au-dessus des 
Touches de Périgny, et d'un moulin au dit lieu des Touches. — Cart. 
orig,, foL 45 verso, — C. t, LXII, p. 673. 

Garla AIsi ^ Robellî. 

AIso ^ Robellus dédit Deo sanctoque Joanni octavam par- 
tem alodii quod vocalur Alaudium ^ Libérale, et est super 
Tuscas de Pariniaco, unumquoque molendinum ad Tuscas, 
annuentibus filiis suis Petro atque Fulcone. Testibus his 
Andréa, monacho, Beraldo, Sylvano \ Rotberlo, clerico. Qui 
filii postea in capitulum venerunt atque ibi donum paternum 
annuerunty audiente Rodberlo^ clerico, et multis aliis. S. 
Pétri ^ Fulconis. 

1. c. Aiii. — 2. C. Aizo. — 3. C. Alodium. — 4. C. Silvano. — 5. C. 
Rotberto. — 6. C. S. 

CXLV 

Vers 1075 (4060-4094), — Don de partie de Téglise des Touches de 
Périgny, avec la moitié du cimetière, de la dîme et des offrandes, par 
Guillaume Raimond, en présence d'Aimeri Raimond, Gîrbert Caronellus, 
Humbert, prévôt de Lupsault, et GeofTroi de Marcillac, surnommé des 
Moulins. — Cari, orig,^ fol. 45 verso. — C. /. LXII, p. 635. 

Carta Vuillelmi ' Raimundi de Pariniaco. 

Quid^ christiano necesse est, pro anima sua, bona pro- 
curare. Quamobrem ego, Vuillelmus ^ Raimundus, pro anima 
palris mei et matris proque mea, et pro animabus fratrum 
meorum, propter quam ^ plurimas injurias quas feci sancto 
Joanni et damna ^ rerum suorum subjectorum, dono mona- 
chis ejusdem praecursoris Christi Ingiriacensis caenobii di- 
midiam eclesiam de Pariniaco, scilicet medietalem totius 
decimae et cimiterii, et medietatem omnium que oflerentur 
in ea. Sed tamen obtulerunt mihi, pro liac eadem re, quin- 
quaginta solidos quos accepi, promittens fidem meam in 



— 176 — 

manu Aimerici Raimondi^ vindicare hoc donum ab omni- 
bus hominibus. Indeque*^ imposui carlulam teslimonii super 
allare jamdicti BaplistaB Christi, praBscntibus bis toslibus Ai- 
merico Raimundo, Girebeilo * Caronello, Humberlo ^, meo 
preposito de Lupi Saitu, et Gofredo ^^ de Marsillac, cogno- 
mento de Molendinis, qui mecum venerat. Hoc munus ac- 
tum est temporibus Philippi, régis Franciae,Vuidonis*S du- 
cis Aquitaniae, Bossonis*- Santonensis episcopi, et domni 
Odonnis, abbalis. S. Vuillelmi '^ Raimundi. 

i. C. Willelmi. — 2. C. Cuique. — 3. C. Willelmus. — 4. G. que. — 
5. C. dampna. — 6. C. Raimundi, vendicare. — 7. C. Ideoque. — 8. C. 
Girberto. — 9. C. Hunberto. — 10. C. Goffredo de MarciUac. — 11. C. 
Widonis. — 12. C. Bosonis. — 13. C. Willelmi. 

CXLVI 

1074» — Don par Hélie, sa femme Aldéarde, et leurs enfants, d*un 
petit village appelé Vilaret, situé à Gourvillette (a), et de leur part dans 
la forêt de Beau vais. — Cart. orig.y fol. 46 recto, — C, t. XXVII bi$, 
p. 299. 

Carta Vilareti apud Gorvillam ^ . 

Quia per inobedientiam Deo contrarii extilemus*, per obe- 
dientiam reconciliari ipsi nos oporluit. Istius autem obedien- 
tiaB exemplum nobis Dei filius adfuit^ dum, carnis infirmi- 
tate assumpta, eliam mortem misericorditer ad tempus gus- 
tavit. Sed cum ipsa obedientia diversas species habeat, elee- 
mosinam in majoribus reputari nemo ignorât. Ergo ego, 
Helias, et uxor mea Aldeardis, et filii mei Ramnulfus et War- 
dradus, Deo santaeque Mariœ et santo Baptistae Joanni, nec- 
non sancto Reverentio, conflessori et, in eoruin caenobio, 
monachis deputatis servitio, donamus alaudum^ nostrum et 
omnem habitationem agricolarum, ubicunque habitent in eo, 
et de Sylva Baavisii nostram partem, insuper et praepositum 
Bernardum, et hoc, in manu Oddonis^, abbatis. Huic dono 

(a) Canton de Matha. 



— 177 — 

interfuerunl Pelrus, presbiler, Dardensis ^, Germanus, pres- 
biter, Raimundus Labarba^, Yarînus, praepositus, Àmaldus 
de Gorvilla» Ramnulfus Bucardi, Beroaixlus^ Sovant, Ram- 
mulfus Glaient ^, Bernardus de Fonlaneto, Andréas, inona- 
chos de Fonlanelo, el alii inulti. Hoc tamen tenere^^ ut 
quandocunquealiquisnostrum supradictorum moriatur, abs- 
que petitione precii, si forle ad monachos adportatus fueril, 
sepelialur. Anno incarnationis Dominîcae MLXXIY, indic- 
lione duodecima, concuiTenle II, epacta XX, anno commu- 
nias régnante Philippo, rege, Yuidone Aquitanorum duce, 
i-esidente in sede apostolice Gregorio, papa, episcopatum San- 
tonense, Bossone episcopo retinente. S. Helia'^. S. Ramnulfi, 
filii ejus. 

1. C. A la suite: Gourvillete. — 2. C. extitimus. — 3. C. afTuit. ^ 4. C. 
alodium nostrum Vilareti. — 5. C. Odonis. — 6 C. Dardens, Germarius. 
— 7. C. La Barba, Warinus. — 8. C. Beraudus. — 9. C. Daient, Ber- 
nux. — 10. C. tenore. — 11. C comm. — 12. C. Helie. 



CXLVII 

Vert 4069 {t06€-1083). — Pierre, seigneur de Gourvillette, et 
Arseade, sa femme, cèdent à Tabbé Eudes pour le salut de leur âme et 
de celles de Ramnulfe Achard, Goscelin et Guillaume, leurs fils, lamoitié 
de Téglise de Gourvillette, ses appartenances, la franchise du bourg dudit 
lieu, la moitié d'un alleu sis près du même lieu, en se réservant toutefois 
pour lui et leurs fils la prévôté des choses concédées. — Cart, orig.y foL 
46 veno. — C. t. LXlI.p, 615. 

Carta de Gorvilla '. 

Ego, Petrus, de Gorvilla * dominus, et uxor mea, Arsendis, 
pro salute animarum nostrarum sollicti^, necnon filiorum 
nostrorum Ramnulfi et Achardi Gosselini ^ ac Guillelmi, dedi- 
mus medietatem eclesiae, ex omnibus rébus, supradiclae villae 
beato Joanni ac monachis ibidem Deo servienlibus ; insuper 
quatuor sexlaria annonae, de fisco presbiterio, ac burgum 
liberum, exceptis quatuor domibus de quibus persolvent qua- 

Archives. xxx. 12 



— 178 — 

tuor denarios ; medielatem quoque alaudii ^ noslri quod est 
circa villam extra Ocam Arburii^; tali tenore ut praBposilu- 
ram habeam, ego ipse Petrus ac Rainnulfus, filius meus, 
prius discessum meum, quam tenebit de domno abbate, Od- 
done, beati Joannis. De terris vero quas dedi et quse dandae 
sunt, praeposituram habebo et medietatem de minutis deci- 
mis, ubicunque fuerunt habitaculo '^, et de districtis medie- 
tatem, ac furtiis^ Si autem gravari^ voluero habitatores et 
successori meas^^ Ramnulfus, in arbitrio, monacho*^ con- 
sistât ibidem degentis ac abbatis vel prîoris. Et ut haec dona- 
tio nostra (irmissime teneatur, firmavimus coram testibus 
legitimis, scilicet domno Oddoni, abbati, ac monachis suis, 
clericis quoque ac laicis. Hi sunt testes, Petrus Germanus, 
Raimundus Ramnulfus, Ducardus** dictus ac Girebertus ^3. 
Acla sunt hœc temporibus Philippi, régis, régnante in pro- 
vincia Piclavense Vuillelmo **, duce, ac Angolesimae *^ Vuil- 
lelmo, episcopo'® quoque gubernante Santonensem'*' eclesiae. 
S. Arsendis. 

l. C. Corvilla. — 2. C. Gurvilla. — 3. G. solliciti. — 4. C. Goscelmi 
ac Willelmi. — 5. G. alodii. — 6. Albarii. — 7. G. habitacula. — 8. G. 
furni. — 9. G. gravare. — iO. G. successor meus. — 11. G. mooachi. — 
12. G. Buchardus. — 13. G. Girberlus. — 14. G. Willelmo. - 15. G. 
Engolisme Willelmo. — 16. G. Bosone. — 17. G. Sanctonensem eccle- 
siam. 

CXLVIII 

Vers 4025. — Don par Adémar Qui-ne-rit de quelques héritages en 
Saintonge dans la villa Tolûmpniacus. — Cart. orig., fol. 46 verso. — 
A. mss. 428, fol. 46. - C. t. XIII, p. 425. 

Carta de villa Orefolia * Adaimari Qui non ridet. 

Dun^ unusquisque in hoc saeculo proprio vacat arbitrio, 
oportet ut de rébus sibi acquisitis^ taliter agat qualiter in 
futuro vitam aeternam mereatur accipere. Quamobrem ego, 
in Dei nomine, Adaimarus^ tractavi, de Dei timoré, et aeterna 
relributione, ut inihi pius Dominus, in ultimo niagni judicii^ 



- »79 — 

die, veniam tribuere dignelur. Idcirco ut alaudum^ meum 
qui esl sytus^ in pago Sanlonico^, in villa quae vocalur 
Tolumpniaco ^, unum mansum de lena arabili^. EtinPoio 
Orfolio, sylva, et in circuitu sylva sex junctos de vinea et 
pratum, et juxta pratum Frasnea. Haec omnia superius nomi- 
nala dono ad monasterium Sancti Joannis Baptistae Ângelia- 
censis ^^ seu monachis ibi degentibus, ut teneanl et habebant, 
nemine contradicenle. Si quis vero, post hune diem, uUus 
superbus aut ullus, pro heredibus meis, seu inlromissa per- 
sona fuerit, qui hanc donalionem, a me factam, inquietare 
praBsuinpserit, inprimis iram Dei omnipotentis incurrat et 
sanctâe Uei genitricis Marise sanctique Joannis BaptisUe atque 
.conffessoris Reverenlii et omnium sanclorum Dei, excom- 
municatus permaneal, et insuper libras centum coactus exsol- 
vat, et sua repetitio inanis et vacua permaneal, cum stipu- 
latione subnixa. Ut autem haec donatio firmior permanere 
valeat, manibus meis subter firmavi aliorumque virorum ad 
roborandum tradidi. S. Aimerici, abbatis caBterorumque fra- 
rum. S. Adaimari. S. Ebonis. S. Seguini. S. Adaima^ii*^ 
S. Willelmi, comitis. S. Gofredi^*, comilis. S. Vuiilelmi*^^ 
vicecouiilis. S. Ramnulfi. 

i. C. Aurifolia. — 2. A. C. adquisilis. ~ 3. A. C. Ademarus. — 4. C. 
juditii. — 5. A C. alodum. — 6. A. situs. — 7. A. C. Sanctonico. — 
8. A. C. Tolompniaco. — 9. A. C. arabile. — 10. A. logeriacensî. 
C Ingeriacensis. — 11. A. C. Ademari. — 12. A. C. Gaufridi. — 13. A. 
C. Wnielmi. 

CXLIX 

Vers 1070 {1060-1091), — Don par GcofTroi des Moulins à Tabbé 
Eudes, de la sixième partie du lieu d'Orfeuille, commune de Ranville- 
Breuillaûd (Charenle). — Cart. ong.,foL 47 recto. — C. /. LXII.p, 619. 

Caita Goffredi de Molinis^ de Aurifolio. 

Unusquisque fidelis quamdiu licet ei uti propria voluntale 
requiem animaa suae preparare débet. Quapropter ego, Gof- 
fredus de Molendinis tribuo sancto Joanni BaplisUe meam 



— 180 — 

parlem Âuri Folii, scilicet scxtam, nichil mihi illic relinens. 
Hujus rei donum imposuit super altare, videntibus islis tes- 
tibus, Andréa, monacho, Geraldo Caronello, Fulcherio Ro- 
chone, Aimone Ostario ^ Rodberto^ clerico; lemporibus^ 
Philippi, régis, Guidonis^, Pictavensis comitis, Bossonis^, 
Santonis praesulis, dotnini abbatis Oddonis^ Ingeriaci. S. Gof- 
fredi de Molinis^. 

1. C. Molins. — 2. C. Astario. — 3. G. Rotberto. — 4. G. tempore. — 
5. G. Widonis — 6. G. Bosonis. — 7. G. Sancti Johannis. — 8. G. Molins. 



CL 

Vers 4084. — Arnaud Rapace et Aimeri Rapace, de Beau vais, frères,* 
donnent à Tabbaye tout ce qu'ils possèdent au bois de Beauvais, en 
présence de Bernard de Melle et autres. — Cari, orig., fol. 47 recto. — 
C. /. LXIII, p. 57. 

Carta Arnaldi Rapacis, de Baavese ^ 

Arnaldus et frater suus Aimericus dederunl sancto Joanni 
quidquid habebant in bosco Bazavensi, seu planum sit seu 
sylvosam 2, unacum pratis; lali paclo ut paler eorum et 
mater scriberenlur in societate regulœ caenobii Ingeriacensis. 
Arnaldius ^ autem fuit in capitulo, praesente conventu, ibique 
firmavit hoc donum, pro se ac pro fratre suo Aimerico, quo- 
niam ^ isdem Aimericus infîrmabalur nec poterat venire. Hi ^ 
sunt testes Bernardus Melessius ^, Geraldus Garonellus, Ram- 
nulfus de Curcellis, Landricus de Gurvilla et plures alii. S. 
Arnaldi Rapaci. S. Aimerici Rapacis. 

1. G. Baaveso. Le copiste a ajouté : pour Gourvillete. — 2. G. silvo- 
sum. — 3. G. Arnaldus. — 4. G. quam. — 5. G. Hii. — 6. G. Melecius. 



— 181 — 

CLI 

Vers 1081, — Raoul de CarroQ, Pierre, Jourdain et Guillaume, frères, 
cèdent à Tabbaye tout ce que leur père possédait ou avait acquis dans les 
bois et terres de Beauvais à la condition que Jourdain, Tun d^eux, serait 
reçu relig^ieux dans Tabbaye. — Cari orij,,foL 47 verso. — C. t. LXIll^ 
p. 59. 

Garta Rodulphi ^ de Garono, de Bairesco ^. 

Nolum sit tam praesentibus quam futuris, (Rodulphus^) 
de Garo et fralres ejus Petrus dederunt sancloquc Joanni, 
pra^scnie capilulo, quidquid alaudii'^ possedit paler eorum 
aul emil, in bosco et terra de Baviesco^; talî pacto ut eorum 
pater scriberetur in régula atque ^ eorum frat?r, nomine Jor- 
danus. reciperetur iu congregatione monachorum. Quod 
utrumque factum est. Necnon ipsis praedictis fratribus, data 
est nostri monasterii societas. Hi autem testes sunt, Landri- 
eus de Gorvilla, Aimericus Lambertus^. Sed Vuillelmus ^ 
qui erat minimus supradictorumfratrum, non interfuit supra- 
dicto dono, ad quem postea venit Jordanus, portata secum 
hac carta, in qua isdem Yuillelmus^ suum fecit signum, con- 
cessis omnibus quae dederanl fratres sui. Teste Fulcardo^, 
presbitero de Gorvilla et Guillelmo *^, fratre suo. S. Radulfi. 
S. Pelri. S. Vuillelnli^^ 

1. c. RodulG. — 2. C. Baauveso. — 3. C. quod Radulfus de Carro et 
frater. — 4. C. alodii. — 5. C. Baivesco. — 6. C. utque. — 7. C. Lan- 
b«-lus. — 8. C. Willelmus. — 9. C. Fulcaudo. — 10. C. Willelmo. — 
U.C. Willelmi. 

GLII 

Vers 1070. — Don des habitations sises au lieu de Laneia et de la 
moitié des terres du même lieu par Aimon Jai et Aimeri, son cousin, 
ce qui fut ratifié ensuite par Gerald Rocon (ou Raicon), pour le repos 
de l'âme d* Aimeri, son père, d*Almodis, sa mère, d'Ermengarde, sa 
première femme, d'Adélaïde, sa femme vivante, et d'Aimeri, fils issu 
de son premier mariage. Témoin : Robert, prévôt d'OrfeuilIe. — Cari, 
orig.^ fol. 47 verso. — C t. LXll, p. 6i4 . 

Garta Âimojasis ' et Aimerici. 



— 182 — 

Nolum sil omni soboli eclesiae donum quod Âimoiasis ^ 
et Aimericus, cognatus cjus, fecerunt Deo et ejiis beato pi*ae- 
cursori Joanni, pro salute animarum suarum caterva^que ^ 
ejus, sub honestiori praBposilo * regulariler servienti ; id est 
omnem habitatorium ^ villae, vocabulo Lanetae ^, et mediam 
partem totius terrae ejusdem villae, quod Geraldus Raiconen- 
sis ^ ex quo ipsi eandem terrain lenebanl, assentire noluit, 
done ® a rectoribus monasterii precium quinquaginta ® soli- 
dorum accipere *°. Et sic postea, precii gratia, maximeque 
pro rcquie animas patris sui, Âimerici, et matris Adalniodis 
et defunctaB uxoris Ermegardis ", et pro salute uxoris suaft 
adhuc viventis Aleardis *2, et filii, ex priore *^ conjuge nati, 
Aimerici, istud confirmavit munus cartamque roboravit. 
Teste Rodberto *^ praeposito de Aurifolia. 

\. C. Aimoni Jai. — 2. C. Aimo Jassis. — 3. C. caterveque. — 4. C. 
proposito. — 5. C. abitalorium. — 6. C. Lanete. — 7. C. Roconensis. — 
8. C. donec. — 9. C. XL (quadraginta). — 10. C. acciperet. — 11. C. 
Ermengardis. — 12. C. Aleaidis. — 13. C. priori. — 14. C. Rotberlo. 

CLIIl 

Vers 1 105. — Pierre Airaud, Jourdain^ son frère, Aleida, sa mère, et 
Guillaume Ingel donnent à Tabbayc leur herbergemcnt situéà7?ome/lo^- 
(/l/s, avec ressentiment du seigneur du lieu. — Cart. orig.^ fol. 47 verso. 
- C. L LXIII, p. 041. 

Carta Pétri Airaldi. 

Notum sit omnibus quod Petrus Airaldi et Jordanus, 
fraterejus, cum maire sua, Aleida, et Guillelmus * Ingelus, 
dederunt Deo et sancto Joanni Baptislae, apud Romcnor- 
dum cum^ omnis hebergementum, id est horlos ^ et areas, 
ita libère et quiète, ut absque ulla retractatione, possidea- 
mus. Hoc donum concesserunt et firmaverunt RamnuHus 
Tronellus, et fratcr ojus Zacharias, aquibus bencficium istud 
pendebat, et Petrus Ulciri et fialer ejus, Helias Buchardus, 
a quibus Ramnulfus Tronellus et fraler ejus illud habebant. 
Hi ^ omnes fecerunt ^ hoc donum et confirmaverunl, re- 



— 183 — 

mote ^ omni consuetudine. Hujus rei testes sunt Rodber- 
lus^ Bossellus, Ârnaldus Guarini, Radulphus^ Paupers, 
Pelrus Kalonis, Josselmus ® Âiraldi, Aimericus Despina *® et 
alii quamplures. 

1. C. Willelmus Ingellus. — 2. C. au lieu de cela : omnes erberge- 
menz. — 3. C. ortos. — 4. C. Hii. — 5. C. nobis — 6. C. remoti omni 
vicaria, remota. — 7. C*. Rotbertus. — 8. C. Radulfus Popels. — 9. C. 
Joscelmus. — 10. C. de Spina. 

CLIV 

Verê 1072 {1060-H08). — Don d'une habitation à GemarviUa (a), 
avec jardins, terres, prés, cours d'eau et bois, par Réraud Silvain, Al- 
déarde, sa femme, Isemburge, fille d'Hugues de Gemarvilla, et Guil- 
laume, son fils. Ce don fut confirmé par Hélie Rufus, Witburgis dite 
Rigourdane, sa femme, Achard et Hélie, leurs enfants, et plusieurs 
autres. — Cart, orig., fol. 47 verso. — C. t. LXII, p. 6È5, 

Carta Bairaldi * Silvani et uxoris ejus, Aleardis -. 

Quoniam lapsu primi parentis pœnam nobis induxit 
culpa prévarication is, homo enim ad vivendum non ad 
moriendum, conditoris gratia, formabatur, ut in locum 
lapsi sine dolore mortis, immortalilate vestitus, subrogaretur 
archangeli, modo quia gratiam illam perdidimus» omni tem- 
pore doluimus, et dolemus, et prseler hoc, ut illam gratiam 
quam perdidimus, recuperare valeamus. Ego, Beraldus Syl- 
yani, et uxor mea, Aldeardis, et Ysembergis 3, filio Hugonis 
de Gemarvilla *, et Guillelmus ^, filius ejus, donamusDeo et 
Dei genitrici Mariae et beatissimo prcecursori Chrisli Joanni 
ac sancto confessori Reverentio, et monachis ibidem servien- 
libus, omnem habitalionem lerrae trium massorum ^ quam 
Helias Rufus, de eodem bealo habebat Joanne, in Gemar- 
villa ^ et hortos ^ et areas hominuui qui ibi habitabunt in 
dominicatu, absque uUa contrarietate, et medietatem lerraB 
et pratorum et aquae et sylvae. Illi autem homines qui ibi ha- 

fa) Sans doute Germeville, commune d'Oradour (Charente). 



— 184 — 

bilabunty boves habenies, eosdem boves sub praedicto Be- 
raldo tantummodo praeslabunt, semel in anno, et servient 
illi qui etianiy in ipsa communi terra, quatuor sextarias terrae 
arabilis. In suc retinet dominicatu, et duos ^ dooios, et su- 
pradicla Ysemburgis, lertiam ^. Et unaquaeque domus red- 
dct censum duonim denarionim sancto Joanni. In ipsa au- 
tem terra quae communis est, praepositus communiter mis- 
sus erit. Talisque conventio, inler monachos et sspedictum 
Beraldum,est, ul, si iliud donum quod memorata Ysembur- 
gis ^^ fecit Beraido, et ambo sancto Joanni, si ipsa, aut filii 
aut parentes sui aliquando caluniniaverint '^ et hoc Beral- 
dus legaliter deffenderc non potuerit, ipse, de sua domi- 
nica terra, tanturn rcddet, quantum ibi perdiderint. Si vero 
istud donum Adaimarus^^ Qui non ridel, autGualterius ^^ ne- 
pos ejus, vel parentes in quam calumniaverint, ipse Beraldus, 
jam dictus, sancti Joannis monachis legaliter istud '^ sol- 
vabit, in curte ^^, tali convenienlia ut, postquam eum illis 
legaliter salvaverit, ipsi..J* illi, aliquo modo, de eodem 
Adaimaro ^^ et nepole ipsius, Vualterio ^^ vel caeteris paren- 
tibus, illud quod ipse in terra eadem retinet. Istud aulem 
donum factum est, cum authoritate jamdicti Heliae Ruflfi, et 
uxoris fijus, Vuitburgis ^^ IIoc autem ^^ donum authorisavit 
Girardus Mucardus qui de jamdicto Helia candem terram 
tenebat, audiente eodem Beraldo, jam saepe nominalo, et 
Bernuco de Fonlaneto, in claustro^* Santonisce civitatis. 
Authorisavit quoque et Vuillelmus 22 Iterii. Ad authorita -^ 
vero hujus doni fuerunt Arnaldus, presbiter, Petius Ful- 
cherius^^et Ramnulfus Sylvani de Castello Mastacens^^. Gir- 
bertus etiam de Folateria, et Guitbertus ^^ CaroneUi et Ram- 
nulfus de Corcellas adfuerunt cum nosiris (ratribus, priore 
Ansculpho ^^ Andréa, camerario, etobedientia? ipsius prae- 
posito GolTredo ^^. Hoc autem ab omnibus stalutum est, ut, 
si quisq\iam hoc donum unquam calumnia\crit, aut defue- 
rit ^'\ quatuor libras auri donet sancto Baptistae Joanni. 



— 185 — 

Hoc factum est tempore Philippi, régis, et Vuidonis ^, Aqui- 
tanorum ducis. 

1. C. Beraldi. — 2 C. Aldeardis. — 3. C. Isemburgis, filia. — 4. C. 
Jemarvilla. — 5 C. Willelmus. — 6. C. masonim. — 7. C. ortos. — 
8. C. duas. - 9. C. Isamburgis lerciam. — 10. C. Isembui^is. — H. C. 
cal umpDÎa vérin l (calnmpniali fuerinl ?). — 12. C. Ademarus. — 13. C. 
Walterius. — 14. C. illud salvabil. — 15. C. c«rtc cum, — 16. C. salvent. 
— 17. C Ademaro. — 18. C. Wallerio. — 19 C. Witburgîs, que vocalur 
Bigordana, et Acbardi et Helie, Gliorum ipsius Witburgîs. — 20. C. 
etiam. — 21. C. claastra Sanctonice. — 22. C. Willelmus. — 23. C. 
auctoritatem. — 24. C. Fulcherii. — 25. C. Mastacensi. — 26. C. Gir- 
bertus. — 27. C. Ansculfo. — 28. C. Gaufredo. — 29. C. defecerit. — 
30. C. WidoDÎs. 

CLV 

Vers 4091 . — Israhel Rechengs confirme entre les maios de l'abbé 
Aasculfe et lui abandonne tous les droits qu'il pouvait avoir sur la terre 
de GemervilU fa), en présence et du consentement de Guillaume, son 
fils. — Cari, orig., foL 48 verso, — C t. LXIII, p, 363, 

Garta de Geniervilla. 

In nomine Domini, notificamus cunctis fidelibus quod ter- 
rain de Gemcrviila calumniobatur nobis Isdrael ^ Rechengis. 
Tandem querela ista diu vcntilata, vcntum est ad hoc ut 
quinquagenta solidos acciperet, de benediclione ^ancli Joan- 
nis. Et totum illud rectum quod ibi habere putabatur^ reli- 
querunt nobis ipse et Vuillelmus ^, ejus filius, in manu Âus- 
culphi ^, abbatis, praesentibus fratribus caeteris, Bernardo 
scilicet Gonstantino, armario, Hugone et reliquis. Deinde per 
hoc pargamenum illud quod reliquerant, posuerunt super 
altare sancti Joannis, et, manibus propriis subter firmave- 
runt. Testibus his infrasubscriptis. S. Isdraetis ^ et filii ejus 
Vuillelmi. Testes sunt Bernardus de Melessio^ Rainaldus 
Bubaudus, Joannes ^ Fulcherius, camerarius abbatis, et 
multi alii. 

1. c. Isdrahel Rechengs. — 2. C. Willelmus. — 3. C. Ansculfi. — 
4. C. Isdrahelis. S. filii ejus Willelmi. — 5. C. Melelio. — 6. C. Mittranus. 

(a) Voir pièce précédente. 



— 186 — 



CLVI 



Vers 1065. — Don par Guillaume Raîniond et les siens de la terre de 
Gemarvilla (a) . — Car/, orig., fol. 48 verso. — C, t, LXII^ p. 603. 

Item alia. 

Donum et guerpilionem quam fecit Yuillelmus Raimon- 
dus, et frater ejus, et mater illorum, Senegondis, et Âleardus 
Rufus, et fœmina sua, et filius ipsius fœminae, de terra quae 
vocatur Gemervilla Sancli Joannis. 

CLVII 

401 i. — ResUtution par Guillaume, comte de Malha^ d'une partie de 
la forêt de Beauvais, usurpée par lui, et don d'une autre partie. — Cart. 
orig., fol. A8 verso. — C. t, XIII, p. 183. 

Caria reddilionis sylvaB Baavisii a Vuillelmo, comité Mas- 
lasii ^ 

More hominum, contingit potentibus quae eis non perti- 
nent, contra legera Dei, tollere injuste. Quod et Vuillelmus ^ 
Mastasii cornes, caenobitis sancti Joannis Baptistae, fece- 
rant^, sed corporis infirmitate graviter oppressus, gravius- 
que in animam, si incepto persisteret, opprimendus, alau- 
dium ^ sancti Joannis, scilicet partem sylvae Baavisii, quam 
abstulerat, Dei corapulsus ^ dimisit reliquam vero partem 
ejusdem sylvae quam possidendo lenuerat. Dimidiamipsis cae- 
nobitis, pro animae beneficio, dédit, dofnno Oddone, abbale, 
praesente, in Trallibourgo ^, apud Geraldum Ronconis ^ Et 
ille defunctus est. Audientc Geraldo Ronconis ^, et Ostendo 
Burello ^ et alio Oslendo Serradente et Aimerico Raimundo 
immoque pluribus aliis audientibus. Anno Domini *® incar- 
nationis millesimo septuagesirno quarto, indictione duode- 
cima, epacte ** vicesima, concurrente secunda, ivgnanle PJii- 
lippo, Francorum rege, Vuidoue ^^ existente, Aquitanorum 

(a) Voir pièces précédentes. 



— 187 — 

duce, apostolicae sedis gubernacula tenenle, Gregorio papa, 
episcopo Bossone ^', in Sanlonica sede sedente. 

i. C. En marge est écrit : Gorvillete et du village des Buges. — 2. C. 
Willelmas, Mastacii cornes. — 3. C. fecerat. — 4. C. alodium. — 5. C. 
compulsus voluntate. — 6. C. Tralliburgo. — 7. C. Runcouis, ubi et 
ille. — 8. C. Runconts. — 9. C. Burrello. — 10. C. Dominice. — 11. C. 
epacta. — 12. C. Widone. — 13. C. Bosone. 

CLVIII 

1030y 15 juillet. — Don de quelques héritages fait par très noble 
dame Emma, à la sollicitation des siens et d*Alduin, comte de Mares- 
tay, pour être inhumée dans Tabbaye. — Cart. orig.^ fol. 48 verso. — 
C. t, XIII, p. 135. 

Garta Emmae de Gaslro Maresliciaco ^ 

Igilur ego, in Dei nomine, Emma, nobilissima fœmina, 
traclavi de Dei timoré et aeterna relributione, ut mihi pius 
Dominus, in die ultinia magni judicii, veniam relaxare di- 
gnetur. Diem vero obilus mei, praecepi fratrem meum, no- 
mine Guillelmum ^, cum aliis amicis meis ut corpus meum 
ad monasterium sancti Joannis qui vocatur Ingiriacus, sepe- 
lirent ^. Idcirco dedi ad praedictum monasterium unum 
mansum de alaudo ^ meo qui mihi evenil ex progenitoribus 
meis, cum terris cullis et incultis, vineis, cum pratis et syl- 
vis, in villa quae vocatur Albugis. Aulhores ^ fuerint hujus 
rei Bernardus, vir ejus, et Helias, fîlius ejus et Vuillelmus ^ 
filius ejus, puer indolis, necnon Âlduinus, cornes, qui tune 
eral in caslello Marestasio, et cuncti proceres manentos in 
eodem castello. Facta estautemi^ta donatio idus julii anno 
millesimo tricesimo ab incarnatione Domini nostri Jcsu 
Ghristi. Si autem fuerit aliqua persona vel de parentela 
mea qui banc donationem infringere voluerit, aut de istis 
rébus aliquid lulerit, inprimis de*^ iram Dei omnipolentis 
incun it ^ et cum Dathan ^ et x\byron, in profundum inferni 
dimersus jaceat. S. Bernardi, viri sui S. Vuillelmi*^, fralris 
sui. S. Heb'ae, filii sui. S. Âlduini, comitis. S. Âdaimari '^ 



— 188 — 

S. Gonstantini. S. Vuillelmi... " S. Geraldi de Dosiaco. S. 
Iterii de Castello Omniaco ^^. S. Heliae de Jarniaco. S. Ri- 
chardi, presbileri capellani. S. Âdalardi, praeposili. S. Âle- 
rici praepositi. S. Gilberli, fralris sui. S. Allelini **. S. Bene- 
dicti, presbileri. S. Boni, presbileri. 

1. C. Marestisiaco. — 2. C. Willclmum. — 3. C. sepeiissent. — 4. C. 
alodo meo quod michi evenit. — 5. C. Auctores fuerunt. — 6. C. WiUel- 
mus. — 7. C. de manque. — 8 C. incurrat. — 9. C. Datan et Abiron. 

— 10. C. Willelmi. — 11. C. Ademari. — 12. C. Willelmi AguUuni. — 
13. C. Comniaco. — 14. C. Adtelini 

eux 

Vers 1096 {1096-1102). — Don de IVglise de Saint-Etienne de San- 
nac, du fief presbyte rai, d'herbergements et autres biens, à l'abbé Ans- 
culfe, par Pierre et Guillaume Kalon. Kalon et Hugues Haoul, enfants 
d*Alezais et neveux de Savary de Mello, et par Mainard dit Aculeua^ 
Aldiardis, sa femme, et Hugues Magaud. — Cart. orig,, fol. 49 recio. 

— C. /. LXIII, p. 339. 

Caria de eclesia Sancti Slephani de Sonac. 

Pelrus Kalo et Vuillelmus * Kalo el Kalo et Hugo Radul- 
phus 2 dederunl Dco et sancto Joanni eclesiain sancti Ste- 
phanni de Sonac et foedium presbiterale et cimileriura et 
omne harbergamentum ^ villae, exepto uno viridiario in quo 
est pirus, et omne harbergamentum ^ Vallis, absque uno 
retinaculo illius servilii. In hac autom villa habebat Menar- 
dus * Aculeus harbergamenta ^ quae et ipse dédit Deo et 
sancto Joanni, absque ullo retinaculo, et hortos ^ et areas, 
excepto una mota quam sibi retinuit. Hoc aulem donum 
fecit Mainardus, in capilulo, in manu domini "^ Ausculphi, 
abbatis, el praesentia conventus ; et habuit ipse, de chari- 
late ^ sancti Joannis, viginti solidos, et uxor sua, Aldiardis; 
cl ■* ubi annuil quidquid de '^ casamento quisque voluisset 
dare sancto Joanni ; hac licentia dédit Hugo Magaudus om- 
ne harbergamentum^ quod habebat in praefata villa,exepta una 
domo et uno horto^'. Deinde posuit Mainardus hoc pargame- 
num super altare sancli Joannis, signalum cruce propria. 



— 189 — 

Yidenlîbus his qui infrascripU sunt, Constanlino, armario, 
Ilerio, monacho, Rodberlo " Garna, Fulcherio, camerario, 
et Petro Robelio. S. Mainardi Aculei. S. Pétri Kalonis. 

1. C. Willelmus. — 2. C. Radulfus. — 3. C. arbergameolum. — 4. C. 
Maîoardus. — 5. C. arbergamenta. — 6. C. ortos. — 7. C. domni Ans- 
culfi. — 8. C. karilate. — 9 C. X «decem), ubi et. — \0. C. suo, — II. 
C. orlo. — 12. C. Rolberlo. 

CLX 

Vert 4002. — Guillaume, duc d'Aquitaine et comte de Poitou, aban- 
donne et cède à Tabbaye toutes les coutumes et autres droits qu'il avait 
sur le lieu appelé Blanzac (a) — Cari, orig,^ folio 49 recto, — C. I. LJT//, 
p. 505. 

Garta de Blansiaco ^ 

Ego, Yuilleiinus ^, dux Âquitaoorum et cornes Piclavo- 
rum, propter tortitudinem et injustlUam quam ^ usque fecit 
Deo et sancto Joanni Ingeriacensi, guerpio ^ et dimitlo oni- 
nes consuetudines quas habebam et tenebam in villa quae 
vocatur Blansiacus ^ , sicut pro anima mea et patris ac ma- 
tris meœ et omnium meorum parentum, utdeinceps sanctus 
Joannes et monachi ejus teneanl et possideani, absque ulla 
consuetudine mala vel contradictione aliqua. 

I. c. Blanziaco. — 2. C. Willelmus. — 3. C. hue. — 4. C. werpio. — 
5. C. Blanziacus. 

CLXI 

Vers iOHA {1060-i091). — Don et vente à Tabbaye, pour le prix de 
25 sous, de maisons, jardins, aires dans les terres de Galarderia, Manen- 
Uria et de Gare/ieria, par Adelelme Gaillard et Aimeri, son frère, et par 
Robert Gaillard, leur oncle paternel. Cet acte fut confirmé par Amélie 
et Pétronille et leurs fils Aizon et Jamon, et Pierre Aldebert de qui rele- 
Taient les terres par droit de seigneurie, et en outre par Odolricuê et 
LandricuSj oillici. — Cari, orig., fol. 49 verso. — C. t. LXJII, p. 144m 

Garta Jaiiardorum ^ . 

(a) Canton de Matha. 



— 190 - 

Notum sit lam praesenlibus quam futuris quod Alahelmus 
Gaillardus ^ et fraler ejus Armerius, necnon ^...; eorum, 
Rodbcrtus ^ Gaillardus, dederunt atque veodideriint santo 
Joanni, vigiiili qiioque ^ solidos, domos, hortos ^ et areas in 
terra de Galarderia et de Manentaria et de Gareneria ; in 
quantum de eundeni Garaneria pertinet ad eos, id est in 
duabus partibus, et de caetero totam medietatem, ubicunque 
aliquid habent in bis quae praBdiximus, exeptis vineis jam 
plantatis in Galarderia, pro qua re annuerunt sumere mona- 
cho qui slabit ad Buregiam '', tantumdem de terra délibéra 
ubi si fecerit vineas, exquoferentfructum ^, partiri commu- 
niter supra dictas vineas eu m ilHs, si monacho placuerit. 
Haec annuerunt, praesente capitulo, in manu prioris Anscul- 
phi ^ ac deinde posuerunt banc cartam super altare sancti 
Joannis, testibus bis Aldicrio, monacho, Consiantino, mona- 
cho, Geraido, presbitero, Geraldo, clerico, et aliis. Ista autho- 
risaverunt *° Amelia et Pelronilla et filia *^ eorum, Aiz *- et 
Jamo et Pelrus Aldebertus, quibus pertinebant, jure domi- 
ni *^. Et tamen inde habuerunt octo solidos ** Rainaldo *^. 
Testibus bis Rainaldo de Birac, Joannes de Fêtes *^, Petro 
Geraldo, Hundeberto ^'^ de Mausiaco qui fuit ad praecalca- 
tionem hujus terrae. Sciendum autem ** Odolrîcus et Landri- 
cus, villici, exigebant vilicationem *® in bac terra, inde ^® 
constituta fuit bis lex pugnae noslrae inter ipsos villicos et 
praefatos Gallardos ^^ Cumque scirent se villici se ^^ rectum 
non habere, reliquerunt pugnam,.Pt insuper gadgiaverunt ^^ 
in manu Andreae, monachi, eo quod injuste vilicationem ^S 
in prafata terra requisiissent^^. Factasunt haec, régnante Phi- 
lippo, rege Franciae, Guidone, Piclavorum comité, Ramnulfo 
Sanctonicorum praesule, domino ^^ Oddone ab ^^ Sancti Joan- 
nis Angeliacensis ^^ abbate ^9, Adalelmi. S. Aimerici ^^ Rod- 
berti. S. Geraldi, presbitari. 

I. C. Jaslardorum. — 2. C. Gailardus. — 3. C. patruus. — 4. C. Rot- 
bertus Gailardus — 5. C. XXV (vigiati quinque] solidis. - 6. C. ortos. 
— 7. C. Bureia. — 8. C. concesseruul. — 9. C. Ausculfî. — 10. C. auc- 



— lui — 

torizaverunt. — 11. C. filii. — 12. C. Aizo. — 43. C. dominii. — U. C. 
a. — 15. C. monaco. — 16. C. Effeles. — 17. C. Humberto de Mauciaco. 

— 18. C. quod. — 19. C. villicalionem. —.20. C. unde. —21. C Galar- 
dos. — 22. C, .^e manque. —23. C. gatgiavenint. — 24. C. villicatioDem. 

— 25. C. reqaisissent. — 26. C. domno Odone. — 27. C. ab manque. — 
28. C. Angeliaci. — 29. C. S. — 3?. C. S. Rotberti. 



CLXII 

Vers 928. — Don par Hier de son alleu situé dans les villas de Lup- 
ché-sur-Brioux et d'Anières (arrondissement de Melle). — Cart, orig., 
fol. A9 verso. (La charte n'élait plus au trésor). — C, t. XIII, p. 41. 

Caria Iterii de terra Lupchiaco. 

Dum unusquisquc, in hoc saBCulo ^ , vacat arbitrio, oportet 
ut de rébus sibi acquisitis taliler agat qualiter in futuro vi- 
tam aeternam inereatur percipei^c. Quamobrem ego, in Dei 
nomine, Iterius, tractavi, de Dei timoré et aeterna retribu- 
lione, ut niihi pius Dominus, in ultimo magni judicii die 
veniam tribuere dignetur. Idcirco ut aliquid de alaudium ^ 
meum qua^ est si lus in pago Briocense, in villa qusB voca- 
tur Lupchiacus, quantum ibi visus sum haberevelpossidere, 
ideslprata,lerram arabilem,cultum etincultum, quaesitum et 
ad inquirendum, et, in alio loco, in villa quae nuncupalur 
Âsnerias, vineas et prata, terram arabilem similiter, quantum 
visus sum habere '^, tali tenore ut quandiu vixerim, ipsas res 
superius nominatas, sub censu denariorum deodecim ^ te- 
neam. Post meum quoque dicessum, ad submemoratum lo- 
cum remaneanl. Si quis vero post hune diem, si aliqua in- 
tromissa ^ fuerit qui hanc donationem a me factam, inquie- 
tare praesumpserit, solidos quadragintos ^ exsolvat coa :tus, 
et insuper iram Dei omnipotentis atque ejus genitricis Ma- 
riae, necnon sancli Joannis sive sancti Reverentii atque om- 
nium sanctorum incurral,elsuapetitio "^ inanis et vacua per- 
maneal. Ut haec aulem haec Iraditio firmior permanere va- 
leat, manibus meis subterfirmavi atque aliorum virorum 
affirmare ^ rogavi. S. iterii. S. Seguini. S. Kadelonis, vice- 



— 192 — 

comilis. S. Mainardi, vicecomitis. S. Kaldelonis •, vicarii. 
S. Alcherii. S. Froterii. S. Bcgonis. S. Huraberti. S. Bosso- 
nis^^ S. Dorosii. Data mense Julio, régnante Carolo rege. 

1. C. proprio vacat. — 2. C. alodum. — 3. C adhabere. — 4. C. duo- 
dectm. — 5. C. intromissa persona. — 6. C. CCCC coactus exsolvat. — 
7. C. repettlio. — 8. C. adfirmare. — 9. C. Kadelonis. — 10. C. Bosonis. 

. CLXIII 

Vers 1086, — Don de l'église de Saint-Cybard (Sancti Eparcbîi), dans 
le diocèse de Poitiers, sise au lieu appelé Loupsault (a), avec toules ses 
redevances et appartenances, par Hugues Gurgiensis, Solilia, sa femme, 
Guillaume Raimond, Guillaume Gurgienaiê et Ebbes GurgiensiSy ses ne- 
veux — Cart. orig., fol. 50 recto. — C. t. LXllI, p, 419, 

Garta eclesiae sancti Eparchii de Lupi Saltu. 

Dum unusquisque in hoc mortali saeculo constitutus, haec 
carne mortali circuindatus, simulque pcccatus ^ oneratus, 
libéra utilur potestate, necesse est ut, de rébus sibi acqui- 
sitis ac proprio jure contraditis, id satagat agere, unde pos- 
sit sibi irara Dei placare propriumque ^ criminum laxamen 
percipere, atque gaudia reproraissa fœlix pertingere. Scimus 
enim scriptum quod quisquis eclesiis ^ Dei ditando, Chris- 
tum sibi in hoc mundo heredem constituent, ipse procul du- 
bio hères Dei et coheres Chrisli, in futuro, constituendus 
erit. Hoc igitur, ego, Hugo Gurgiensis, considerans, pro sa- 
inte animas meae et parentum meorum, unacum conjuge 
mea Solicia^ et nepotibus, Vuillelmo^ Rairaundo, Vuillel- 
mo ^ Gurgiense, Ebbone item Gurgiense, do Deo et sanctae 
MariaB sanctoque Joanni et beato conffessori Reverenlio et 
monachis iliorum obsequio mancipatis, quandam eclesiam 
in honnorem sancti Eparchii dedicatam, in episcopatu Picta- 
vensi sitam, in villa quaî vocatur Lupi Saltus, cum ^ et sepul- 
tura et omnem habitationem, hortosque "^ et areas et vendi- 
tionem omnium rerum, ab Acailiaco^ usque ad viam molen- 
dinensem et Fraxinati ^, eam et totam citra aquain et ultra 

(a) Canton d*Aigre, arrondissement de Ruffec (Charente). 



— 193 — 

alodii decimam; que mea existit, et clibanum, et molen- 
dinum, et omnes sylvas ad universos usus cunctorum ibi 
habilanlium, praeter linum ^^ de quo nolo ulquicquam pneci- 
datur, nisi solum ad aedificationem domorum omnium, moiia- 
chis '* ibi degentibus. Si vero aliquis in ipso sylva habitare 
voluerit, hoc non prohibeo, eo ralione, ut nihil *^ ex ipsa 
sylva praecidal. Quod si fecerit, ammovealur^^ semel, et se- 
cundo ut désistât a praecisione sylvae. Si autem desistere vo- 
luerit ^\ justifficetur legaliter in praesentia monachi cui cura 
fueret comissa^^ Cum quibus lebus, dono unum mansum 
et octo sextariatas *^ terrae, simul etiam ementum ovium 
omnium ibi commanentium, exceptus ^^ qui in mea prius 
erant ditione» aut ibi habitantes aul alicubi qui aut modo 
aut poslea ibi habitaturi advenerint, isli mihi ementum red- 
dent; ceteri vero qui nunquam in mea *^ ditioneibi ha- 
bitaturi, undecunque adventantis ^^ ipso sancto Joanno 
ementum dabunt. Ementum vero porcorum monachi ibi com- 
manentis ipsius erit, omnem quoque terram qux vulgo in 
Casiraentum vocatur. Si illi qui eam ex me habent, Deô et 
servis ejus dare voluerint,authoriso -^ libentissime. Hi ^^ autem 
sunt qui partis suus^ tribuunt: Pelrus Fulcherii, medieta- 
tem fisci quam ex me jure possidebat; Aimericus PossesoP^ 
medietatem fisci sui ; Stephannus et Ogerius ^, frater ejus, 
suam medietatem ; Gaudelfredus, suam mediatem; Yuillel- 
mus^^ et Ebbo, avunculus ejus, suam mediatem; Rainaldus 
de Yernia, suam medietatem. Convenio etiam ut si haec non 
possum vindicare^^ sancto Joanni quae do alibidem tantum- 
dem tamque valens, Humbertus vero praepositus et Amaldus, 
socer ejus, unum mansum integerrime. Testes autem hi -"^ 
sunt supradictus Petrus Fulcherii de Mastassio *^ et Beral- 
dus Sylvanus^^, Giraldus Caronelli etGilbertus ^ Rodbertus, 
cubicularius, Wuillelmus 3* Christiani, Vuitbertus ^^, nostrae 
familiae. S. Hugonis. S. Wuillelmi ^3. 

1. C. peccatis honeratus. — 2. C. propriorumque. — 3. C. ecclesias. 
— 4. C. Solltia. — 5. C. Willelmo. — 6. C. ofiterenda. — 7. C. ortos. — 

Archives, xxx. 13 



— 194 — 

8, C. AbatalHaco. — 9. C. Fraxinaticam et totam citra... — \0. C. unam 
de qua. — H. C. monachi ibi degenlis. — 12. C. nichil. — 13. C am- 
moneatur. — 14. C. noluertt. — 15. C. commissa. — 16. C. sextarias. — 
17. C. exceptis his. — 18. C. fuerunt dicione. — 19. C. adventantes, ipsi. 
— 20. C. auctorizo. — 21. C. Hii. — 22. C. partes suas — 23. C. Passes 
sol. — 24. C. Otgerius. — 25. C. Willelmus. — 26. C. vendicare (dans 
le sens de garantir); et peut-être sanclo Joannique.^ 27. C. hit. — 38. C. 
Mastacii. — 29. C. Silvanus. — 30. C. GirbertusRotbertus. — 31. C. Wil- 
lelmus. — 32. C. Witbertus Arnaldus. — 33. C. Willelmi. 



CLXIV 

Vers i074, — Don par Guillaume Jessaud de quelques héritages dans 
les lieux appelés ad Areas. — Cari, orig.^ fol, 50 verto, — C. t, XIIl^ 
p, 485, 

Garta Yuilielmi ^ Jessaldi de habilalione sylvae. 

In nomine sancl» et individuae TriniUUis, ego,VuiIlelmus2 
qui cognominor Jessaldus, cuin uxore mea, nomine Princi- 
pis^ cognorainata Valentia, filiisque meis Vuillelmo^, Gos- 
selino et Laniberto, donamus Deo et beatœ Mariae virgini, 
sanctoqueJoanni Baptistae et glorioso Reverentio, conlTessori, 
et monachis ibidem Deo servientibus, mansum^ terrae in loco 
qui dicitur Ad Areas et habitationem sylvae quaB vocatur Era- 
na^; ea conditione, ut, ab his qui ibi habitare voluerint, 
nulla consuetudo a nobis exigatur, sed totum sit Sancto Joan- 
nis et monachorum ejus quidquid consuetudinis ex denomi- 
nato loco debetur. Qui autem ibi habitaverunt ^, ad suos 
usus de ipsa sylva, ut quid^ necesse fuerit, accipiant, exepto 
quod de ea nihil vendere praesumant; ad cognendum^ vero 
in furno quantum opus fuerit, monachus qui ibi fuerit, acci- 
piat ; et ad caeteros usus. Porcos vero suos, in pastionem ibi 
miltet, et, de eis, nullam consueludinem persolvet. Dona- 
mus etiam eidem monasterio sex quartarios prati in loco qui 
dicitur Bredona*®. In supradicto etiam loco nostro, ut **fra- 
tris consensu Arnaldi Jessaldi, donaverunt alaudium *^ suum 
Gualterius^^Bonitus et Benedictus qui (dicuntur) Cornati*^ 
In praesentia istorum hominum, Aldieri *^, monachi, Vuillel- 



— 195 — 

mi^^ monachî, Girberti Garonelli; laicî Martini Capellani, 
Stephannani^'' Magalanni. Imposuit Yuillelmus^^ Jessaldus 
hanc cartam super allare sancti Joannis Baptiste. Testes 
sunt hujus donationis, Raioaldus Scholarius'^ Âdaimarusde 
Molendinis, Ostensius'^ de Oniaco, Amaldus Britelsis'^ Ar- 
Dulphus et Lambertus, Gofi^dus Tronellus. Facta est haec 
donatio incarnati summiDei unigenili anno millesimo septua- 
gesimo quarto, indictioue vero duodecima, domno rege Phi- 
lippe agente Francorum regnum, Guidone ^ cognominato 
Guilielmo^'^y ducatum obtinenfe Aquitanicum. S. Vuillelmi 
Yessalini H 

i. C. Willelmi Gessaldi de habitalione syWœ Cranœ. — 2. C. Willel- 
mus. — 3. C. Priacipia. — 4. C. Willelmo, Gauscelino et Lanberlo. — 
5. C. uQum mansum. — 6. C. Crana.— 7. C. habitaveriat. — 8. C. quic- 
quid au lieu de ut quid, — 9. C. coquendum. — 10. C. Braidona. — il. C. 
et au lieu de ut. — 12. C. alodium. — 13. C. Walterius. — 14. C. qui 
dîcuntur Cornuti. — 15. C. Aldierii — 16. C. Willelmi. — 17. C. Ste- 
phani. — 18. C. Willelmus. — 19. C. Scolarius, Ademanis. — 20. C. 
Ostencius. — 21. G. Britels, Arnulfus et Laabertus, Goffredus. — 22. G. 
Widone. — 23. G. Willelmo. — 24. G. Willelmi Jessalini. 

CLXV 

Vers 1096 {t 096-1102).— L'abbé Ansculfe donne en 6ef à Guntier de 
Crana la terre qu*il avait reçue en don de Guillaume Jessaud, de Va- 
lence, sa femme, et de leurs fils. — Cart. orig., fol, 51 recto. — C, 
t. LXni, p. 3 AI. 

Carta Vunterii de Crana *. 

Nolum sit cunctis fidelibus quod Gunterus - de Crana ac 
cepit foedium suuin ab abbate Ansculpho ^, videlicel illius 
lerrae quam Yuillelmus^ Jessaldus dédit nobis. Hoc auleni fe- 
cit et prece et jussu ipsius Yuillelmi ^ Jessaldi et uxoris sue, 
Valenciae ^ et filiorum suorum. Testes sunt hujus rei Con- 
stantinus de Masmonaldo et Ostendus de Auniaco '^. PrsBterea 
dédit nobis ipse Gunterius, annuente Vuillelmo ®, fratre ejus, 
de foedio suo chalfage ad furnum, et induisit augustagium 
suum fossoris^ uno denario, et laborantibus cum bobus, 



— 196 — 

duobus denariis. Postea danegavit Gunterius se fecisse do- 
num de chalfagio quod scriplum est in hac carta. Sed cum 
ei contradiceretur ab his qui se audisse fatebantur^ venil ite- 
rum in capitulum, et donavit per hoc ipsum pargamenum, 
in manu supradicti abbatis, de bosco quod in foedio habuerat 
a Yuillelmo ^ Jessaldo, et jam ab abbate habebat ad kalfa- 
gium ^^ furni, quantum opus essel omni tempore, audientibus 
his, Yualterio ^^ Magalanno, Rainaldo, nepote, Gonstantino 
Fulcherio. Hi sunt testes, Constantinus, armarius, Iterius, 
monachus, Girbertus, monachus,Vuiilelmus Ab orrit*^, mona- 
chus, Bernardus de Melessio ^^, Constantiuus Arnulphus, 
Vuitbertus**Talo,etmuiti alii.S.Quinterii deCarna^MJlradus 
Furnerius alque Mainardis *^ nepos ejus, dederunt sancto 
Joanni, unum juger terrae in Crana, vidente Radulpho ^"^ 
Calvo, cum multis aliis. 

l. C. GuQterii de Crana. — 2. C. Gunterius. — 3. G. Ansculfo. — 4. C. 
Willelmus.— 5. C. WiUelmi — 6. C. Valentie.— 7. C. Oniaco. — 8. C. 
C. Willelmo. — 9. C. fossoriis. — 10. C. chalfagium. — 11. C.Waltcrio. 
12. C. Aborrit. — 13. C. Meletio. — 14. C.Witbergus. — 15. G. Gunterii 
de Grana, Uldradus. — 16. G. Mainardus. — 17. G. Radulfo. 

CLXVI 

Vers 1084 (1080-4094). — Don de Téglisede Chiliaco (a), du bourg 
dudtt lieu, des jardins, des aires et de la moitié des dîmes et terrages à 
Tabbaye par Guillaume Rofellus ou Rosellua, Raymond Seguin et Elie 
Puellus ; don qui fut conGrmé par les seigneurs du fief, Guillaume Ray* 
mond, Guillaume de Lagore, son frère, et Hugues de Lagore, leur oncle. 
— C&rt, orig,, fol, 54 recto. — C. /. LXIÎI^ p, 4 A3. 

Carta eclesi» de Chiliaco *. 

In Dei nomine, Vuillelmus ^ Rofellus et Raimundus Segui- 
nus et Helias ^ Puellus dederunt sancto Joanni eclesiam de 
Cheliaco. Nam, mortuo Vuillelmo * Rofello, qui prius dede- 
rat, teste Ainardo de Cheliaco, Raimundus Seguinus et He- 

(a) Sans doute Ghillé, commune d'Oradour, arrondissement de Gonfo- 
lens (Gharente). 



— 197 — 

lias Puelliis venerunl in capitulum sancti Joannis, ac, prav 
sente domno Oddone ^ abbate, et Ansculpho ^ priore, fece- 
runt doDum pnefalae eclesiae, in manu ejusdem abbatis, per 
hanc cartam, testibus bis Bernaixlo de Melet ^ et Oslendo 
Gonstantino, qui et interfuerunt quando hase caria posita est 
super altare sancti Joannis a praedictis vins. Sed et niulieres 
eoruin^, audiente Ranfinulfo^annuerunl, audienleBossia^sicut 
raarili earum, id est eclesiam, bui^um, horlos^ et areas in 
dominio, et medietatem decimse et lerragii, exepta decima- 
tione peccorum nionachi et presbiterii quae non reddetur ; 
raedietalem quoque de pratis. Authorisaverunt Yuillelmus ^^ 
Raimundus et frater ejus, Yuillelmus ^^ de Lagore, Hugoque 
de Lagore, pa tonus '' eorura domini scilicet supradictorum 
Vuillelmi ^^ Rofelli, Rairaundi Seguini et Heliae *^ Puelli. 
Quoniam Yuillelmus, monachus de Lupi Saitu, donavit '^ 
Yuillelmo Raimundo duos boves et duos asinos. El dédit 
quinque solidos proeoquod annuil, teste Kalone, vicecomile 
de Oennaco '^; alque Hugone Lagore '^ donavit Iriginla so- 
lidos, lestes Gosdberlo " de Yinarvilla. Hi '^ veroannuerunt, 
nullam ibi relinentes consuetudinem. Gesta sunt, tempore 
Philippi, régis Franciae, et Yuidonis '^ ducis AquilaniaB. 
S. HeliaB^^ Puelli. S. Raimundi Seguini. 

I. C. Chilliaco. — 2. C Willelmus Rosellus ou Rofellus.— 3. C.Elias. — 
4. C. WiUelmo Rosello ou Rofello. — 5. C. Odone. — 6. C. Ansculfo. — 7. C. 
Il semble qu'il y a un point dans cette copie après Melet. Faut-il lire 
Meletio'i — 8. C. annuerant. Unaqueque habuit V solidos, audiente Rannulfo 

Botia, sicut marili earum — 9. C. ortos. — 10. C. Willelmus. — 

U.C. patruus. — 12. C. Willelmi. — 13. C. Elie. — 14. C. perdonarit 
Willelmo. — 15. C. Oenac. — 16. C. Peut-être partout: de Lagore. — 
17. C. Gosberto. — 18. C. Hii. — 19. C. Widonis. — 20. C. Elie. 



— 198 — 



CLXVII 



Vers 4083, — Guillaume GUsaldus n^ayant pu donner à Tabbaye le 
lieu dit Sicambutem (&), comme il Tavait promis, lui fit don en compen- 
sation de terres, bois et herbergements divers du consentement de son 
fils Guillaume — Cart, orig., fol. o4 verso, — C. t, LXIII, p, 444, — 
E, fol, 404, 



Garta de Lupi Sallu. 

Vuillelmus^ Gissaldus, pro eoquod non poluit donare lo- 
cum nomine Sicambutem * sanclo Joanni, sicut promiserat, 
donavit, in commutatione illius promisi ^, terram ac syl- 
vam, cum omni arbergamento ^ quod ibidem futurum est, 
loco scilicet vocato Andraldaïda ^, Concessit etiam omnibus 
habitandis iUic, de sylvis Cranae ^, quicquid erit opus ad 
usuai necessarium, annuente filio ejus Vuillelmo ^ ; teslibus 
bis Radulpho ^ Calvo, Humberlo ^, praeposito, Arnaldo Bri- 
tanno ^^, et multis aliis. Pro qua se ** tamen accepit a Vuil- 
lelmo *2, monacho de Lupi Saltu, sex libras. Deinde pro prae- 
posilura arearum quam dederat santo Joanni, sed minime 
polerat vendicare, dédit arbei-gationem de Buchellera ^^ et 
terram ante positam, ipso pacto quo prius dederat praeposi- 
tura ** arearum. Audientibus bis, Eyraldo *^ Marescalco, 
Ramnulfo Berardo ^® et multis aliis. S. Vuillelmi^"' Gessaldi. 

1. c. E. Willelmus. — 2. E. Sicambuttem. — 3. C. E. promissi. — 
4. E. albergamento. — 5. C. Andralderida. E. loca scilicet vocataAodral- 
dérida. — 6. C. E. silva Crâne. — 7, C. E. Willelmo. — 8. C. E. Radul- 
fo Chalvo. — 9. E. Himberto. — 10. C. Brittano. — H. CE. qua re. — 
12. C. Willelmo. — 13. C. Bucherella. E. Bucherilla. — 14. C. preposi- 
turam. — 15. C. E. Airaldo. — 16. E. Beraldo. — 17. C. E. Willelmi. 



(a) Séchebouc, commune de Lupsault, arrondissement de RufTec (Cha- 
rente). 



— 199 — 



CLXVIII 



Vers 970. — Don fait par Ménard, sa femme Agena et sa fille Arsende 
d'une alleu sis à Néré, viguerie d*Aunay, pays de Saintonge. — Cari, 
orig., fol. 54. — C. /. XIII, p. 83. 

Garta de alaudio indominicatu quod est situm in pago 
SantonicOy in vicaria Audeniaco, in villa quae nuncupatur 
Niriacus superior. 

Dum unusqui^que, in hoc saeculo, proprio vacat arbitrio, 
oporlet ut de rebus sibi acquisitis taliter agat, qualiter, in 
futuro, vitam aeternam merealur percipere. Quamobrein ego, 
in Dei nomine, Mainardus, et uxor mea, nomine Agena, et 
filia mea, nomine Ersendis ^ traclavimus, de Dei timoré et 
aeternaretributione, ut nobis pius Dominus, in ultimo magni 
judicii die, veniam tribuore dignetur. Idcirco ut alaudium ^ 
nostrum indonn'nicatu ^ qui est sylus in pago Santonico, in 
vicaria Audeniaco, in villa que nuncupatur Niriacus superior, 
quantum visi sumus habere vel possidere, terris, palris, pas- 
cuis, adjacentiisy magnillis, cartiieris, vineis, sylvis, cultum 
et incultum,quaesitum vel adquirendum ^ habere videmus ^^ 
cum omnibus nobis pertinentibus, ad monasterium sancti 
Joannis Baptistœ ntque monachis ibi degenlibus, a die pré- 
senti, tradimus atque transfundimus ; et de noslro jure in 
eorum potestate, donamus ad habendum, tenendum vel 
possidendum, jure eclesiastico, nemine contradicente. Si 
quis vero^ vel ullus pro heredibus nostris,aut ulla inlromissa 
persona fueril qui hanc donationem aliquam calumniam '^... 
tenlaverit, auri talenlum componal, et sua repetitioinaniset 
vacua permaneat, et insuper iramDei,omnipotentis,incurral, 
et sanctaB Dei genitricis Mariae, necnon sancti Joannis Bap- 
tistae et aliorum sanctorum quorum reliquiae ibidem conti- 
nentur. Ut autem haec donatio, in Dei nomine, a nobis facta, 
in posterum plenior atque firmior munere valeat, manibus 
noslris subter firmavimus atque fidelibus noslris seu aliis no- 
bilibus viris ad roborandum iradidimus. S. Mainardi et uxo- 



— 200 — 

ris ejus Agenae, qui banc cartam fieri rogaverunt. S. Amal- 
vini, comitis. S. Richardi. S. Aimenonis ^. S. Adelardi ^. S. 
Ostendi. S. Launonis. S. Bernardi. S. Berengarii. S. Ram- 
nulfi. S. Rodberli ^^. Data mense septembri *\ régnante Lo- 
thario rege. 

i. C. Arsendis. — 2. C. alodum. — 3. C. indominicatum. — 4. C. adin- 
quirendum.— 5. C. videmur. — 6. C. Si quis vero, si nos ipsi, aut ullus. 
— 7. C. calumpDiam inferre templaverit. — 8. C. Emenonis. — 9. C. Àda- 
lardi. — ^0. C. Rotberti. — 11. C. septembris. 

CLXIX 

963 (septembre), — Don fait par un moine nommé Mainier, de biens 
situés dans la villa de Néré et au pays de Brioux dans la villa de Villîers 
Latrononim. — Cari, orig., fol. 52. — (l. t. Xllly p. 67. 

Garta Mainerii de uno masso terrae quod est juxta villam 
Neriacum et in alio loco, in villa quae vocatur Villariio Latro- 
norum, maxnilis terris. 

Dum unusquisque, in hoc sseculo proprio, vacat arbitrio, 
oportet ut de rébus sibi acquisitis, taliter agat qualiter vitann 
aeternam, in futuro mereatur percipere. Quamobrenn ego, in 
Dei nomine, Mainerius, tractavi de Dei timoré et aeterna re- 
tributione, ut mihi pius Dominus, in ultimo oiagni die judi- 
cii, veniam tribuere dignetur. Idcirco, ut mansum meunn in- 
dominicatum, cum vinea et terra arabile, seu quantum ad 
ipsum mansum aspicere videtur, ad monasterium sancti 
Joannis Bapfista) Ingeriacensis, seu monachis ibi degentibus, 
dare deberem, quod et omnimodo mihi placuit fecisse. Est 
autem supradictus mansus inter* pago Pictavo atque^ San- 
tonico, in villa que nuncupatur Niriacus Superior, habens 
laterationes, ex tribus partibus, terra ipsius Sancti Joannis, 
ex quarta vero parle, vinea Sancti Eparchii ; et, in alio loco, 
in pago Brioccense, in villa quae vocatur Villaris Latronorum, 
maxnilis, terris, cultum et incultum, quaesitum velinquiren- 
dum habere videtur. Hœc autem omnia superius nominata, 



— 201 — 

ad subinemoratum locuin trado atque transfundo, et de 
mea potestate in eorum dominatione cado \ Si quis autem, 
post hune diem, aut ^ ego aut ullus pro heredibus meis, seu 
aliqua intromissa persona fuerit, qui hanc donationem a me 
factarp inquietare praesumserit ^ imprimis Dei iram omni- 
potentis incurrat, atque ejusdem Dei genitricis Mariae sanc- 
tique Joannis Baplistœ atque aliorum sanctonini quorum 
reliquise ibidem continentur. Et insuper centum solidos coac- 
tus exsolval, et sua repetitio inanis et vacua permaneat. Ut 
autem h^ec donatio firmior permanere valeat, stipulatione 
adnixa, manu mea, subtei* firmavi aliisque nobilibus viris 
adfirmare rogavi. S. Mainerii qui hanc donationem fieri 
rogavit. S. Airardi ^ Slephani, sacerdotis. S. Bartholomei 
GosseHni ^, filiorum ejus. S. Gossellmi ^, vicarii. S. Ramnulfi 
Yicarii. S. Seguini, subvicarii. S. Aimenonis ^. S. Bernardi. S. 
Gofredi^ S. Airoisi*^. S. Adelarii". Data mense septem- 
brio, anno nono, régnante Lotharii *^ rege. 

i. C. in au lieu de inter. — 2. C. el au lieu de Atque. — 3. C. cedo.— 
4. C. aut manque. — 5. C. presumperit. — 6. C. S. Airardi manque. — 
7. C. Gauscelini — 8. C Emenonis. — 9. C. GaufiTredi. — 10. C. Eiroisi. 
— H. C. Adalardi. — 12. Lothario. 

CLXX 

Vers 408i{lQe0'4094).— Gautier, prévôt de Néré, Bérard, son frère, 
Constantin, son gendre, et Constant de Plaizaco avaient un différend 
avec Tabbaye pour quelques usurpations faites par ces derniers, et ce 
différend est réglé à Tamiable. — Cart. orig., fol. 52 verso. - C. t.LXlII, 
p. 4i5. 

Garta Gualterii, praepositi de Niriaco^ 

Guallerius, praepositus Sancti Joannis de Neriaco, occupa- 
verat satis, ultra foedium suum, de rébus Sancti Joannis, 
unde inlerrogatus, convictus, reliquit sancto Joanni, per mé- 
dium, quidquid prius pro foedio tam illud quod ipse possi- 
debat, quam illud quod suus frater Berardus et sui generi, 
Gonstantinus ac Gonstans de Phaizaco ^ obtinebant de eo- 



— 202 — 

dem foedio ; excepto burgo suo quod totum retinuit, in vita 
sua ; sed post mortem suam, erit similiter Sancti Joannis» 
et 5 supradictum, per médium. Teslibus his, domno Oddone, 
abbale, Bernardo, monacho, Bernardo de Melessio \ Geraldo 
Potino et multis aliis. Domus quoque Gonstantini, generi 
Vualterii ^, est in dominio Sancti Joannis, convicto Con- 
stantino de hac re ^, in judicio, audiente praefato abbate, et 
Geraldo Potino. Vuallerius ^ autem habebat receptiones de 
vineis ad Neriacum. Et convictus judicio quiainjuriose habe- 
baty perdidit eas ; data etiam fiducia ^ pro vadimoniis quae 
dédit pro eo quod acceperat, ex quo fuerat de ipsis accusatus 
a Bernardo, monacho, suo génère Constanlino, teste Geraldo 
Potino. Postea tamen promisit ^ Bernardus eisdem ^^ Vual- 
terio dimidiam receptionem in vita sua ; lali paclo, ut, post 
mortem, sint, ex tolo, Sancti Joannis. Humberlus Cemirila- 
rius^' acceperat, pro opère, sex quarterias ^^ vineae a quo- 
dam monacho, absque nutu capituli, quo, postea cognito, 
convictus quia.... *^ habebat, reliquit ** domno Oddo ^^, ab- 
bâti, annuente filio suo Popardo, cum uxore, concessus *^ 
eis sibi obtincre ut reddant indequartum Sancto Joanni, au- 
dienle Bernardo, monacho, et Gualterib^"' praeposito. Vuillel- 

mus ^^ condonavit sanclo Joanni tria quarterias *® vineae, 

post mortem suam, etfiliae suae, si illa infanlem non habet; 
sed de quarta ^o horum trium quarteriorum, erant duae par- 
tes Stephani Amalgerii et Rainaldi, fratris sui. Partem vero 
Stephani, émit Bernardus, monachus, très solidos. Campum 
etiam suum qui est prope domum Roberti ^^ Servientis, ven- 
didit Stephanus Amalgerius sancto Joanni, et accepit a Ber- 
nardo, monacho, quinque solidos, annuente unico filio suo. 
Teste Vualterio 2^, praeposito, tam harum emptionum quam 
praediclae condonationis. Simili modoempta est terra ejusdem 
Stephani Amalgerii a Bernardo, monacho, quae est apud ^* 
Brolii, tribus solidis^^; et illa terra quae appellatur Quarlas, 
similiter tribus solidis 2*. Et annuit lîlius ejus, teste Vualte- 
rio 2\ praeposito. Rainaldus Forgiunelus ^e noiebat reddere 



— 203 — 

decimam de sua libéra, sed,perjudicium»superatus est quod 
deberet reddere, et reddidil. Arbertus de Neriaco non red- 
debat de carruga sua decimam ; sed superatus est judicio 
quod deberet reddere, et reddidit etiam ante domnum Od- 
donem, abbatem. 

I. C. Neriaco. — 2. C. Plaizaco. — 3. C. ut supradicta. — 4. C. Mele- 
tio. — 5. C. Wallepii. — 6. C. acre. — 7. C. Walterius. — 8. C. fidutia. 

— 9. C. permisit. — 10. C. eidem Walterio dimidium receptionum. -> 
11. C. Cemenlaritts. — 12. C. quarteria. — 13. C. quod maie. — 14. C. 
reliquid. — 15. C. Oddoui. — 16. C. concessis. — 17. C. Walterio. — 
18. C. Fumet — 19. C 4|iaarteria. — 20. C. quarto.— 21. C. Rotber- 
U. - 22. C. Walterio. — 23. C. est ad caput brolii. - 24. C. III solid. 

— 25. C. Walterio. — 26. C. For^uinellus. 

CIAXI 

Vers 406i. — Pierre GeofTroi et Adémar, surnommé Tète de Loup, son 
frère, coutestaient à Tabbé Eudes le don fait par Adcmar, leur aïeul, 
d'un fief situé à Néré. A la fin, et au cours d*un duel judiciaire, par Ten- 
tremise de gens sages et prudents, ils transigèrent avec ledit abbé et 
confirmèrent la donation en présence de plusieurs témoins. ~ Cari. 
orig.y fol, 53 vers^. — C. /. LX//, p. 593. 

Carta Pétri Gofredi * et Adaimari Gapile Lupi. 

Gunctis praesentibus et successoris^ ionotescimus, quod 
Pelrus Gofredi 3 et fraler ejus, Adaimarus^, cui cognomen 
est Gaput ex Lupo, calumniabatur^ quoddam foedium, apud 
Niriacum Superiorem % super sanctum Joannem. Dicebant 
enim avum suum Adaimarum ^ habuisseillud foedaliter^ ab 
abbate Alduino, favente fratrum capilulo. Quibus a domno 
Oddone, abbate, celerisquefratribus, vivavoce responsum est, 
quia omnino omnia quae sibi inferebantur, ingnorabant ^ ; 
immo non se velle illud, sine cerlo judicio, dimittere, quod, 
pertanti temporis longitudinem, sancti Joannis eclesiam, te- 
nuerat. Igitur coadunatis mullis prudenlibus el probatis viris 
qui ad hoc convenerant ut rem diligenter examinarent et 
ûnem huic contentioni imponerent, statutum est ul percal- 
cato foedio *^, hoc quod dicebant et ailirmabanl, utrum ve- 



— 204 — 

rum an falsum essel, sorte duelli probaretur.Quodjudicium, 
dum pugiles quibus creditum fuerat, sal strenue exercèrent, 
et quisque, proul melius posset, parlem suam deffenderet, 
tandem verbo et labore sapientium virorum qui utique 
parti favebant, quaesitum est ut ccrtamen pugnae rumperetur 
et calumnia, concordi et convenienli executione*\ extingue- 
relur. Quod et factum est. Nam praedicti fratres Petrus et 
Adaimarus ^^, audito concilia ^^ supradictorum sapientium 
virorum, relicta pugna, convenerunt ^* in capitulum et ibi, 
sub praesentia conventus, pro salute et remedio animarum 
suaruni, atqueavi sui Adaimari ^^ omniumque praedecesso- 
rum suorum, rcliquerunl nobis quidquid apud nos reclama- 
ban t. Et annuerunt ea conditione ut eis fratrum societas 
daretur, et si vellent fieri monachi, a fratribus susciperentur; 
si vero noluerinl, unus de filiis aut fratribus aut nepotibus 
eorum in monachum reciperetur, et ab abbale et fratribus 
eis trecenlos solidos *^ darentur. Qui est ^' dali sunt. Quo 
in loco promiserunt sese futuros fidelissimos defensores se- 
cundum possibilitatem suam, non solum ipsius rei, quam 
reliquerant, verum eliam quae Sancti Joannfe sunt, ubicuu- 
que consistant. Huic conventioni interfuerunt Goffredus Mas- 
selini *^, Ostendus Constantini, Vuillelmus *® Geraldi, Hugo 
Potenus, Petrus de Lemovicis, Geraldus Potinus, Stephanus 
Magaiannus et alii quampiures monachorum et laicorum. 

1. G. Goffredi Ademari. — 2. C.successuris. — 3. C. Gaufredi. — 4. G. 
Ademarus. — 5. G. calumniabantur. - 6. G. superiorem manque. — 
7. G. Ademarum. — 8. G. fedaliter. — 9. G. ignorabant. — 10. G. fedio. — 
11. G. exequuiione. — 12. G. Ademarus. — 13. G. consilio. — 14. G. 
convenere. — 15. G. Ademari. — 16. G. solidi. — 17. G. et. — 18. G. 
Mascelini. — 19. G. Willelmi. 



— 205 — 

CLXXII 

Yen 1097 (lOSS-HOij. —Jean Mareschal ou Mascaicus, Humberge, 
sa femme, et Raioaud Coostantin cMent à Tabbé Ansculfe un mas de 
pré appelé Les Fontaines (a) et un jardin près de Néré, tenus féodale- 
meut par eux de Tabbaye, en présence d* Etienne et de Gaultier Maga^ 
lannuB et autres. — Cari, orig.y fol. 53 verso, — C. /. LXIII, p. 363, 

Carta Joannis Marescalli. 

Notum sit omnibus quod Joannes Maschalcus ^ habebat 
unum massum de sancto Joanne feodaliter^ apud Fontanas, 
cognominatum de Pratis, quod dedil in dolem uxori suae 
Humbergae, cum uno horto ^ qui est apud Nieriacum K Pos- 
lea, ipsum mansum et hortum ^ dédit Deo et sancto Joanni, 
in manu domini Ansculphi ^ abbatis, per quoddam lignum, 
in caméra volta ; tali tenore ut quamdiu ipse vixerit unam 
medietatem habeat et post morlem suam tolum ex intègre 
possideat Sanctus Joannes. Hanc autem donationem annuit 
uxor sua, Humbei^, cujus ûlius Ranaldus Gonstantini dédit 
fidem suam, ut amplius neque Joanni neque Sancto Joanni 
super his adversaretur, sed eliam, si alius adversari voluisset, 
fideliter tam illum quam nos adjuvaret. Factum est hoc 
videntibus, Alduino, monacho, Hugone Berardo, Vuillelmo^ 
Dolabelle, monacho, et ex laicis : Stephanno ^ Magalanno, 
Yualterio ^ Magalanno, Fulcherio, dapifero, Geraldo Piano et 
multis aliis. 

1. C. Mascalcus. — 2. C. fedaliter. — 3. C. orto. — 4. C. Niriacum. 
— 5. C. orlum. — 6. C. Ansculfi. — 7. C. Willelmo Dolabel. — 8. C. 
Stéphane. — 9. C. Walterio. 



(a) Aujourd'hui pièce de La Fontaine, commune de Néré. 



— 206 — 

CLXXIII 

Mars 1023. — Don d'un alleu, sis en Saintonge, au lieu ap(>elé Ville- 
bois (Charente), et de terres et prés dans les villas Obane, Algiaco^ et à 
Puteolisj et de vignes sises à Osma, dans la viguerie de Melle, en Poitou, 
par une dame nommée Raingarde, Geoflfroi et Israël, ses fils, et sous- 
crite par le vicomte Guillaume, sans doute vicomte d'Aulnay. — Cart. 
orig.j fol. 53 verso. — C. t. LXII, p. 535. 

Garta Raingardis et filii sui Isdrael. 

Ego, in Dei nomine, Raingardis, et filii mei Gofredi et 
Isdrael ^ tractavimus, de Dei timoré et œterna retributione 
ut nobis pius Dominus, in die magno ultimi judicii, veniam 
relaxare dignelur. Idcirco donamus alaudum ^ nostrum qui 
est sytus in pago Sanlonico^ in villa quse vocalur Villa Boast, 
hoc sunt duos massos et una borderia et unum junctum^ 

prato, et in alio loco, in villa ^ in ipsavicaria, unumcam- 

pum de terra arabile et unum junctum de prato, et, in alio loco, 
in ipsa vicaria, in villa quae vocatur Âlgiaco, unum campum 
de terra arabile, et habetintus unum puteum ; et in alio loco, 
in ipsa vicaria, in villa quae vocatur Puteolis, quantum ibi 
visi sumus habere ; hoc sunt maisnilli ^ et terra arabilis, cum 
pratis ; tali tenore ut quamdiu Isdrael ^ vixerit, teneat solum 
illum alaudium^ de Puteolis, si matrem suam supervixerit, 
exceplo duobis junctis vineaB que prius donavimus, pro ves- 
titura, ad monasterium Sancti Joannis Baptistœ; et post 
dicessum Isdraelis ^, ad prefatum locum remaneat, sine uUa 
contradictione. Et in pago Pictavo, in vicaria Metulense, in 
villa quae vocatur Osma, tribus junctis de vineis. Has res prae- 
nominatas tradidimus, ad praefatum locum, pro remedio 
animarum nostrarum et animarum parentorum nostrorum. 
Hoc autem inserere voluimus ut, si aliqua persona intro- 
missa fuerit, qui hanc donationem inquietare voluerit vel 
infringere, imprimis iram Dei omnipotentis incurrat et a li- 
minibus sanctae Dei eclesiae extraneus appareat, et cum Juda 
traditorequi Dominum tradidit, sit socius, ut<^ cum Datan 



— 207 — 

etÀbyron^^ in inferaum dimersus jaceat, et insuper mille 
solidos componat. S. Raingardis et iiliorum suorum qui hanc 
donalionem fecerunt, et Vuillehni ^^^ vicecomitis. Data mense 
inartio, trigesimo quinto^^, régnante Roberto^^, rege. 

1. C. Israël. — 2. C. alodum. — 3. C. Sanctonico. — 4. C. de. — 
5. C. Obana. — 6. C. maisnili. — 7. C. Israël. ~ 8. C. alodum. — 
9. C. Israeli. — 10. C. et. — 11. C. Abiron. — 12. C. Willelmi. - 13. C. 
XXXV. — 14. C. Rotberto. 

CLXXIV 

1069, — Don par Geoffroi Tizun de quelques biens dans le lieu appelé 
Fontaines. — Cari, orig.^ fol. 5i recto. — C. /. XXVII Ai«, p, 293. 

Garta Goffredi ^ Tizun. 

Audienda est omni fidelissirao chrisliano illa vox aposto- 
lica qua dicitur : c Operemur bonum ad omnes, maxime autem 
ad domesticos fidei. » Quod ego, Gaufredus, audiens, et 
libenlissirae adimplere cupiens, coni:edo fratribus, in caenobio 
Sancti ^ Joannis Ingeriacensis omnipotenti Deo famulantibus, 
agriculturam sex mediatarum^, in terra mea quae sita est 
apud Fontanas, cum terlia parte terragii et servitio omni ; 
insuper et medietatem alterius modiatae ad habitandum 
agricolas. Anno incarnalionis dominicae millesimo sexage- 
simo nono, indictione septima, régnante serenissimo rege 
Francorum Philippo. 

1. c. Gaufredi. — 2. C. beati. — 3 C. modiatarum. 

CLXXV 

Vers 4 085(4 060-4 094).'-f(e\Bi\on des dons et ventes faits à Tabbaye* 
au lieu appelé Romazières par divers personnages. — Cari orig.jfoLôi 
recto. — C. LLXIIIy p. 437. 

Garta de Rubris Macheriis. 

Vuillelmus * Vuarenaldus et fraler ejus, Pelrus, dederant 
sancto Joanni suisve ^ monachis medietatem omnium que 
habebant ad Rubras Macherias^, tam alaudii^ quam feodii, 



— 208 — 

ac decimae. Insuper annuentes ipsi, praecursori Domini atque 
sibi famulantibus, habitationes hominum, hortos^ et areas 
ubicunque fièrent in alaudio ^ seu foedio, scilicet vel in parte 
quam dederunt vel in parte quam retinuerunt, habuerunt 
autem, pro hoc ipso munere sexaginta solidos, promissa fide 
sua in manu Gireberti ^ Caronnelli, et facerent annuere suis 
uxoribus suaeque progeniei. Sed hi fralres, cum annuissent 
memoratum donum, in nostro capitulo posuerunt banc car- 
tam super al tare sancti Joannis, testibus bis Goberto, n)o- 
nacho, Andréa de Teiceto ^ necnon aliis. Quarta pars décimas 
Rubrarum Materiarum ® erat Andreae de....^^; cujus me- 
dietatem partis primum donavit sancto Joanni ac vendidit, 
accipiens ideo a Gosberlo, monacho, octo solidos. Deinde 
in caro tempore, vendidit iterum sancto Joanni très partes 
illius partis decimae quam retinuerat, et accepit viginti et 
octo solidos a praedicto monacho ; concedens, ex ipsa quarta 
parte quam retinebat, lotam decimam praeter dccimam an- 
nonae. Hic quoque Andreasfuitin capitulo, bisque concessis, 
fecit suum signum in bac carta el posuit eam super altare 
santi Joannis, leste Gosberto, inonacho, Vuillelmo " Gar- 
naldo, et Petro. Alduinus de Capile Vuttone ^^ babuit vi- 
ginti solidos a Gosberto, monacho, eo quod annuit sancto 
Joanni illas partes decimae quas vendiderat Andréas de Deis- 
seco *^. Abipsoenim tenebat illas partes Andréas. Fuit autem 
Alduinus in capitulo et, confirmato nutu, misit banc cartam 
super altare sancti Joannis Baptistae, teste Gosberto, mona- 
cho, Achardo Lira ^^ et aliis. Maingodus Rabiola babuit de- 
.cem solidos, teste Andréa *^, Walterio de Neriaco, co quod 
annuit sancto Joanni et" quae supra diximus vendata *^ et 
donata, quoniam praenominati virieatenebantab.eo Gonstan- 
tinus....^* habebatmedietatem decimae Rubrarum Materiam*^ 
quam ex intègre ^^ dédit ac vendidit sancto Joanni, et acce- 
pit, pro illa, octo solidos, et praedonavit ^i ei Gosbertus, mo- 
nachus, unum asinum quem furatus erat. Haec annuit frater 
ejus Yivianus, teste Rainaldo Saisnaldo. Fuit autem Gon- 



— 209 — 

stantinus in capitulo annuitque hanc rem ac deinde posuît 
islam cartam super altare sancti Joannis, teste Andréa, mo- 
nacho, Gireberto ^' Caronello et aliis. Isembartus ^^ de Limo- 
lio habuit ducem solidos, eo quod annuit sanclo Joanni hoc 
donum atque venditionem quoniam Constantinus habebat ab 
eo illam medietatem decimae. Arbertus de Neriaco dédit 
sancto Joanni medietatem de eo quod habebat ad Rubras 
Materias ^^. Aîmericus Temmannus ^^ dédit sancto Joanni 
medietatem sui alaudii ^^ quod est ad Rubras Materias '^ ; 
habitationes autem hominum, hortos ^^ et areas ubicunque 
fuerint ^^^ in alaudio seu foedio, scilicet in parte quam dédit 
vel retinuit; concessit sancto Joanni et ej us monachishabere 
in dominio. Post multum vero temporis accepit a Gosberto, 
monacho, pro eo quod retinuerat ad Rubras Materias ^\ 
palafredum cum salla etfraeno ; hoc tamen tenore ut, semor- 
tuOy corpus ejus defferetur^^ ad sanctum Joannem. Quod est 
factum. Sed cum illud apporlaretur, accidit afferri per Chi- 
siacum ac deponi parumper in eclesia ejusdem c^stri. In- 
térim nunciavit Gosberlus, monachus, suaè matri quae ad- 
currit ^^ illuc, adducens ^' filium sui ^^ Aimerici, nomine 
Yuillelmum ^, ibique annuit ipsa mater unacum puero, 
quidquid Aimericus Temannus habuerat ad Rubras Mate- 
rias ^^, tam alaudii ^* quam foedii ^^ ponentes, pro confir- 
matione hujus rei, librum in manu Gosberti, monachi, 
Tacientes scilicet nutum per ipsum librum. Testibus bis, 
Gosberlo, monacho, Rodulpho ^^ Dolabello, Alexandro '^ de 
Ltbiniaco et multis aliis. Aimericus Disbaptisatus ^^ dédit 
sancto Joanni totam medietatem sui alaudii ^^ quod est ad 
Rubras Materias ^^ teste Airaldi ^^ Marhaido, et habuit de- 
cem solidos. Angelinus ^' de Notiaco dédit sancto Joanni to- 
tam medietatem sui alaudii ^^ quod est ad Rubras Materias ^S 
leste Vuillelmo ^' Garnardo. Gaufiredus ^^ Alchimbarlus 
dédit sanclo Joanni medietatem sui alaudii ^^ quod est ad 
Rubras Materias^; in capitulo, annuens etiam alisim medie- 
tatem, post mortem suam. Hi^ fralres Vuillelmus ^ Leode- 

Archives, xxx. 14 



— 2t0 - 

garius, Ramnulfus Balbus, Aimo Leodegarius, Gauffredus ^ 
Seneschalcus *® dederunl sanclo Joanni, quidquid alaudii ^® 
habebantad Rubras Malerias^^, et habuerunt inde duodecim 
solidos, leste Andréa, monacho, et Vuatlerio*' Praetore. Kalo 
autem,vicecomesOenaci *^,habuit viginli quinque solidos eo 
quod annuit sanclo Joanni quidquid ei donatum est ad Ru- 
bras Malerias ^^ et donabitur, necnon omne quod ei vendi- 
tum est et vendetur. Notuin sit tara praesentibus quam fu- 
turis, quod Isambertus ^^ de Limolio annuerat sancto Joanni 
illud de suo foedio ^° quod Constantinus ^* Inferola et frater 
suus Yivianus vendideran talque donaverantde suo alaudio^^ 
ad Rubras Malerias ^^. Sed abnegabat se fecisse ; unde, cum 
fuissel contentio, inter Gosberlum, monachum, quod annue- 
rat ^^ sicut supra scriptum est, etipsum, neque enim annue- 
rant in capitulo, concordalum est, ila ut, jam dicto Ysem- 
berto ^* darentur quinquaginta solidos, et annuerel, in 
capitulo. Quod etiam fecil, cum suo nepote, in praesentia 
domni Ansculphi^^, prioris, et conventus. Uxor quo- 
que sua annuit, et, faclis crucibus suis, imposuerunt banc 
carlam super allare sancli Joannis Baplistae. Testibus his, 
Ansculpho ^® priore, Joseberto ^^, monacho, Gausselmo, co- 
gnomine ^*, Rainaldo Gosselmo ^*. Haec omnia quae prœdixi- 
mus, gesta suiit temporibus Philippi, régis Franciae, Vuido- 
nis ^y duels Aquitaniae, domni Ysemberli ^', Pictavensium 
episcopi, et ^* Oddonis, abbatis sancli Joannis. S. Ysamberti 
de Libolio ^^. S. nepotis ejus. S. Roconnis ®* et uxoris ejus, 
Hilariae ®^. 

i. C. Willelmus Varnaldus. — 2. C. suisque. — 3. C. Matherias. — 
4. C. alodii quam feodii. — 5. C. ortos. — 6. C. alodio. — 7. C. Gireberti 
CaroneUi, ut. — 8. C. Teiseco. — 9. C, Matheriarum. — 10, de Deisseco? 
C. Teiseco. — U.C. Willelmo. — 12. ou Vultonêg, — 43. C. Teiseco.— 
44. Acardolira. — 15. C. monaco et. — 16. C ea au lieu de et. — 47. C. 
vendita vel. — 18. C. JafTerrota. — 49. C, Matheriarum. — 20. C. 
integro — 21. C. perdonavit. — 22. C. Girberto. — 23. C. Isembertus 
de LimoUio. — 24. C. Mathcrias. — 25. C. Ternannus. — 26. C. alodii. 
— 27. C. oiios. — 28. C. fièrent in alodio. — 29 C. deCferretur. — 39. C. 
accurrit. — 31. C. secum. — 32. C. filii sui. — 33. C. Willelmum. — 



— 211 — 

34.C. alodii.— 35. C. fedii.- 36. C. Rodulfo.— 37. C. Aleardo.— 38. C. 
Disbaptizatus. — 39. C. alodîi. — 40. C. Airaldo Marcaldo, el tamen. — 
4i. C. Engelelmus. — 42. C. Willelmo Garnaldo. GofTredus Archaimbal- 
dus. - 43. C. Hii. — 44. C. Willelmus. — 45. C. Goffredus. — 46. C. 
Seoescalcus. — 47. C. Walterio, — 48. C. Oenaci. — 49. C. Isembertus 
de LimoUio. — 50. C. fedio. — 51. C. Constantinus InfTerrota. — 52. C. 
alodio. — 53. C. cui annuerant. — 54. C. Isemberto. — 55. C. Ansculfi. 

— 56. C. Ansculfo. — 57. C. Josberto. — 58. ou Cognone. C. Cagnone. 

— 59. C. Joscelino. — 60. C. Widonis. — 61. C. Isemberti. — 62. C. 
domni Odonis. ~ 63. C. Isemberti de Limollio. — 64. C. Rocconis. — 
65. C. Hylarie. 

CLXXVI 

Vers 1080 (1050-1086). — Atmeri Tamman, fils d'0(/a, et du consen- 
tement de cette dernière, cède à Tabbaye tout ce qu^elle possédait dans 
un alleu à Romazières, eu sus, la moitié du fief qu*il tenait de Kadelon, 
vicomte d'Aunay. Ingelelme de Nociaco fit pareillement don de tout ce 
qu'il possédait dans cet alleu. ~ Car/, orig., fol, 55 verso. — C. i. LXllIy 
p, 35. 

Garta de Rubris Macberiis. 

Ego, Aimericus Tammamnus ' donavi pro animabus pa- 
renlum meorum ac pix) mea anima, santo Joanni Baptistae 
quidquid habebam in alaudio^ ad Rubras Macherias; et de 
foedio^ quod habebam a vicecomite Kadelone, in eadem 
terra, dedi medietatem eidem sanlo Joanni Baplislœ, in vita 
mea, et totum post mortem meam, annuenle Oda, matre 
mea, et filio. Sed quia hoc feci, donavit mihi Gosbertus de 
Neriaco suum caballum cum sella et fraeno ^. Et vicecomes, 
propler quod annuit, accepit a domino Andréa, monacho ca- 
merario, viginli quinque soUdos. Temporibus Philippi, régis 
domnique Ysamberti 5, Pictavensi episcopi, ac domini ^ Vui- 
donis, principis Aquitaniae. Ingelelmus de Notiaco donavit 
simililer hoc quod habebat in alaudio ^ ad supra dictas Ru- 
bras Macheries sancto Joanni Baptislœ, temporibus jam no- 
minatorum principium. 

1. c. Tamannus. — 2. C. alodio. — 3. C. fedio. — 4. C. freno. — 5. C. 
Isemberti, Pictavensis. — 6. C. domnl Widonis. 



— 212 — 

CLXXVII 

Vers 4083. — Don de la moitié d*UQ alleu, sis à Roroazières, par In- 
gelelme et Pierre de Nociaco, frères. — Cnrl. orig.,foL 35 verso. — C. 
t LXIII,p, H 3, 

Carta de Rubris Machariis ^ 

Vuillelmus^ et Petrus de Noliaco 3, fraler cjus, dederunl 
Deo santoque Joanni, pro suis animabus, inedietalem alau- 
dii ^ quod habebant ad Rubras Macherias. Poslquam autem 
mortuus est, Peirus placuit Ingelelmo ^ illam quam retinue- 
rant partem, dare, ex integro, sancto Joanni propter fratrem 
suum. Quod et fecit. Testibus his Tetbaudo Bucca, Petro 
Frotario, Gosfredo^ Archimbaldo, cuin aiiis pluribus. 

1. c. Macheriis. — 2. C. Engelelmus. — 3. C. Nociaco. - 4. C. alodii. 
— 5. C. Engelelmo. — 6. C. Gofîredo. 

CLXXVIII 

Vers 4073. — GeofTroi Archimbaud fait don à Tabbaye de la moitié 
de ce qui lui apparteudit à Homazières et lui abandonne Fautre moitié 
après sa mort. — Cari, orij., fol. 35 verso. — C. t. LXII, p. 6*27. 

Item alia. 

Ego, Gauffredus ^ Archiinbaldus, caepi societatem rneam 
in capitulo sancti Joannis, praesentedomno Oddone, abbate, 
et multis fratribus, et donavi, in eodem Ioco,sanclaB Dei ge 
nitrici Mariae sancloque Joanni Baptislae ac^ Reverentio, 
confessori, pro animabus parentum meorum^ pro mea ani- 
ma, totam medielatem ex eo quod habebam in alaudio^ ad 
Rubras Macherias ^. Gaeterum, post mortem meam, quidquid 
ibidem habeo, totum concessi illis. Deinde posui hanc car- 
tulam super ipsum altare praecursoris Christi, vidente Aldie- 
rio, monacho, Gosberlo, monacho, et Gireberto ^ Caronello, 
laico ; temporibus Philippi, régis, domnique Yseraberti "^j Pic- 
tavensis episcopi, ac domni Vuidonis^ comitis. S. Goffredi. 

1. c. GolTredus. — 2. C. beato. — 3. C. ac. — 4. C. alodio. — 5. C. 
Macheries — 6. G. Girberlo. — 7. C. Isemberti. — 8. C. Widonjs. 



— 213 — 

CLXXIX 

Vers 1091 . — Hugues, fils d^André de ThèèUco^ renouvelle le don 
fait par son père à Tabbaye, de la dime de Romaiières. Ce don fut con- 
firmé à Chef-Bouionne par Guillaume, fi-èrc de Hugues, en présence de 
Guillaume de Néré, de Garnaud, fils de Guillaume Garoaud, et autres. 

— CaH, orifj , fol. 55 verso. — C. /. LXHÏ^ p. 367. 

Carta de Rubris Macheriis. 

Quadain die venit in capilulum nostrum. Hugo, filius An- 
dreae de Taciaco *, ubi, per hoc pai^amenuni, concessit, in 
manu domini Ansculphi ^ abbalis, domum ^ quod paterejus 
el maler feceranl, sancto Joanni, de décima Rubrarum Ma- 
cheriarum \ (iniens ibidem atque relinquens quidquid ipse, 
in eadem décima, calumniatus '' fueral contra sanctum Joan- 
nein; ICdlibus bis Rernai*do de Melessio ^, Ramnulfo Sylvano "^ 
el multis aliis. Deinde accepta socielate nostra, tam sibi 
quam fralri suo Vuillelmo ^ qui, hoc ipsum quod ipse con- 
cesserit atque reliqueril, in capilulo, concesseral jam ac^ itî- 
h'queral, sancto Joanni, apud Ghevultumnum *^ in manu 
Gomberti ", monachi, videntibus Vuillelmo *^ de Neriaco el 
Warnaldo, filio Vuillelmi *-^ Warnaldi, idem pargamenum 
super altare sancli Joannis posuil, facto signo suae crucis in 
lestimonium. Pro qua tamen concessionc vel relictione ha- 
buerunt, pnediclus Hugo, unum aleraetonium '*, et frater 
ejus, Vuillelmus *^ duodecim denarios. S. Hugonis. 

I. c Tassiaco. — 2. C. Ansculfi. — 3. C donum. — 4. C. Rubearum 
Maceriarum. — 5. C. calumpnialus. — 6. C Meletio. — 1, C. Silvano. 

— 8. C, Willelmo. — 9. C. atque. — 10. C. Chevultunnum. — 11. C. 
Gumberti. - 12. C. Willelmo. - «3 C. Willelmi. — 14. ou: alveto- 
nium. C. alquetonium (id est un hoqueton, ou saye). — 15. C. Willelmus 



— 214 — 

CLXXX 

Vers 1061 {1060-4094). — Don d'habitations sises à Chiniacus avec 
la moitié des terres arables, par plusieurs particuliers, et abandon à 
Tabbé Eudes par Guillaume, vicomte d'Aunay, et Cadelon, de toutes les 
coutumes qu'ils levaient sur ledit lieu. — Cari, orig,^ fol. 55 verso, — 
C. /. LXIl, p. 589. 

Garta de omni habitalione alaudii ^ Eschiniaci et de me- 
dietate lerrœ arabili. 

Dum unusquisque, in hoc mortali sasculo, constitutus, ac 
carne mortali circundatus, simulque peccatis oneratus, libéra 
utitur potestate, necesse est ut, de rébus sibi acquisitis, ac, 
proprio jure, contraditis id satagat agere, inde possit sibi 
iram Dei placare, propriumque criminutn laxamen percipere, 
atque, ad gaudia repronnissa fœlix pertingere. Scimus enim 
scriptum quia^ quisquis, eclesias Dei ditando, Ghristum sibi, 
in hoc mundo, haeredem constituent, ipse procul dubio, in 
futuro, haeres Dei et cohœres Christi constituendus erit. Qua- 
propter omnes nos quorum nomina sunt supposita^ conce- 
diinus cœnobio Sancti^ Joannis Baptistae omnem habitatio- 
nem de alaudio ^ Chiniaco, et medietatem terrae arabilis, et 
alteram medietatem accepimusadomnoOddone^, abbate su- 
pradicticœnobii.Vuillelmus'^, vicecomes,etKadelo, filiusejus, 
donaverunt consueludinom quam habebant, in supradicto 
praedio, beatoJoanni Baptistae, etVuillelmusGernaldus^ dédit 
duos denarios. S. Witalis ^. S. Aimonis Trunnelli. S. Bene- 
dicti. S. Ostendi. S. Berlranni*^ Aimerici Raimundi.S. Ram- 
nulfi Balbi. S. Goffredi Tronnelli ^K Goffredus de Ghiniaco, 
Wirburgis *^, soror ejus, et filii sui, Goffredus surdus, Ans- 
cherius, Petrus, Telbaldus, fratres, Aldeardis *^ et Humberga 

Benedicta, et Petrus, filius suus, Fulcherius de ^', Arnal- 

dus, Vuillelmus *^ Aleala, soror eorum, et nepotes sui, Ar- 
naldus, Garnerius, Rainaldus, fratres, Constantinus Surdus, 
Radulphus ^^ Helias, Aldeardus et Petrus, fraler ejus. 

i. c. alodii. — 2. C. quod. — 3. C subposita. — 4. C. beati. — 5. C. 



— 215 — 

alodio. — 6. C. Odone. — 7. C. Willelmas. — 8. C. Willelmus Gamal- 
dos. — 9. C. Vilalis. - 10. C. S. —U.C. TruDDelH. — 12. C. Wilbur- 
gis. — 13. C Aldeardis, Hunber|ra, Benedicta. — 14. C. Despeluncis. — 
15. C. Willelmas, AleaiU — 16. C. Radulfus, Helia Saldoart. 



CLXXXI 

Vers 4038 (1038- lOil). — Guillaume VII du nom, comte de Poitiers, 
confirme )i l'abbaye le don du lieu et de Téglise de Charentenay, fait 
par une très noble dame appelée Atteldis, peut-être fille dWlduin, comte 
d^Angoulème. Guillaume abandonne également tous les droits de justice 
qu'il y avait. Cette charte est souscrite par Alon, évèque, Geoffroi, ar- 
chevêque de Bordeaux, Isembert, évêque de Poitiers, Girard, évèque 
d'Angoulême, Constantin de Melle, Bernard, comte (de La Marche ?), 
Guillaume, vicomte (d'Aunay?), et autres. — C^rt, orig,, fol, 56 reclo. 
— C. /. LXH, p. 557. 

Carta Âlteidis de Caranteniacho ' . 

Gum olim cuncla cœnobia Aquitanise dîssipata essent ab 
atrocis barbarîs, Yuillelmus ^, dux Aquinalorum, Deus^ et 
paler, cum episcopis et abbalibus alque aliis principibuSy 
quamdam abbatiam in honnoi^ beatissimi praecursoris 
Ghrisli Joannis, in loco qui vocatur Ingeriacus, conslruxerit, 
pro redemplione atque salute animae suae cunctorumque 
parenlum suorum; ad quani abbatiam^ laie constituit et 
donavil privilegium, ut, si aliquis, servus aut ingenuus, de 
suis rebus, aut lerram aut vineam seu cœlera stipendia quae 
usibushominumsunt necessaria,voluerit pi*aedicto relinquere 
cœnobio, nullus homo sit ausus contradicere, sine justa re- 
quisitione. Post hujus itaque^ discessum, ex ejus prosapia 
succedentes in ejus regimine comités, ipsam abbatiam, cum 
magna veneratione \ adonaverant, de suis videlicet faculta- 

tibus ^ eam dilantes ; atque monachis, ibidem Deo ser- 

vicntibus, necessaria praebenles. Ex quibus surrexit nobilis 
comes, Yuiilelmus^, sponsus comitissae Agnetis,qui eundem 
locuin vàlde dilexit, et diversis ornamentis adornavit. Cujus 
temporibiis,quaedam nobilis et illustris Fœmina, Arleldis^ no- 



— 216 - 

mine, in sua quadam villa, quae vocatur Gharantiniaco ^, con- 
struxit eclesiam, in honnore beatae Mariae, el eandem villam, 
simul cum eclesia, pro remedio animae suae, domino Deo et 

sancto Joanni dédit. Ab illo ergo tempori ^^ in poteslate 

et jus sancti Joannis, cum pace et sine aliqua contradictione, 
eadem villa permansil et permanel. Sed hoc tantum Con- 
tran ^^ erat, quod comiti esset vicaria, et consuetudo ei red- 
debatur a rusticis de ipsa villa. Ego itaque Yuillelmus ^\ 
filius supradicti comitis, ut mihi pius Dominus, in ultimo 
magni judicii die veniam tribuere dignetur, interpellatus ab 
abbate Arnaldo, acceptis ab eo ducentis solidis^^ ipsam vi- 
cariam et omnia quae accipiebam, juste aut injuste, dedi ^^ 
sancto et beatae Mariée; et vindidi ^^ praedicto abbati et mo- 
nachis sancti Joannis, praesentibus et videntibus primatibus 
meis atque principibus, sub lali lege ut nullus comes nec vi- 
cecomes nec praepositus nec vicarius audeat nullum judi- 
cium in aliquem hominem qui, in ipsa villa, stet, exercere 
aut suis legibusconstringere, nisi abbas sancti Joannis, et cui 
jusserit ipse. Si vero ullus comes, qui, post me, in meo re- 
gimine, surrecturus est, hanc cartam contradixere '^, ipse et 
omnes, qui hanc donationem et venditionem a me Factam, 
inquietare praesumpserit, imprimis iram Dei omnipotentis 
incurrat, et sicut Datan et Abyron^"' vivi in infernum des- 
cendant, et illa damnatione damnentur, qua damnati sunt 
illi qui Filium Dei a se expulerunt, dicentes . c Recède a no- 
bis, scientiam viarum harum^^ volumu^, atque cum Juda, 
proditore, extra mittentur*® ipsi et filii eorum. » Ut autem 
haec donatio et venditio*^ fîrmior permanere valeal, manibus 
meis firmavi, et quibusdam principibus meis, firmandum 
tradidi. S. Vuillelmi **, comitis. S. Alonis, episcopi S. Godef- 
fredi ", archiepiscopi. S. Ysamberti ^^^ episcopi'*, qui omncs 
unanimiter supradictam excommunicationem fecerunt. S. 
Ebulonis^^. S. Gonslanlini de Metulo. S. Aimerici Divilis. S. 
Ramnulfi. S. Alexandri ^^, praepositi. S. Bernardi, comitis. 



— 217 — 

S. Odeberti", S. Gileberti. S. Âmaldi, fratris ejus. S. Vuillel- 
mî*®, vicecomitis. 

1. C. Caranteniaco. — 2. C. Willelmus. — 3. C. decus et pater palrix 
(vraisemblablement Guillaume IV dit Fier à Bras).— 4. C ducis — 5. C. 
Teneratione adornaverant. — 6. C. La présente copie n^indique pas de 
lacune. ~ 7. C. Willelmus. — 8. C. Attcldis. — 9. C. Carantiniaca, 
constnizit. — 10. C. tempore, Pas de lacune signalée. — U.C. contrarii. 

— 12. C. Willelmus. — 13. C solidos. - 14. C Deo et sanctœbeats;. — 
15. C. Tendidi. — 16. C contradiierit. — 17. C. Dathan et Abiran. — 
18. C. tuarum, nolumus. — 19. C. eztcrminentur. — 20. C. in posterum. 

— 21. C. Willelmi. — 22. C Godefredi. — 23. C Isemberti. — 24. C. 
Giraldi, episcopi. — 25. S. Eblouis. — 26. C. Aleardi — 27. C. Aude- 
berti. S. Girberti. S. Airoardi. -• 28. C. Willelmi. 



CLXXXII 

Vers 1013. — Guillaume, duc d^Aquitaine, et Atteldis, fille d'Alduin, 
cèdent à labbaye le monastère de Charentenay qu'ils avaient fondé en 
rhonneur de Notre-Dame, des maisons, prés et vignes au château de 
Melle, quatre mas de terre, des vignes et un parc à Sansais, Téglise de 
Saint- Pierre d'Ardillières (a), avec ses appartenances de prés, vignes et 
terres, les dépendances de Ville-Follet (Z>), des salines dans le marais 
d*Yves, tous leurs troupeaux, et une pêcherie dans la villa d'Ard il Hères. 
— C^rt, orig.y fol. 36 verso, — C. l, LXll, p. 519. 

Carta Âlleldisi. 

Jam mundi termino apropinquante, eclesiae Dei quse, in 
diversitatc^ gentium, a Domino disposiUe, longe lateque a 
fidelibus ejus constructae fuerunt \ fessae jacebant; quia ^, 
ut Dominus aul ^ inquiétas quotidiana maliciae incrementa 
sumit, prdesertim cum sit posita inter scorpiones et serpen- 
tes, more hominum vivenles; porro in tantum exercuit infi- 
délitas quorunidam eorum, ut ipsa monasteria, a sanctis fide- 
libus aedificata, destruere niolirenlur. Quamobrem ego, in 
Dei nomine, Willelmus, dux Aquitanorum, et Altildis^ filia 
Alduini, circa nos tractantes de Dei timoré et aeterna retri- 
butione, inter cœtera monasteria quae, Deo auxiliante, con- 

(a) Arrondissement de Rochefort (Charente-Inférieure). 
{b) Arrondissement de Melie (Deux-Sèvres). 



— 218 — 

struximuSy ut nobis plus Dominus, in ultimo magni judicii 
die, veniam tribuere dignetur. Idcirco, ut alaudium^ nostrum 
qui est sytus in pago Alniensc, in ipsa vicaria, ad locum 
beati Joannis Baptistae, pro remedium animas nostrae, dare 
deberemus, hoc est monasterium quod nos conslruximus in 
honnore beatissimae Mariae, quod dicitur Gharantîniacus ^, 
cum apendiciis suis; in Castro Metulo, très mansiones, cum 
vineis et pratis, et omnia quœ ad illas mansiones pertinet; et in 
villa quae dicitur Senciaco, quatuor massos déterra arabileet 
sex junctos de vineis et unum parcum et duos carrucas et bla- 
tum qui est in terra; item in villa quae vocatur Arzilerias, ecle- 
siam sancti Pétri, totumque ad ipsum^ pertinere videtur; et, in 
ipsa villa, unum massum^^ terrae quod tenet Adailardus'^, et 
vineas totas, quod ad ipsum alaudem ^^ pertinet ; et, in alio loco, 
juxta fluviumVullonne*^ villa quae dicitur Villa Foleti, omnia 
quae ad illam pertinet ; et in marisco, qui dicilur Yvia,areas du- 
centas, et plus quae vocatur Vetula Alduini ; dono ad locum bea- 
tae Mariae omnia pecora** mea, hoc sunt vacas, equos, bravas. 
Haec omnia ego, Actildis^^ tradidi ad locum sancti ^^ Joannis 
Baplistae Angeliacensis *^ in subjectione dare deberem. Quod et 
omni modo mihi placuit Fecisse, tantum ut rectores eclesiae 
sancti Joannis Baptistae, omni lempore,in consuetudine *^ ac, 
noctibus, pro abluendis facinoribus meis vel parentum meo- 
rum, Domino ostias*^ ut sacrificio immolare studeant. Et si 
cui ^^alicui, pro negligentia, excesseril, dupliciteremendet. Si 
quis vero ex ipsis rectoribus^^ monasterii vel ex propinquis 
meis superius dictis^^hancdonationema mefactam, propter 
cupiditatem hujus saeculi, tradere vel condonare, sive in alié- 
nas manus mittere aut exlrahere voluerit, imprimis iram Dei 
incurral, ac ejusdem genetricis Mariae necnon sancti Joannis 
praecursoris Christi et omnium sanctorum, et partem habeant 
cumDatan^* et Abiron, atque Heliodoro; insuper ducentes 
libras auri exsolvat coactus. Ut autem haec donatio perma- 
nere valeat, manibus meis subterfirmavi, aliorumque nobi- 
lium virorum, ad roborandum tradidi. S. Actildi-^ qui hanc 



— 2t9 — 

donationem fecit. S. Vuillelmi'^, comitis. S. Willelmi, filii'«. 
S. Oddoni, fralris sui. S. Gisleberti, episcopi. S. Gofredi^^, 
vicecomitis. S. Hugonis. S. Ramnulfi. S. Yitalis. S. Slephani, 
presbileri. S. Hugonis. S. Ebulonis'^. S. Raulphi. S. Ber- 
nardi. S. Alduini. S. Gireberli'^. S. Gisleberti. S. Ramnulfi ^o. 
S. Mangodis^^ S. Aldeberti. S. Petronis^*. 

1. C. Aileldis. — 2. C. diversitatem. — 3. C. fuerant. — 4. C. quod. 

— 5. C. ait, iniquitas cotidiana. — 6. C. Aitildis. — 7. C. alodum. — 
8. C. Caraotiniacus. — 9. C. ipsam. — 10. C. masum de terra arabili. — 
il. C. Adelardas. — 12. C. alodum. — 13. C. Vultunne. — 14. C. pec- 
cora. — 15 ou AltidU. — 16. C. beati. — 17. C. Ingeriacensis — 18. C. 
diebus. — 19. C. hostias et sacrificia. — 20. C. Et sicuti. — 21. C. hujus. 

— 22. C. dicto. — 23. C. Dalhan. — 24 C. Aclildis.— 25. C. Willelmi. 

— 26. C. sui. S. Odonis. — 27. C. Gaufredi. — 28. C. Eblonis S. Raulfi. 

— 29. C. Girberti. — 30. C. Arnulû. — 31. C. Maingodi. — 32. C. Et 
in villa que dicitur Arzilerias una piscatoria in fluvium Marrone. 

CLXXXIII 

409S. —Jugement par lequel Ramnulfe, évèque de Saintes, décide con- 
tre Tabbé de Saint-Léger d^Ebreuii que Téglise de Charentenay appar- 
tient à Tabbaye de Saint-Jean d'Ang^ly. — Cart. orig.^ fol. 57 verso. — 
A. mêê. 428, fol. 47. - C. /. XIII, p. 244, 

Caria Ramnulfi, episcopi San tonensis*, de Gharantiniaco^. 

Ad luendara conservandamque pacem eclesiarum, praecipua 
eslaulhorilas lilterarum, ul, sicut^apresenlibus,rerum gesta- 
rum séries ac veritas, visu et audilu,cerla lenelur.Ita posteri* 
scriplurae relatione in dubia^ insinuelur. Quapropter ego Ram- 
nulfus, Sanlonensis eclesiae episcopus, Deoauthore, r.ecnon 
ejusdem eclesiae clerus, opère pretiumduximuscausam nostris 
aclam temporibus,post nosvenluris(pandere^)successoribus. 
Abbas siquidem cœnobii sancliLeodegariide Brolia ^ nomine 
Gaufridus^, intulit auribus quaerimoniam super abbate 
Sancli Joannis, nomine Anscoeio ^, id est Ansculpho ^^, et 
monachis ejus, a quibus diccbat se pati injuriam de eclesia 
sanctae Marias Carinteniaci ^^ Ex qua re convenientes abba- 
tem de quo quaBrebal ^2, diem determinavimus quo utrique 



— 2-20 — 

abbales ante nos Sanlonis se praesentantes, rem suam refer- 
renl, et, canonica censura, monasterii sui justîliam reporta- 
rent. Exdivina aulem providentia, factimi est ut Pisanae^^ 
archiepiscopus, Daimbertus ^^ Italo nomine vocatus, sancti- 
que Jacobi apostoli episcopus^^ Arverno vocabulo designa- 
tus, gravissimae authoritatis et eximiae sanctitatis sapientiae- 
que viri, per civilatem Santonicam ^^ peregrini, transitum 
haberent, et ex longo itinere fessi, apud nos, eodem die, re- 
quiescerent. illis igitur, pariternobiscum praesentibus clericis 
nostris et quibusdam sapientibus laicis adsistentibus, causa 
utriusque partis dilucide exposita, diligenter discussa, saga- 
citer pertracta ^'^y a consilio et favore lampraefatorurn pontifi- 
cum quam aliorum praesentium, indicavimus *^, indicando 
affirmaviinus illam eclesiam praecursori Ghrisli olim dona- 
tan), quod quaedam vetussima carta et ipse abbas de Brolia 
testabatur, et per innumerabiles annosa monachis ejus usque 
in praescntem diem possessam debere deinceps manere quie- 
tam etaborani perturbatione calumniaB liLerani jureque per- 
pétue, ab ipsius monasterio inconvulsara. Undc et jam ^^ 
illam anliquam donnationem ^^ diuturnamquepossessionem, 
sub praesentia omnium, in manu praedicti abbatis Sancti 
Joannis**, et quasi novo et proprio dono corroborare cura- 
vimus. S-2. crucis quoque huic carlae propria manu impri- 
mere studuimus f. Hujusrei autem existant hi (subnotati) ^^ 
duo praBnominati episcopi, Amalvinus, archidiaconus de 
Santonia, Petrus, archidiaconus de Alnisio, qui banc cartam, 
Deo auxiliante, diclavit*^ et propria manu scripsît^^ Ar- 
duinus, magister scholarum, Gaufridus, capelanus -^ epis- 
copi, Ramnulfus, archipresbiter, et multi alii, ex ordine ca- 
nonicorum ; ex laicis quoque, Iterius, dominus Conjaci -^, 
Arnaldus Trinquardus^*, miles ejus, Constantinus de Surge- 
riis, Ramnulfus Barco*^ aliique multi. Faclum est hoc anno 
ab incarnatione verbi Deimillesimo nonagesimo sexto, indic- 
tione quarta, Philippo régnante in Francia, Vuillelmo^o du- 
catum tenente in Aquitania, qui ^^ eo tempore, arcem Sancti 



— 221 — 

Macharii obsidione premebat, et in bi'evi castrum ferro el 
incendio dcpopulavit el arcem munilissimam caepit 

1. A. C. Sauctooeasis epîscopi. — â. A. C. Carantiniaco. — 3. A. sicud. 

— 4. A. C. posteris. — 5 A. dubi. — 6. A. C. pandere — 7. C. indique 
qu^on lit en roai^e : Saint- Léger de Broilles, près Bernay. ~ 8. C. Gau- 
fridus. — 9. A. C. Auscocto. — 10. A. C Ansculfo — il. C. Carente* 
niaci. — 12 A. C querebaiur. — 13. C. Pisane urbis. — 14. A. C. Daem- 
berlus. — 15. A. Dalmatius. C. Dalmacius. — 16. A. C. Sanctonicam. — 
17. A C. pertraclata. C. a manque devant conêiiio. — 18. A. judicavimus. 
C. judicavimus, judicando. — 19. A. C eliam au lieu de eljam, — 20. A. 
donationein. - 21 C. confirma re. - 22. A. C Signum. — 23. A. C. sub- 
notati. — 2i. A. C. dictavi. — 25. A. C scHpsi. — 26. A. C. capellanus. 

— 27. A. C. Comniaci — 28 A. Treucardus. C. Trcncardus. — 29. A. 
C. Bercho. — 30. C Wiltelmo. — 31. A. eo tempore qui. C. eo tempore 
quo castrum et arcem sancli... 



CLXXXIV 

Février 1028. — Don de la dîme de la Lemia (a), sise auprès du mo- 
nastère de Charentenay, et de six journaux de terre à Puicervier, fait 
à Tabbaye par Agnès, comtesse de Poitou, du consentement de Guillau- 
me, son mari, de Guillaume et Eudes, ses fils — Cart, orig.^ fol, 58 
recto, — C. /. LXIIf p. 537, 

Garta de décima quam dédît comîtissa Agnes sancto 
Joanni. 

In nominc sanclae et individuse Trinitatis, crescenle reli- 
gione sanctae Dei eclcsiœ, dacetum ^ est ut magnifici viri 
alque nobiliores, ex praediis ac possessionibus suis, eum do- 
tarenl. Quamobrem ego, in Dei nomine, Agnes comitissa, 
notum quidern fieri cupio omnibus fidelibus sanctae Dei ecle- 
siae, pncsentibus scilicel atque futuris, quod ego, consen- 
tiente domino meo, Vuillelmo^ simulque filio ejus, dono ad 
monasterium sancti Baplistaî Joannis qus vocatur Ingeria- 
censis, decimam deilla Lemia quae est juxla Charantiniaco^ 
monasterio, lam de frugibus quam ^ de bestiis vel de omni- 

(a) La Laigne, commune de Saint-Mard (Charente-lnférieure). 



— 222 — 

bus rébus et de ipsa terra sex junctos. Est aulem ipsa terra 
in loco qui vocatur Poejo*** Serverio. Laterationes vero sinl^, 
ex vero"^ latus et uno fronte ipsa terra, alio vero® et latus 
terra sancti Leodegarii, quarto vero fronte de Campo Servi- 
rio ^. Si autem aliqua persona intromissa fuerit, quod ab- 
sit, qui hanc donationera infringere voluerit, imprimis 
iram Dei omnipotentis incurrat, et cum Datan^^ et Abyron 
in Inferno dimersus jaceat, et sua repetitio nihil valeat. S. 
Vuillelrai^*, comitis, et uxoris ejus, nomine Agnetis, qui 
hanc donationem fecerunt. S. Vuillelmi ^*, fîlii sui. S. Oddo- 
nis^2, fîlii sui. S. Hugonis de Lisiniaco ^^. S. Hugonis de 
Sancto Maxencio ^f S. Vuillelmi*' de Castro Surgiriaco. Hoc 
autem voluimus*^ vos scire quod oblivioni traditur fenestell», 
quod ipsa comilissa, pro redemptione animae su» et salva- 
tionem fîlii sui, facit hanc eleemosinam. Data mense febroa- 
rio anno quadragesimo, régnante Roberto *^, rege, et primo 
anno fîlii Henrici sui''^. 

1. C. decretum. — 2, C. Willelmo. — 3 C, Garantiniaco.— 4. C. quam 
etiam. — 5. C. Poio Cerverio. — 6. C. suât. — 7. C. uno. — 8. C. vero 
latus. — 9. C. Cerverio. — 10. C. Dathan et Abiron in inrernum. — 
U.C. WiUelmi. — 12. C. Odonis.— 13. C. Liziniaco.— 14. C. Maxentio. 
— 15. C. volumus. — 16. C. Rotberto. — 17. C. Henrici filii sui. 



CLXXXV 

Vers 1097 (1096-4401), — Hugues de Surgères donne et maintient 
à Tabbé Ansculfe Téglise de Saint-Félix en présence de Guillaume Gar- 
naud, de Chef- Boutonne, et autres. — Cari, orig., foL 58 reHo. — 
A. m««. 4%8Jol. 48. — C. / LXIII, p. 369. 

Carta de eclesia sancti Fœlicis^ 

Per quoddam lignum dédit et annuit, in manu domini 
Ansculphi^, abbatis, Hugo de Surgeriis et Ramnulfus de Do- 
minum ^ eclesiam Sancti Fœlicis^ et quod pertinctad altare, 
unacum feodo^ Raimundi. Videntibushis Vuillelmo^, mona- 



— 223 — 

cho, Raiiiaido, monacho^ Yuillelmo ^ Genardo ^ de Capite 
Vullone^ et Gofredo* de Fonte. 

1. A. C. Felicis. — 2. A. C. Aosculfi. — 3. A. Domnam. C. Domnon. 

— 4. A. C. fedio. — 5. A. C. Willelmo. - 6. A. C. Guarnaldo. — 7. A. 
C. Valtunne. — 8. A. C. Gaufredo. 



CLXXXVI 

4039, Juiilel, — Don parGaillaume de Parthenay de la terre de Priaire. 
— • Cart. orig.f fol. 58 recto. — C. t. XIII, />. 164. — V. Be$ly, loc, cit. 
p. 446 et 495. 

Garta Yiiilielmi Partenacensis. 

Dum unusquisque, in hoc morlali sseculo, conslitutus, a 
carne mortali circumdalus simulquc peccatis oneratus, libéra 
utitur potestate, necesse est ut, de rebns sibi adquisitis ac 
proprio jure contraditis, id satagat agere; inde* possit sibi 
iram Dei placare propriorumque criminum laxamen perci- 
pere, atque ad gaudia repromissa fœlix pertingere. Scinms 
enini scriptum quod quisquis eclesias Dei ditando, Christum 
sibi, in hoc mundo, haeredem constituent, ipse procul dubio, 
in futuro, hœres Dei et cohaeres Christi constituendus erit. 
Hoc igitur, ego, Yuillelmus ^, generositatis maxime ditatus, 
audiens et sciens et enormitatem facinorum, et^ patris mei 
fratrumque meorum, mea insuper scelera recognoscens, cum 
consilio et consensu domnae comitissae Agnetis filiorumque 
ejus, nostrorum comitum Vuillelmi^ et Gaufredi, afliniorum^ 
et fidelium meorum, dono Deo et sanctissimae virgini Mariae 
et sancti Joannis Baptistae ac nostri dulcissimi patronis domni 
Reverentii, confessons, quamdam villulam atque curticulam 
parvam, Pirariis nomine, quam possedi ex dono domnae 
ÂdthelaB, commitissae, aliquid, pro dono, pecuniae, cum 
cunctis terris, et rébus ad illam pertinentibus, pro remedio^ 
patris mei, fratrum quoque meorum animabus, et '^ insuper 
et mea anima ^, ut pro hoc percipere mereamur a Domino 
indulgentiam delictorum, et praemium vitae eternae, beato 



— 224 — 

Joanno^ intercedente. Donum itaquehoc, tali conventu fac- 
tum esl, ul ab omnibus calumnialiorîbus faciam illud solidum, 
quielum et salvum sancto Joanni et monachis illis servienli- 
bus, ab hodieraa die possidere, ut nullus ausus sit, neque 
prepositus neque vicarius, in illa villa vel in illa terra manum 
mittere, pro quacunque mala consuetudine, neque aliquit 
requirere. Et sicut ego feci, conventum est ul similiter 
facianty et filii mei, et propter hoc fidejussores dedi. Misi 
ergo, et jara dictura est, fidejussores in tali tenore: Âldui- 
duinum '^, Ramnulfum et Aleardum, prepositum, ut si, illam 
terram, supra scriptum est, non possim^^ sanclo Joanni sal- 
vam et quietam facere, aut scambium contm valentem red- 
dam, aut pecuniam quam ab eis accepi, integram sancto 
Joanni restituam. Et si ego facere noiuero, fidejussores 
faciant. Est aulem summa pecuniae quam ab eis accepi, soli- 
dis '^ mille septaginta triginta très. Si aulem aliquis perversus 
post hanc diem, instigante diabolo, surrexerit, qui, in illo, 
aut vicariam aut aliquam controversiam seu consueludinem 
injustam mittereaut requirere voluerit, maledictus et excom- 
municatus hic, et, in futuro sil. Omnes ego^^ maledictiones 
quae in Libris et in Scripturis sanctis continentur, super 
eum veniant cumque occupent et comprehendant, quousque 
in morlem corporis corruat et pœnas aeternae damnalionis 
luat. Donum ilaque hoc, ila libère et absolute, absque ali- 
cujus contradiclione, facio et, ex mea potestate, in illorum 
jure, transfundo, ut, ab hodierna die, et deinceps nullus 
contradicere neque calumniare sit ausus. Et si quis ^^ ex 
meis aut ex heredibus meis contra hanc donationem ullam 
calumpniam praesumpserit commovere, occasione quamvis 
modica, dum ejus praesumptio inutilis et infausta, ante veraces 
judices, fuerit examinata, et secundum mendacium ^^ nihilum 
redacta, pinesumptor ille auri libras centum cogatur compo- 
nere, potestale exigente terrena, et in conspectu aelerni judicii 
perpetuo subjiciatur'^ pœna. Abbas quoque et monachi 
successores praedicti monasterii et *^ per omne teropus vitœ 



— 225 — 

istius, usque in finem saeculi, hoc exiguum donum meae 
poteslatis '^ securiter et inconvulse possideaut, et quidquid, 
ex eo, secundum Deum^ facere voluerent, pro libitu facianl» 
exceplo quod, dare'^, vendere, potestatem non habeant. 
YuîUelmus^^ qui hanc donalionem fecit, per manus idoneo- 
rurn** lestium firmare rogavit, ul, fortissirais testibus, robo- 
ratafirma permaneat et subnixa. Data mensejulioab incar- 
natione Domihi millesimo tricesimo nono, anno duodecima, 
régnante rege Henrico^*. 

i . C. unde. — 2. C. Willelmus. — 3. C. el manque. — 4. C. Willelmi. 
— 5. C. affiniumque. — 6. C. aoimœ. — 7. C. et manque. — 8. C. meae 
animœ. — 9. C. Johanni Baptista. — 10. C. Atbuinum. — H. C. possim 
permutationem. — 12. C. sôlidi I scptingiali XXXIIl. — 13. C. ergo. — 
14. C. aliquis. — 15. C. ad nichilum. -> 16. C. subiciatur. — 17. C. ei 
manque. — 18. C. paupertatis. — 19. C. aut. — 20. C. Willelmus. — 
21. C. idoneum. — 22. C. Heinrico. — La note chronologique n^est pas 
tout à fait exacte. Si Ton compti^ le règne de Henri I*** depuis le 14 mai 
1027, date de son sacre et de son association à son père, la 12* année 
est achevée le 14 mai 1039. Le scribe aura éci'it XII au Heu de XIII. 



CLXXXVII 

Vers 40ââ, — Don d'une petite villa {villula) et d'un petit courtil à 
Prîaire fait à Tabbaye par Guillaume le Jeune, duc d*Aquitaine, et con- 
firmé par Guy Geoftroi, son frère, Geoffroi, comte d'Anjou, la comtesse 
Agnès, le vicomte Guillaume el autres. — CarL orig,, foL 59 recto. — 
C. t, LXII, p, 563, 

Garta de Pirariis. 

Dum unusquisque, in hoc mortali saeculo constitulus, bac 
carne mortali circumdatus simulque peccatis oneratus, libéra 
utitur polestate^ necesse est ut, de rébus sibi acquisitis ac 
proprio jure contraditis, id satagat agere, inde ^ possit sibi 
iram Dei placare propriorumque criminum laxamen perci- 
pere, atquead pandia^ repromissa fœlix pertingere. Scimus 
enim scriptum quid^ quisquis, eclesias Dei ditando, Chris- 
tum sibi, in hoc mundo, haBredem constituent, ipse procul 

Archives, xxx. 15 



— 226 — 

dubiOy in futuro, haeres Dei el cohaeres Ghristi constituendus 
erit. Hoc igilur, ego, Vuillelmus^ juvenis, dux Aquilanorum, 
filius clarissimi et potentissimi ^ ducis Vuillelmi^, sciens 
enormitatem facinorum palris niei et rnatris meaî fratrumque 
meorum, mea insuper scelera recognoscens, cum consilio et 
consensu dominae rnatris meae, comitissae Agnetis, fratris- 
que mei Gaufredi^, affiniumque et fidelium meorum, dono 
Deo et sanctissimse virgini Mariae sanctoque Joanni Baptistae 
ac nostri dulcissimi patroni Reverentii, confessons, qnandam 
villulam atque curliculam parvam, Pirariis nomine, cum 
cunctis terris et rébus ad illam pertinentibus, pro remedio 
animae patris mei et matris meas fratrumque meorum anima- 
bilis ^, insuper et meae animae, ut, pro hoc, percipere merea- 
mur a Domino indulgentiam dilectorum, et praemium vitae 
aeternaB, beato Joanne Baplisla intercidente^. Donum itaque, 
tali convenlu, facit^^, ul, ab omnibus calumniatoribus sit 
illud sollidum ^^ et quietum, et salvum sanctoque Joanni et 
monachis illi servientibus ita faciam possidere sine aliquo 
contradictione, ut nullus ausus sit, neque praepositus, neque 
vicarius, in villa vel in illa terra, manum ^^, pro quacumque 
mala consuetudine, neque aliquid requirere ; et, sicut pater 
meus tenuit, illam liberam et quietam a vicaria et aliqua 
mala ^3 consuetudine, ita trado eam quietam et liberam, 
sine ulla vicaria et ullà consuetudine, sanctae Mariae sancto- 
que Joanni Baptistae, ut anime ^^ patris mei et matris meae, 
fratrum quoque meorum animae, et insuper mea anima sint 
quietaeet alienaeab Infernorum aeterna damnatione. Si autem 
aliquid ^^ perversus, post hanc diem, instigante diabolo, sur- 
rexeril, qui, in illa, aut vicariam aut aliquam controversiam 
seu consueludinem injustam mittere aut requirere voluerit, 
maledictus et excommunicatus, hic est in futuro, sit, ergo 
omnes maledictiones quae in libris et in scripturis continen- 
tur, super eum veniant, eumque occupent et comprehcndant, 
quousque in mortem corporis corruat, et pœnas, aeterna dam- 
natione^^, luat. Donum itaque hoc ita libère et absolu te, 



— 227 -* 

absque alicujus contradictione, facio, et, ex mea potestate 
in illorum jure Iransfundo, et, ab hodîerna die et deinceps 
nullus contradicere nequc calumniare ausus sit, neque ullus 
ex meis heredibus aut propinquis, contra hanc donationem, 
uUam calumniam commovere praesumat. Si vero quis infœlix 
et tyrannus, occasîone quamvis modica, huic terrae prae- 
sumpserit ullam mittere calumniam, dum ejus praesumptio 
inutilis et infausta ante veraces judicos^^ erit examinata, et 
secundum mendacium ^^ reducta, praesumptor ille auri libras 
centum cogatur componere, potestate exigente terrena, et, 
in conspectu seterni judicio*^ perpétua subjiciatur*^ pœna; 
abbas quoque et monachi successores etiam praedicti mona§- 
lerii, per omne tempus vitœ istius, hanc curticulam firmiter 
securiterque et inconvulse possideant, et, quidquid ex ea, 
secundum Deum, facere voluerit, libère faciant; excepto 
quod dare aut vendere potestatem^^ habeant. S. Vuillelrai ^, 
Aquitanorum ducis, qui hanc cartulam fieri jussit. S. Gau- 
fredi, fratris sui. S. Gaufredi, comitis Andegavensis. S. Agnetis, 
inclitae comitissae. S. Vuillelmi^, vicecomitis. S. Eblonis. 
S. Hugonis. S. Vuillelmi^ Partenacensis. S. Gonstantini. 
S. Ramnulfi. 

1. C. unde. — 2. C. gaudia. — 3. C.quod. — 4. C. Willelmus, — 5. C. 
prepoteotissimi. — 6. C. Willelmi. — 7. C. Goffredi. — 8. C. aoimabus. 
— 9. C. iotercedentes. — 10. C. facio. — 11. C. solidum. — 12. C, mit- 
tere. — 13 C, omni mala. — 14. C. aaima. — 15. C. aliquis. — 16. C. 
aeternœ dampnationis. — 17. C. judices fuerit. — 18. C. ad nichilum 
redacta. — 19. C. judicis. — 20. C. subiciatur. — 21. C. non. — 22. C. 
WiUelmi. 

CLXXXVIII 

Vers i094.^ Rainaud Bothet et Lambert de Marceq (Marsais?) frères, 
avaient construit à Priaire un moulin qu'ils vendirent ensuite à Jammon 
Borrels, religieux de Saint-Jean d'Angély; par la suite Geoffroi et Mai- 
nard, fils de Lambert, ayant contesté la vente, transigèrent avec les 
religieux. Solicia, sœur de Mainard et GeofTroi, Lambert et Etienne, ses 
fils, ratifièrent la vente, lorsque ce dernier se fit moine. Les religieux 



- 228 — 

acquirent également la terre de Calcee (a) de Gîrauld dit Tête-de-Chien 
ou « Apud canis». — Cart, orig,,foL 59 verso. — A, m««. ii8, fol. 19. 
- C. t. LXIII, p. 325. 

Carta de molendino de Piriariis ^ 

Cunctis praesenlibus el successuris innolescimus quodrao- 
lendinum de Pirariis ^ fecerunt el aedificaverunt Rainaldus 
Boteht 3 et Lambertus de Marseq \ fratres, et postmodum 
émit illud ab eis Jammo Borrels, monachus noster, qui 
tune Piriaria tenebat. Denique terapore praecedente ^, Gau- 
fridus et Mainardus, filii praBdicli Lamberti, injuste calum- 
niati sunt illud et, per potestatem suam, arcerunt^ eum, et 
SIC diu remansit desertum. Tandem, conventione prolocula 
et compléta, Ingeldus^, monachus de Pirariis ^, dédit praedic- 
tis fratribus Gaufredo scilicet et Mainardo, quadraginta soli- 
dos. Finissime^ nobis illud concesserunt. Ad ultimum vero 
soror eorum, Soricia nomine, cum filiis suis Lamberto et 
Slephano proclamavit hoc molendinum, et, pro hoc, praedata 
est Stephanum , monachum de Pirariis ^^. Quodcirca, facfo 
placito, pro salute et remedio animarum suarum, et ut par- 
ticipes essent nostrae societatis perpetuo, quidquid nobis 
calumniabantur, concesserunt, et a praefato fratre Stephano 
quindecim solidos acceperunt. Gui facto interfuerunt asser- 
tores isti et testes, Gaufredus, abbas de Baciaco, Andréas 
Stephanus, monachus; de laicis, Asselinus ^* Peletanus, 
Joannes Gaufredi *^, et alii quamplures. Emit idem Stepha- 
nus monachus, in carte ^^ ^q Pirariis *^ a Giraldo cui ^^ co- 
gnomen estCaput Canis ^^, terram de Calciae *^ novem decim 
solidos, praesente Frotmondo ^^, capellano. Emit et, in alio 
loco, terram Rainum, septem solidos, concedentibus uxore 
sua et filiis suis fratribus, Joanni videlicet et Gileberlo *^. 
Item émit terram Rayembergae^^, sororis Rainum a Josberto 

(a) La Chaussée, commune de Saint-Félix, canton de Surgères 



— 229 — 

Furnario, marito ejus, duos solidos, annuenlibus Andréa et 
Radulpho*^, filiis Rayembei^ae *^. 

\, C. Biriariis.— 2. A. C. Piriariis (Priaires en Aunis).— 3. C. Bothet. 

— 4. C. Marceq. — 5. C. procedeate. — 6. A. C. arserunt. — 7. A. C. 
Engelbertus. — 8. A. C Piriariis. — 9. A. Firmissime. C. Et Grmissime. 

— 10. A. C. Piriariis. — 11. A. Alecloius. C. Aleelmus. — 12. A. Gauf- 
fredi. — 13. C. curte. — 14. A. C. Piriariis. — 15. A. qui. — 16. C. Apud 
canis. — 17. A. C. Calcee. — 18. C. Frotmundo. — 19. A. C. Girberto. 

— 20. A. C. Rajemberge. — 21. A. C. Radulfo. 

CLXXXIX 

941, juin, — Don fait par Gorabaud, Goscelin et sa femme Gausburge, 
d'une chapelle dédiée à saint Saturnin, dans la viguerie de Marnes en 
Poitou, dans la villa de Ledemniaco, — Cari, orig., fol, 60 reclo. — C, 
L XXVII bis, p, 259. 

Carta Gumbaldi et Gosselini de eclesia Sancti Saturnini 
qua) est in pago Piclavo, in villa Lemniaco cum masse. 

Ego, in Dei nomine, Gombaldus ^ et Gosselinus ^ et uxor 
mea nomine Gausburgis, traclavimusdeDeilimore etaeterna 
retributione, ut pius Doininus, in die judicii, nobis retribuere 
dignetur. Proplerea placuit nobis atque bona decrevit vo- 
luntas, ut aliquid de aiaudo nostro donare nobis complacuit 
ad monasterium Sancti Joannis,supertluvioVultonna,quivoca- 
tur Àngeriacus. Hoc estillam capellam, in honnore sancti Satur- 
nini construclam^quae est sita in pago Pictavo, in vicaria Mar- 
niacense, in villa deLidemniaco^cummansiset terris qui ad 
ipsam aspicit, cultum et incultum,quaesitumetinquisitum, et 
quodadinquirendum est, ut, a die isla etdeinceps, teneant rec- 
tores beati Joannis Baptistae ad fructificandum etexcolendum. 
Si quis vero ausus fuerit, post hune diem, aut nos ipsi, aut 
ullus ex hœredibus nostris, vcl ulla demissa * persona, qui, 
contra hanc donationem, illam ^ calumniam inquietare prae- 
sumpserit, solidos sexaginta, et, quod quaerit, non vindicet, 
seddonatioista,omni tempore, firma permaneat, stipulatione 
subnixa, manus no^tras proprias subter firmavimus et affir- 



— 230 — 

mare rogavimus. S. Gurabaldi^ S. Gausselini. S. Gauburgiis, 
qui hanc fieri rogaverunt. S. Kadelonis, vicecomitis. S. En- 
gelberti ^, subvicariî. S. Aimerici. S. Guinemari. S. Agarni. 
S. Arbonis ^. S. Arberti.S. Abbonis. S. Gausdebcrti ^. S.Ram- 
nulfi. S. Ildoini. Data donalio ista, in ^^ mense junio, anno 
quinto, régnante Ludovico rege. 

1. C. Gumbaldus. — 2. C. Gauscelmus. — 3. C. Ledemaiaco. — 4. C. 
emissa. — 5. C. ullam. — 6. C. Gunbaldi. S. Gauscelini. S. Gauburgis. 

— 7. C. Ingelberli.— 8. C. Ebbonis. — 9. C. Gausberti.— 10. C. in man- 
que. 

cxc 

Vers 4098 [1096-4103). — L'abbé Ansculphe cède à Etienne, prêtre, 
des terrains sis à Benon pour y bâtir des maisons, à la condition que le 
tout retournerait à Tabbaye après sa mort. — Cart. orig,, fol, 60 verso. — 
A. mss, 428, fol, 2f, — Ci LXIII,p,399, 

Carta Slephani, presbiteri, de Benedone^ 

Manifestum vobis sit quoniam dominus ^ Ansculphus, 
abbas Angeriacensis cœnobii, duas areales ad domos facien- 
das vel ad aliud quod ci placuerit, in villa quae dicitur Bene- 
don, Stephano, presbitero, tali pacto concessit ut ipse, post 
mortem suam, haec omnia sancto Joanni reliqueret ^. Ipse 
igitur idem Stephannae^ presbitero, tali donnatione^ sus- 
cepta, eadem hora, in manu ejusdem Ansculphi^ abbatis, 
easdem areales et quidquid vel in œdificis vel in rébus hujus- 
modi in eisdem aBdificaret, ob remissionem peccatorum 
suorum atque salutem animaesuae, post discessum ejus, sine 
ullo relentu, proprio^ manu largitus est. Hapc autcm omnia 
viderunt etaudieruntGirebertus^ Bardonus, Bernardus, pres- 
biter, Fulcherius, comitissœ dapifer, Rodbertus ^ Garna ; 
de monacho *^ vero, Bernardus, Petrus, prier, Fulcardus *^ 

1. G. Benedon. — 2. A. C. domnus Ansculfus. — 3. A. C. relinqueret. 

— 4. A. C. Stephanus presbiter. — 5. A. C. donatione. — 6. A. C. Ans- 
culfi. — 7. A. C. propria. — 8. A. C. Girbertus. — 9. A. C. Rotbertus. 
— 10. C. monachis. — 11. A. C. Fulcaudus. 



— 23t — 

CXCI 

Vers 4090 (iOSO'1091). — Gérald de Vouhé, accompagné de Gérald 
dit Païen, son fils, voulant aller k Jérusalem, vient à Tabbaye, et renonce, 
en présence de Tabbé Eudes, à toutes les prétentions et aux droits 
qu'il pouvait avoir sur une terre de Tobédience de Priaire. — CaW. ori(/., 
fol. 60 verso. - C. /. LXIII, p. 2oL 

Carta de Pirariis. 

Notum sil lam praesentibus quam fuluris quod Geraldus 
de Yoech ^ venit in capilulum sancti Joannis, adjucto ^ sibi 
filio suo, Geraldo Pagino ^, cum vellet ire in Hierusalem ^, 
et in praesentia ^ Oddonis, abbatis, et prioris doraini ^ Ans- 
culphi ac totius conventus, cum dixisset se habere quœre- 
lam adversum monachos sancti Joannis, pro terra quam 
clamabat in obedientia de Pirariis, dereliquit ' ibi totum® 
illam terram, de quo ^ quaerebatur, et filius ejus, cum eo, 
per hoc pargamenum, quod deinde posuerunl super altare 
sancti Joannis. Testibus his, Andréa, monacho, Bernardo, 
capellano, Vuitteberto '^ Talo et aliis. Habens in conventu, 
pro anima sua qui ^^ laceret annuere reliquis filiis suis. S. 
Geraldi de Vohet ^2. S. Giraldi, filii ejus qui cognominatur 
Paganus. 

!. C. Vohec. — 2. C. adjuncto. — 3. C. Pagano. — 4. C. Jérusalem. 
— 5. C. domni Odonis. — 6. C. domni Ansculû. — 7. C. reliquid. — 
8. C. lotam. — 9. C. qua. — 10. C. Wîtberto. — ii. C. quod. — 12. C. 
Vohec. 

CXCII 

Vers 971. — Don, par Guillaume Fier-à-Bras, duc d'Aquitaine, de la 
terre de Muron, en Aunis. — Cart. orig.^ fol. 60 verso, — A. mss, 128, 
fol. 20. — C. t. Xm, p. 89. 

Carta de curtis * Muronis. 

Jam mundi termino apropinquante ^ eteclesia ^ Dei quae, 
in diversitatem gentiuni, a Domino ^ dispositae longe... a 
fidelibus ejus constructae ^ fuerant, fesse jacebanl, qui *, ut 



— 232 — 

Dominus dicit : Iniquitas quotidiana ^, maliciae incre- 
menta... ^, praesertini cum sit posita inter scorpiones ^ et ser- 
pentes, more horninum vivenles. Porro in tantum excrevit 
infidelitas quorumdam eorum, ut ipsa monasteria, a sanctis 
fidelibus aedificata, destrueremolirenlur*^. Quamobrera ego, 
in Dei nomine Vuillelnius ^^ gralia Dei dux Aquitanorum, 
circa me Iractavi ^2 de Dei timoré et œterna retributione, in- 
ter caBtera monasteria quae, Deo auxiliante, construxi, ut 
mihi pius Dominus, in ultimo magno judicii ^^ die, veniam 
tribuere** dignetur. Idcirco ut alaudura ^^ meum qui est situs 
in pago Alniense*^ in vicaria ipsius pagi, villa quae nuncu- 
patur Muronis. Et est vicus^^ cum eclesiis *^, terris, puteis, 
pratis, marisco, aqua quae vocalur Maronia, cum broliis et 
ecclesia, cum terris, cultum etincultum,vel quantumad ipsum 
pertinere videlur, pro remedio animae meœ ac pro genitori- 
bus meis, Ebulo, comité, ac Vuillelmo *^, pâtre meo, ac matre 
mea, Addela, et uxore mea, Emma, et filio meo Vuillelmo ^^ 
acfiliis et filiabusex nobis procreatis, ad monasterium sancti 
Joannis Baptistae Ingeriacensis dare debercm. Quod et 
omni modo mihi placuit fecisse, tantum ut rectores eclesie 
sancti Joannis Baptistae ^^, in consuetudine, quotidianis ^* 
diebus, pro abluendis facinoribus meis ac parentum meo- 
rum, Domino ostias ^^ et sacrificia immolare studeant. Et si 
cui*3 aliquid pro negligenfia excesserit, dupliciter emendet. 
Si quis vero, ex ipsis rectoribus hujus monasterii superius 
dicto, banc donalionem a me factam inquietare, propter 
cupiditatem hujus saeculi, tradere vel condonare, sive in alié- 
nas manus mitlere aut extrahere voluerit, imprimis^^iram 
Dei omnipotenlis incurat ^5, atque ejusdem genitricis Mariae 
necnon sancti Joannis ^^, praecursoris Christi, sancti que Re- 
verentii atque aliorum s^nctorum quorum reliquiae ibidem 
continentur, et partem liabeat cum Datan et Abyron 2-^, quos 
terra vivosdeglutivit et in Infernum dimersi^^ sunt; et omnes 
maledictiones que in Apocalypsis -^ continentur, veniant su- 
per eum ; et insuper decem libras auri coactus exsolvat, et 



— 233 — 

sua repelitio inanis et vacua permaneat. Ut autem hœc do- 
natio fîrmior permanere valeat, manibus meis subter fîr- 
mavi aliorumque nobilium virorum ad roborandum tradidi. 

I. A. C. curU. — 2. A. appropinquante. — 3. C. ecclesis. — 4. A. 
C. domine disposile looge lateque. — 5. A. C. construcle. — 6. A. C. 
quod. — 7. A. C. cotidiana malicie. — 8. A. C. sumit. — 9. A. C. scor- 
pios. — 10. A. moliveotar. — il. C. Willelmus. — 12. A.C. Iractans. 

— 13. A. juditii. C. magoi judilii. — 14. A. tribueri. — 15. C. aloduro. 

— 16. C. Alieninse. — 17. A. viculo. — 18. A. ecclesiis. — !9. A. C.Wil- 
lelmo. — 20. A. C. omni tempore. — 21. A. C. cotidianis. — 22. C. 
hostias. — 23. A. qui. — 24. A. C. iaprimis. — 25. A. C. incurrat. — 
26. A. C. Johanois. — 27. A. AbiraD. C. Datban et Abiran. —28. A. de- 
mersi. — 29. Apocalypsin. 

CXCIII 

4040^ Juin / 4038-4047;. — Don d'un mas de terre à Muron, en Au- 
nis, par Goscelin, mari de Raingarde, en présence de plusieurs témoins. 

— Cari, orig., fol. 61 recto. — A. m««. /25, fol. 28.— C. t. LXlly p. 561. 

Carta Gosselini ^ de masso terrae arabile qui est in pago Al- 
niense et de receptis qui sunt in villa quse vocatur Muro ^. 

Dum unusquisque mortalis in hoc regitur (ragili corpore, 
rébus sibi jure acquisitis taliter débet providere, qualiter vi- 
tam aeternam possil percipere, et paenas, ultionis magni judi- 
cii die, mereatur evaderc. Quapropter ego, in Dei nomine, 
Gausselmus ^ tracto, de Dei timoré et aelerna rclribulione, 
trado ^ et sancto Joanni Baptistae sancloque Reverentio, conf- 
fessori, atque abbati sive monachis ibidem famulantibus, vi- 
delicet unura massum de terra arabile, quod est in pago Àl- 
nience^, et receptas ^ in villa quae vocatur Muronis, et est 
terra sancli Joannis totum in circuitu. Ego banc cartulam 
fieri jussi, pro remedio animas meae et pro remedio animse 
patris mei vel malris nieae sive uxoris meœ Raingardis el 
filiis meis vel par«ntum meorum atque omnium fidelium Dei 
defuiitorum. S. Alduini, monachi. S. Natalis. S. Beneventi. 
S. David. S. Gauselni ^. S. Ostendi. S. Gonslantii. S. Jam- 



— 234 — 

monis «. S. Ainardi ». S. Ildini. S. Vuillelmi *». S. Ro- 
lanni *^ S. Aimerici. S. Martini. Data Idus junii, anno decimo 
tertio, régnante Aherico*^, domno abbate Rainaldo^^ prae- 
sidenti loco. 

1. A. C. Goscelini — 2. C. Muron. — 3. A Goscelinus tractus. C. 
Goscelinus tracto. — 4. A. C. Deo. — 5. A. C. Alniense. — 6. C. receptos. 
— 7. A. Goscelni. C. Gosleni. — 8. A. C. Jamonis. — 9. A. Stiaardi. — 
iO. A.C. Willelmi. — il. A, C. Rodlandi. — 12. A. C. Aerico. - 13. A. 
C. Aroaldo. 

•CXCIV 

* 

Vers 1093. — Transactioa entre Gilduin de Toaoay, Rodulfe, son fils, 
et Benoit, religieux de l'abbaye, au sujet de la villicatio de Muron qui 
avait été cédée au même Benoit par GeofTroi Jacquelin qui la tenaitféo- 
dalement dudit Gilduin pour la somme de 400 sols. Gilduin et Rodulfe 
donnent pour otages, en garantie du traité, huit personnages, qui se 
tiendront les uns au castellum Petrinum, les autres en dehors. — Cari, 
orig,, fol, 64 verso. —A. mss. 428, fol. 2S. — C. l. LXIII, p. 294. 

De villicatione Muronis. 

Benedictus de Murone accomodavit quadraginlos ^ solidos 
Gaufredo^ Jachelino propter villicationem nominati Muro- 
nis, quam sibi tamdiu habere concessit in vadimonio, donec 
omnes denarii redderentur. Hoc utique factum est, consilio 
et assensu Gilduiri ^ Tauniacensis, de quo villicationem Gau- 
fredus * feodaliter tenebat. Igitur, Gaufredo ^ vivente, Bene- 
dictus villicationem habuit et tenuit, nemine contradicente ; 
mortuo autem eo injuste et violenter villicatio oblata^ est Be- 
nedicto. Post non multum vero tempus ^ Gilduinus et 
Rodulphus ^ filius ejus, de quibus, ut supradictura est, vil- 
licatio procedebat, Benedictum ad se voccaverunt, dicentes : 
« Accomoda nobis quadraginta ® solidos et reddemustibi vil- 
licationem de Murone quam ope ^^ delensionis nostrae tene- 
bis, ita in dominio et sine calumnia, sicut tenuisti in vita 
Gaufredi " et, post te, similiter tenebunt successores lui ; 



— 235 — 

nullum enim daninum ex ea contigerit quum, per nos, ex 
integro, restituatur. Si quîs vero de pareniela Gaufredi •' vel 
aliunde aliquando surrexerit, volens adquirere villicationem, 
Dullomodo eam recuperabit, donec prius persolvantur qua- 
draginti '^ solidi quos Gaufredo ^^ accomodasti, post quorum 
redditionem, in spalio ^^ quindecim dierum redderentur illi 
quadraginti solidî quos nobis petimus accomodari. » Quid 
plura utrique pacti complacuit hoc placitum. Tune demum, 
susceptis quadragentis solidis,Gilduinus elRodulphus^^filius 
ejus, secundum cordis^^ desideriuni, Rodulphus^^ promisit 
fîdem suam, ut, tam ipse quam pater ejus fideliter servel 
atque custodiat placitum, sicut praelocutum fuit, constitutum 
et concessum*''; dans, post se, octo ostacios per fides suas, 
quarum^^ unusquisque centum solidos emendabil,si Rodul- 
phus,*® quoque^® modo, in hoc'* parte fidem suam viola- 
verit. Haec sunt nomina ostaciorum : Hugo Serpenlinus ^\ 

Rodulphus Aldebrannus, Fulco Gariocula, Vuillelmus'^ 

Yuillelmus praeposilus. Isti siquidem lenebunt tamdiu osta- 
gium suum secundum mansiones suas, ah'i in castello Pe- 
trino, alii de foris, quamdiu unusquisque moras habuerit in 
reddendis centum solidos. Quod si quis horum obierit usque 
ad octo dies, alius pro eo reslauratibur, qui tantumdem 
valeat. 

1. A. CCCC — 2. A, Gosfredo Jaquelino. C. Goffredo. — 3. A. C.Gil- 
duini. — 4. A. Gosfredus foedaliter C. GofTredus fedaliter. — 5. A. 
Gosfredo. C. Goffredo — 6. A. C. ablata. — 7 C. temporis. — 8. A. C. 
Rodulfus. — 9. A. CCCC. — iO. opère ? — 11. A. Gosfredi. C. Goffredi. 
— 12. A. CCCC — 13. A. Gosfredo. C. Goffredo — 14. A. C. spacioXV 
diebus reddeatur. — 15. A. C. Rodulfus. — 16. C sui. — 17. A. consces- 
sum. — 18. A. C. quorum — 19. C. Rodulfus. — 20. A. quoquo. — 
2t. C. hac. — 22. A. Sarpautinus, Rodulfus. — 23. A. Willclmus Grenno, 
Willelmus. C. Willelmus de Sanconia, Rainaldus Senescallus, Geraldus 
JoslenuSyWillelmus Grenno, Willelmus prepositus. 



— 236 - 
CXCV 

Ver$ 4094 (4060-1094). — Don de Tcglise de Notre-Dame de Ge- 
nouillé à l'abbé Eudes, par Aimeri Béchet, fils d'Aimeri Béchet. Ce 
dernier en avait primitivement fait don au monastère de Saint-Pierre 
de Cluny. Aimeri fils, après la mort de son père, Tavait retirée des 
mains des religieux de Cluny pour la donner à Saint-Jean d'Angély. Sur 
quoi intervint une transaction entre eux et Tabbé Ansculfe, successeur 
d'Eudes. — Car^ orig., foL 62 recto, — A, mss. 428, foL 24. — C. L 
LXIIl, p. 253. 

De eclesia sanctae Marîae de Genuliaco^ 

Gunctis in Ghristo renatis Evengelica ^ sententia novimus 
esse proclamatum, recondere thesauros debere ubi substan- 
tia missa nuUum pati valet emoluinentum. Et quoniam homo ^ 
cum inlerit qudecunnque sunt ejus, secum colligere nequil. 
Quapropter Aimericus Béchet, hac authorilate coramonitus, 
eclesiam sanctae Mariae de Genuliaco, sancto Peiro Clunia- 
censis cœnobii lai^ilus est. Quo non multo post defuncto, 
filius ejus itidem ^ numcupalus, hanc eleemosinam abslulit. 
Verum, pro ablntione isla, salinam quamdam cœnobii su- 
pradicti monachi ^ deslituil ; tali videlicet paclo quod siquan- 
doque dalurus essel, nulli^ in Gliiniacensi monasterio vel 
locis ad illis pertinenlibus dare licerel, Poncio, monacho, 
Gaufredo Berger, Gofredo ^ de Talniaco, Aimerici ^ God- 
maro, Seniorato Sanlonense, testibus.Postea vero idem Aime- 
ricus supradictara eclesiam sanclo Joanni et domno Oddoni ^ 
cœnobii ejusdem abbatis, ^^ cœterisque monachis, domni 
Ramnulfi Santonensis episcopi concessio *^ donavit, Rai- 
mundo de Gombis ^^ et Gaudfredo*^ de Murone, teslibus. 
Quod faclum subinde Gluniacenses calumniati sunl. Sedpos- 
tremo ducentorura solidorum acceptione, quos illis dorano ^^ 
Ansculphus, abbas^^donavil, calumnia cuncla sopita est. ^^ 
Aimerici Béchet. 

1. Carta ecclesiœ Sanclœ Mariae de Genuliaco. ~ 2. C. evangelica. — 
3. C. habeo. — 4. A. ibidem nominatus. — 5. A. C. monachis - 6. A. 
nisi. C. nulli nisi. — 7. A. C. Gaufredo. — 8. A. C. Aimerico Gotmaro. 



— 237 — 

— 9. A. C. Odooi. — 10. C. abbati. — H. A. C. concessioDe. — 12. C. 
Cumbis. — 13. A. C. Gaufredo. — 14. A. C. domnus Ausculfus. — 15. 
C. abba. — 16. C. S. 

CXCVI 

Vers 1098(1 096-44 Oi). — Doa de Téglise du Cher à Fabbé Ansculfe, 
le jour de la nativité de saint Jean, par Ramnulfe, évoque de Saintes, 
Léonce, prêtre de ladite église, par Goscelin dit du Cher, et Ramnulfe 
Joscelin, son fils, et par Aleard, prévôt, du consentement de Goslenaj 
sa mère, et d'Isambert, son frère. — Cari, orig , foL €2 recto, — C. 
/. LXIII,p.A04. 

Carta eclesiae de Chero. 

Notum sit cunclis fidelibus, quod dominus Ramnulfus, 
Santonensis episcopus, donavil eclesiam de Chero Deo sanc- 
toque Joanni ^ die sanclo nativilalis ejusdem,in manu domni 
Ansculphi 2, abbatis, audienle Pelro, archidiaconi 3, et Mar- 
cario prioœ sanclae Radegondis \ Leonius autem, praediclœ 
eclesiae presbiter, dederat jam ipsam eclesiam praefato do- 
mini praecui-sori. Teste Hugone Berardo,monacho,qui donum 
accepit, Ramnulfo quoque archipresbitero, unocum ^ Joanne, 
fratre suo. Sed et Gausselinus ^ qui cognominatur de Chero, 
feceratidem donum, annuente filio suo, Ramnulfo Josselini^ 
Teslibus his Constant io Josselino^ et Arnaldo Boelo. Alear- 
dus etiam praepositus authorisavit, matre Gauscelna^, et 
fratre Isamberto^^, concedentibus, attestante Martino, près- 
bitero, et Gausselmo ^^ diacono. 

1. c. in. — 2. C. Ausculfi. — 3. C. archidiacono et Marchario. — 4. 
C. Radegundis. — 5. C. unacum. — 6. C. Goscelinus. — 7. C. Joscelini. 

— 8. C. Joselino. — 9. C. Goslena. — 10. C. Isemberto — 11. C. Gos- 
celino. 

CXCVII 

4034 juin, — Don par Rainaud, chevalier, de biens sis dans la viguerie 
de Muron, en Aunis. — Cart. orig,^ foL 62 recto, — A, mss. 428, fol, 
62, — C. /. XIII, p. 437. 

Carta quam fecit Rain^Idus. 



— 238 — 

Notum sit omnibus sanctae Dei eclesiae fidelibus, presen- 
tibus scilicel atque futuris, «][uod ego Rainaldus^, miles, AI- 
dulphi^ filius, dimilto unum mansum de terra sancti Joan- 
nis, ad ipsius monasterium, quod tenebam in beneficium, 
non coaclis, sed mea spontanea voluntate, divina gratia 
inspirant! ^ ; tali tenore ut quamdiu vixero, teneam atque 
possideam. Post dicessum ^ vero meum, remaneat ad supra- 
diclum locum, ita ut nuilus de heredibus meis, nequefilius, 
neque aliquis de parentela mea, vel aliquis successor meus, 
non habent ^. Est aulem, ipse mansus, in pago Alnience ^, 
in villa quae dicitur Muronis, in ipsa vicaria. Ad praesens vero 
vestiturum^ reddo médium junctum de prato ex^ quatuor 
sexteradas^ terrae arabile. Hanc notitiam ego Rainaldus fieri 
rogavi. Elut pleniorem habeat firmitatem, manibus meis 
firmavi et aliis hominibus ad roborandum tradidi. Acta sunt 
autem, apud Angeriacum monasterium, anno ab Incarna- 
tion ne nostri ^^ Jesu Christi, millesimo trigesimo^^ primo 
résidente domno Vuillelmo^^, duce Aquitanorum apud prae- 
fatum monasterium. Hoc autem voluimus ^^ inserere quod 
oblivioni traditur fenestellœ, quia '*, per supradiclam rem, 
dedimus unum equum eu m sella et frœno, pretio centum so- 
lidorum. S. Vuillelmi*^, ducis. S. Oddonis *^. S. Islonis, epis- 
copi. S. Gaufredi, comitis. S. Ysamberti^^, episcopi. S. Ar- 
naldi, episcopi. S. Vuillelmi*^ vicecomitis. S. Aimerici, vice- 
comitis. S. Raimundi. S. Vuillelmi ^^ Ramnulfi. Data mense 
junio,annoquadragesimo secundo ^^ régnante regeRoberto-^ 
et filio ejus Henrico, anno secundo. 

1. A. C. Renaldus. — 2. A. C. Ardulfi. — 3. A. C. inspirante. — 

4. A. C. discessum. — 5. A. C. habeat. — 6. A. C. Alniense. — 7. C. 
vestituram. — 8. A. C. et. — 9. C. sexteriadas. — 10. A, C. domini 
nostri Jésus Christi. — il. A. C. tricesimo. — 12. A C. WiUelmo. — 
13. A. C. volumus. — 14. A. quodper. C. quod per. — 15. A. C. Wil- 
lelmi. — 16. A. C. Odonis. — 17. A. G. Isemberti. — 18. C. Willelmi. 

5. Ramnulfi. — 19. A. C. XLII. — 20. C. Hotberio. 



— 239 — 

CXCVIII 

Vers 980. — Don d'un alleu à l'île d'Able, près de Muron, en A unis, 
par Guillaume, comte de Poiliers. — Cart. orig.y fol. €2 vergo, — A, 
mss, 428, fol. 2L — C. /. LXH, p. 449. 

Caria de Abla ^ 

Dum uiiusquisque, in hoc sœculo, proprio vacat arbitrio, 
oporlet ut, de rébus sibi adquisitis, taliter agat qualiter in 
futuro vilain selernam raerealur percipere. Quamobrem ego, 
in Dei nomine, Vuillelmus * cornes Iraclans de pœcunio ^ 
aeternae reniuneralionis, el piiis Dominus, in ullimo ^ die, 
non estiinator mearum iniquilalum, sed pius pi^mii dalor 
et veniaB largilor, idcirco confero alaudum ^ meum qui est 
silus in pago Ainiense, videlicet insulam quae taxalur Abla, 
eximio praecursori Domini et aimo Baplislœ Joanni, ut sicut 
major esl inler natos mulierum ^ apud Dominura, venian) 
oblineam^ mullarum mearum iniquilalum. El habet prae- 
dicta insula has laleriationes : ex oinni parte circumdalur 
marilimae palude. lia ut, ab hodierna die, in poslerum ^ rec- 
tores ejusdem loci, teneanl. possideanl el ex inde quidquid 
juste elegerint facianl, nullo interpellante. 

i. A.Abba. — 2. A. C. Willelmus. — 3. A. C. premio.— 4 C. ultima. 
— 5. A. C. alodum. — 6. A. C. ita apud. — 7. A. C. obiineat. — 8. A. 
C imposterum. 

CXCIX 

Vers 4098, — Guillaume Hélie, GeofTroi, Larderius et leur mère font 
un accord avec Hu^es Bérard, religieux de labbaye, au sujet de la terre 
du Breuil de Muron (a). — Cart, orig.y fol, 62 recto, — il. m9S, 128^ 
fol. 25. — C. t.LXIII,p. 307, 

Caria Yuillelmi ^ Heliae de calumnia quam faciebat in Bro- 
liis de Muronis ^. 

(a) Sans doute Le Breuil, commune de Landrais. 



— 240 — 

Notum sit cunctis, quod terram de Broliis de Murone ca- 
lumniabatur^ VuillelmusHeliae super sanclum Joannein, di- 
cens eam fuisse maritalionem malris suae, quod et fuerat. 
Sed injuste nam alaudium ^ sancli Joannis existens antiqui- 
tus, a monachis in vadimonium parentibus illis^ tradita, pro- 
per imbecilitalera ^ et inerliam priorum, violenter ablata, 
matri ipsius in maritationem ^ est data. Sed monachis jus 
proprium reclamanlibus, et justicia déficiente, idem Vuillel- 
mus multa mala et multas praedas fecit monachis. Postea 
vero fecit placitum cum Hugone Berardo, monacho, et donura 
in manu Gofredi ® Masselini de Tauniaco, videntibus abbate 
Fulcherio,etHumberto, monacho, ei, delaicis,Adaimaro^Fu- 
nelli et Ysamberto*^ Nigro; annuente Jaufredo" Larderio, 
fratre suo. Accepitque ab Hugone Berardo, monacho, cen- 
tum et septem 6oHdos, e quibus ^* frater suus, trigenla, et 
unum modium civadae et quatuor sextaria frumenti et unum 
caballum sexaginta solidorum. El hoc eodem pacto annuit 
mater eorum, cujus maritatio fuerat, in manu Vuillelmi, mo- 
nachi de Wultrona^^ vidente Petro Cordone^*. Deinde jussu 
matris suae et fratris sui, venit idem Vuillelmus in capitule, 
ibique, circumsedente conventu, annuit hoc in manu abbatis 
Fulcherii, per hoc pergamenum quod et posui*^ super altare 
sancti Joannis. Videntibus his qui infrascripti sunt, poUicens 
ut si aliquando surgere*^ aliquis de sua parentella*^ qui hoc 
calumniaretur,ipse omnemodis*® eamsanctoJoanni tueretur. 
Hi sunt testes Vuillelmi*^ Catus, Geraldus Humberti, Petrus 
Letcherius*^. S. Vuillelmi Heliae. 

I. A. Partout Willelmus et Wi7/e/mt.s— 2 A. Murone. — 3. A. calum- 
niabitur. — 4. A. C. alodium. — 5. A. C. iUius. — 6. C. imheciUitatem. 

— 7. A. C. maritatione — 8. A. Gosfredi Mascelini. C. GofTredi Masce- 
lini. — 9. C. Ademaro Funello. — 10. A. C. Isemberto. — il. A. Gos- 
fredo. C. Goffredo. — 12. C. habuit. — 13. C. Vultrono.— 14. C. Cardone. 

— 15. A. C. posuit. — 16. A. C. surgeret. — 17. C. parentela. — 18. C. 
omnimodis. — 19. Vuillelmus? — 20. A. Letgarius. C. Letgerius. 



— 241 — 



ce 



Vert 9€€. — Don d'une partie d^alleu sis au lieu appelé Tresue^ en 
Aunis (a), par Mainard, Rixende, sa femme, Gombaud,leur fils, et Emma 
femme de ce dernier. — Cari, orig., fol. €3 recto, — A, mss, 128, fol, 
30. — a. t. LXIly fol. 407. 

Caria Mainardi et uxorîs ejus Riccendis ^ et filii ejus Gom- 
baldi^ uxorisque ejus Emmae^, de insula quae vocalur Tre- 
suc*. 

Licet^ homines, de rébus suis propriis, quidquid^ volue- 
runt ^ facere vel tradere aut condonare, sive in alias manus 
mittere. Quamobrem ego, in Dei nômine, Mainardus, et uxor 
mea nomine Riccendis ^, sive filius noster Gombaldus ^, uxor- 
que ejus, nomine Emma, placuit nobis atque bona decrevit 
Yoluntas, ut concederemus aliquid de alaudum'^ nostrum 
indominicatum,qui, ex jure hereditatis patris mei evenitEst 
autem ipse alaudus^^ in pago Âlniense, videlicet villa vel in- 
sulam quse taxatur*^ Tresuc; pro remedio animarum nostra- 
rura seu pro emendatione, propter liles*^ quae, inter nos, 
evenerunt, eximio praecursori Domini et almo BaptisUB Joan- 
ni^^, ut sicut major est inter nalos mulierum, ita apud Do- 
minum veniam obtineat multarumnoslrarum iniquitatum.Et 
habet praedicta^^ villa vel insula has laterationes : ex una parte, 
terrain ^^ de villa quae nuncupatur Muroni, ex alia parte, tor- 
rens média cum piscatoribus; cum pratis vel terra arabile vel 
quantum ad ipsum alaudum '^ ibidem pertinet, totum tradi- 
mus atque transfundimus'^ ad cœnobium^^sancti Joannis^^ 
Baptistae nec non ^^ sancti Reverentii et ibi ^^ monachis ibi Deo 
miïitantibus. Ita ut, ab hodierna die et deinceps, quidquid^^ 
de praenominatum alaudum facere voluerint, libero in omni- 
bus fruantur arbitrio, jure hereditario, neinine contradicente. 
Si quis vero post hune diem, si nos ipsi aut uUa intromissa 



(a) Aujourd'hui Treize-Œufs, commune de Muron. 

Archives, xxx. 16 



— 242 — 

persona fueritaut uUus de heredibus nostris et de propinquiâ 
noslrîs, qui, contra hanc dooalionem vel eniendalionem ad nos 
factam, aliquid agere, aut ullam calumniam generare lenla- 
verit^^ imprimis iram Dei, omnipotenlis, incurrat, cl sanctae 
ejusHem genitricis Mariae et beati Joannis-^ Baptistae sancti- 
queReverentiinec nonaliorum sanctorum quorum reliquiae^® 
ibidem continenlur, et insuper auri libras ducentas compo- 
nat, et quod petit, vindicare non valeat, praesens^^ vero ista 
donatio semper maneatinconvulsa. Manibus nostris propriis ^^ 
firraavimus, et, post nos, venerabiles viros ad roborandum 
tradidimus. S. Mainardi. S. Gumbaudi*^, filii sui. S. Riccen- 
dis 30. S. Emmae^i. 

1. C. Rizendis. — 2. A. Gumbaldi. C. Gunbaldi. — 3. C. Emme. — 
4. C. Tresve. — 5. C. omnes. — 6. A. C. quicquid. — 7. C. voluerint. — 
8. A. C. Rixendis. — 9. A. C. Gunbaldus. — 10. A. C. alodum. — 11. A. 
C. alodus. — 12. A. taoatur. — 13. A. C. litus que. — 14. A. C. Johanni. 

— 15. C. predicta. — 16. A. C. terra. — 17. A. C. alodum. — 18. A. 
transfondimus. — 19 C. cenobium.— 20 C. Jobannis. — 21. C. nec non 
et. — 22. A. C. iUis. — 23. A. C. quicquid de prenominatum alodum. — 
24. C. temptaverit, in primis. -^ 25. C. Johannis. — 26. A. C. reliquie. 

— 27. C. presens. — 28. C. subter. — 29. C. Gunbaudi. — 30. A. C. 
Rizendis. — 31. C. Emme. 

CCI 

/077, 29 septembre. ^ Don par Aimeri Débaptisé et ses frères de la 
moitié du moulin de Treize-Œufs et de la moitié d'une pêcherie près de 
Muron. - Cart. orig,^ fol, 63 verso. — il. mss., 128^ fol. 28. — C. /. XIII, 
p. 494. 

Carta de molendinis Tresuc. 

Dum unusquisque manet in corpore, cogitare débet qua- 
liter ad cœlestem patriam festinet et nullus pervenire potest, 
nisi operibus bonis et elemosinis, quia * , sicut aqua extin- 
guit ignem, ita eleemosina extinguit peccatum ; et Dominus 
noster Jésus Christus dicturus est in judicio : « Quod uni ex 
minimis meis fecistis, mihi fecistis. » Quapropter*, in Dei 
nomine, Aimericus Disbaptizatus et fratres mei Petrus ^ Ar- 



— 243 — 

naldus, Joanues Malo \ Arnaldus Sinis et Ainardus Daura- 
dus et (ilii ejus, Joannes, Arnaldus, Radulphus^ Vuillel- 
mus ^, donamus Deo sanctoque Joanni Baptistœ ejusque 
monacbis, dimidium rnolendinum nomine Tresuc et pisca- 
riam dimidiam. Et est juxta parix>chiam Muronis. Tali tenore 
ul monachus prepositus Muronis faciat rnolendinum totum 
et mittat molendiniarium '^. Et dabit ei unam mensuram de 
frumento etalteram de annona grossaet onam^ et farinariam 
de molendino. Et AimericusDesbatiacus^ et Ainardus Dora- 
dus^^ dabunt molendinaria^^ alteram mensuram de annona, 
sicut supradictam >^ est. Si quia vero ex heredibus nostris 
banc donnationem quam nos, sub domno Oddone ^^ abbate, 
facimus, calumniari voluerit, quod absit, aeternae maledic- 
tioni subjaceat cum Pilato et Gaipha cœteraque diaboli mem- 
bra, et quod expetierit, non vindicabit. S. Pontii, monachi. 
S. Iterii, monachi. S. Yuitardi^^, monachi. S. Rainaldi, près- 
biteri. S. Martini Licbraldi. S. Bernerii, presbileri. S. Moran- 
di*^ S. IsraeP^ S. Bernardi Guiscarel^^. S. Analdi*^ Sirvent. 
Hoc autem actum est quarto ^^ kalendarum octobriarum, 
régnante Philippo rege Franciae^® ac duceVuillelmo'* Aqui- 
lanis atque Ysamberto^^ praesule Pictavensibus, anno mille- 
simo. septuagesimo septimo a Passione Domini. 

1. A. C. quod. — 2. A. C. ego. — 3. A. C. et. — 4. A. C. Maslo. — 
5. A. C. Radulfus. — 6. A. C. Willelmus. — 7. A. C. molendinarium. ^ 
8. C. ovam. — 9. C. Desbatiatus. — 10. C. A. Dauradus. — 11. A. C. 
molendinario. — 12. C. supradictum. — 13. C. Odone. — 14. A. C. Wi- 
tardi. — 15. A. C. Maurandi. — 16. A. Iszrael. C. Israhel. — 17. A. C. 
Guicharel. — 18. A. C. Arnaldi. — 19. A. C. III. — 20. A. C. Francis. 
— 21. C. Willelmo. — 22. C. Isemberto. 



CCI! 

4063 {30 octobre), — Don par Gombaud d uq moulin situé près de 
Muron. — Cart. orig,, fol, 63 verso —A. mss. 428, p, 29, — C. L XIII, 

p. m. 

Carta de molendinis Busenes. 



— 244 — 

Cum ammoveamus ^ voce dominica, ul amicos faciamus 
de iniquo mammona qui nos recipiant in œterna taberna- 
cula, et ut demus eleemosinam ^ ut omnia nobis sint mun- 
do^, congruum credidi, ego Gumbaldus^, animae meae pa- 
trisque et matris ac totius parentelae consullum irï, et, de 
rébus hactenus possessis Deo conditori aliquid partiri. Qua- 
propter quemdam molendinum, meo in alaudo ^ situm, no- 
mine Busenes ^ et est juxta parrochiam Muronis, Deo sanc- 
toque Joanni conirado ejusque monachis, ut, ab bac die, 
habeant et possideant, nemine contradicente. Si quis vero 
ex heredibus meis, banc donationem quam ego, sub domno 
abbate Oddone ^ facio, calumniaii voluerit, quod absit, aeter- 
nae ^ malediclioni subjaceat, cum Pilato et Caipha, cœtera- 
que diaboli membra, et quod expetiere ^, non vindicabit. S. 
Gumbaldi *^ et Aimerici Bertini, fratris sui. S. Ysamberti ** 
de Castello Alionis. S. Martini. S. Ramnulfi, monachi. S. 
Iterii. S. Vuillelmi ^'. S. Aimerici. S. Iterii. S. Pétri. S. Gos- 
berti. S. Humberti Amalberti *^. Isti duo fratres acceperunt 
centum solidos, quos dédit Poncius ^\ decanus monachus *^ 
et ipse Gumbaldus ^^ accepit sexaginta solidos. Hoc actum 
est tertio kalendarum no vembriaru m, régnante rege Philippo 
Francis, ac duce Gaufredo Aquitonis *^ atque Ysamberto ^\ 
praesule Pictavensibus, anno millesimo sexagesimo tertio, 
ab incarnatione Domini, indictione tertia. 

1. Ci ammoveamur. — 2. A. C. elemosinam. — 3. C. munda. — 4. A. 
C. Gunbaldus. — 5 C. alodo. — 6. A. C. Buzenes. — 7. C. Odone. — 
8. A. C eterne. — 9. A. C. expetierit. — 10. A. C. Gunbaldi. — 11. A. 
Ysemberti de Castello Allionis. C. Isemberti de Castello Alionis. — 
12.C.Willelmi. — 13. A. C. En plus: S.Goffredi Amalberti. —14. A. C. 
Pontius. — 15. A. m'ou m«. — 16. C. Gunbaldus. — 17. A. C. Aquitanis. 
— 18. A. C. Isemberto. 



— 245 — 



GGIII 



Xll^ êiècle. — Notice des cens, rentes, terres et complants sisàMuron 
et dépendant de Tabbaje. — Cërl, orig.y foL 64 recto, — C. t. LXIII^ 
p. 497. 

Gonsuetudines de Murones ^. 

Massus Seguini portai ad monasterium viginti quatuor ^ 
sextarios de blalo ^, et habet duos boves et caretam^ ad 
gerbas portandos ^ de Âblo, in area praeparata in eadem 
Ablo; et advindemiam ^ portandam de vineis Murone, habe- 
bit similiter duos boves et carelam ^ , et in corveya faciet sex 
jornales; ad nativitatem Domini, très minas reddet de avena 
et sex denarios et duas galinas "^^ cum duobus panibus et 
duos solidos de recepto praeposito Muronis; ad Pasca ^ vero 
reddet unum arietem. Et hoc totum faciet, unoquoque 
annOy consuetudinaliler. Eandem consuetudinem tenet et 
reddet massus Robelini, massus Âstasii, massus Aleardi, 
massus Germani, massus Roberti ^, massus Guascheti ^^^ 
massus Ingelardi ^^ Mairardi, Mendrosi. Massus Ricardi ^^ 
de Gbichinniaco porta(bit) ad monasterium unum modium 
de blato et habebit duos boves ad gerbas porlandas in area 
posita in Ablo, et ad vindemiam portandam de vineis Muro- 
nem, habebit similiter duos boves. Ad nativitatem Domini 
reddet unum sextarium de avena et quatuor denarios et duas 
galinas ^ et duos panes, et praeposito Muronis sexdecim de- 
narios de receptu, et ad Pasca *, arietem, et in corveya faciet 
quatuor jornales. Eandem consuetudinem reddet Est aca- 
bovem ^^ massus Berardi. Borderia Guascheti portabit ad 
monasterium duodecim sextarios de blato, et habebit unum 
bovem ad portandas gerbas de Ablo in area posita in eadem 
Ablo ; ad vindemiam portandam de vineis Muronem habebit 
similiter unum bovem, et in corveya faciet très jornales ; ad 
nativitatem Domini reddet très previndarios *^ de avena, très 
denarios, unam galinam, cum uno pane, duodecim denarios 



— 246 -- 

de recepla *^ ; ad Pascam *^ dimidium arietem. Eandem 
cousuetudinein tenet et reddet borderia Aleardi de Murone, 
Araulphi *^ Josberti. Similiter borderia YuîUelmi ** Bernuz 
portabit ad monasterium duodecim sextarias de blalo et ha- 
bebit unum bovem ad gerbas portandas de Abla in area po- 
si la in eadem Abla, et ad vindemiam portandam de vineis 
Muronem unum bovem, très jornales, ad nalivitatem Domi- 
ni, unum sextarium de civada, duas galinas, duos panes, 
quatuor denarios ; ad Pasca, dimidium arietem, duodecim 
denarios praeposito Muronis. Eandem consuetudinem reddet 
borderia Seguini Roilat, borderia Hemenet. Borderia Gun- 
terii portabit sex sextarios de blato ad monasterium, unum 
jornalem, unam minam de civida; ad nativitatem Domini, 
duos denarios, unum panem et unam galinam; ad Pasca, 
dimidium arietem et sex denarios praeposito. Similiter reddit 
borderia Fauvel, borderia Ebrardi de Chichiniaco, borderia 
Arnulpbi *^ Chalueli, borderia Osteandi ^®, borderia Auton- 
dis 2*, borderia Martini de Chichiniaco, borderia Pinello de 
Chichiniaco. Terra de Peureya '^ decem et octo sextarios 
portât ad monasterium, et très jornales de corvada, et unum 
arietem ad Pasca, et très minas de civada, et sex denarios, 
duas galinas 2^, duos panes. Terra Adaimari ^^ de Abla, vi- 
ginti quatuor sextarios, sex jornales de corvada, très minas 
de civada, sex denarios, duas galinas, duos panes. Robertus 
Ablege ^s octo sextarios portât ad monasterium, et duos jor- 
nales in corvada, unam minam de civada, unam galinam, 
unum panem et duos denarios. Angelmer ^^ de Abla, sex sex- 
tarios portât ad monasterium, unum jornale in corvada, unam 
minam de civada, duos denarios, unam galinam, unum 
panem. Ricardus ^^ Franchet octo sextarios portât ad monas- 
terium, très praevendae ^^ de civada, très denarios, unam 
galinam, unum panem ; ad Pascha, dimidium arietem, octo 
denarios de receptu, unum jornale de corvada. De Moren- 
sianas ^'\ terra Gratcted ^® sex sextarios portât ad monaste- 
rium unam minam de civada; ad nativitatem duos denarios, 



— 247 — 

unam galinam, unum panem. Gonstanlius Serviens reddet 
similiier, excepto quod in corvada portavit vinum. Aimericus 
Très Dorsum portabit ad monasterium sex sextariatas, et 
poriabit in corvada panem ; ad Nativitatem Domini, unam 
minam de civada, unum panem, unam gaiinam, duos dena- 
rios. Una quoque ^^ domus quae est in Murone, in bui^o, 
quae non tenet terram, reddit unum denarium, unam galinam, 
unum panem, unam praevendam de civada. Meltearius ^^ de 
Brolio reddit decimam et terragiam ^ et duos sextarios de 
civada; ad (Nativitatem ^^?) Domini, unam gallinam, duos de- 
narios ; ad Pascha, unum arielem. Et de omnibus quapcum- 
que garnaverit ^^, habebit sanclus Joannes medietatem, et 
dabit illi monachus de Murone, très boves qui nunquam 
moriuntur, et dabit abbali unum receptum in anno. Terra 
Hugoni, presbiteri, reddit duos sextarios de civada, unum arie- 
tem ; ad Pascha, et decimam et lerragium, et hoc portabit 
ad monasterium, unam gallinam, duos denarios. Terra David 
de Brolio reddit duos sextarios de civada et unum arietem ; 
ad Pascha, una gaUina, decimam et terragium, et hoc porta- 
bit ad monasterium. In Murone mansi sunt decem et octo : 
de manso Seguini, avenae minae très, denarios sex, gallinae, 
panes duo, aries unus, in cibo ^^; — de manso Roberti ^^ 
Ruslruble, similiter; — de manso Bernucum, avenae sexta- 
rios duos, denaiios oclo, galHnas quatuor, arietem unum, 
panes quatuor, in cibo, solidos duos ; — de manso Josseli- 
ni **, similiter; — de manso Aimericii ^^ avenae ^® sexta- 
rias duos, denarios octo, panes quatuor, gaUinas quatuor, 
arietem unum, in cibo, solidos duos; — de manso Geraldi 
Gachet^', ut supra; — de manso Anstesi, ut supra; — dcmanso 
Adelardi, ut supra; — de manso Roberti ^^ Docti, ut supra; 
— de manso Germani, similiter; — de manso Hamenet ^' 
de Ghichiniaco, sextariuni unum, denarios quatuor, panes 
duos, galiinas duas, arietem unum, in cibo, duodecim dena- 
rios; — de manso Pétri Caeci, sextarios duos, octo denarios, 
quatuor panes, galiinas quatuor, arietem duo, in cibo, soli- 



— 248 — 

dos duos ; — de manso Austraodi ^^, sextarium unum, dena- 
rios quatuor, panes duos, gallinas duos, arietem unum, in 
cibo, denarios duodeciin ; — de manso Martini, similiter; — 
de manso Gentet, similiter; — de manso Pinelli *^ similiter; 
— de manso Guallerii Faluel, similiter; — de manso Aimo- 
ni, militis, minas très, denarios sex, panes duos, gallinas 
duas, arietem unum ; — de manso Humbergas, previndae ^^ 
très, unum panem, gallinam unam, aricte nihil, in cibo 
solidos duos; — Borderiae Iredecim Bernardis *^ avenae 
minam, unum denarium, duos panes ^^, unam gallinam. Rod- 
bertus *^ similiter. Guntelius ^^, similiter et deariete, dena- 
rios quatuor. Fulcardus ^\ similiter ^-, denarios duos. Jos- 
bertus ^^, similiter. Aimericus Treardus ^*. ... similiter, et de 
ariete, denarios duos. Laeterius similiter, et de ariete, duos 
denarios. Ricardus ^^, similiter. Arnaldus, presbiter, très 
denarios, très panes, unam gallinam, unum ^^ de ariete, de- 
narios quatuor. Arnaldus Josberti, similiter. Constantius ^^ 
Serviens, unam minam, denarios duos, panem unum, gallinan 
unam. Faber, similiter. 

1. C. Murone. — 2. C. Les nombres sont presque tous en chiffres ro- 
mains. — 3. C. blado. — 4. C. carretam.— 5. C. portandas. — 6. C. ven- 
demiam. — 7. C. ffalUnas constamment. - 8. C. Pascha constamment. 

— 9. C. Rotberti. — 10. C. Guacheti. — 11. C, Engelardi, Mainardi 
Mandrosi. — 12. C. Richardi. — 13. Estachabovem. — 14. C prevenda- 
rios. — 15. C receptu. — 16. C. Pascha. — 17. C. Arnulû. — 18. C. Wil- 
lelmi. — 19. C. Arnulfi Chavelli. — 20. C. Ostraudi. — 21. C. Autrudis 
22. C. Peureia. — 23. C. et — 24. C. Adomari. — 25. C. Ablei. — 
26. C. Engelmer. —27. C. Ricbardus — 28. C. prevendas.- 29. C Mau- 
rencianas. — 30. C. Gratett. — 31. C, queque. — 32. C. Meltearius (le 
métayer?). — 33. C. ferragium. — 34. C. natale. — 35. C. gagnaverit. 

— 36. C. solidos duo. — 37. C. Rotbcrti. — 38. C. Joscelini. — 39. C. 
Aimerici. — 40 C. Aimeriet. — 41. C. Giraldi Gaschet. — 42. G Rot- 
berti. — 43. C. Emenet de Chicbine. — 4i. C. Hostraudi. — 45. C. Pi- 
nell... — 46. C. presbiteri est III. — 47. C. Bernard... - 48. C. et. — 
49. C. Rotbertus. — 50. C. Guntelt. - 51. C. Fulchardus. — 52. C. et 
de ariete. — 53. C. Josbertet. — 54. C. Tresdos. — 55. C. Ricbardus. — 
56. C. el. — 57. G. Gonstancius. 



â 



— 249 — 



CCIV 



Vers 980, — Don d*uQ moulin et de ses revenus sis sur la rivière 
Arnonis (a) par très noble prince Mascelin. Ce moulin provenait de Thé- 
ritagede Robert, d^Abloiê, sa femme, et de leurs enfants qui approuvè- 
rent la donation. — Cart. orig.^ fol, 63 verso. — G. t. LXII, p, 483, 

Caria Masselini ^. 

Dum unusquisque hune mundum incoHl, largiente Domno, 
necesse est ut totis viribus elaboret qualiter, de acquisilis 
rébus et propriis, mereare valeat aelemae beatitudinis prae- 
mium. Ob hoc ^, Masselinus, timens ne,juxta scelerum meo- 
rum mérita, âeternaliter ^ gehennali pœna, ideo prio ^ re- 
medio animae meae corporisque salute, dedi ^ Deo et sanctis- 
simc virgini Mariae sanctoque Joanni Baptistae, molendinum 
unum cum redditibus ^ suis, qui est super fluvium Arnonis, 
ut habeanl, teneantque vel possideant, ab hodierna die et 
deinceps, monachi sancti Joannis, nemine contiadicenle. 
Quod si ego aut ullus ex heredibus meis, aut aliquae personae 
fuerunt '^^ qui hanc donationeminfringere volueril, imprirais 
iram Dei oninipotentis incurrat^ et maledictus in sœcula 
saeculorum permaneat, sitque pars ejus cum Dathan et Âby- 
ron * quos vivos terra absorbuil. Fuit vero hoc hereditas 
sive complantum Roberto ^ et Aliis, uxoris suae, etfiliisâuis, 
RamnuKo, Joanni ^^, Benediclo, Radulpho ^^ Fulcherio, 
Ulgerio. Placuit eis conventum facere cum David, monacho 
Sancti Joanni ^^ de molendino supernominato, et acceperunt 
ab eo unum carterium de vinea quod illis bona voluntas de- 
crevit accipere. [nsuper et hanc consuetudinem quod erat in 
ipsa vinea, dédit MaceHnus ^^ sanctae Mariae. S. Maceh'ni ^^ 
nobilissimi principis ^^ qui hanc cartulam fieri rogavit. 

1. C. Mascelini. — 2. C. ego, Mascelinus. — 3. C. luerer ou querer. — 
4. C. pro. — 5. C. de Deo. — 6. C. reditibus. — 7. C. aliqua persona 

(a) Sans doute la rivière d'Arnou, arrondissements de Saintes et de 
Rochefort. 



— 250 — 

fuerit. — 8. C. Abiran. — 9. C. Rotberto et Albois, uxori^ue. — 10. C. 
Johanne. — 11. C. Radulfo. — 12. C. Johannis. — 13. C. Mascelinus. — 
14. C. Mascelini. — 15. C. principi. 

ccv 

1068. — Confirmation, par GeofTroi de Tonnay-Charente, de tous les 
dons qu'il avait faits dans Téglise de ce lieu. ^ Cari. oriy,, fol, 65 verso, 

— C. t. XXVII bis, p. 291. 

Caria Gaufredi, militis de Tauniaco. 

Divina consulente semper humano generi providentia, non 
solum inlercedenle Domini nostri Jesu Christi passionc, ab 
originali pcccato, per sacrosanctae lavacrum regeneralionis, 
cupimus ^ Yerum etiam ab actualibus quibusque deliclis, 
quae, quolidie, vel maligno hosle insligante, vel carnali ille- 
cebra impellcnle, perpelrainus^quibusdam remediis quae ipse 
Dominus, dum carne indulus, regnuni suum credentibus in 
se pollicerelur, statuil,ineffabiliter(inundamur 2)....; quorum 
illud est per maximum sine ^ Deo accoptabilius, sine ^ factu 
propilius^, quod ipse per se ipsum commendat, dicens: 
« Date eleemosinam, et omnia munda sunl vobis»; et alibi: 
a Facite vobis amicos de raammona iniquitatis, ut, cum de- 
feceritis, recipiant vos in aetema ^ tabernacula. » Quod fide- 
lium quamplures adimplere cupientes, Dei eclesiis servientes, 
fecerunt suos haeredes, terreno ^ patrimonia ad cœlestos "^ the- 
sauros transferentes ; quos quidam ^ imitari desiderans, ego, 
Gofredus ^, concedo sanclae Dei genilrici Mariae de Talniaco, 
quidquid sibi donatum fuerit in castro meo sive in castella- 
nia ipsius castri, sive sit de alaudio *° meo, sive de fisco, seu 
alio beneficio. S. Aimerici Raimundi. S. Aimerici Bechet. S. 
Gireberti Vindarii ^^ S. Pelri, vicarii, et Airardi ^^^ fratris 
ejus. Anno (ab) incarnatione ^^ dominicae millesimo sexage- 
simo octavo, indictione quarta ^*, régnante precellentissimo 
rege Philippo. 

1. c. eripimur. — 2. C. mundamur. — 3. C. sive. — 4. C. promptius. 

— 5. C. eternam. — 6. C. terrena. — 7. G. célestes. — 8. C. quidem. — 



— 251 — 

9. C. Gaufredus. — 10. C. alodo. — 11. G. Vendarii. — 12. G. AIraudi. 
— 13. G. incaruationis. — 14. Indictione IV, G*est une faute; en 1068 
rindiclion est VI; on aura interverti lel. 

CCVI 

Vers 4064. — Don, à Tabbé Eudes, de Téglise de Saint-Pierre d'Anne- 
zay, de maisons, terres, vignes et dîmes, sis au même lieu, parThibaud 
Serpentin, de Tonnay-Boutonne. — Cari, orig , fol. 66 reclo, — C. i. 
LXII, p. 599, 

Caria Telbaudi Serpentini de eclesia de * (Anezay). 

Notuni^ universalis eclesiae cultoribus quod Tetbaldus 
Serpentinus, de Talniaco super Yultomniam^ ob aninioî 
suae parentumque suorum indulgentiam, (empore dotnini^ 
OddoniSy abbatis, fralribus sancti Joannis Baptistae Ingeria- 
censis caenobii Christo (ibidem)^ famulantibus, concesserit 
eclesiani quamdam, in honnore et nomine aposlolorum prin- 
cipis consecratam, in villa quae dicitur Anezay ^ et dimidium 
junctum ^ vinearum, necnon decimam panis et vini et lanae 
et agnorum ac omniam que in dominio suo lenebat, terram 
quoque, ad duodecim annonae sextaria, et domum unam 

juxta eciesiam, terramque ad coinponenda \ hortos etiam 

ac insuper omnia fratris illic Deo servienti^ necessitate con- 
venientias *^. Ut autem ** haec paclio rata pemianeat ad pos- 
terosque omnino notissima, componere jussit bas litteras 
quas etiam firmavit, manu propria, manibusque parentorum 
suorum et dominorum in animo deliberavit contirmanda. 

1. G. Nezai. — 2. C. sit omnibus. — 3. G. Vultunnam. — 4. G. domni 
Odonis. — 5. G. ibidem manque. — 6. G. Nezai. — 7. G. juctum. — 
8. G. horrea. — 9. G. servientis. — 10. G. convenientia. — 11. G. firmius. 

ce VII 

§090 (r. s.). — Notice de la fondation de Tabbaye de Tonnay-Gha- 
rente et du don de cette abbaye à celle de Saint-Jean d'Angély par Geof- 
froi de Tonnay-Gharente. — Cari, orig., fol. 66 reclo. — Cl. XIII, 
p. §95. — B. l. II, Insl. col. 470 (copie de Dom Boyer). 

Car ta abbatis Tauniacensis '. 



— 252 — 

Santis attestantibus scripturis, inaumerabiles viros ac mu- 
lieres fuisse firmiter retinemus, qui, amore et desiderio aeter- 
nitalis percipiendae succensi, propriis corporibus parcere dis- 
pexerunl^. Yerumtamen tanlae beatitudinis ingressus, non 
solum martiribus sanctis concessus est, sed et omnibus boni 
operis actionem habenlibus, prévins ^ patet. Ad hujus igitur 
tendente^ beatitudinis dulcedinem Gaufredus^ deTauniaco, 
suspirans, in^ cœtera misericordiae opéra, que faceresluduit, 
quoddam beneficium, cujus atavus^ ejus, nomine Masselinus^ 
inceptor exercerat^, sicut in consequentibus apparebit, satis 
convenienter afinera *^ usque perduxit: est autem eclesia^* 
beatae Mariae semper virginis infra Tauniacenses muros fun- 
dala, quae de saricti marliris^^ Hipoliti corpore venerando 
fult*3 praecipcre gloriosa. In hac quoque*^ praefato Mace- 
lino^^, canonici et*^ devola mente servo Dei famularentur, 
quorum numerum; majoribus suis defunclis, Gaufredus^^ 
adauxit in diebus suis. Canonici vero maie vivenles, 
saepius admoniti^^, dum vitam*^ corripere nolent^^, in prc- 
sentia venerabilis Ramnulfi, Sanctonicaî^* sedis episcopi, 
eclesiam tali tenore relinquit^* generaliter omnes, et^^ in 
eadem eclesia monachi ponantur et abbas, qui die noctuque 
Deo parileret martiri suo dignam servitutem exhibèrent. De 
quorum relictione Gaufredus^^ vehementeradmiranset gau- 
dens, quippe, qui, quod diu deîiideraverat, sine difficultate 
adimpleri videbat, eoncito gradu^^ ad caenobium Angeria- 
cense pergit, Oddonis^^ ejusdem loci^^ que facta fuerunt^^ 
per ordinem relaturus. Et ut eclesiam ordine monasterio ^^ 
corroboraret, secundum canonicorum petitionem omnimodo 
rogatur ^o. Vix tandem apud abbatem auditus, turba cleri ac 
populi subséquente capitulum ingreditur. Ibi, nempe circun- 
stante conventum ^', in manu prasfati abbatis Oddonis^* ecle- 
siam ubi fieri abbatiam precabalur, ordinationem quoque et 
omnia quae ipsius sunt eclesiae vel quae possunt esse, Deo 
sanctoque Joanni, per banc carlulam, jure perpetuo subju- 
gavit, quo ^^, postmodum depicta cruce sua propria manu, 



— 253 — 

principali altari sancti Joannis superposuit, videntibus illis 
quorum noroina in insumnitale^ cartulœ scripta habentur. 
Hujusmodi autem abbaliam tali conditione Oddo^, abbas, 
accepisse perhibelur, ut quemlibet de inonachis suis, in ea, 
abbatem ordinarii^ jusserit ^', ipse vel sucessores sui illum ^, 
scilicet ordinando, virga pastoralis ei^ in capitulo dabilur; 
et ibidem offeretur^ si negligenter vivens deponi prome- 
rueritl Sane novicios qui, per ejus doctrinam et magisterium 
adhaerere Deo volueruut^*, in congregalione sua recipiat^^ 
ac postea ad monasterium sancti Joannis professionnem 
suam facturos adducet. His ita (irmatis Romam petiit 
Gofredus^ notificaturus ^ Urbano pap» reverendissimo ^ 
qualiter eclesiam suam de manu canonicorum maie viven- 

tium ^ Dei judicio ereptam ^^, ad gradum liberlatis per 

Oddonem ^ erexerat. Unde papa ^ laetificatus ex authoritate ^ 
beatorum apostolorum ^^ Pétri et Pauli et sua, quidquid ^^ de 
eclesia faciebat, et danti, accipienti dib'genter annuit, secu- 
tus^ antecessorem sum Aldebrannum, magnae et admi- 
randae^ sanitatis virum, qui dumviveret^,hoc ipsum Gau- 
fredo ^ concessisse coguoscitur. Itaque apostolicœ sedis autho- 
ritate et privilegio Oddo^^, nbbas pi*aeditus ^^, quosdam de 
monachis suis transmisit Toniacum ^^, quibus praerecit abba- 
tem, nomine Fulcherium. Ad hune ergo benedicendum, cum 
accessisset, praedictus Santonensis eclesiae pnesul,etpauperta- 
tem uovellae abbatiae visu corporeo in tueretur motus tam pietate 
quam presentium prece, prout divina benignitas disposuerat^ 
ei compatiendo subvenit. Sciant igitur ^ omnes quicunque in 
illis partibus Santoniae eclesiarum fient ^^ possessores, quae 
dominii vel juris Touniacensis ^^ domini existunt, a medatam 
esse liberalem licentiam quacuique volenti licebit, quod in 
eisdem eclesiis suum est, proprium donare soli sancto Hypo- 
lito ^\ martiri. Quo audito, JoFridus ^^ hoc idem facerre con- 
cessit hominibus suis, videlicet et^^ de rébus omnibus quas- 
cumque ab eo foedaliter tenere videntur, tribuant suam recti- 
tudinem praefalo martyri, si eis (placuerit) ^. Sed et proceres 



— 254 — 

qui aderant, similem didere ^^ licentiam : Hugo scilicet de 
Surgeriis, Albuinus de Rocaforli, Aimericus Bechet*^^, 
Ostendus Constantinus et Vuillelmus^^ filius ejus, Hugo Ser- 
pentinus, Vuillelmus '^ Gualterius, Mainardus Ostendus, 
Adaimarus Favellus''*, Gofredus'^ Giraldus, Arnaldus de 
Chambonne^'^ Joannes''* de Santonio, Ramnulfus Lamber- 
tus''^ Ramnulfus de Villarciaco ^^ Petrus Tranchardus ^^, 
Gerardus^^ de Sanctae^^ Herminiae, Vuillelmus^^ Joanneset 
Morinus, frater ejus, Vuillelmus^* Bernardus. Tune demum 
accedens proprius^* Gaufredus, in conspectu memorali pon- 
tificis totiusque praesentis senatus, flexo genu ante Oddonis^^ 
abbatis praesentiam, cum textu evangelico, quem utraque 
manu tenebat, item concessit atque donaviteidem Oddoni^ 
et signatibus^^ suis, tam ipse quam filii sui, ad médium 
deducti et allati, Talniacensem abbatiam sicut prius solus 
fecerat apud sanclum Joannem. Deinde celebratur benediclio 
abbatis quœ quidem Gofrido^^ saepius nominato tantum 
gaudium generavit, ut mox dédit ^^ ei scilicet nouvello^ 
abbati et posteriis^^ suis tantum calefactionis, omni tempore, 
in bosco suo qui vocatur Fonestis^^, quantum unus asinus 
deFerre poteril, assidue quotiescunque pergat in die. De alio 
quoque bosco, Chesciaco^* nomine, officinas totius monas- 
terii fieri constituit, et, sicut ipsa nécessitas officinarum expe- 
tient, de eodem bosco ipsas semper renovari. Ad haec etiam 
addidit viridarium de La Maresella^^ cum terra arabili juxta 
posita, necnon et molendina de La Bessa^^ donavit, quemad- 
modum Tessia®^, mater ejus, tenuit et habuit dum vixerit. 
Horum vero quae donantur, testes existunt, ipse episcopus 
Ramnulfus, Oddo^^, abbas, Ansculphus^^, prior, Humbertus, 
monachus, Ostendus Constantinus, Aimericus Bechettus^^ 
et alii complures. Facta sunt âutem haec, anno ab incarna- 
tione Domino ^^ millesimo nonagesimo, indictione décima 
quarta^^, régnante Philippo, rege Francorum, duce Aquita- 
norum Vuillelmo *^, episcopo Santonarum Ramnuifo. Hi *®' 



— 255 — 

sunt testes, Tetbaudus Gaudmarus *^, Vuillelmus Gualte- 
nus '®^, Robertus de Gemodac, Embo de Tauniaoo, Vuillel- 
mus*^ Ebroinus; ex nostris vero, Beniardus de Melessio*^, 
Robertus Garna, Fulcherius, camerarius abbatis, Vitbertus *^ 
Talo, Arbertus de Sarre et niuiti alii. 

i. B. Charia pro Taaoiaceosi abbalia olim Angeriaceosi subjecla. — 
â. B. C. despexeranl — 3. B. pnevius. C. pervius. — 4. B. C. tanbe. 

— 5. B. C. Gaafrîdus. — 6. C. inler au lieu de in. — 7. B. C. atlavus. 

— 8. B. C. Alascelious — 9. B C. extiteraL — iO. B. C. ad fioem — 
11. B. ecclesîa. — 12. B. C raartyris YpolîU. — 13. B. C. fit prvcîpue. 

— 14. B. C. a — 15. B. ajouter: coilocantar, C. Mascelino collocan- 
tor. — 16. B. C. ol au lieu de W. — 17. C. Gaufridus. — 18. B. C. am- 
moniti. — 19. B. C. suam. — 20. B. C. noUeot. — 21. B. C. Santonica?. 

— 22. B. C. relinquuot. — 23. B. ut au lieu de e/. — 24. B. C. Gaufri- 
dus. — 25. C. pergit ad Angeriacense cœoobium, Odoni. — 26. B. Odoni. 
~ 27 B. C. abbati qwe. - 28. B C. fueraot. — 29. B. C. monastico. — 
30. B. C. rogalurus. — 31. B. C. conventu. — 32. B. C. Odoois. — 
33. C. quaiQ. — 34. B. io summitate. C. firmitate. ~ 35. B. C. Odo. 

— 36. B. C. ordinari. — 37. B. C. vcl. — 38. B. C. illi. — 39. C. ei manque. 

— 40. B C. aufcretur. — 41. B. C. Toluerint. — 42. B. C. recipiet. — 
43. B. C. Gaufridus. — 44. B. C. Dotificaus. — 45. B. C. reverentissimo. 

— 46. B. C. justo. — 47. C. erapUm. — 48. B. C. Odooem. — 49. B. C. 
▼aide. — 50. B. auctoritate. — 51. B. C. beaiorum aposioiorum man- 
quent. — 52. B. C. quicquid de ecclesîa fiebat. — 53. B. C. sequutus. 

— 54. B. C. ammirandae sanclitatis. — 55. B. C. adviveret. — 56. B. G, 
Gaufrido. — 57. B. C. Odo. — 58. B. C. pnedictus. — 59. B. C. Taunia- 
cum. " 60. B. G. inquii au lieu de igitur, — 61. B. C. fiunt. — 62. B. 
C. Tauniacensis. — 63. B. G. Ypolito, martyri. ~ 64. B. G. Gaufridus. 

— 65. B. C. ni au lieu de et, — 66. B. C. placuerit. — 67. B. dedenint. 
G. dedere. — 68. B. G. Becbetus. — 69. B. G. Willelmus. — 70. B. 
G. Wuillelmus Galterius. — 71. B. G. Ademarus Funellus. — 72. B. G. 
Gaufridus Geraldus — 73. B. G. Gbambone. — 74. B. Johannes de San- 
tonia. G. Santonica. — 75. G. Lanbertus. — 76. C. Vilarciaco. — 
77. G. Trencbardus — 78. G. Girardus. — 79. B. G. Sancta Herminia. 

— 80. B. G. Willelmus Johannes. — 81. B. G. Willelmus. — 82. B. G. 
propius Gaufridus. — 83. B. G. Odonis. — 84. B. G. Odoni. — 85. B. G. 
sequacibus. — 86. B. G. Gaufrido. — 87. B. G. dederit. — 88. B. G. 
novello. — 89. B. G. posteris. — 90. B. G. Forestis. — 91. B. G. Ghe- 
seiaco. - 92. B. G. Marzella. — 93. G Labessa. — 94. B. G. Tescia. — 
95. B. G. Odo. — 96. B. G. Ansculfus. — 97. B. G. Bcchelus. — 98. B. 
G. Domini. — 99. L^indiction XIV correspond à Tannée 1091. La pièce 
serait donc peut-être des premiers mois de 1091, nouveau style. — 
100. B. G. Willelmo. — 101. B. G. Hii. — 102. B. G. Gotmarus, Wil- 



— 256 — 

lelmus. — 103. B. C. Galterius, Rotberdus de Gemaudac. — 1C4. B. C. 
Willelmus. — 105. B. Meletio, Rotbertus. C. Melecio, Rotbertus. — 
106. B. C. Witbertus. 

CCVIII 

Vers 4092, — Don d'un bourg sis sous les églises de Notre-Dame et 
de Saint-Hippolyte, martyr, libre et affranchi de tous droits et coutu- 
mes, è Fouchier, abbé de Tonnay-Charente, par Guillaume Baudry (a), 
pour rame de Létilia, sa femme. Ce don fut ratiGé par Geoffroi de 
Tonnay et Guillaume, fils de Baudry. — Car/, orig,, fol. 67 recto, — 
— Ci, LXni,p,274. 

Carta Vuillelmi ^ Baudrici. 

Ammovemur divina et apostolîca authoritate facere nobis 
amicos de mammone^ iniquitatis, et cum hunc^ defeceri- 
mus, per bona temporalia, quod ^ fecerimus, in aelerna laber- 
nacula a Domino recipiamur. Quapropter ego, Vuillel mus ^ 
Baudrici, pro salule et reraedio animae meae atque Laetitiae^ 
uxoris ineae, do et concedo Deo et beatae virgini Mariae sanc- 
loque Hipolito ^ martyri, et fratribus ejus loci, in manu Ful- 
cheris^, abbatis, burgum quod est sub eclesiis, ila libère et 
absque uUa retractatione, sicut tgo possideam^, praeterea 
quartain partem quam habebam in uno molendinorum qiiae 
sunt in pralis, do et concedo, nichilominus in beneficio 
pra;diclae eclesiae. Cujus rei asserlores sunt et testes, Gérai- 
dus de Sancta Armeiiia, Pelrus Trimardus ^^, Gislebertus 
Dintandus**, Ainardus de Cambonne^^ Conslantinus Ôs- 
tendii ^^ et alii multi. Haec omnia concesserunt et laudave- 
runt et confirmaverunt Gaufredus de Tauniaco, et Vuillel- 
mus **, filius ipsius Vuillelmi *^ Baudrici. 

1. c. Willelmi. — 2. C. mamona. — 3. C. hinc. — 4. C. que. — 5. C. 
Willelmus. - 6. C. Leticie. — 7. C. Ypolito. — 8. C. Fulcherii. — 
9 C possidebam. — 10. C. Trencardus. — 11. C. Deutandus. — 12. 
C. Emaudus de Cambone. — 13. C. Ostendi. — 14. C. Wuillelmus. — 
15. C. Wuillelmi. 

(a) A rapprocher du nom de ce bienfaiteur les noms de lieux de la 
commune de Saint-Hippolyte de Biard, qui en paraissent dérivés : le 
village de Baudrière ou de La Baudrière et le bois de La Baudrière. 



— 257 — 

CCIX 

Vers 4092, — Don à saiut Hippolyte de Téglise de Saint-Cou tant, 
dédiée à saint Eulrope, de ses dépendances, cens et dîmes, entre les 
mains de Tabbé Fouchier, par Guillaume Baudry, Albuin Béraud ou 
Bertaud, et Giraud Josselin. Confirmation par Geoffroi, seigneur de 
Tonnay, qui céda ses droits sur ladite église. — Cart, orig., foL 67 
recto. — C. L LXIII, p. 269. 

Item caria Yuillelmi ^ Baudrici. 

In nomine Domini, ego, Vuillelmus ^ Baudrici, mihique 
faventes Albuinus Beraldus ^ et Hieraldus Josselini, participes 
hujus beneficiiy donamus Deo, sanctoque Hipolito ^ et fra- 
tribus hujus loci, in manu Fulcherii^abbatis, eclesiam sancti 
Gonstantii quae dedicatur in honnore beati Eutropii martiris; 
eclesiam quippe damus et al tare et omnia quae ad al tare 
pertinent, excepta décima tantum de vitalis^; decimam 
eclesia^jamdudumhabebat.Quodetconcedimus.Yerumtamen 
si,inpossessione ipsius eclesiae^fratres hujus loci bestias habere 
voluerinty nullam pro eis decimam reddent. Habet quoque 
ipsa eclesia dimidium frumenti modium, in mestiva. Fac- 
tum est donum istud in manu Fulcherii, abbalis, présente ^ et 
annuente domino ^ Gaufredo de Talniaco qui etiam consue- 
tudinem quam in cimitterio habebat, prœfato abbati et eccle- 
siae suae concessit. Gujus^ testes sunt Vuillelmus ^^ Gerardus, 
cujus consilio hoc totum-factum est, et Arnaldus Josselini ^\ 
Andréas Afiilet, Simom Muscardus^^, Aimericus Roscel- 
lus *^ et alii *♦ plures. 

1. c. Willelmi. — 2. C. Willelmus Baldrici, michique. — 3. C. Ber 
taldus et Giraldus Josleni. — 4. C. Ypolito. — 5. C. vitulis. — 6. C. ecle- 
siam. — 7. C. Rien ne semble manquer.— 8. C. domno. — 9. C. rei. — 
10. C. Guillelmus-Geraudus. — U.C. Josleni. — 12. C. Maschardus. — 
13. C. Rossellus. » 14. C. quam. 



Archives, xxx. 17 



— 258 - 
CCX 

Vers 1092. — Don deTéglise de Moragne avec ses apparteaances,dimes, 
cens, droits et coutumes, tant spirituels que temporels, à Fouchier, 
abbé de Tonnay-Charente, par Ramnulfe Lambert, Godescale, sa femme, 
Constantin Pibale (Pibali$)^ leur Gis, du consentement des seigneurs 
dominants de Téglise, GeofTroi de Tonnay-Charente et Clarion de Mor- 
tagne, en présence d'Albuin de Rochefort, Aimeri Béchet et Adcmar 
Funellus. — Cart. orig,, fol. 67 verso. — A. mss. 128, fol. 32. — C. 
t. LXIII, p. 273. 

Carta de Moramnia ^ 

In nomine sanctœ et individus Trinitatis, ego Ramnulfus 
Lamberti^, cum uxore sua 3, nomine Godescalle*, et filio 
ejus Constanlino ^ Pibalis, considérantes praesentis tempori- 
bus brevitatem, et aeternae vitae sempiternam gloriam et foe- 
licitatem, idcirco pro salute et reniedio animarum nostra- 
rum, assensu et benevolentia ^ dominorum nostrorum, Go- 
fredi ^ scilicet de Tauniaco et Claronis de Mauritania, a qui- 
bus res tota procedit, donamus Deo et beatae virgini Mariae 
sancloque Joanni Baptistae et fratribus hujus loci, in manu 
Fulcherii, abbatis, eclesiam de Morangia^, ita videlicet ut 
altare et offerendas omnes et sepulturam, cum cimitterio ® 
sibi habeant. Verum in ipsa eclesia habetur dimidium ^^ mo- 
dius annonae ^\ in mestura, sex scilicet sextarios frumenti 
et *2 duos siliginis. Et ego adcrcsco de meo proprio, très 
sextarios annonae ad proficium hujus loci ; ex quibus tribus 
sextariis, duo sint ^^ frumenti et tertium raediatem *^ sili- 
ginis et hordei ^^. Donamus etiam reddecimam aquarum ^^. 
Hoc donum factum est in manu ^^ domni abbatis praetati, 
concedentibus domno Gaulredo de Tauniaco et Clarione de 
Mauritania, sub teslibus istis, Alduino ^^ de Rocaforti, Aime- 
rico Bechet, Adaimaro Favello *®. Actum est hoc, tcmpore 
Ramnulfi, Santonarum ^o episcopi, qui etiam praefato abbati, 
omnes eclesias islius honnbris concessit. Si quid dissolve- 



^ — 259 — 

rit donum pactum '^ istud, dissolutionem sentiat perpetui 
excidii. 

1. A. Morampnia ; C. Mourampnia. — 2. C. Lanberti. — 3. A. C. mea. 

— 4. C. Godescalce. — 5. A. Contantino. — 6. C. benivolentia. — 7. A. 
C. Gaafredi. — 8. A. Murangia. C. Muaraagia. — 9. C. cymtterio. — 
10. A. C. dimidius. — li. A. C. annone in mestiva. — 12. A. Toute 
cette phrase jusqu*à donamuê est remplacée par celle-ci : <c Et tercium 
mediatim siliginis erit et ordei. » — 13. C. sunt. — 14. C. mediatim. 

— 15. C. ordei. — 16. A. agaorum. C. redecimam agQorum. — 17. A. 
C. prefati abbatis. — 18. C. AlbuÎDo. — 19. A. Funello et aliis quam 
plurimis, C. Ademaro Funello. — 20. A. C. SaDctonarum. — 21. A. vel. 
C. donum vel pactum. 



CCXI 

Vers 4093. — Don de Téglise de Saint-Pierre d*Annezay, de tous ses 
droits, dépendances et coutumes à saint Hippolyte, martyr, entre les 
mains de Fouchier, abbé de Tonnay-Charente» par Hugues Serpentin, 
en présence et du consentement de Geoffroi de Tonnay-Cbarente. — 
Cart. orig., fol. €7 verso. — il. mss. 428, fol, 5/.— C. t. LXIII, p, 293. 

Garta de Nasiaco ^ . 

In nomine sancts et individuae Trinitatis, Hugo Serpenti- 
nus volens aedificare animam suam ne, cum exierit ex hoc 
mundo, pereat, sed magis ac magis bonis operibus exornata, 
convalescat, cumquoddam pergamenum ubi crux ejus appa- 
rat, donavit Deo sanclaeque Manœ semper virgini, necnon 
beato Hypolyto ^, martiri, eclesiam beati Pelri de Nasiaco ^, 
in manu Fulcherii, abbatis, praesente et vidente Gaufredo 
Tauniacense. Iterum autem, partim pro Dei amore, partim 
pro quodam pretioso cabaleo^, concessit atque donavit, prae- 
dicto abbati, foedium^ presbilerale et omnem terram quam 
Andréas, presbiter, ab eodem Hugone, vivcns tenuit, ubicun- 
que terra illa inveniri vel cognosci polerit. Hujus igitur dona- 
tionis atque venundationis testes existunt, Humbertus, mona- 
chus, Benedictus de Murone, Gaufredus ^ Giraldus, Ramnul- 



— 260 — 

fus Lamberlus, Pelrus de Gastris, Rainarius^ Dagomarius 
et alii multi, quos dinumerare longum est. 

i. A. C. Naziaco. — 2. A. C. Hypolito, martyri, ecclesiam. — 3. A. 
C. Anaziaco. — 4. A. pretio caballo. C. precio caballo. — 5. A. C. fe- 
dium. — 6. A. C. Goffredus. — 7. A. Rainerius. C. Reinerius Dago- 
marus. 

CCXII 

Vers 4099 (4096-1402), — Don de Téglise de Candé (a) et de toutes 
ses appartenances et redevances à Tabbé Ansculfe et à Foucbier^ abbé 
de Tonnay-Charente, son suiTragant, par le prêtre Jean au moment où 
il se préparait à partir pour Jérusalem. Ce don fut fait en présence et 
du consentement de Ramnulfe, évcque de Saintes. — Cari, orig.^ fol. 68 
reclo. — C. l. LXIII, p. 447. 

Caria sanctae Mariae de Gondeo. 

Igilur priusquara Joannes, presbiter, pergeret Hierosoli- 
mis, eclesiam suam de Gondâeo^, quam, libère et sine omni- 
bus calumnis^, possidebat, Deo sanctoque Joanni Angelia- 
censi necnon sancto Hipolito ^ dimisit, atque, cum quoddam 
pergameno, donavil, in manu domini ^ Ansculphi, abbatis 
Ângeliaci, et suffragencit^ sui domini Fulcherii, abbatis Tau- 
niaci. Nam sub Fulcherii gubernatione vel providentia ro- 
manserunt^ eclesia illa et quaecunque ad ejusdem eclesiaB jura 
perlinere videbantur, simul cum patrimonio presbiteri, quod 
idem "^ Fulcherius, abbas, de presbitero quadraginta solidos 
comparavit. Reliclionem vero eclesiae suae, presbiter fecit 
ac donnationem, voluntate pariter et consensu domni Ram- 
nulfi, Santonicae sedis episcopi. In caméra autem Fulcherii, 
abbatis, ubi ea quae praedicantur^, fiebant, Guallerius^, 
clericus, aderat;et quia*^ Hyerosolimam petere decreverat, 
lamDeo quam memorabil^* sanctis vel abbatibus,cum eodem 
pergameno, res suas donavit, donum^^ scilicet, hortum*^, 
fraxineiam, prala, vineas, cum tusculam, ierram cultam et 

(a) Candé, commune de Saint-Clément, canton de Tonnay -Charente. 



— 261 — 

incultam et saliensia^^, cum retibus unde pisces ad tempus 
capiunlur, in eisdem salienlibus.Deinde uterque consurgens, 
presbiler et clericus, eciesiarn beati Hipoliti*^ intraverunt, et 
unusquisque eorum signo crucis sua*^ propria manu, in car- 
tula depicto, super altare unanimiter posuerunt, sub testi- 
monio praesentum^"' testium Humberti et Pétri, monacho- 
rum, Robert!*^ et Vuillelmi, clericorum, Benedicti Crispelli, 
Joannis Aiberti, laicorum, et multorum aliorum utriusque 
ordinis. Sciendum tamen quod, tali ratione sua, quoque de- 
derunt, ut si aliquando redierunt*®, de i-ebus eclesiasticis 
semper vivere habeant vel vestiri, et clericus ad monachum, 
suscipiatur^^, quando petierit, presbiter quoque in articulo 
mortis. 

i. C. Condeo — 2. C. calumpniis. — 3. C. Ilypolito. — 4. C. domni 
Ausculfî. — 5. suffragenci. — 6. C. remanserunt ecclesia. — 7. C. isdem. 

— 8. C. prsedicuntur. — 9. C. Gallerius. — 10. C. Et quod Hierosolimam. 

— il. C. memoratis — 12. C. domiim. — 13. C. orlum. — 14. C. sa- 
lientia. — 15. C. Hypoliti. — 16. C. sue. — 17. C. presentium. — 18. C. 
Rotbertiel WiUelmi. — 19. C. redierint. — 20. C. suscipilur. 

CCXIII 

Vers 4094 [4090- H Oî), — Don à Pabbaye de l'église de Saint-Por- 
cbaire, de ses dépendances et redevances, par Richard Foscellus ou Boi- 
sellus et Galilée, sa femme, du consentement de Foulques Ulgerius, son 
seigneur, entre les mains de Fouchier, abbé de Tonnay-Charente. — 
Cart. orig,^ fol. 68 verso. — C. l, LXIIl^ p. 250, 

Caria Sancti Porcharii. 

Notum sit omnibus tam futuris quam praesentibus quod 
ego, Richardus Foscellus*, et uxor mea, nomine Galilea, sus- 
pirantes ad cœlestem palriam, toto mentis desiderio, adpe- 
tendam*, donavimus Deo et beat» Mariae genitrici ejus atque 
sancto Hipolito^, martiri,praBcipae^ venerando, necnon sanc- 
to Joanni Baplislae, eclesiam sancti Porcharii, cum cimitte- 
rio^suo, pro redemptione animarum nostrarum, consilio et 
assensu Fulconis Ulgerii, de quo eandem eclesiam foedali- 



— 262 — 

ter^ lenebamus. Abbas autem Fulcherius, in cujus manu fe- 
cimus hoc donum, concessil nobis, ut, post obitum noslrum^ 
scribantur nomina nostra in martirologio ^ inter memorias 
filiorum ®. 

i. C. Boisellus. — 2. C. appetendam. — 3. C. Hypolito. — 4. .preci- 
pue. — 5. C. cymiierio. — 6. C. fedaliter. — 7. C. martyrologio. — 8. C. 
familiarium. 

CCXIV 

[4403't431). — Don par Benoît, Engerius, son frère, sa femme et ses 
enfants, à Notre-Dame deTonnay-Cbarente, de tout ce qu'ils possédaient, 
dans le pays de Saintonge, hors les murs de Tonnay-Charente. 

Carta de Tauniaco. 

Sancitum est ab antiquis patribus et roboratum usque in 
praesens, ut si quis, duces aut quaecunque persona, pro redemp- 
tione animae facinorumque suorum, sanctae eclesiae, de rebus 
propriis, publie * condonaret, hinc scriptio cum equitate ede- 
relur, quatenus firma et stabilis in perpetuum haec traditio 
permaneret. Sicut ergo quisquis, in hoc vacillanti saeculo 
posituae ^, habetur, si, de rebus his Iransitoriis, Deo famu- 
îantes sanctaque loca antislare studuerit, receptum fore sibi 
mercedem sive uUo temporis sive beatam, sine uUa inquie- 
tudine, per saecula perennem. Igitur ego Benedictus, cum 
uxore mea nomine ^, cum filio filiabusque, necnon et fraler 
meus Eugerius et uxor sua, nomine Rd^, cum filiis et filia- 
bus,redimus ad locum sanctae Mariae, resistasqua^ suntsitœin 
pagoSantonico,extramœniaTalniacô,junctosquatuordevinea 
matris meae, et culluram de mai-sella de Niorto^, cum horto, 
et unam equam cum sua proie, et unam vaccam cum sua 
proie, et viginli oviculas et duos sues ; et uxor mea, de déci- 
ma de Ulmeta, suam partem; et dominus Ilgerius, decimam 
de septimo de suis vineis ; Roddebertus, duodecim oviculas 
et unam porcam et unam vacam; Rodulphus unam quarte- 
riam de vinea; Asselinus, unum; Oscuerllus, unum; Joan- 



— 263 — 

Des, unum ; Raibertus, duo; Laidebertus, de sua terra et vînea, 
quatuor; Adaimarus^unam porcam. Ista omnia suprascripta 
et alia multa que Deus muitiplicaveril, cedimus ad iocum 
sanctaB Hariae matris Domini mei Jesu Chrisli, et domni Ain- 
rici, abbatis. Et si quis banc schedam, calumniam praesump- 
serit in aliquo, sil anathema; ex aulhoritate Patris et Filii et 
Spiritus Sancti, et sit panse ^ ejus cum Juda, traditore, et cum 
iUis qui dixerunt Domino Deo: recédera nobis, nisi emenda- 
verit publiée coram omnibus; et tune demum firraa et incon- 
vulsa permaneat omni tempore, in manu Henrici, abbatis. 
S. Benedicti, cui^ fieri jussit et manu propria roboi^vit. S. 
uxoris suae. S. Hacelini. S. Ligerii, fratris sui. S. Joannis. 

1. publiée? — 2. positus? — 3. Le nom est absent. — 4. Le copiste n'a 
pas su lire le nom. — 5. Marsella? Est-ce un nom propre? Faut-il lire 
de Morto ? — 6. pœna? — 7. qui. 

ccxv 

Ver» 44 48. - Fragment d'un état de rentes dues à Tabbaye. — Cart, 
orig., fol. €9 recto — C. t, LXIll, p. 333, 

Isli sunt reddilus quos de massis et terris suis, omnibus 
annis,reddunt ruslici. Imprimis * massus Benedicti Arestet^, 
octo asinos et duos solidos et unum sextarium avenae, ad 
festum sancti Viviani et duodeciin denarios ad Auzanna^, 
et agnum. Massus Roberti^ Arnulfi, duodecim asinos et duos 
solidos et unum sextarium avenae ad festum sancti Viviani 
et duodecim denarios et agnum, ad Auzannam ^. Massus 
Constantini Guarini ^, duodecim asinos et duos solidos, et 
unum sextarium avenae ad festum sancti Viviani et duodecim 
denarios et agnum ad Auzannam ^. Massus Rainaldi ^ Ais- 
chirpel quatuor asinos et duos .<olidos et unum sextarium 
avenae ad festum sancti Viviani et duodecim denarios et 
agnum ad Auzannam ^. Et massus Giraudi Arnuz duos so- 
lidos et unum sextarium avenae ad festum sancti Viviani et 



— 264 — 

duodecim denarios et agnum ad Auzannum ^, et totum ter- 
ragium portalur ^ quodest proprium ^ sancti Joannis. Massus 
de Matavel ^y octo asinos et duos solidos et unum sextarium 
avenae ad festum sancli Yiviani et duodecim denarios et 
agnum ad Auzanna^. Massus Girardi Yuidonis^^ duodecim 
asinos et duos solidos et unam minam ^^ avenae ad festum 
sancli Yiviani et duodecim denarios, et agnum ad Auzan- 
nam ^. Massus Yuillelmi Gaufredi *'. 

1. C. In primis. — 2. C. Arestel. — 3. C. Osannam et Osanna. — 4. C. 
Rotberti. — 5. C. Garini. — 6. C. Reinaldi Eschirpel. — 7. C. portât. 
— 8. C. primum. — 9. C. Matarel. — 10. C. Giraudi Guidonis. — H. C. 
eminam. — 12. C. Guillelmi Gaufridi, VI asinos. 



CCXVI 

Vers 4050. — Diplôme d'Agnès, comtesse d'Anjou, femme de Geof- 
froi Martel et veuve de Guillaume, duc d'Aquitaine, qui confirme toutes 
les donations faites à Tabbaye par Guillaume, son défunt mari, et ses 
prédécesseurs, et abandonne à cette abbaye tous les droits de justice, 
viguerie, coutumes et autres qu'elle avait sur le bourg de Saint-Jean 
d'Angély. Ce don fut ratifié par GeofTroi Martel, Guillaume Aigret, 
comte de Poitiers, Guy, son frère, Foulques, comte d'Angoulême, Ai- 
meri, vicomte de Tbouars, et autres. Ce diplôme fut monumenté le 
jour de la consécration de la basilique de Saint-Jean. — Cari, oriff., 
fol. 69 recto, — B. L IlJnsLy col. Â67, — C. /. LXII, p. 57/. — E. 
fol. 95 verêo. (Voir aussi au trésor des chartes, aux archives nationales, 
une copie du diplôme datée de l'année 1048) (a). 

Carta Agnetis, comitissae, de consuetudinibus hujus vitlae 
sancti * Angeliacensis. 

In nomine sanctae et individuae Trinitatis, notum sil om- 
nibus fidelibus presenlibus et futuris, quod ego, Agnes co- 
mitissa, pœnilus * de malefactis quae feceram eclesiae sancli 
Joannis, et eclesiis quae ad eum ^ pertinent, in die consecra- 



(a) Les variantes indiquées sans indication de sources sont celles de 
la copie qui est à sa place dans le manuscrit de la Bibl. nat. Le texte 
est celui qui est en tête de ce manuscrit. 



— 265 — 

tionis eclesiae, quando scilicet caput ipsius monasterii dedi- 
catum est, gratia^ praecursoris Chrisli invilaiile^ veni ad 
solemnitatem ^ cum duobus fiiiis ineis, mecum venienlibus, 
comité Pictavîensi '', Willelmus ^ qui cognominatus est Ai- 
gret, et Vuidone ^ , fratre ejus. In ipsa igitur consecratione 
domno Arnuipho ** Xanctonensis ** episcopo, ac venerabili 
Guillelmo ^^, Engolismensi episcopo, honorabili quoque Bri- 
mone*^ Andegavensi episcopo, solemniler *^ benedicentibus 
ad caput ^^ monasterii, adstiti, ego et duo filii mei, ante 
altare sancti Joannis, et omnes illas violentas ^^ et injustas 
exactiones quas, in villa et in obedentiis ^"^ sancti Joannis 
injuste habuimus et tenuimus ^^, in presentia Dei et sancto- 
rum episcoporum et domini Gaufredi ^^, ejusdem monas- 
terii abattis ^^, et omnium qui ad dedicationem convenerant, 
pariter dimisimus, et in perpetuum dimittimus ; burgum 
quoque sancti Joannis, cum ecclesiis qui in eo ^^ sunt, et 
alauddum ^^ quod juxta est, et omnia ad ipsum burgum 
pertinentia, omnem scilicet et ^^ terram arabilem, cum vineis 
et nemoribus et pratis et silvis et aquis et fontibus et molen- 
dinis, cuUis et incultis, quœ olim reges Francorum et duces 
Aquitanorum sancto precursori Ghristi dederunt, sed, 
postea, raptores ^^ mali homiues abstulerunt, ego et filii mei 
ecclesiae sancti Joannis ad integrum restiluimus, concedimus 
et confirmamus ; curtam ^^ sancti Joannis et cuncta quae '^ 
in ea fuerint, et omnes qui, ad eam, confugerint, cujus- 
cumque criminis rei sint, securos ab omnibus et tutos esse 
precipimus, et nuUus bis ^"^ quicumque intra ambitum ejus 
fuerint, dum intus fuerint ^^, aliquam violentiam infeiTe 
praesumat. Goncedimus etiam ut omnes prepositi eorum et 
vicarii, et sutores, et pelletani *® et molendinarii, et horto- 
lani ^^ et omnes famuli proprii, et qui ballias eorum tenue- 
rint, et ministeria ^^ eorum habuerint, et propria eorum 
opéra agerint ^-; quos, vel hereditario jure habuerint, vel 
ipsi de hominibus burgi, qui omnis^^ ferejuris eorum sunt, 
pro voluntate sua, de quolibet gradu elegerint, quieti ac li- 



— 266 — 

beri sint, ad ^* servicium eorum, nullusque ex his, in expe- 
dilionem vel in exercitum eat, nisi cornes bellum campeslre 
facere volueril ; clerici quoque et milites aut '^ mulieres 
viduae et pauperes omnes et peregrini qui, orationis causa, 
transeunt, in cuslodia abatis ^^ et defFensione ecclesiœ per- 
pétue ^' maneant. Si cornes et comitissa, vel aliquis homi- 
nuni, de supradictis hominibus quaîrimoniam fecerit, abbas, 
de his omnibus, in curia sua justiciam facial ^^, et, extra 
curiam suam nullus eum^^ de hominibus suis facere justi- 
tiam compellat. In hac immunitate ^ et libertate, sunt etiam 
duo illi vici^^ intra burgum Sancti Joannis, quorum unus 
vocatur Rua Alarici ^2, alter Rua episcopalis. Nundinas ^ 
atque merecatas ^^ ecclesia sancti Joannis libère habenda 
concedimus. Hominibus vero cujuscumque, negociationis ^ 
causa, transeuntibus, venientibus et redeuntibus, nullam ul- 
terius violentiam inferemus. Caeterum *^ si aliquis de capite 
suo aut de consuetudine sua forifecerit *', prius convenien- 
dus erit; et si^^ emendare noluerit, ad justitiam cogendus 
erit^^. Stagnum de blado et vino ^^, quotiens voluerent ^', 
fuerent ^^, et nunquam minagium dabunt ; et super stagnum 
3orum nullus alius ^^ stagnum facere audebit. Habebit etiam 
abbas conductum in villa sancti Joannis, si quem conducere 
voluerit, per se aut per propositos ^^ suos, securus erit, in 
villa, in eundo et redeundo. Prcpositi sancti Joannis et 
vicarii, de clamoribus qui ad eos veniunt ^^, justitiam facient, 
Quod capiendum erit, capient, et quod solvendum erit, sol- 
vent, neque in capitione ^^ neque in solulione, aliquis eis 
vir ^' inferre vel in aliquo resistere praesumet ^^. Honores ^^ 
eorum supradicti, in monomachiam ®^ facere susceperint, et 
etiam, pro ea, fidejussores dederinl, aut facianl, aut non fa- 
ciant, bannum non dabunt. Si, prodeffensioneecclesiaB,aut" 
pro rebus sancti Joannis arma prolulerint, et, in quolibet 
loco, sanguinem frederint ^-, nulli, de hoc, nisi abbati, res- 
pondere lenebuntur ^^. Ipsius enim est dominium et quid- 
quid sub ^^ burgo omnes habemus, ab ipso procedit. Venda 



— 267 — 

et nommularium ^ et tabulae ejus, abbatis ^^ sunt propriae. 
Quîcumque habere voluerit ab ipso, habebit. Et ipsc cui- 
cunque voluerit, dabit. Tabulas nummulariorum ubîcunque 
et quomodo voluerit, ipse disponet et ubi eas esse praece- 
périt, ibi erunt. Si aliquis, causa vendendi, aloquid ^'^ sub 
burguro attulerit, et abbas ^ vel alius, pro eo, illud emere 
quaesierit^^, nullus alteri^^ vendat, quousque ipse dimittat. 
Ipse etiam abbas habet in villa, credentiam, quindecim die- 
bus. Habet etiam praeconem in villa, et nullus alius ibi 
habet, nec habere potest praeconem. Si aliquis domum aut 
\ineam aut quamiibet terram vendere vel emere voluerit, 
non valebit emptio nec'^' venditio, absque concessione ab- 
batis, sed uterque emptor, scilicet et venditor, abbati ''^ ad 
justiciam stabunt '^^y et, quod, sine ipso factum est, irrilum 
erit. Si abbas, in aliqua domo, velobolum'^^vel aliquem sen- 
sum ^^ habuerit, propter hoc, Iota domus in dominio ejus 
erit. Nullus alius eam^^ vel tradere vel capere'^^, vel auferre, 
vel dare alicui poterit, etiamsi multo majorem censum in 
ea habuerit. Ut autem in paucis multa coUigamus in burgo 
et in cunctis pertinentiis ejus, et in omnibus quae supcrius*^^ 
concessa et confirmata sunt, secundum sapientiam a Deo '^^, 
sibi datam, abbalem sicut dominum, dominium ^^ suum li- 
bère et potenter habere concedimus et exercere. Sed quia 
ecclesia consuetudinariam procurationem nobis débet, quam, 
pro nimia ^* paupertate, ferre non potest, placuit domino 
abbati et fratribus ejus monachis, ut, de redditibus eclesiae, 
concederint ^ nobis, pro ipsa procui-acione, minagium, for- 
nagium, et*^ preposituram, credentiam quindecim dierum, 
et, in panelariis ^^, diebus dominicis, unum denarium, pea- 
gium quoque de sale et gemma ^^. Si, causa vendendi, fraus ^^ 
ferebatur, aliter autem nec peti débet nec dari. Âd judicium ^'^ 
tamen procurationis quam hue usque habuimus, retinuimus, 
et*^ detur comili et comitissae, quando in hanc villam ve- 
niemus, aut nos aut successores nostri, secundum quod 
unicuique monachorum, illo die, in reffectorio ^^ dabitur 



— 268 — 

in ®^ praebenda. His ista^* finilis et delibenlis^^^ ego Agnes 
coraitissa et duo filii mei clarissimi®^ supradicli, pro amore 
Chrisli et sancli praecursoris ejus, quieti et ^^ libertati eccle- 
siae providentes, ne quidlibet^^ eam araplius, de suo jure, 
valeat defraudare, mansionem etiam nostram, quam in burgo 
inhabitamus, et furnos, cum domibus in quibus sunt, et 
domos quamvis perpaucos^^ si quam^'' tamen in burgo ha- 
bemus, et omnia quae in burgo vel in his quae ad cum perti- 
nent, possidemus, omnia de abbate et ^^ ecclesia habere 
volumus, et concedimus ; isla ^® scilicet, ut, omnibus annis, 
publicae monetae septem denariis*^® , prohisomnibus,eclesia*^' 
sancti Joannis censualiter persolvantur. Omnia igitur, sicut 
superius scripta et definita sunt, concedimus et confirma- 
mus, ego Agnes, comitissa, et duo filii mei. Et ut firma in 
perpetuum maneant, ponimus singuli, in testimonium veri- 
tatis, singula grana incensi super altare sancti Joannis, obla- 
tionem Deo, in odorem suavitatis. Si quis sane, in posterum, 
rex aut princeps ^^^ aut dux, cornes, vicccomes, aut quali- 
bet^^3 persona eclesiaslicavelsaBCularis,hujus nostrae consti- 
tutionis decretum rescindere voluerit et oblationem bonaB 
voluntatis nostrae quam Deo et sancto praecursori ejus faci* 
mus, destruerè praesumpserit, si bis aut ter commonilus, sa- 
tisfactione *^* idonea non emendaverit, hœreditatiset honnoris 
noslri dignitate perpetuo careat, et perpelrate iniquitatis 
reus, in extremo examine aeterni ignis qui paratus est diabolo 
et angelis ejus, supplicio tremendo, subjaceat. Omnes autem 
qui banc donnationem nostram fîrmiter et juste servaverint, 
sit pax Domini nostri Jesu Ghristi cum eis et, in praesenti, 
heredilatem nostram in pace fœliciler regant, et, in futuro, 
sempiternae^^^ hereditatis praemiura ^^^ percipiant. Amen. 
Facta est autem haec constitutio in caelebri solemnitate 
consecrationis eclesiae ad quam totius Aquitania multiludo 
maxime *^^ convenerat, quando *^^ scilicel caput eclesiae 
dedicatum est, in praesentia supradictorum antistilum et 
domni Gaul'redi ^^ ejusdem monasterii abbatis, qui ad ejus 



— 269 — 

etiam confirmationem authoritatis suae signa subscripse- 
runt*^®. S. domini*** Arnulphi, episcopi Santonencis***. 
S, domini Vuillelmi *"^ episcopi Engolismensis. S. dom- 
ni Brunonis **', episcopi Andegavensis '*^. S. domin»"'^ 
Agnetis, comitissae. S. domni Gaufridi, comitis. S. domni 
Vuillelmi **^ Aigret. S. domni Vuidonis "*, fralris ejus. S. 
domni Fulconis, comitis Engolismensis. S. domni Aimerici, 
vicecomitis Toarcensis **^. S. Stephanni Magalanni "*. 

1. B. C. Jobannis. — 2. B. C. E. penitens. — 3. B. C. eam.— 4. graliam. 

— 5. incitante. — . 6. C. soUempnitatein. — 7. C. Pictavensi. — 8. Vuil- 
lelmo. B.C.Willelmo. E. Guillelmo.- 9. B.C. E. Guidone.— 10. B.C. Ar- 
nulfo, Xanctonensi. — il. Santonencis.— 12.\Ville]mo. B.C.WiUelmo. — 
13. Brunone. B. E. Brunone. — 14. C. soUempniter. ~ 15. B. C. E. capud 
su lieu de ad capu t. — 16. B. E. violentias.— IT.obedientiis. B.obedientiis. 

— 18. C. et tenuimu» répété deux fois. — 19. Gofredi. B. Gaufridi. —20' 
abbatis. B . C. abbatis. — 21. ea. B. C. E. que in eo sunt. — 22. alau- 
dium. B. C. E. alodium. — 23. C. et manque. — 24. et. B. C. E. et. 

— 25. curtem. B. C. E. curtem. — 26. qui. — 27. C. bis quecnmque. 

— 28. B. dum intus fuerint manque. — 29. C. pelletani. B. pelletarii. 

— 30. C. ortolani. B. E. hortulani. — 31. ministerio. — 32. egerint. B. C. 
E. egerint. — 33. B. C. E. omnes. — 34. E. ac au lieu de ad, — 35. B. 
C. E. ac au lieu de aut, — 36. B. C. E. abbatis. — 37. perpetuo. B. C. 
E. perpetuo. — 38. faciet. — 39. enim. E. /um au lieu de eum. — 40. C. 
emunitate. — 41. C. E illi duo vici. — 42. Alerici. B C. E. Alerici. — 
43. Nundines. C. nundines. E nundinœ. — 44. mercata. B. C. E. mer- 
cata ecclesiae. — 45. E. negotiationis. — 46. Cœterum. B. C. E. Ceterum. 

— 47. B. forisfecerit. — 48. se. — 49. erat. — 50. B. C. E. vino suo. — 
51. voluerint. B. C. E. voluerint. — 52. facient. B. C. facient. — 53. 
aliud. B. C. aliud. — 54. C. E. prepositos. — 55. venient. B. C. E. ve- 
nient. — 56. captione. B. C. E. captione. — 57. vim. B. C. E. vim. — 
58. praesumat. B. prœsumat. — 59. domines. B. C. E. Homines. — 60. 
sinonamachiam. — 61. E. e/ au lieu de ai//. — 62. fuderint. B. C. E. 
fuderint. — 63. babebuntur. B. C. habebunt. E. audebunt. — 64. in. C. 
E. in. — 65.nummularium. B. C. E. nummularium. — 66. E. abbati. — 
67. aliquid in burgum. B. C. E. aliquid in burgum. — 68. B. et abba» 
manque. — 69. quœ fierit. — 70. alterii. — 71. B. C. E. aut au lieu de 
nec. — 72. E. abbatis. — 73. strabunt. — 74. munimum vel obolum. B. 
C. E. nummum vel obolum vel quemlibet censum. — 75. quemlibet 
censum. — 76. eum. — 77. cupere. — 78. E. super jus. — 79. adeo. — 
80. domînium. — 81. prœnimia. B. CE. pre nimia. — 82. concédèrent. 
B. E. concédèrent. — 83. et manque. B. C. E. dito, — 84. paneteriis. 
E. paneteriis. — 85. gema. B. C. E. gema. — 86. transferatur aliter. B. 



— 270 — 

C. E. transferatar. Aliter. — 87. B. indicium. — 88. B. C. E. ui au lieu 
de et, — 89. refectorio. B. E. refectorio. — 90. una. B. C. E. una ppc- 
benda. — 91. ita. B. C. E. ila. — 92. deliberatis. C. E. delîberatis. — 
93. charissimi. B. E. charissimi. C. Karissimi. — 94. ac. E. ac liberati. 

— 95. quilibet. B. C. quilibet. E. quilibet amplius. — 96. perpaucis. 
B. C. per paucas. — 97. quas. B. C. E. quas. — 98. B. C. E. et de. — 
99. ita. B. C. ita. — 100. denarii. B. E. denarii. — 101. C. E. ecclesiae. 

— 102. La suite, à partir de ce mot n'est qu'un résumé de la charte figu- 
rant au cartulaire au corps du manuscrit. — 403. B.C. quelibet. — 104. C. 
satisfatione. — 105. E. supemœ. — 106. B. E. prœmia. — 107. E. maxima. 

— 108. h.cum au lieu de quando. — 109. G. Gaufridi. — 110. B. subscrip- 
sere. — 111. B. G. domni Arnulfi.— 112. B.G.E. Xanctonensis.— 113. B.G. 
domni Willelmi. — 114. G. Brimonis. — 115. B. G. E. domni Gaufridi, 
abbatis Angeliacensis. — 116. B. domnœ. — 117. B. G. domni Wil<- 
lelmi. — 118. G. Guidonis. — 119. B. G. Thoarcensis. — 120. B. Maga- 
laudi. 



CCXVII 

4 134 y après le 15 octobre, — Don fait par Guillaume X, dernier duc 
d'Aquitaine, comte de Poitou, du château que les anciens ducs d'Aqui- 
taine avaient à Saint-Jean d'Angély, avec les coutumes dont l'abbaye 
jouissait depuis un temps immémorial, le tout pour expier les outrages 
qu'il avait faits aux religieux dans leur propre église, le jour de la fête 
de la saint Jean, et pour lesquels il s'était soumis à une expiation 
publique. — Cart. orig,ffoL 14 recto, — B, l, II, Inst. col. 469^470. — 
C. t, XXVII bis, p. 364 ; t. XIII, p. 223. — E., fol. 94 verso. 

Garta Vuillelmi Aquitanorum ducis. 

In nomine Domini. Ego, Vuillelmus \ Aquitanorum dux, 
notum fieri volo omnibus tam presenlibus quam fuluris ^, 
pro salute el remedio animae et parentum meorum, dono et 
concedo Deo et Angeliacensi ecclesiaB quae fundata est in 
honnore sancli Joannis Baptistae et monachis Deo ibidem 
servientibus, caméras meas et domum et plateas et fossatum 
quse omnia in aspectu ipsius monaslerii habueram ^, et possi- 
derant anlecessores mei, duces Aquitaniae; consuetudines 
eliam quas ecclesia sancti Joannis antiquitus solebat habere, 
in burgo illo, concedo, el volo ut libère ex integro^ ecclesia 
illa deinceps habeat et quiète possideat. Et quicunque 
obnoxius in aliquibus infra curiam sancti Joannis confugiens 



— 271 — 

se miserit, nemo illum inde abstrahere^ audeat, qualicumque 
culpa reus tenetur^; sed securus in illa immunitate "^ sicut 
in eclesia ab omni jurasione^ permaneat. Hoc donum feci 
in capitulo sancli Joannis Baplistœ, in manu Hugonis qui 
tune electus erat in abbateni ipsius eclesiâe, pro salute ani- 
mas meâe, el praecipue pro invasione quam feceram in ipsa 
eclesia, in die quo Nalivilatis ^ beali Joannis Baptislae cele- 
bratur^^^quia invaseram monachos célébrantes diem festum 
in ipsa eclesia, el oblationes ipsius eclesiâe in proprios usus 
redegeram, unde culpabilem et reum in ipso capitulo ubi 
domum ^^ feci meeorum ^^ omnibus monachis assidentibus 
reddidi ; et egrediens a capitulo eorum ^^ ipsis et baronibus 
meis, nudis pedibus, satisfaciens, et vii^os ^^ in manibus 
tenens, usque ante altare super quod caput*^ praecursoris erat, 
humiliter deveni; et ibi, ante Christi praecursoris caput, humi 
projectus, et^^prohis facinoribus et malefactis culpabilem 
et reum me recognovi, et, per hoc pargamenum, hoc donum, 
sicut supradictum est, super altare beati Joannis posui. Et 
ut, in perpetuum firmiter et intègre eclesiâe sancti Joannis 
haec omnia supradicta possideat, manu propria, inferius 
signo Grucis firmavi, et baronibus meis et aliis circumstan- 
tibus ad corroborandum tradidi. Testes sunthujus doniHugo, 
Ângeliacensis eclesiâe electus in abbatem, Aldeberlus, abbas 
Lucionensis, Korgo'*^, camerarius, Bernardus, monachus, 
sacrista, Rainaldus, monachus, cellarius *^ coquinae, Rober- 
tus *^ monachus qui hanc scripsil carlam, Ramnulfus Lenco- 
niensis^^ episcopus, Maingodus Metulensis, Vuillelnms^* de 
Mosiaco, Petrus Fortis, Hugo ^- de Pontiils, Hugo Tirai -3, 
Rogerius, capelanus comitis, et multi alii. 

Acta est carta haec anno ab incarnatione Domini millesimo 
centesimo trigesimo-^ primo, sedente in sede apostolica, 
Anacleto, papa secundo, Gerardo, Angolismensi ^^ episcopo, 
et sanctae eclesiâe Romanae legato, Vuillelmo-^ Gardradi, 
Sàntonensi ^"^ episcopo, rognante in Francia rege Ludovico*^ 
cum filio suo PhiUppo. Signum Hugonis Galdeberti. S. 



— 272 — 

Ramnulfi. S. Vuillelmi, ducis Âquitanorum illustrissimi. 
S. de Pontils, abbatis Lucionensis. S. episcopi Lemovencis 
qui Tholosana maire natus est. S. Maingodi Metulensis. S. 
Vuillelmi de Malciaco. S. Pétri Fortis ^^. 



1. B. C. Willelmus. — 2. C. E. quod pro. -— 3. C. E. habuerant. — 
4. B. et intègre. — 5. B. extrahere. — 6. B. C. teoealur. — 7. C. emuni- 
tate. — 8. B. C. E. invasione. — 9. B. E. nalivitas B. — 10. C. E. cela- 
brabatur. — 11. CE. hoc donum. — 12. B. C. E. me coram au lieu de 
meorum. — 13. B. C. E. coram au lieu de eorum. — 14. B. C. E. virgas. 

— 15. C. capud. — 16. B. C. E. et manque. — 17. B. Rotgo monachus. 
C. Rorgo. E. Rogo monacus. — 18. B. E. cellerarius. — 19. B. Rotber- 
tus — 20. B. C. E. Lemovicensis. ~ 21. C. E. Willelmus de Mausiaco. 

— 22. B. Hugo de Pontibus. C Ugo. — 23. C. Tyrol. B. E. Tirol. — 
24. C. Iricesimo. — 25. B. Giraldo Engolismensi. C. E. Engolismensi. 

— 26. C. Guillelmo. E. Guillelmo Gerardi. — 27. C. Xanctonensi. — 
28. C. Lodovico. ~ 29. IF y a de nombreuses erreurs dans la lecture 
des souscriptions, parce que le copiste du cartulaire a suivi les lignes 
sans grouper les indications de chaque souscription. Dom Fonteneau 
les enregistre ainsi (t. XIII, p. p. 226) : 



S Hu 
dePon 



gonis 
tïïT" 



S Aide 
abbatis 



berti S Ram 

Lucionensis Episcopi 



nulfi 
Lcmovi 



censis 
S Willelmi de 



S Willelmi 
ta no ru m 

qui Tolosa 
natus 



ducis Aqui 

illius S Ma|ingodi \V/_ 

Metullensis v" 



na ma tri 
est. 



Malsiaco 



S Pe 
"TSF 



tri 



tis 



Voici la lecture des éditeurs du Ga//ia, t. ii, Inst. col. 469-470 : 



■ S Hu , 
'de Pon 



gonis 



tîi; 




s Ram 



censis 



mul6 



movi 



S Wlli" 
tanorum 



q* Tolosa 
natus 



Ducis Aqui 

illius , S Malingodi S Wllmi de S Pe 

matre ' ' Metullensis' Malsiaco W >ii • For 



na 
est 



tri 



tis 



— 273 — 



CCXVIII 



4224. — Confirmalion par Louis VIII, roi de Frauce, d'un diplôme 
du dernier duc d'Aquitaine, comte de Poitou, en faveur de Tabbaye. — 
Cari, orig.y fol. 7/ recto. — C. /, XXVJI bU^ p. 3H1 . 

Caria Ludovici, régis Francorum. 

In nomine sanctae et individuae Trinilalis, amen. Ludo- 
vicuSy Dei gratia, Francorum rex, noverint universi, prae- 
sentes pariter et futuri, nos vidisse cartam Vuillelmi ^ quon- 
dam ducis Aquitanorum sub hac forma : In nomine Domini, 
ego, Vuillelmus ^ Aquitanorum dux, notum ^ fieri volo omni- 
bus tam praesentibus quam fuluris, quod, pro salute et 
remedio animae meae et parentum meorum, dono et concedo 
Deo et Angeliacensi eclesi» quae fundata est in honnore 
sancli Joannis Baptislae et monachis et ibidem Deo servien- 
tibus, caméras meas et domum et platus et fossatum, que 
omnia in aspectu ipsius monasterii habuerant et possiderant 
antecessores mei duces Aquitaniae, consuetudines etiam quas 
eclesiae sancti Joannis antiquitus solebat (habere) in bui^o 
illo, concedo, et volo ut libère ex integro eclesia illa dein- 
ceps habeat et quiète possideat; et quicumque obnixius, in 
aliquibus, infra curtam sancti Joannis confugiens, se mi- 
sent, nemo illum inde abstrahere audeat, qualicunque 
culpha reus teneatur, sed securus, in illa immunitate, sicut 
in eclesia, ab omni invasione permaneat. Hoc donum feci in 
capitule sancti Joannis Baptistae, in manu Hugonis qui tune 
electus erat in abbatem ipsius eclesiae, pro salute animas 
meae, et praecipue pro invasione quam feceram in ipsa eclesia 
in die quo nativitatis beati Joannis Baptistae celebratur, quia 
invaserem monachos célébrantes diem festum in ipsa eclesia 
et oblationes ipsius eclesiae in proprios usus redegeram; 
unde culpabilem et i*eum, in ipso capitulo, ubi hoc donum 
feci, me coram omnibus monachis assidenlibus reddidi, et 
egrediens a capitulo, coram ipsis et baronibus meis, nudis 

Archives, xxz. 18 



— 274 — 

pedibus, satisfaciens, et vîrgos in manibus tonens, usque ante 
(altare) super quod caput praecursoris eral, humiliter deveni 
et ibi, ante Christi praecursoris caput, hurai projectus, et pro 
his facinoribus ex maie factis, culpabilem et reum me reco- 
gnovi, et, per hoc pargaroenum, hoc donum sicut supra 
dictum est, super altare beali Joannis, posui ; et ut, in per- 
petuum firmiter et intègre eclesia sancli Joannis haec omnia 
supradicta possideat, manu propria, inferius signo crucis 
firmavi, et baronibus meîs et aliis circumslanlibus ad corro- 
borandum tradidi. Testes sunt hujus doni, Hugo, Ângeh'a- 
censis eclesiae electus in abbatem, Aldebertus, abbas Lucio- 
nensis, Korgo, camerarius, Bernardus, monachus sacrista, 
Rainaldus, monachus cellerarius coquinae, Robertus, mona- 
chus qui hanc scripsit cartam, Ramnulfus Lemovicensis 
episcopus, Maingodus Metulensis, Yuillelmus de Mosiaco, 
Petrus Fortis, Hugo de Pontiils, Hugo Tirai, Rogerius, capel- 
lanus comitis, et muiti alii. Âcla est caria haec carta, anno ab 
incarnatione Doinini millesimo centesimo tregesimo primo, 
sedente in apostolica sede Anacleto, papa secundo, Gerardo^ 
Engolismensi episcopo, et sanctae Romanae ecclesiae legato, 
Vuillelmo Gaudradi, Santonensi episcopo, régnante in Francia 
rege Lodoico cum filio suo Philippo. Nos igitur volentes ut 
quae praedicta sunt, perpetuam obtineant firmitatem, pre- 
missis duximus adjungendum quod nos jura, possessiones, 
libertates et consueludines quas Angeliacensis abbatia habuit 
et tenuil pacifiée, temporibus Henrici et Ricardi ^ quondam 
regum Angliae, et tempore genitoris nostri, concedimu^ et 
praecipimus eidem abbatiae firmiter et inviolabiliter observari, 
Quod ut perpetuaB stabilitalis robur obtineat, praesentem 
paginaro sigilli nostri authoritate^ régis nominis caractère "^ 
inferius annotalo, salvo jure noslro et ah'eno, confirmamus. 
Actum in castris apud Dompere prope Rupellam, anno Domi- 
nicaa incarnationis millesimo ducenlesimo vigesimo quarto, 
regni vero nostri primo; astanlibus in palatio nostro quo- 
rum nomina sunt et signa, dapifero nullo. Signum Roberti^, 



— 275 — 

buticularii. S. Bartholomei, camerarii. S. Malhei, constabu- 
larii. Data per manum Giiarini, Silvancctensis episcopi, can- 
cellarii. P T ». 

1. C. Willelmi. — 2. C. Willelmus. — 3. C. Dom Fonteneau doane 
séparément le texte t. 27 bis, p. 359. — 4. Erdrado corrigé en Gerardo. 
— 5. C. Richardi. — 6. C. auctoritate et. — 7. C. karactere. — 8. C. 
Robberii. — 9.^Dom Fonteneau donne le monogramme qui se trouve à 
la fin de la pièce. 

,CCXIX 

Vers 1 080 (t 060- 1086), — Don de Téglise de Saint-Hilaire, sise au 
château de Melle, par Maingod, seigneur dudit château, Constantin et 
Guillaume, ses frères, confirmé par Aina, surnommée Lupa, leur mère, 
de qui provenait ladite église, Payant reçue en dot de leur père. Confir- 
mation en outre d'Hilaire, femme de Maingod. ^- Cart, orig.y fol, 72 
recto, — C. /. LXIH p. 57. 

Gaita Maingodî Gonstantini et Yuillelmi ^ de eclesia sancti 
Hilarii. 

Doctor genlium in fido * et veritate dicit: In verbo Domi- 
ni quodque seminaverit homo, illa et metel. Unde David 
loquitur ^: Quoniam tu reddes unicuique juxta opéra sua. 
Propler quod Maingodus«dominus castri Metuli ac fratris sui, 
Constantinus et Vuillelmus ^, metuentes sibi judicium Dei 
pro malefaclis, volentesque placare Dominum bonis operibus, 
donaveruni Deo et sancto Joanni eclesiam sancti Hilarii ^ 
que est in Metulo suo Castro, firmante donum Aina, matre 
sua, cognomine Lupa, ad quam eadem eclesia perlinebat 
jure dotalitii, donata sibi a pâtre ipsorum. Sic autem dona- 
verunt illam propter animas suas atque parentum suorum ut 
cum omnibus quae ad ipsam pertinebebanl eclesiastico more, 
ut ^ esset deinceps sancti Joannis, annuentibus clericis 
ejusdem eclesiae. Testibus his, Telbaldo Buca ^, Petro Fro- 
terio, Petro de Nociaco, Aldeberto Torniaco, Petro Radulpho^ 
Wallerio de Bunniaco et aliis mullis. Concessit autem 
prsefatam donationem Gofredus ^ cognomento Wido, Picta- 
vensis comes, atque dominus Ysambertus *^ episcopus 



— 276 — 

Pictavensis, regii honoris sceplrum obtinenle Philippe. 
S. Maingaudi ^K S. Constanlini. S. Vuillelmi **. S. Aine, 
matri earum. S. Hilariae ^3, uxoris Maingodi. S. Beraldi. 
S. Pelri Froterii. S. Froterii Beleli. S. Telbaldi Buccae. 
S. Pétri Albuini. S. Gireberti *^ praepositi S. Rodulphi ^^ de 
Sanclo Joanne. 

1. C. Willelmi. — 2. C. fide. — 3. C. Domino dicens. - 4. C. Willel- 
mus. — 5. C. Ylarii. — 6. C. ut manque. — 7, Bucca. — 8. C. Radulfo. 
9. C. GofTredus. — 10. C. Isembertus, episcopus Pictavis. — U.C. Main- 
godi. — 12. C. Willelmi. — 13. C. Ylarie. — 14. C. Girberlî. — 12. 
C. Rodulfi. 

CCXX 

Vers 1088-4089 [4081-4408), — Don de Téglise de Saint-Léger (a) 
martyr, et de toutes ses appartenances, par Guillaume Gasthon, pour le 
repos de Tâme de Hugues Gasthon, son oncle. Ce don fut confirmé par 
Pierre, évêque de Poitiers, Guillaume Froin et Mayence sa mère, de qui 
provenait ladite église, et par d'autres. — Cart, orig,, fol, 72 recto, — 
C, t, LXni, p, 243. 

Garta Yuillelmi ^ Gasthonis de eclesia SancU Leodegarii. 

Domino noslro Jesu Ghrislo, semper et ubique régnante, 
jubenle et annuente domino * Petro, Pictavensium episcopo, 
Yuillelmus ^ Gastii dédit Dec sanctoque Joanni et beato 
Hilario \ eclesiam beati Leodegarii martiris, pro anima sua 
et pro animabus parentum suorum, et pro anima Hugonis 
Gasto ^ avunculi sui, et pro anima fratris sui Bealonis^, 
eclesiam, cimiterium, tertiam partem décimas animalium, 
vitulorum, porcelorum ^, agnorum lanae, et unam domum 
ad manendum, alleram ad fœnile, grangiam, iilud totum vi- 
delicet quod, in hac eclesia, a se et a parentibus suis capel- 
lani olim habuisse noscuntur. Yuillelmus Froini autem et 
Mahentia, mater ejus, a quibus procedebat, annuerunt hoc 
donum et confirmaverunt pro animabus suis et parentum 



(a) Saint-Léger-lès-Melle (Deux-Sèvres). 



— 277 — 

suorum. Jussionne vero Yuillelmi * Froini ^, Mahentiae, ma- 
tris ejus, annueruDt hoc donum Tetbaudus Buca ^ et filii 
ejus, Tetbaudus et Petrus, pro animabus suis et parentum 
suorum. Sed et Stephana Reborcha, uxor Bealonis ^^, pro 
anima sua et pro anima Bealonis ^^, mariti sui, fecit hoc 
donum et confirmavit, volente et rogante pâtre suo, Gire- 
berto ** Rebolet. Hi ** igitur omnes prescripti firmaverunt 
hoc donum, signo sanctae crucis, per hoc lestamentum Ar- 
mantes hanc eclesiam immunem et liberam Deo sanctoque 
Joanni et beato Hilario. Hujus doni testes existunt Petrus 
Âmaldi, Engelelmus de Nolhat ^^» Yuillelmus Fanto, Gire- 
bertus ^^ Beneventus, Ricardus Roos, Yuillelmus de Lezay, 
Ermericus, Gonstantinus, prœpositus de Yillec *^, Girbertus 
ReboUet, Tetbaldus, monachus, Yuillelmus , monachus. 
Facta sunt haec régnante Philippo, rege Franciae, Yuillelmo *® 
Aquitanorum duce. S. Yuillelmi ^ Froini. S. Mahentiae. S. 
Tetbaudi Buceae ^'^. S. Telbaudi, filii ejus. S. Mellissendis, 
uxoris ejusdem Tetbaudi. S. Girberti. S. Stephanae Reborgae. 

1. C. WUlelmi. — 2. C. domno. — 3. C. Willelmus Gastho. — 4. C. 
Ylario. — 5. C. GasUio. — 6. C. Kalonis. — 7. C. porcellonim. — 8. 
C. et. - 9. C. Bucca — 10. C Kalonis. — 11. C. Girberto. — 12.C. Hii. 
«- 13. C. Nothai. • 14. C. Girbertus Benavent, Richardus, Ros, Wil- 
lelmas de Lezai, Hennenricus. — 15. C. Vilec. — 16. C. Willelmo. — 
17. C. Buccae. 

CCXXI 

Vers 1035, — Don par Constantin, de Melle, de la villa de Juillé (aj, 
et d^autres biens dans le pays de Melle. — Cart, orig.^ fol, 72 verso, — 
C. /. LXII, p, 555. 

Carta Gonstantini, mililis Metulensis castri, de villa Jul- 
liaca ^ et de haereditate ejus, quas habebat Napchiennis, et 
aliis aliquibus rébus. 

In nomine Palris, Filii et Spiritus Sancti, sanctae et indi- 

(a) JuiUé, canton de Brioux (Deux-Sèvres). 



— 278 — 

viduae Trinitatis et sanctae Mariae semper Virginîs genelricis 
dornini Jesu Christi, redemptoris nostri et salvatoris santique 
Baptistae Joannis etsancti Saviniani, gloriosîssimi martiris,et 
domini Reverentii, Christi confessons. Ego, Constantinus, 
licet sub arinis saecularibus positus, tamen Dei servorum 
servus qui hanc pauperculam donationern Deo et dictis sanc- 
lis feci, litteris commendare curavi. Visum mihi fuit, et hoc 
credidi pro certo verum omnium ^ fore et unusquisque homo, 
dum présentera vilam, Deo gubernanle, peragit, carnis ve- 
latus onere ^ et ei licet res proprias juste disponere, debeal 
enormitatem suorum sceleruni recognoscere, et, de acquisitis 
rébus transitorii \ Deo ordinante, Christi ecclesias ditare, et 
assiduas elemosinas facere, qualiter, pro tali commercio, 
valeat pœnam aeternae damnationis evadere et cœleslae boa- 
titudinis prajmium pereniter ^ obtinere. Credidi ergo vera 
esse cuncta quae leguntur in sacris litteris, quanto et qualia 
tormenta parata sint ^ reprobis, et quala '^ gloria et quala 
praemium expectat fidelibus et Deo servientibus justis. Reco- 
gnovi me peccatorem forte ®, cum cunctis affinibus meis, et, 
ut careamus carcere œternae mortis, dedi Deo et praedictis 
sanctis atque eclesiis et prœcipue sancti Saviniani, martiris, 
ejusque eclesia^ ubi sanclissimi ejus quiescit corpus, quae est 
constructa infra maenia castri Metdalensi®; tali tenore et 
conventu ut, omni tempore, sit sub dominatione *® abbatis 
sancti Joannis, et ipse locum ornel^^ de suis monachis qui 
inibi Deo serviant, sub ordine sacrae religionis, et orent pro 
me et pro anima patris mei Pétri matrisque meae Areondis, 
atque pro cunctis parentibus nostris, et insuper pro cœteris 
fidelibus viris ^^ et defïunctis. Vivant, et jam *^ illi monachi 
cum suis, in predicto loco, Deo servierunt, et de ejus gene- 
tricis ac sancti Joannis sanctique Saviniani, martiris, de his 
rébus a me datis et dandis, cum omnibus*^ exeniis sibi con- 
solatis^^a fidelibus christianis; ita et cum tali tenore et 
. vigore, et *^ nullus cornes neque aliquis princeps, nullusque 
ex heredibus meis, in locum jamdictum neque in res ad eum 



- 279 — 

pertinentes, ullam poteslatem audeat exercere, nec calum- 
niam movere, neque consueludinem malam mitterre, nec 
aliud aliquid inibi requîrere, excepto illud quod omnibus 
débet esse commune, et quod pertinet ad salutem animae; 
quod si quis ^'^ aliter praasumpserit aut facere voluerit aut 
aliquam calumniam movere tentaverit, judicio Dei incurrat, 
et omnes maledictiones que in scripturis continentur, supers- 
tillare ^^ sentiat, pœnas insuper aeternae damnationis luat, et 
haec donatio et testamentum firmiter stabilitum, firmum et 
inconvulsum permaneat. Ego vero, Constantinus qui hanc 
cartam, sicuti habetur, describere jussi, res a me datas no* 
minatim exprimere rogavi, idcirco scribere feci : Do, ego, Deo 
et praedictis sanctis atque ecleMis haereditatem meam quae 
est in villa Enachiennis ^^, totum ex integro, quod inibi habeo 
et deliberare potuero; do insuper eclesiam quae Julianis ^^ 
vocatur, cum omnibus terris quae inibi sunt, et cum cunctis 
rébus quae ad me pertinere videntur, et in alio loco quae 
A Duobus Puteis dicitur, unum massum ^* de terra, et, in 
loco qui Ex Androneneis ^^ vocatur, vineas quas inibi habeo, 
totum ex integro, infra castrum Medilum, areas ad domos 
construendos, cum superpositis ^^ suis, et omnia quae ibi ha- 
beo, quae mihi eveniunt jure paterno. 

1. C. Juliaca. — 2. C. omnino fore ut. — 3. C. hooere. — 4. C. tran- 
siloriis. — 5. C. perhenniter. — 6. C. reprobis. — 7. C. qualis. — 8. 
C. fore. — 9. C. Metdalensis. — 40. C. et ordinatione. — il. C. ordinet. 

— 12. C. vivis.— 13. C. vivant etiam. — 14. C. aliis au lieu de omnibus, 
f 15. C. conlatis. — 16. C, ut. — 17. C. quisque. — 18. C. super se stiilare. 

— 19. C. Machieunis. — 20. C. Juliacus. — 21. C. mansum. — 22. C. 
Ëxandonensis. — 23. C. suppositis. 

CCXXII 

Vers 4080. — Don de la terre ou verger, et de la maison du jardinier 
et ses appartenances, qui sont près de Téglise de Saint-Savinien de Melle, 
par Maingod, Constantin et Guillaume, ses frères. — Cstrl, orig., fol. 73 
recto, -^C. t.LXm,p,39. 

Garta Maingodi de terra Viurgulti ^ 



— 280 — 

Ego, frater Maingodus, fui in capilulo sancti Joannis Bap- 
tistaB, adductis mecum fratribusmeis Constantino et Wuillel- 
mo^j et dedimus ibidem ipsi precursori domini ejusque fa- 
mulis, pro animabus parentum nostrorum, atque pro nostris, 
lerram Yirgulti eldomum Olholani^, cum toto ipso Yirgulto, 
quod est juxta eclesiam sancti Saviniani, multis coram ad- 
stanlibus lestibus. Deinde posuimus confirmationem nostri 
doni, scilicet istud pargamenum, super altare sancti Joannis, 
plurimis hoc videntibus. S. Maingaudis ^. S. Gonstantini. S. 
Vuillelmi^. Hi ® sunl testes Vualterius '^j presbiter, Fulcaidus, 
Fulcoissus ^, Yuillelmus, Odolricus, Aldeberlus Bonnet^Yual- 
terius Gifar, Radulphus^, Gilebertus Caronellus. 

1, C. Vîrgulti. — 2. C.WiUelmo. — 3. C. Ortolani. — 4. C. MaÎQgodis. 
^ 5. C. Willelmi. — 6. C. Hii. — 7. C. Walterius. — 8. C. Fulcoisus, 
— 9. C. Rodulfus. — 10. Girbertus. 

GGXXIII 

Vers 1085. — Don de divers biens au bourg de Villanum, de partie 
de moulins à Luché ou Lussay (a) et à Tillou, et autres biens, et de vignes 
près du bourg de Fossemagne, près de La Petite -Rochelle (/»), par Pierre 
Raoul et Guillaume son frère, à Tépoque où ce dernier voulait partir 
pour aller en France. — Cari, orig., fol. 70 recto, — C. t. LXIII, p. 464, 

Garta Yuillelmi^ 

Notum sit omnibus tam praesenlibus quam futuris quod 
Petrus, Radulphus^ et Yuillelmus, frater ejus, condonave- 
runt sibi invicem suos honnores^ tali modo ut, posl mortem 
alterius totum quiquid habint, sit in dominio alterius su- 
perstitis. Sic neuter poterat dare aliquid sui honnoris, pro 
anima sua, sine consensu utriusque. Sed Yuillelmus^, cum 
vellet ire in Franciam, discendi gratia, rogavit pnefatum 
fratrem suum Petrum, ut concederet sibi donare sancto 
Johanni Baptistae et sancto Hiiiario^, mansiones et vineam 

(a) Près de Chef- Boutonne (Deux-Sèvres). 
(h) Près de Melle (Deux-Sèvres). 



— 281 — 

qusB habebat de santo Hillario^ et alia quae accreverat ^ ad 
burgum Yilani ^ totum scilicet quidquid illic habebat. Hanc 
ejus deprecationem annuit Pelrus, atque insuper quidquid 
de emptione habel frater suus, non posl morlem fratris, ut 
supradicta, sed posl suam mortem, annuit habere sancto 
Joanni. Isdem quoque Petrus dédit praBdictis sanctis, an- 
nuente fratreVuillelmo^, suam partent de molendino qui est 
Lopehiacum ^, et suam partem de molendino quem habet ad 
Telliocum ; necnon crementum vineae quae est posl burgum 
Fuicae magnae, simul etiam mansionem Malae Noctis in Ru- 
pelleto.Hi^ omnesa'^ fuerunt Ramnulfus, monachus, Rober- 
tus^^ monachus, Raimundus, monachus, Ramnulfus Sutor, 
Geraldus Rosselus, quando Petrus et Vuillelmus ^ fecerunt 
haec dona, per hoc pargamenum, factis suiscrucibus in signo. 
S. Pétri Radulphi et fratris sui Y uillehni. S.^^ 

1. C. Le titre manque. — 2. C. Radulfus et WilldmuB. — 3. C. Wil- 
lelmus. — 4 C. Hylario. — 5. C. acreverat. — 6. C. Villani. — 7. C, 
Willelmo. — 8. C. ad Lopcbiacum. — 9. C. Hii. — iO. C. affuerunt.— 
il. C. Rotbertua. — 12. C. Rieo de plus dans cette copie. 



CCXXIV 

Vert 4080 [4060-4408), -^ Don de biens situés sous le chftteau de 
Melle par Guillaume Odolricut, du consentement d*Ulgarde, sa mère, de 
Girbert de Melle, son oncle, et de ses frères. Ce don fut ratifié par Pierre 
Frotter dans le fief duquel se trouvaient ces biens. — Cûrt. orig.^ foU 
73 verêo. — C. l. LXIIl, p. 44, 

Garta Yuillelmi ^ Odolrici. 

Vuillelmus ^ Odolricus, pro sua anima, concessit Deo sanc- 
toque Joanni BaptistdB illam terram que est juxta munim 
castri Metuli, scilicet domos et hortos \ quod tenebatur, in 
illis diebus, in (eodio de Petro Froterio. Et hoc donum an- 
nuerunt Girebertus^ de Metullo, avunculus ejus, et mater 
ejus Ulgardis, soror Gireberti ^ et fraires ejusdem Vuillelmi * , 
Petrus Odoiricus, Girardus ^^ Bertrannus. Et postea annuit 



— 282 — 

hoc et firmavit, signo suo, Pelrus Froterius a quo procede- 
bal. Isti sunl testes Petrus Froterius, Gilebertus * de Metullo, 
Aldebertus Torniacus, Bernardus Aimericus "^ et multi alii. 
S. Vuillelmi^ S. Wlgardi *. S. Pétri Frotarii Facta sunt hapc, 
Philippo, rege Franciae, Vuidone^ Aquitanorum duce, Ysem- 
berto^^, praesule Pictavis présidente*^ metallum régente. 

i. C. Willelmi. — 2. C. Willelmus — 3. C. ortos. — 4. C. Girbertus 
de Metulo. — 5. C. Girberli. — 6. C. Giraldus. — 7. C. Aimenricus. — 
8. C. Ulgardis. S. Pétri. S. Giraldi. S. Pétri Fretarii. — 9. C. Widone. 
— 10 C. Hisemberto. — 11. C. Maengodo, Meiulum régente. 

ccxxv 

Vers 4081 . — Accord entre les religieux d'une part, Pierre de La 
Garde et Aimeri Abelin, d'autre part, au sujet de vignes sises près du 
château de Melle. — Cart^ orig., fol. 73 verso. — C. t. LXIII, p, 195. 

Carta Pétri de Metullo ^ 
. Petrus de Cusludio*, frater Aimerici Abelini, tenuit vineas 
ad castrum nomine Meiulum, quas requieserant Ingeriacen- 
ses monachi, eoquod fuerant sancti Johannis. Fratres autem 
praenominati, id est Aimericus et Petrus, venerunt ad sanc- 
tum Joannem, causa placitandi de haere^, et hune, accepta 
societate seniorium ^, in eorum capitulo, annuerunt sancto 
Joanni habere medietatem vinearum, in presentiarum, et 
alteram medietatem tenere Pelrus a sancto Joanne, laH 
pacto ut, ipso mortuo, rediret in dominium monachorum. 
Sed Aimericus, major natu,donavit mox sancto Joanni unum 
jugum terrae situm in castellania Metuli,annuente fratre suo. 
Deinde obtulerunt ambo hanc cartam super allare sancti 
Joannis, praesente Aldiero ^, monacho, et Tetbaldo, monacho, 
Testibus his, qui infra scripti sunl. S. Aimerici. S. Pétri. Hi^ 
testes sunt Sciebaldus '^, Arnaldus, Petrus, Vualterius ^, Ai- 
raldus, Aldebertus Joculalor, Aimo. 

i. c. Metulo. — 2. G. Gustodia de La Garda. — 3. C. de hac re. — 4. C. 
seniorum. — 5. Aldierio. — 6. G. Hii. — 7. C. Siebaldus. — 8. G. Wal- 
térius. 



— 283 — 

CCXXVI 

Vers 4086. — Don du fief de Paisay-le-Tort (a), par Pierre Raoul, 
avec ratification de Raoul de Saint- Jean et de Pierre son fils. - Cari, orig.y 
foL 74 recto. - C. t. LXUI, p. 484. 

Caria Pelri Radulphî ^ de Metullo. 

In Dei nomine, ego, Petrus Radulphus ^, dono et concedo 
sancti Joanni et monachis ejus habere et possidere, in per- 
petuo, post obilum meum, pro anima mea, illud foedum ^ 
quod teneo a Radulpho^ de sancto Joanne, scilicet ad Paiza- 
cum. Atque hocmeum donum concedil ita manere, sicutfecit 
Radulphus^ de Sancto Joanne et Petrus, filius ejus. Testibus 
bis, Ramnuifo, monacho, Telbaldo ^, monacho, Engelelmo 
de Nocîaco, Ramnuifo Sutore. Sciendum autem quod pi^ae- 
dictus Ramnulfus^ habuit decem solidos, qui^ annuit donum 
jam dictum. Ac insuper dimiserunt et ^ monachi de Metulo 
qui supranominati sunt, quinque solidos quos debebat illis. 
S. Pétri Rodulphi ^. S. Rodulphi ^. S. Pétri, (îlii sui. 

1. c. Radulfi de Metulo. — 2. C. Radulfus. — 3. C. foedium. — 4. C. 
Radulfo. — 5. C. Telbaudo. — 6. C. Radulfus. — 7. C. quod — 8. C. 
ei. — 9. Rodulfi. 

CÔXXVII 

Vers 4087. — Don de la moitié d'un four à Melle, de ses aires et de 
ses constructions, faites ou à faire, par Gerald Rufus. — Cart. orig.yfol. 
74 recto. — C. /. LXIII, p. 497. 

Garta Geraldi Rufi de Metulo. 

In Dei nomine, Geraldus Rufus, dedi Deo sanctoque 
Joanni, per hoc pergamenum, in capitulo, présente fratrum 
conventu, medietatem illius ^ furni ad Metulum, ad suos 
areales, et quidquid in eis aedificabit, ita ut seint sancti 

(a) Arrondissement de Melle. 



— 284 — 

Joannis et sancti ^ Hilarii, post ejus obitum. Poslea fecit 
suam crucem, atque posuit super allare sancti Joannis. Tes- 
tibus his, Ramnulfo ^^ monacho^ et hi qui infrascripti sunt. 
S. Geraldi Rufi. Hi ^ sunt testes: Yuillelmus ^, nepos Ra- 
dulphi ^ de Sancto Joanne et Yuillelmus ^ de Eleemosina. 

1. C. unîus. — 2. C. sanctique Ylarii. — 3. C. Le copiste met en note : 
Radulpho. — 4. C. Tetbaldo, monacho, et hii. — 5. C. Hii. — 6. C. Wil- 
lelmus. — 7. C. Radulfi. — 8. C. Willelmus de Elemosina. 



CCXXVIII 

Vert 1080 {1060-1091). — Berald de Duno et Aiàa dite Lupày sa 
femme, avaient cédé à Tabbaye un vivier dit Le Gouffre (GurgUe$) et 
un moulin, près de Téglise de Saint-Hilaire de Melle, qui étaient de TaUeu 
de Guy-GeofTroi, comte de Poitiers, et avaient été cédé par ce prince à 
Bérald. Quelque temps après, Constantin de Melle, frère de Maingod, 
ayant revendiqué le don fait par sa mère Aina Lupa, le confirma ensuite 
à Poitiers, dans Tabbaye de Montierneuf, et reçut en compensation 40 
sols de sa mère, et 60 sols des religieux. — Cari. orUj.^ fol, 74 recto, — 
C, t. LXUI, p. 43. 

Carta Beraldi de Duno. 

Quicunque Deo placere desiderat, bonum opus, dum polest, 
facial, quod ei recompensetur in aeterna vita. Ideo, Beraldus 
de Duno, et uxor sua, Âhino ^ Lupa, dederunt sancto 
Joanni, ad Sanclum Hilarium ^ de MetuUo, unum vivarium, 
vocabulo Ad Gurgitem, et unum molendinum, scilicet suam 
aedificationem quam fecerunt ^ in deserlo, quod tamen erat 
de alaudio ^ Gaufredi, comitis Pictaviensis ^. Sed ab eodem 
comité fuerat donatum jamdicto Beraido ; et sciendum quod 
ista dBdificatio, de quo ^ loquimur, occidit molendinum sancti 
Joannis quem in vicino habebat a Gonstantino, domino Me- 
tuli, et a Mahingado ^ Beraldus autem venit in capitulum, 
die festo sancti Reverentii, et annuit, per hoc pargamenum, 
donum quod fecerat sancto Joanni, in manu domni Oddo- 
nis ^ abbatis, praesente conventu fratrum, posuitque iilud 
super altare sancti Joannis. Testibus his, Âlderio ^, monacho, 



— 285 — 

Annario, Raranulfo *^ monacho, Vuillelmo" , presbitero, En- 
genmaro, presbitero, Constantino Brunello ^^. Sed et praBfatus 
cornes, rogalus a Bonaido ^^ et a domina Ahina '^ Lupa, 
annuit hoc idem, in caméra sua, anle docto >^ abbati, ut 
esset deinceps sancti Joannis. Âudienlibus his Yuilielmo ^^ 
Bastardo, Fulcone *' Normanno, Romeio, medico, Gotberlo *^ 
Garna et multis aliis. Regriante Philippo, Francorum rege, 
prospérante Gaufredo ^^, duce Aquitanorum ac comité Pic- 
tavorum, régente Ysembarto ^^ Pictavorum eclesiam. S. Be- 
raldi de Duno. Post non multum temporis, frater Hahin- 
godus ^S Constantinus de Hetulo, calumniatus est hoc donum 
monachis sancti Joannis, afïirmans quia ^' mater Ahina ^^ 
Lupa sibi condonaverat, post mortem suam ; et jam ^^ 
apud Pictavum ^^ convictus a maire sua, volenles ^ inde 
facere judicium, secundum sentenciam judicum, calumniam 
reliquit, et dominas ^^ matris, in conloculorio ^* Novi Monas- 
terii santi ^^ Joannis concessit, acceptis tamen ab eadem matre, 
quadraginta sohdos, et quadraginta a monachis. Hujus autem 
rei testes existunt: abbas Novi Monasterii, et Hugo, ejusdem 
urbis praepositus, Oddoque *®, frater ejus, atque Radulphus^* 
archidiaconus, mullique alii. Temporibus Phihppi, régis. 

1. C. Aina. — 2. Hylarium de Metulo. — 3. C. fecerant. — 4. C. alo- 
dio Goffredi. — 5. C. Pictavensis. — 6. C. qua. — 7. C. Maingodo. — 
8. C. Odonis. — 9. C Aldierio. — 10. — C. Ramnulfo Radulfo. — 11. 
C. Willelmo. — 12. C. Bruneto. — 13. C. Bcraldo. — 14. C. Aina. — 
15. C. anledicto. — 16. C. Willelmo. — 17. C. Fulchone. — 18. C. 
Rotberto. ~ 19. C. Goffredo. — 20. C. Isemberto. — 21. C. Maio^i. — 
22. C. qudd. — 23. C. Aina. ^ 24. Cunde etUm au lieu de et jam. 
— 25. C. PicUvim. — 26. C. volenle. — 27. C. donum. — 28. C. conlo- 
quutorio. — 29. C. sancto Johanni. — 30. C. Odo. — 31. C. Radulfus. 



— 286 — 



CCXXIX 

Ver9 1088. — Dod d'un jardin sis près de Thôpital des moines de 
Saint-Hilaire de Melie, par Thébaud Labucca, Milesende, sa femme, et 
Thébaud, leur fils. Ce don fut confirmé par Maingod, seigneur de Melle. 

— CàrL orig., fol. 74 verso, — C. L LXHI, p. 3^9. 

Garla Tetbaudi Buccœ ^ 

Ego, Tetbaldus ^ Labuca, et, uxor mea, Milecendis \ 
filiusque meus Tetbaldus, proredemptione omnium peccato- 
rum nostrorum, annuente domino nostro, Haingodo ^ dona- 
vimus Deo sanctoque Joanni Baplistœ, hortum ^ nostrum qui 
est situs post hospitale monachorum degentium in monas- 
terio Sancti Hillarii^ apud castrum Mella; ut Dominus ^, 
intercessione ^ praecursoris et orationibus fratrum, tribuat 
remedium animabus nostris. 

1. c. Bucce. — 2. Tetbaudus. — 3. C. Milesendis. — 4. C. Maengodo. 

— 5. C. ortum. — 6. C. Hilarii. — 7. C. Deus. — 8. C. sui. 

ccxxx 

Vers 4080, — Don de la terre de Florctnciacum, près de Juillé (a), el 
de La Brousse (b) par Girard Bertrand et Ainors, sa femme, à la condition 
que Girard fût enterré dans Téglise de Saint-Hilaire de Melle. — Cari, 
orig,f fol, 74 verso. — C. l, LXIU^ p, 93. 

Garta Girardi Berlranni. 

Gum aliquis, in curriculo hujus vilae, moratur, suprinium^ 
judicium tractare débet secum, qualiter possit evadere et 
iram exiremi diei qui jamque^ imminet. Quod ego, Gerardus^ 
Bertrannus, multum timens, providi aliquidde alaudo^ meo, 
et, mea bona voluntate, decrevi ut illud traderem Deo, mo- 
nachis beati Joannis, quod et feci, cum consilio uxoris meae 
nomine Ahinors ^ Est autem terra ista que appellatur Flo- 



(a) Juillé, canton de Brioux (Oeux-Sèvres). 

(b) La Brounse, commune d'Asnières, canton de Brioux. 



— 287 - 

rienciaco ^, propre Juliacum, pro illum locum qui dicitur 
Brosse, et, ex omni parle terminatur vallis. Dederunt autem 
mihi societatem et viginti quinque solidos, et, post dices* 
sum, locum sepulturae apud Sanctum Hilarium ^ de Metullo. 
Signum Giraldi qui hoc donum fecit. S. Pétri, presbiteri. 
Signum Geraldi Rufi. S. Pelri Rodulphi ^. S. Ramnulfi de 
Ponte. 

1. C. Suppremuxn. — 2. C. jam quamque. — 3. C. Girardus. — 4. C. 
alodo. — 5. C. Ainors — 6. C. Florentiaco, supra Juliacum, prope iUum 
locum qui dicitur Broce. — 7. C. Ylarium de Metulo. — 8. C. RodulG. 

CCXXXl 

Vers 1086, — Don de partie de Talleu des Coutures par Eng^relme 
de Noceith, fait sur Tautel de Saint-Hilaire de MeUe. — Cart. orig., 
fol. 74 verso. — C. t. LXIII, p. 183. 

Garta Engerelmi. 

In nomine Domini. Ego, Engerelmus de Noceith, dono et 
concedo Deo et beato Joanni Baptistae totam paitem meam 
illius alaudii ^ quod habet ^ apud Gulturas. Istud alaudum ^ 
liberum est et quietum ab omni vicaria et ab omni inquietu- 
dine. Et ita ut libère possideravi ^, dono et confero totum, 
pro salute et remedio animae meae et decessorum meorum, 
Angeliacensi monasterio. Hoc donum primitus faci *'', apud 
Mellam, super altare sancti Hilarii ^ facientibus ac bénigne 
annuentibus Placentia, uxore mea, atque aliis amicis meis, 
et postmodum in ipso capitulo sancti Johannis. Gujus rei 
lestes sunl et assertores. Rodbertus'^, monachus, Ramnulfus, 
monachus, Hugo, monachus Girbertus Benevenli, et Vuillel- 
mus^ de Lezeg, Joannes Babo et alii multi. S. Engelremi^ 
de Noceith. 

I. c. alodii. — 2. C. habeo. — 3. C. alodium. — "4. G. possederam. 
— 5. C. feci. — 6. C. Hylarii. — 7. C. Rotbertus. — 8. C. Willelmus. — 
9. C. Engerelmi. 



— 288 — 

CCXXXII 

Vers 4097, — Renouvellement du don précédemment fait de Talleu 
des Coutures par Engerelme de Noceith, du consentement de sa femme, 
sur Tautel de Saini-Hîlaire de Melle. (Voir charte précédente). — Cart, 
orig,, fol. 75 recto. — C. t, LXlII^p. 371. 

Carta Engerelmi de Nociaco. 

In nomine Domini. Ego, Engeralmus^ de Nociaco, dono 
et concedo Deo et beato Joanni Baptistae Ângeliacensi totam 
raeam partem illius alaudis ^ quod habeo capul ^ Culturas. 
Hoc donum jampridem jamdudum feceram apud Mellam 
super allare Sancti Hillarii^; et postmodum, faventibus ac 
bénigne annuentibus uxore mea atque amicis nieis, veniens 
in capitulo sancti Joannis, suscepi sanctam societatem, et 
firmavi donum istud in manu Ansculphi ^, abbatis ; ita ut 
sicut alaudium ^ illud est liberum et quielum ab omni vigeria 
et ab omni inquietudine, ita b'bere et quiète, absque ulla 
retractatione, in perpetuum possideant. Amen. Hujus rei 
testes sunt qui infra subscribuntur et alii multi. S. Ange- 
lelmi*^ de Nociaco. Hi^ sunt testes: Ramnulfus, presbiter, 
Bouitus, presbiter, Vuarnaldus^, presbiter, Vuillelmus*^ 
Guererius. 

i. c. Engerelmus. — 2. C. alodii. — 3. C. apud au lieu de caput. — 
4. C. Hylarii. — 5. C. Ausculfi. — 6. C. alodium. — 7. C. Engelelmi. — 
8. C. Hii. — 9. C. Warnaldus. — 10. C. Willelmus Guerrerius. 

CCXXXIII 

Vers 1097. — Adélaïde, veuve d'Aimeri de C&meriê^ et Guillaume 
Martin, son fils, donnent à Tabbaye une terre située entre Pontils («) et 
Briouz. Ce don est ratifié par Thibaud Gentils, son second mari. — Cari, 
orig., fol. 75 recto. — C. /. LXIII, p. 373. 

Carta terra de Pontils apud Metulam^ 

Notum sit tam praesentibus quam futuris, quod Alaidis ^ 

(a) Sans doute Le Pontiouz, commune de Briouz. 



— •Î89 — 

quae fuit uxor Aimerici de Gameris, et filius ejus Yuillelmus ^ 
Martinus, dederunt Deo sancloque Joanni et monachis ejus, 
terram suam quae est inter Pontils^et Briost, quam ipsa 
Adalaidis habebat pro suo marital ^ scilicet pro animabus 
suis et pro quadraginta solidis, et ut Aimericus qui fuit ma- 
ritus ipsius Adalaidis^, transferetur a loco ubi erat in bon- 
neste^ sepuUus, ad cimiterium Sancti Joannis, et a mona- 
chis honneste sepelaretur ^. Nam lempore excommunica- 
tionis mortuus, extra cimitterium jacebat. Annuit hoc donum 
Tetbaudus Gentilis ^, maritus supradictae dominas. Sciendum 
quod Petrus Exacabovem ^^ priusdederat banc terram sancto 
Joanni; sed non poterat esse nostram ^^ propter calumniam 
prsenominatorum. Saepedicta autem Adalaidis *^ et filius, 
suus, postquam fecerunt suas cruces in bac carta, praesente 
domno Ansculpbo '^ abbale, Tetbaudo mQnacho, Ramnuifo, 
monacho, posuerunt eam super altare sancti Johannis et 
simul cum eis Tetbaudus Gentils. Testibus bis, Hugone,. 
monelerio*^ Rodberto*^ Garno, Geraldo Bastardo, Gui- 
fredo *® Gascbeto. S. Adaleidis. S. Vuillelmi *^ Martini. 

1. C. Metulum. — 2. C. Adalaidis. — 3. C. WiHelmus. — 4. C. Pontil. 

— 5. C. maritali. — 6. C. Adaleidis, Iransfeiretur. — 7. C. l\ faut lire : 
inhonnesle. — 8. C. sepeliretur. — 9. C. Geotils. — 10 C. Estacabovem. 

— II. C. nostra. — 12. C. Adaleidis. ~ 13. C. Ausculfo. — 14. C. mo- 
aetario. — 15. C. Rolberlo. — 16. C. GofTredo. — 17. C. Willelmi. 

CCXXXIV 

Vers 1094. — Transaction entre les religieux et Constantin Arnaud, 
au sujet du moulin neuf de Pontils (a) et le vieux moulin que tenait 
Constantin du fief de GeofTroi Archambaud. — Cari, orig., foL 73 recto, 

— C. t. LXIIT, p. 309. 

Carta de molendinis de Pontils. 

Notificamus cunctis fidelibus, quod, postquam Gaufredus 
Archembaldi dederat alaudium suum de Pontils Deo et 

(a) Sans doute Le Ponlioux, commune de Brioux. 

Archives, xxz. 19 



— 290 — 

sancto Joanni Baptistae, ipse et sanctus Joannes in ipso 
alaudio ^ aedificaverunt unum molendinum ; quo aedificata, 
Constantinus Arnaldi egi*etulit, dicens illud novum molen- 
dinum esse contrarium suo veteri molendino quod habebat 
in casamenta^, quod tenebat de ipso Gaufrido Archembaldi. 
Tandem ut concordia res magis augmenlarelur, ventum est 
ad hoc, ut duo molendini insimul conjungerentur, ita ut 
medietas ipsorum molendinorum sit Constantini Arnaldi, et 
allera medietas eorum. Et terrai, et prati et sylvae et totius 
rei quam habebant ibi, Constantinus Arnaldi, ab eodom Go- 
fredo Archembaldo, sit inter sanctum Joannem et ipsum 
Gaufredum Archembaldum ; tali pacto ut, si aliquando con- 
trarium nobis, aul Gaufredo Archembaldo, per culpam Con- 
stantini eveniat, tamdiu praedictos molendinos et totum quiète 
teneamus, quoad usque Constantinus Arnaldi justifficando 
emendet quod reliquerat^. Testes hujus rei sunt: Tetbaudus, 
monachus, Hugo, monachus, Adamarus ^ Sancti Cypriani 
monachus, Bernardus Barbatus de Pontils, Humbertus ^ Ber- 
tinus. Sciendum est quod sepedictus Constantinus Arnaldi 
annuit, in capitulo, omnia suprascripta, in manu Pétri, prions, 
per hoc pargamenum quod posuit super altare sancti Joannis, 
unacum altéra carta jampridem inde facta. Testibus his 
Ramnulfo, monacho, Gaufredo ^ monacho, Vualterio'' Maga- 
lanno, Gilberto de Folateria. Dataque est sibi carta aequaliter^ 
huic et ab ista pàrtita. S. Constantini^. 

1. C. alodio. — 2. C. casamento. — 3. C. deliquerat. ~ 4. C. Ade- 
maruB. — 5. C. Hunbertus. — 6. C. Godefredo. — 7. C. Walterio. — 
8. C. equalis. — 9. C. Co . r_. nstini. 

ccxxxv 

Vers 4077. — Don par Giraud, surnommé Hufus, àTabbé Eudes, de la 
moitié d*un four sis dans la vaUée de Saint-Hilaire de MeUe. — Cart. 
orig,^ fol. 75 verso. — C. t. LXII, p. 649. 

Carta Geraldi Rufi. 



— 291 — 

Dum amor Dei incipit possidere hominem, tune paulatim 
iractare débet secum de ulilitate animaesude.Quapropter ego 
Giraldus, cognomento Rufus, reatum animae mese agnoscens, 
tiniensque judicium Dei, condonavi Deo et sancto Joaiini 
aliquid de hereditate mea, scilicet medietatem de furno qui 
est in valle sancti Hillarii, et orania quae de eclesie ^ sancti 
Hillarii ^, visus sum habere, ut ^, post discessum meum, te- 
neantDeo servientes in illam. Hoc feci. praesente domino* Od- 
done, abbate, testibusque his Roberto ^, monacho, Vuillel- 
mo ^, Raranuifo, Raimundo, Tetbaido, Fulcaudo, monacho, 
et Fulcherio, laico. S. Geraldi qui hoc donum fecit. 

1. C. pcclpsîa — 2. C. Hylarii. — 3 C. et. — 4. C. domno abbaie 
Oduiie. 5 C Rotberto. — 6. C.WiUelmo. 



CCXXXVI 

Vers 1097 {f096 UOi).-- Doo du Campus Torniacus ei d'un pré à 
Tabbé Ansculfe, par Pierre Torniacus, avec confirmation par Arsende 
Bernard, sa femme. — CarL orig.^ foL 75 verso. — C /. LXIII, p, 375. 

Caria de campo* Torniaco. 

Notum sit omnibus tani presentibus qnain futuris, quod 
Petrus Turniacus donavit Deo et sanclo Joanni, in capitulo, 
praesenle domno Ansculpho 2, abbate, el nuineroso Iratrum 
conventu, pro se proque fratr suo Aldeberto, et pro cerlis 
parentibus suis,campuraTorniacum,ita ut parentes Gilcber- 
ti^ de Podio qui habebant iilum, de eo reddant monachis 
sancti Joannis servilium quod sibi impendebant ; et similiter 
de prato fecit quod tenebant de se. El si, aliquo modo, pos- 
sit impetrari ab eis qui tenent, ut monachi habeant in pro- 
prio dominicain, hoc quoque concessit. Hoc donum annuil 
uxor sua, Arcendis ^ Bernardi ; et de utroque sunl, ii ^ testes, 
domnus Ansculphus ^ abbas, Rampnulfus '^^ monachus, Bea* 
lo^, monachus; et, de laicis, Fulcadus de Ciconeis^ et Gau- 
fredus Ruffus*®. Hanc cartam crucibus** prsesignatam po- 



— 292 — 

suerunt super allare sancti Joannis. Signum Arcendis" Ber- 
nardi. S. Pelri. 

1. C. cameo, — 2. C. Ausculfo. — 3. C. Girberti. — 4. C. Arsendis. 
— 5. C. hii. — 6. C. Ausculfus. — 7. C. Ramoulfus. — 8. C. Kalo. — 
9. C. Ciconiis.— 10. C.GofTredus Rufus.— il. C. suis. — !2. C. Arsendis. 

CCXXXVII 

Vers 1093, — Accord entre Constanlia, fils de Raiaaud de Clochuico, 
et Tabbaye au sujet de vignes situées au chevet de Téglise de Saint- 
Savinien de Melle. — Car/, orig,, fol, 16 recto. — C. /. LXIII^ p, 293, 

Carta Constantini de Clociacho. 

Igiturego, Gonstanlinus, filius Rainaldide Golciacho S con- 
ventum cum senioribus sancti Joannis de vineis^ quaB est ad 
caput eclesiœ beati Saviniani, in Castro Metula^; tali tenore, 
ut quamdiu vixero, teneam et possideam, et quidquid in ea 
œdificatum est vel aedificavero. medietatem habem ^; post 
vero discessum meum, redeat ad sanctum Joannem; do- 
mun) autem meam quam aedificaturus sum, statui deceoi de- 
narios censum dare, omni anno, ad festivitatem sancti Joan- 
nis; me autem decedente, si quis habere eam de heredibus 
meis voluerit, d3cem solidos reddat. 

1. c. ClochiacOy feci. — 2. C. vinea. — 3. C. Metulo. — 4. C. habeam. 

CCXXVIII 

Vers 99A, — Notice du don de terres et bois sis à Coubortige, com- 
mune de PoufTond, près de Melle, fait par Ramnulfe Baivers et Chris- 
tine, sa mère.— Csirt, org., fol. 76 recto. — C. t. LXII, fol. 491. 

Donum quod feci Ramnulfus Bayvers ^ et Ghristina, mater 
ejus, de terra arabile et sylva quae est in pago Metulense a 
(Curbeortige) ^. 

1. c. Baivers et Cristina. — 2. C. Curbeortige. 



— 293 — 



CGXXXIX 

Vers W79. — Don d*un alleu sis dans la paroisse de Chail (a) par Ar- 
bert de Vars, Saxa, sa femme, Pierre, Gérald et Guillaume, ses enfants, 
et en outre par Maingod qui abandonne à Tabbaye toute sa viUiealio. — 
Cart. orig,, fol. 76 recto. — C. /. LXII, p. 675. 

Carta Arberti de Vuart ^ 

Omnipoiens Dominus^ volens succurrere mundo, ex sum- 
ma cœli aree venit ad terras, et ostendit nobis exemplum ut 
sequemur^ illum; inde suinit homo quo reddeat ad cœlos. 
Ego igitur, Ârbertus de Yart etuxormea Sanxia^ etfilii mei, 
Petriis et Geraldus atque Vuillelmus^ pro animabus nos- 
tris et pro animabus parentum nostrorum, concedimus Deo 
sanctoque Joanni et beato Hillario ^ alaudum nostnim quod 
est in parrochia ecclesiae quae vocatur GheP. El Maingodus^ 
dédit omnem suam villicationem de hac terra, Deo sanctoque 
Joanni et beato Hillario ®. Âudiente Petro Radulpho^^. S. 
Alberti** qui hoc donum fecit. S. Letardi, presbiteri. S.Vuil- 
lelmi^^ de Caméras. S. Âdaimari ^^ Qui non ridet. S. Joan- 
nis de Biso. 

1. C. Vart. — â. C. Deus, succurrere mundo volens. — 3. G. sequamur.— 
4. G. Saxa. — 5. G. Guillelmus. — 6. G. Hylario alodum. — 7. G. Ghel. 

— 8. G. Maengodus. — 9. C. Ylario. — 10. G. Raduifo. — 11. G. Arberti. 

— 12. G. Willelmi de Gbameras. — 13. G. Ademari. 



CCXL 

Vers 966. — Don par Engelfrede d'un demi journal de vigne sis à San» 
sais et d'un autre quartier dans le pays de Melle. — Cart, orig., fol. 76 
recto. — C. t. LXII, p. â09. 

Carta Engelfredi. 

Dum unusquisque, in hoc sœculo, proprio vacat arbitrio, 

(a) Ghail, canton de Melle. 



— 294 — 

oportet ut, de rébus propriis taliter agat qualiter in futuro 
vilam aeternam mereatur adipisci. Quamobrem ego, in Dei 
nomine, Engelfredus, tractavi de Dei timoré et aeterne relri- 
butione, ut mihi piusDominus, post solulioriem carnis, vitam 
concédât aetemani. Idcirco placuit mihi et bona decrevi^ 
voluntas, ut aliquid de hereditate sua, in loco sancti Joannis 
BaptistaB darem. Quod et feci. Dedique dimidium junctum de 
vinea quae est sytus ad Senciaco, et unum carterium qui est 
si tus ^ Metuliense. Hoc perpetuale vadimonium dedi, ego, 
saucto Joanni Baptistae, ut, suis sanctis precibus, eripiatani- 
mam meam a cruciatibus inferi et acquirat mihi vitam per- 
petuam per misericordiam Dei. Si ei^o fuerit aliqua intro- 
missa jpersona et hanc eleemosinam, instigante diabolo, con- 
tradicere vohierit, judicio curiali coactus, auri libras centuni 
exsolvat, et, cum Juda proditore, aeternae damnationis pœnas 
luat, et haec donatio firma et stabilia^ permaneat. Amen. 

1. C. decrevit. — 2. in pago? — 3. C. stabUis. 

CCXLl 

Vers 970. — Notice du don fait par Odouard, fils d*Adalgarde, d*un 
arpent de terre à Scupciacus (a). — Cari, orig.^ fol. 76 verso. — C. i. 
LXU, p. 493. 

Donum Odoardi ^ 

Donationem quam fecit Odoardus 2, filius, Adalgardis, de 
uno juncto de terris.^ ad Sculpiaco ^^ pro requie animae suae 
vel parentum suorum. 

1. c. Audoardi. ^ 2. C, Audoardus. — 3. C. terra. — 4. Scupciaco. 



(a) Clussay, près Melle, ou La Goussière, près Clussay ? 



— 295 — 



CCXLII 



Vers 945. — Don par Bernard, prêtre, d'un alleu dans le pays de 
Melle, yiguerie de Brioux, et confirmation par Guillaume, duc d'Aqui- 
taine, Mainard, vicomte d'Aunay, et autres. — Cari, orig., foL 76 verso. 
— C. t. LXIIy p. 389. 

Carta Bernardi, sacerdolis, de terra arabili cum duobus 
vineae jugeribus pratorumque jugeribus tribus et farinarium 
unum cum insulis, vel quantum ad ipsum alaudium ^ per- 
linet. Hoc est in pago Metulensi^ in vicaria Briosto '\ 

Dum unusquisque, in hoc saeculo, proprio vacat arbitrio, 

oportet ut de rébus sibi adquisitis taliter agat, qualiter, in 

futuro, vitam aeternam merealur percipere. Quamobrem ego, 

in Dei nomine, Bernardus, sacerdos, tractavi de Dei timoré 

ab ^ aetema relributione, ut mihi pius Dominus, in ultimo 

magni judicii ^veniam tribuere dignetur. Idcirco ut alaudum * 

ineum indominicatu ^, qui est ex pretio meo, comparavi ad 

monaslerium sancti Joannis Baptistae Angeriaeensis, seu 

monachis ibi degentibus, dare deberem. Quod omnimodo 

mihi placuit (ecisse. Est autem supradiclus alaudus ^ in 

pago Melulense ^ in vicaria Brioto ^ super fluvium Vultone *^ 

Hoc est terra arabilis cum duobus jugeribus vinee, pratum 

jugera tria, farinarium unum cum insulis, ut ^^ quantum 

ad ipsum alaudium \ cultum et incultum, quaesitum et 

adinquirendum aspicere videtur, tali tenore : cedo ut quam- 

diu supervixero, ipsas res teneantur ^^ sub censu denarios 

duodecim ; post meum quoque discessum, supradictas res, 

cum omni melioratione ad submemoratum cœnobium 

remaneant. Si quis vero, post meum discessum, fuerit uUus 

de ha3redibus meis, vel ulla intromissa persona, qui hanc 

donnalionem *^ a me factam, inquietare presumpserit, in- 

primis iram Dei omnipolentis incurrat, necnon almi prae- 

cursoris *' Joannis Baptistae sive sancti Reverentii, necnon 

et aliorum sanclorum quorum reliquis *^ ibidem continen- 

lur, et insuper très libéras *® auri coaclus exsolvat, et me 



— 296 — 

repetitio inanis et vacua permaneat. Ut autem hœc donatio 
firmior permanere valeal, manibus meis propriis subterfir- 
mavi aliorumque virorum ad roborandum tradidi. S. Ber- 
nard!, sacerdotis, qui hanc donationeni fieri rogavit. Signum 
Yuillelmi *^, pi-aepolenlissimi ducis Aquitanorum. S. Ri- 
chardi. S. Fulconis. S. Mainardi, vicecomili>'. S. Guinbaldi. 
S. Adalardi. 

1. C. alodium. — 2. C. Metulense. — 3. C. Briostho. — 4. C. et 
eterna — 5. C. die. — 6. C. indominicatum.— 7. alodus. — 8. C. Me- 
tulinse. — 9. C. Briosto. — 10. C. Vultunne. - H. C. vel, — 12. C. 
teoeam. — 43. C. donationem. — 14. C. Christi. — 45. C. reliquiœ. — 
16. C. libras. - 17. C. Willelmi. 

CCXLIII 

Vers 947. — Don par Airaud, Constance, sa femme, et Goscelin, leur 
fils, d'un mas avec terres labourables et fontaines, sis à Puyberland (a), 
Hu pays de Melle, dans la viguerie de Tillou (6). — Cart, orig., fol. 77 
recto. — C. t.LXlI.p. 59 1. 

Garta Airaldi. 

Dum unusquisque in hoc saeculo proprio vacat arbitrio, 
oportet ut de rébus sibi adquisitis taliter agat qualiter in fu- 
ture vitam aeternam mereatur percipere. Quamobrem ego, 
in Dei nomine, Airaldus et uxor mea, nomine Constantia, et 
filius noster, nomine Gosselmus ^ traclavimus de Dei timoré 
et aeterna retributione, ut nobis pius Dominus, in ultimo 
magni judicii die, veniam tribuere dignetur. Idcirco ut ali- 
quid de alaudio - noslro qui est situs in pago Metulinence ^ 
in vicaria Telliocence ^, in villa quae nuncupalur Pebernant, 
mansum unum cum terra arabilc et Tonte vel quantum ibi 
visi sumus adhabere, ad monasterium sancii Joannis Bap- 
tistae Ingeriacensis, seu nionachis ibi degcntibus; dare debe- 
remus. Quôd et omnimodo nobis placuit feci^^se, tali tenore 



(a) Commune de Saint-Génard, arrondissement de Melle. 

[b] Arrondissement de Melle. 



— 297 — 

ut, quamdiu vixeriinus, ipsum alaudium ^ teneamus et pos- 
sideamus, reddentes, annis singulis, ad nativitatem sancti 
JoanniSy censum denarios duodecim. Post nosirum quoque 
discessum, supradicta terra ad redores sancti Joannis re- 
maneat. Si quis vero fueril superbus aut ullus de heredibus 
nostris, seu ulla intromissa persona, qui hanc donnationem ^, 
a nobis factam, inquietare praesumpserit, imprimis Dei 
iram omnipotentis incurrat, atque ejusdem Dei genitricis 
Mariae, necnon et sancti Joannis Baptistae atque omnium 
sanctorum, et insuper ducentos solidos coactus exsolvat, et 
sua repetitio inanis et vacua permaneat. Ut autem haec don- 
natio ^ firmior permanere valeat, cum stipulatione subnixa» 
manibus nostris subter firmavimus aliorumque virorum ad 
roborandum tradidimus. S. Âiraldi. S. Gonstantiae, uxoris 
ejus. S. Gosselini ^, qui hanc donationem fieri rogaverunt. 

i. C. Goscelinus. — 2. C. alaudo. — 3. G. Metulinense. — 4. C. Tel- 
liolinse. — 5. C. alodium. — 6. C. donationem. — 7. C. donatio. — 8. 
C. Gauscelini. 

CCXLIV 

Vers f028, - Don par Heirois et sa femme Aldéarde, de Téglise de 
Saint-Pierre, près du château de MeUe, de Téglise de Sain t>H il aire, ap- 
pelée ordinairement La Chapelle, avec leurs appartenances, d'un lieu 
appelé Prailles (a), d*un mas de terre au lieu dit Salles près Aunay, de 
moulins près du château de Dampierre, et de Téglise de Saint-Martial 
(canton de Loulay). Ce don fut confirmé par Guillaume, duc d'Aqui- 
taine, Agnès, sa femme, et autres grands personnages. — Cart, orig.y 
foL 77 recto, — C. /. LXIL p. 539. 

Carta Hairoici ^ 

Dum unusquisque mortalium -, in hoc regitur fragali ^ 
corpore, rébus ^ jure acquisitis taliter débet providere qua- 
liler vitam aeternam possit percipere, et pœnas ultionis ma- 
gni judicii die mereatur evadere.Quapropter ego, in Dei no- 
mine, Hairois ^ el uxor mea Aleardis ^^ tractantes Dei timoré 

(a) Commune de Saint-Martin de Sauzay (Deux-Sèyres). 



— 298 — 

et aeterna retributione, tradidimus has res quas nobis, jure 
hereditario, possidere videntur, Deo et sancto Joanni Bap- 
tistae sancto^iue confessori Reverentio atque abbati seu '^ 
monachis ibidem Deo famulantibus, videlicet ecclesiam 
sancti Pétri quae juxta castrum habetur, et simul omnia 
quae ad eam pertinere videntur, scilicet terram arabilem, vi- 
neas, prata, aquam fœcundani ^ piscibus ; et, in alio loco, 
aliam eclesiam sancti Hilarii, quae vulgo dicitur capella, et 
omnia quae sibi pertinere videntur, id est terram arabilem, 
vineas, prata, molendinos quoque duos, et villam quaB dici- 
tur Praciles^; similiter omnia quae ad eam pertinent, ter- 
ram arabilem, vineas, prata et duo molendini, sicut ^^ in 
supradicta villa ; et alio in loco, in villa quae vocatur Ad 
Salas, unum massum^^ in quo est similiter terra arabilis et 
vineîe et prata ; et ad portam supradicti castri ^*, quod vo- 
catur Dompcire, duo molendini ; et, in alio loco, ecclesiam 
sancti Martialis, et omnia quae sibi pertinere videntur. Ego 
banc cartulam et uxor mea fieri constituimus, cum verbo ac 
licentia domini ^^ ac senioris nostri, comitis Wuillelmi, et 
Ramnulfi, caeterorumque nobilium hominum, pre remedio 
animarum nostrarum vel parentum nostrorum, quorum no- 
mina hic habentur scripta : Rodberto ^^ et matris suae,Âddae, 
Adaimaro^^ avunculo, filioque ^^ ejus Tetbaldo; vel om- 
nium qui nobis pertinere videntur, ex génère consanguinitatis 
nostrae, in tali tenore ut, quamdiu vixerimus, habeamus seu 
possideamus, cum licentia abbatis ipsius loci vel monacho- 
rum ibidem Deo servientium. Post excessum quoque nos- 
trum, sint omnia in supradicto loco. Statuimus ut si quis 
calumniator surrexerit, ex nostris ^^ ipsis, aut ulla persona 
intromissa fuerit, qui banc cartam inquietare vel promovere 
voluerit, solidos mille de auro coaclus exsolvat, et iram Dei 
omnipotentis et omnium sanclorum incurrat, et, cum Da- 
Ihan et Abyron '^ et Juda traditore, mf»lediclionem Dei perci- 
piant, in saecula saeculorum. Ilanc aulem cartam, ego Hai- 
rois ^^, et uxor mea Aldeardis -^, manibus nostris roboravimus. 



— 299 — 

et seniorum nostrorum conspectibus roborandam tradidimus. 
S.Vuillelmî**, comitis, el uxoris suae Agnelis.S. Ysamberti^, 
episcopi. S.Vuillelmî *^ vicecomitis,et uxoris suœ Aleardis^. 
S. Ramnulfi Rapiola. S. Gausselini ^. S. Ârnardi. S. Gar- 
naldi- S. Bernai^di. S. Ramnulfi. S. Berardi. S. Vuitalis *^. 

1. C. Eiroici. — 2. C. mortalî. — 3. C. fragili. — 4. C. sibi. — 5. C. 
Heirois. — 6. C. Aldeardis. — 7. C. sive. — 8. C. fecundam. — 9. C. 
Praeiles. — 10. C. suot. — il. C. masum. — 12. C. castri, castri qaod 
vocatur Dumpeire. — 13. C. domni. — 14. C. Rotberio. — 15. C. Ade- 
maro. — 16. C. quoque. — 17. C. nobis. — 18 C. Abiron. — 19. C. 
Herois. — 20. C. Aldeiardis. — 21. C. Willelmi. — 22. C. Isemberti.— 
23. C. Willelmi. — 24. C. Aldeardis. — 25 C. Gauscelini. — 26. C. Vi- 
talis. 

CCXLV 

Vers 960. — Don fait par un prêtre nommé Jean, de quelques héri- 
tages situés dans le faubourg de Melle. — CaiH. orig., fol. 77 verso 
(Voriginal n'était plus au trésor). — C. /. XIII, p, 63, 

• 

Carta Joannis, sacerdotis, de terra et vineis qui sunt iu pago 
Aletulence in subnobio (suburbio) ipsius castello. 

Dum unusquisque in hoc seculo proprio vacat arbitrio» 
oportet ut de rébus sibi adquisilis taliter agat qualiter in fu- 
turo vitam aeternam mereatur percipere. Quamobrem ego, 
in Dei nomine, Joannes, sacerdos, tractavi de Dei timoré et 
œtema retributione ut mihi pius Dominus, in ultimo magni 
judicii die, veniam tribuere dignetur. Idcirco, ut res meas 
quae, jure parentum meorum, mihi adveniunt, ad monaste- 
rium sancti Joannis Baptistae Ingeriacensis, atque monachis 
ibi degentibus, dare deberem; quod ita^ feci. Sunl autem 
supradiclae res in pago Metulense^, in suburbio ipsius cas- 
telli ; hoc est, in uno loco, de vinea médius junctus 3, et, in 
aho loco, junctum ^ unum et opéra I, et, in ipso campo, opéra 
très, et, in villa que vocatur Vetzin, de vinea junctum unum, 
et in submemorato campo, de terra arabile quartam partem. 
Haec autem omnia superius nominata ad submemoratum 



— 300 — 

locum, pro remédie animae meae atque parentum meoruiriy 
Irado et ^ condono. Si quis vero, post hune diem, lîcet ^ ali- 
qua intromissa persona^surrexerit, qui hanc^ donationem in- 
quietare praBsumpserit, solidos centum coactis exsolvat, et 
insuper Dei iram omnipotentis atque ejus genetricis Mariae 
necnon sancti Joannis seu sancti Reverentii atque omnium 
sanctorum incurrat, et sua repetitio inita "^ maneat. Ut autem 
haec traditio firmior permane(re) valeat, manibus meis subter 
firmavi atque aliorum virorum adfirmare rogavi. S. Joannis, 
sacerdotis, qui hanc donationem fieri rogavit. S. Kadelonis^, 
vicecomitis. S. iterum^ Kadelonis filius. S. Gausselini^^, vi- 
carii. S. Guinemari. S. Ildoini. S. Frotterii ^K S. Ramnulfi. 
S. item Ramnulfi. S. Hucbaldi. S. Rainaldi. S. Isarni. S. Ger- 
berti. Date mense septembrio régnante Lothario rege. 

i. C. ita et feci. — 2. C. Metulinse. — 3. C. juclus, juctum. — 4. C. 
atque. — 5. C. vel au lieu de licet, — 6. C. donationem istam. — 7. C. 
et vacua permaneat. — 8. C. Cadelonis. — 9. C. item Cadelonis. ~ 10. 
C. Gauzcelini. — 11. C. Frotherii. 

CCXLVI 

Vers 967, — Don par un prêtre nommé Bérenger, de portions de vi- 
gnes sises à Melle et à Estival, en Poitou. — Cart, orit/,, fol. 78 recto, 
— C. /. LXII, p. 443. 

Carta Beringerii^ sacerdotis, de vinea quaeest sila in page 
Pictavio, in villa quœ vocatur Metulo; 

Dum unusquisque, in hoc saeculo, proprio vacat arbitrio, 
oportet ut de rébus sibi adquisitis taliter agat, qualiter, in 
futuro, vitam aeternam mereatur percipere. Quamobrem ego, 
in Dei nomine, Berengarius, sacerdos, Iractavi, de Dei ti- 
moré, et aeterna relributione, ut mihi pius Dominus, in ulti- 
mo magni judicii die, veniam tribuere dignetur. Idcirco ut 
aliquid de vinea mea qnae est sita in pago Pictavo, in villa 
quae voccatur Metulis^ inter duo loca, opéras duas; el, in alio 
loco, in villa quae vocatur Estival, junctum unum et opéras 



— 301 — 

duas, ad monastcrium sancti Joannis Baplistae Angeriacen- 
cis, seu monachis ibi degenlibus (dare) deberem. Quod et 
omni modo mihi placuit fecisse ; taliter ut, quarndiu vixero, 
teneam. Post meo vero discessum, rectores ejusdem loci te- 
neaut, possideant et faciant exinde quidquid voluerint, ne- 
mine contradicente, reddens ad festivitatem sancti Joannis 
Baptistae, annis singulis, censumdenariorumVI. Si quisvero 
superbus fuerit aul uUus de heredibus meis seu intromissa 
persona qui banc donationem, a me factam, inquietare prae- 
sumpserit, inprimis iram Dei omnipotentis incurrat atque 
ejusdem Dei genelricis Mariae, necnon et sancti Joannis at- 
que omnium sanctorum, et insuper quadringintos solidos 
coactus exsolvat, et sua repetilio inanis et vacua permaneal. 
Ut autem haec donatio firmior permanere valeat, cura stipu- 
latione subnixa, manu mea propria subter fîrmavi aliorum- 
que virorum ac roborandum tradidi^ 

1. C. Berengerii. — 2. C. Metulo. — 3. C. La copie de Poiliers n^io- 
dique pas une conUouation du texte. 

CCXLVII 

Vers 988. — Doa fait à Tabbaye par Girard et Christiae, sa femme, 
d^une vigne sise à Maire (a), dans la viguerie de Melle, en Poitou, de 
deux herbergements et leurs dépendances, dans le château de Niort, 
d'un journal et demi de vigne, sur le mont de Beauchamp {b), d'un pré 
sur la Sèvre près du château de Niort, au lieu appelé Jarcugniacui. — 
Cari, orig.y fol. 78 recto, — C. t. LXII, p. 484. 

Dum unusquisque, in hoc saeculo, proprio vacal arbitrio, 
oportet ut, de rébus sibi acquisitis, aliter ^ agat qualiter in 
futuro vitam aeternam mereatur percipere. Quamobrem ego. 
in Dei nomine, Geraldus et uxor mea, nomine Ghrislina^ 
tractivimus de Dei timoré et aeterna retributione, ut nobis 
pius Dominus, in ultimo magni judicii die, veniam tribuere 

(a) Commune de Périgné, près Melle. 

(b) Commune de Saint- Florent, près Niort. 



— 302 — 

dignetur. Idcirco ut^ vineam nostram quae est sila in pago 
Pictavensi, in viccaria Metulence^ in villa quae nuncupatur 
Mairetus, est plus minus, opéra unum etdimidiura, quae ter- 
minatur ex totis partibus, terra de ipsa hereditate; item, in 
alio loco, in castro quod dicitur Niortence^ mansiones duas 
cum horto^ et appendiciis suis; item in monte ^ que vocalur 
Beleam^, junctum unum et dimidium; item, in ipso Castro, 
super fluvium Seurenda®, pratum; junctum unum in villa 
quae vocatur Jarguniacus *^ quod terminatur ex totis parti- 
bus, terra de ipsa hereditate, ad monasterium sancti Joannis 
Baptistae Ingeriacensis^^dare deberemusseu monachis ejus. 
Quod et omnimodis nobis placuit et fecimus. 

4. C. taliter. — 2. C. Cristina. — 3. C. de vinea nostra. — 4. C. Me- 
tulinse. — 5 C. Niortinse. — 6. C. orto. — 7. C. montem qui. — 8. C. 
Belcamp. — 9. Sevranda. — iO. C. Jarcuniacus. — U.C. In^eriacense. 

CCXLVIII 

Vers 968. — Don par Quintia et Anastasie, sa femme, d'une vigne sise 
à Mardun (a) dans la vignerie de MeUe en Poitou. — Cari, orig., fol, 78 
reclo. — C. l. LXIIy p, 417. 

Carta Quintini de uno ^ arpenno vineae, est plus minus, et 
est in vicaria Metulence^ in villa quae vocatur Marden*. 

Dum unusquisque, in hoc saeculo, proprio vacat arbitrio, 
oportet ut, de rébus sibi acquisitis, taliter agat qualiter, in 
futuro, vitam aeternam mereatur percipere. Quamobrem ego, 
in Dei nomine, Quintinus et uxor mea, nomine Anastasia, 
tractavimus, de Dei timoré et aeterna retribu tione, ut nobis 
pius Dominus, in ultimo^ magni judicii die, veniam tribuere 
dignetur. Idcirco et de vinea nostra quœ est sita in pago Pic- 
tavo, in viccaria Metulence \ in villa quœ nuncupatur Mar- 
"dun, est plus minus, junctum 5, id est que terminalur^ totis 

(a) Sans doute Mardre, près de MeUe. 



— 303 — 

partibus, de ipsa hereditate que, ex pretio nostro, compara- 
vimus, ad monasterium sancii Johannis BaptistaB Ingeria- 
censis, dare deberemus seu monachis. Quod et omnimodis 
nobisplacuil fecisse.Tali tenore ut quamdiuvixerimus, supra- 
dictam vineam teneamus, sub censuin, reddentes, singulis 
annis, ad fe^tivitatem sancii Joannis Baplislae^ dari sex de- 
narios. Si quis vero, post hune diem, si nos ipsi, aut ullus 
de heredibus nostris, vel ulla inlroniissa persona fuerit, qui 
hanc donationem» pro redemplione animae nostrae, inquie- 
lare praesumpserit, solidos trecenlos coactus exsolvat, et sua 
repetitio inanis et vacua permaneat. Guin stipulatione sub- 
nixa, manibus noslris subUr Orniavimus, et, post nos,vene- 
rabiles viros ad roboranduin tradidimus, et ^ Quintini et 
uxoris suae qui hanc donationem fecerunt et firmare rogave- 
runt. 

1. C. I. — 2. C. Metulinse.. — 3. C. Mardua. — 4. C. ultima. — 5. C. 
I (unum); que termiaatur. — 6. C. ex. — 7. C. Baptiste, denarios sex. 
Si. — 8. C. S. Quintini. 

CCXLIX 

969, — Cession, par Tabbé Bainaud à divers, de terres à comptant si- 
tuées dans la ville de Melle, pays de Poitou. — CarL orig., fol. 79. — 
C. t. XIII.p. 84, 

Caria Berengarii, clerici, et fratres ejus Girberli, de uno 
jugero vineae, et dimidio, et plus minus, quae est Metullo. 

Ego, in Dei nomine, Rainaldus, abbas ex cœnobio sancii 
Joannis Baplistae Angeriacensis, una per consensum ac vo- 
luntatem omnium fratrum nostrorum, placuit nobis atque 
bona decrevit voluntas, ut concederemus aliquid de terra 
nostra ad quemdam clericum nomine Berengarium et ad 
fratrem ejus nomine Gilbertum ^ et ad uxorem ejus nomine 
Satura, ad complantum. Quod ita et fecimus. Esl autem su- 
pradicla terra in pago Pictavo, in villa quae nuncupatur 



— 304 — 

Metulo. Sunt plus minus junctum et dimidium, qui termi- 
nantur, de uno latere, rivuli de Currentis*, de altéra ^ fronle, 
de ipsa heredidale, et, de alio fronte, terra Sancti Maxencii ^, 
et, de altéra parte, via publica. Taliter concedimus ut, per 
quinque annos, septime ^ excolant et advineare ^ faciant. 
Ëxpletis annis quinque, faciant de^ dimidia parte quidquid 
voluerint, nemine conlradicente, reddentes, annis singulis 
ad nativitatem sancti Joannis Baptistœ censum denariorum 
duorum. Statuimus vero ut si nos aut ulla intromissa per- 
sona fuerit qui hoc complantum inquietare praesumpserit, 
solidos sexaginta coactus exsolvat, et sua repelitio inanis et 
vacua permaneat. Ut autem hoc complantum firmior perma- 
nere valeat, manibus nostris subter firmavimus atque ad 
roborandum tradidimus. S. Rainaldi, abbati.s. S. Walterii, 
decani. S. Richardi ^. S. Conslancii. S. Girberti. S. Joannis 
et '^' Ebtraderii. S. Ramoni ^^. S. Ainoni. S. Arnulphi^*. S. 
Ilduini **. S. Ilderici. S. Berlanni. Data mense januario,anno 
decimo quinto, régnante Lothario rege. 

i, C. Girbertum. — 2. G. decurrentis. — 3. G. altero. — 4. G. Ma- 
xentii. — 5. G. obtime. — 6. G. le moi faciant manque. — 7. G. ex. — 
8. G. prepositi. — 9. G. S. au lieu de et, — 10. G. Rainoni. — il. G. 
Araulfi. — 12. G. Hilduini. S. Hilderici. 



CCL 



Vers 975. — Alcherius, sur le point d'épouser une jeune fille nommée 
Raingarde, semble faire don à sa femme, plutôt qu'à Tabbaye^de divers 
biens sis dans le pays de Poitou, viguerie de Melle, aux lieux dits : 
L'Ormeau (a) et Pouzou ; et dans la viguerie de Saint-Pierre de Julliers (b) 
en Saintonge, au lieu dit Paillé (c). - Cart. ori(/., fol. 79 recto. — C. 
t. LXII, p. âÈ9. 

Garta Alcherii et Raingardis, uxoris suas. 

(a) L'Ormeau, commune de Brulain (Deux-Sèvres). 

(b) Ganton d'Aunay, ou Juillé, canton de Brioux (Deux-Sèvres). 

(c) Ganton d'Aunay (Gharente-Inférieure). 



— 305 — 

Cum excelsus Dominus, omnipotens, Creator cœli et terrae 
jungit horainem masculum et fœminam jugale consortium, 
licet home patrem et matrem, et erunt duo in came una, 
et quomodo dicit in evangelio quod Deus conjunxit, homo 
non separet. Quaraobrem ego, in Dei nomine, Alcherius, 
dum multorum habetur perconditum, qualiler ego, ^ puel- 
lam nomine Raingaldis ^, una per consensum vel amicorum 
nostrorum, eam legimus sponsare habeo, et, si Deo placue- 
rit, ad conjugium vel matrimonium sociare volo vel cupio. 
Propterea quod placuit mihi atque bona decrevit voluntas, 
ut aliquid de rébus meis, in dies nuptiarum, cedere vel do- 
nare volo. lia feci in pago Pictavo, in vicaria Metulo, et in 
villa quae vocatur Osma, unum massum ^ et vinearum junc* 
tos quatuor, et terram arabilem, quantum visum habere; et, 
in alio loco, in pago Sanctonico, in vicaria Juliaco, in villa 
que vocatur Poliaco, unum massum ^ et vineas et terram 
urabilem, cultum et incullum, prata et sylvam, et quantum 
visum habere; et, alio loco, in pago Piclavo, in vicaria Metulo, 
aut ^ et in villa quae vocatur Posolio, duos masses et terram 
arabilem, quantum visum habere, et serves duos, Rainal- 
dum et Rainairium ; ad diem praesentem, osclum interce- 
dendo, tibi cedo vel manibus trado ad habendum vel ad 
possidendi, nemine contradicente. De repelitione vero dico 
quod si ego ipse aut ullus homo qui contra osclum istud, 
aliquid agere aut inquietare praesumpserit, componat tibi, 
unacum fisco, auri libras centum, et pruBsens osclum istud 
firmum et dlabile permancal, cum stipulalione subnixa. S. 
Alcherii qui hoc iecit et confîrmare rogavit. 

i. C. aliquam. — 2. C. Raingardis. — 3. C. masum. — 4. C. aut 
manque. 



ArchÎTes, zxx. 20 



— 306 — 



CCLI 



/02/, le jour de la Pentecôte (21 mai). — Don fait par Beletrudis à 
Tabbaye d'un alleu situé à Blanzay, dans la viguerie de Melle, en Poi- 
tou, et de terres, prés et v^ignes en d'autres lieux. — CarL oW(/., fol. 
79 verso. — C. /. LXII, p. 525. 

Carta Belerendis^ 

Ego, in Dei nomine, Belerendis *, Iractavi, de Dei timoré 
et aeterna retributione, ut mihi pius Dominus, in die magno 
ultimo judicii, veniam relaxare dignetur. Idcirco dono alau- 
dum * meum qui est situs in pago Pictavo, in viccaria Me- 
tulensi, in villa quae vocatur Blansiaco ^, quantum ibi visa 
sum habere, tolum et inlegrum trado ad locum sancli Sal- 
valoris adque^ sancti Joannis qui vocatur Ingeriacensis ; et, 
in alio loco, in ipsa viccaria, in villa quœ dicitur Perelo, 
dono ad ipsum locum, vineas, prata, et terram arabilem, et 
quantum ibi visa sum habere ; et, in alio loco ^,in ipsa vic- 
caria, in villa quae dicitur Lompnono, quantum ibi visa sum 
habere, hoc est, terram arabilem, cum pratis ; et, in alia 
villa quae vocatur Cambolae^ quantum ibi visa sum habere, 
hoc est, vineas, prata ; et, in ipsa viccaria, in villa quae vo- 
catur Sasiliaco*^, quantum ibi visa sum habere, hoc est, 
terram arabilem et unum junctum de prato qui vocatur 
Novum ; et, in alio loco, in villa quae vocatur Petu- 
tias ^, quantum ibi visa sum habere. Has res praenominatas 
trado ad praefatum locum pro remedio animae meae et ani- 
mabus parentum meorum. Hoc autem asserere volo, ut, si 
aliqua persona intromissa fuerit qui hanc donationem in- 
quietare vel infringere voluerit, inprimis iram Dei omnipo- 
tentis incurrat et aliminibus sanctae Dei ecclesiae extraneus 
appareat, et cum Juda traditore qui Dominum tradidit, sit 
socius, et cum Dathan et Abyron in infernum dimersus ja- 
ceat, et insuper centum ^ solidos componal. S. Beletrudi^^ 
qui hanc donationem fecit et confirmavit^*, et ad corrobo- 



— 307 — 

randum Iradidil. S. Vuillelmî ^^, vicecomitis Engolismense, 
et S. Aldoini, filii sui. Data mense junio, die sanclo Penle- 
coslen anno trigesimo ^^ tertio, régnante Roberto rege. 

!. C. Belerudis. — 2. C. alodum. — 3. C. BlaDiiaco. — 4. C. atque. 
— 5 C. alia loca. - 6. C. Cambola. — 7. C. Saziliaco. — 8. C. Petu- 
cias. — 9. C. mille au lieu de cenlum. — 10. C. Beletrudis. — H. C. 
firmavit. — 12. C. Willelmi, comitis Eagolismense. S. Aldoini. — 13 
C. tricestmo. 



CCLII 

t027, août, — Echange entr*» les i*eligirux de Tahbaye de Saint- 
Benoit de Quiuçay et ceux de Saint-Jean tl'Angély, de quelques vignes 
situées près de Poitiers, au lieu appelé Le Breuil, pour un emplacement 
dans celte ville situé dans une rue appelée Edera^ au-dessous de Téglise 
Saint-Paul — CarL orig., fol 80 recto, - C. t XIII, p. 4il, — Dont 
Esliennot, AntiquUates benedictinae^ pars prima , fol, 7/, etp.SiS, — 
Besly^ Comtes de Poitou, p. 3 A3. 

Caria. 

Pro arobarum partium utilitalibus placuit atque convenit 
inter Aimericuin, sancti Joannis Ingeriacensis abbatem 
ejusque congregationem, et inter monachos sancti Mariae 
necnon et sancti Andrese atque almi Xpistophori^ Benedicti 
Quinciacensis, ut inter se terras suas commutare de Bus- 
semquid^. Ët^, omnimudo, manifestum est fecisse, scilicet 
per consensum et voluntatem domni Ysemberti, episcopi, 
qui tune nominatam abbatiam regebat. Dédit interea, pre- 
dictus abbas et monachi sancti Joannis, partibus sancti 
Benedicti,^ praedictis nionachis, vineani quam de uno 
rustico, nomine Constantio ejusque conjuge, comparaverant. 

Eratque illis complantus^ Sanctae Andrae. Et est sita in 

pago Piclavo, infra quinta ipsius civitatis, in loco qui vocatur 
BroliOy et est plus minus de vinea médius junctus et média 
opéra. Laterationes vero sunt, ex omnibus partibus, terra 
sanctae^ Andréas. Unde et contra, in recompensationem 
istius rei, dederunt praedicti monachi, constantie^ domno 



— 308 — 

Ysemberto et^ episcopo, ad abbatem praenominatum, et ad 
locum sancti Joannis, alaudum ^ qui est situs infra mœnia 
Piclavo^^ civitate, ad donum, construendum'* cum carte et 
stabularia; et est in ruo^^ quae appellatur Haedera^^ subtus 
ecclesia beati Pauli. Sunl vero laterationes, ex uno latere, 
terra Âinardi, alia^^ vero lalus, de ipso alaudo *^ tertio 
latus alaudo ^^ Rainaldi, quarto vero fronte via publica. Eo 
videlicet modo ut rectores eclesiae sancti Joannis faciant de 
jamdicto alaudo *^ quidquid voluerint, sine ulla ^^ censu 
aut sine ulla redibutione^'^ jure ecclesiastico, nemine con- 
tradicente. Et monachi sancti Benedicti de jamdicto vinea 
quidquid melius eligerint, faciant, nemine contradicente. 
Adduas commutaliones parum tenore conscriptas manibus''^ 
subter fîrmavimus et monachis atque canonicis ad roboran- 
dum tradidimus. Volumus autem omnibus notum esse 
quod oblivioni traditur fenestellae, quia ipsa area octo habet 
perlicas in longum et septem in locum ^^^ ad perticam novem 
pedes manuales et semis. Super ipsam autem vineam dedi- 
mus solidos trigentaet*^ ad ipsam terram. S Ysemberli, epis- 
copi. S. Vuillelmi**, ducis. S. filii sui Aquineam**. S. Aime- 
rici, abbatis. S. Jamnionis^^ decani. S. Constanlini. S. Ai- 
merici. S. Frotgerii qui banc cartulam scripsit. S. Bernardi. 
S. Rosselini2*. S. Garnaldi. S. Petroni. S. Rodberti^s. S. Ge- 
marias. S. Galterii S. Frotgerii. S. Rainaldi Vuaidi^^ S. 
Benedicti. S. Aibrardi*®. S. Gualterii. S. Joannis. S. Ful- 
conis, archidiaconi. S. Aimenonis^^, praepositi. S. Petroni, 
abbatis. S Vuillelmi^^,parofoniste. S. Rainaldi, mansionarii. 
S. Petroni^J, S. Rolgoni, archidiaconi. S. Alonis, archidia- 
coni. S. Archembaldi ^, sacrum dans. Acta sunt autem Pic- 
tavis civitate, mense Augusto, régnante rege Roberto^^anno 
quadragesimo, et primo anno filii sui Heinrico ^^ in rege 
uneto^^ anno Incarnationis dominicae millésime vicesimo 
septimo. 

Sigle au carlulaire, reproduit par dom Fonteneau, t. XIII, p. 129. 

1. C. Chriiii AU lieu de Xpiêtophori. — 2. C. debuisaent au lieu de 



— 309 — 

de Bu$$emquid. — 3. C. quod et. — 4. C. el. — 5. C. ia rem Sancti. — 
6. C. Sancti. — 7. C. consenlentie au lieu de consianlie. — 8. C. el 
manque. — 9. C. alodum. — iO. C. Pictava. — il. C. ad domum con- 
struandam cum curte. — 12 C. rua. — 13. C. Edera. — 14. C. alio. — 
15. C. alodo. — 16. C. ullo. — 17. C. sans aucun doute pour rétribua 
tioM. — 18. C. propriis. — 19. C. latum. — 20. C. et manque. — 21. C. 
Willclmi. ~ 22. C. equivocum au lieu de aquineam, — 23. C. Jamonis. 

— 24. C. Roscelini. — 25. C Rotberti. — 26. C. Jemari. - 27. C. Unaldi. 

— 28 C. Ebrardi. S. Galterii. — 29. E. Emenonis. — 30. C. Willelmi, 
Paraphoniste. — 3i. C. Petroni da. S. Ror^oni. — 32. C. Archimbaldi, 
sacrum da. — 33. C. Rotberto. — 34. C. Ainricho. — 35. C. uncto. 



GCLIII 

9/4, È9 juin, — Vente faite à Frotier, évêque de Poitiers, par Ber- 
taîde, sa mère, de plusieurs héritages situés en Poitou, dans les villas 
de Saint-Maixent et de Lurai (a). — Cart, orig,, foL 80 verso. — C 
t. XIII, p. 38. 

Carta Froterii, episcopi Pictavae cîvitatis, de duobus^ 
villis ; una vocilatur villa sancti Maxencii^, altéra Ludiacra. 

Cum inler ementem et vendentem fuerit res definita et 
pretio comparata, quamvis plus valeal quam ad praesens 
venditur, hoc tantum modo nuUatenus potest revocari qui 
vendit, quia atas^ perfecta scire potest quid res empta valeat. 
Quamobrem ego, in Dei nomine, Bertaidis, faemina, constat 
me vendere et vendidi, Iradere et tradidi, ad quemdam di- 
lectum^ filium meum, Froterium^ nomine, Pictavae sedis 
antistitem, hoc est alaudum^ meum, situ m in pago Pictavo, 
in villa quaî dicitur sanctus Maxencius et in vicaria Rancia- 
censi, id est unacum ecclesia in honnorem jamdicti Ma- 
xencii^ inibi fundata, necnon et dominibus ®, aedificiis, cur- 
liferis, viridegariis^, vineis, terris, sylvis, pratis, pascuis 
adjacentis ^^ adherentiis insuper, et farinarum in fluvium 
Saleron silum, unacum mancipiis utriusque sexus ibidem 



(a) Saint-Maixent le-Petit et Lurai, près de Saint-Savin et Montmo- 
rillon (Vienne). 



— 310 — 

cummanenlibus^^ vel aspicientibus. Et vendo tibi, dilecte 
filii^^y alaudum meum in eodern pago et in vicaria Polinia- 
censi^^, in villa que vocatur Laudriacus^^ nomine; id est, 
unacum capella in honnore sanctœ MaridB fundata, necnon et 
aliis aedificiis, unacum curtiferis, hortulis, viridegariis, vineis, 
terris, pratis, pascuis, sylvis adjacentiis et^^ adherentiis, 
aquis aquarum'^ vel de curtibus, cultum et incultum, quae- 
situm vel adinquirendum seu et quantumcumque ad jam 
dictum alaudum ^"^ aspicit vel aspicere videtur, unacum vineis 
quae sunt ultra fluvium Crosam sitas, pertinentes ad eundem 
alaudum ^^; imoet mancipiis utriusque sexus ibidem com- 
manentibus vel aspicientibus^^. Unde accepi a te pretium 
in que mihi bene complacuit et convenit volente, argento^^ 
solidos ducentos tantum, ita ut, ab hac die, quidquid de 
praenominatis rébus et mancipiis facere decreveris, libero, in 
omnibus fruaris, arbitrio quidquid elegeris, jure proprietario, 
nemine contradicente, Si quis vero vel ego ipsa, quod fieri 
minime potest, aut ullus ex propinquis meis, seu quilibet, 
vel utra inlromissa persona fuerit, qua*^, contra hanc 
venditionem venire aut ulla calumnia inquietare tentaverit, 
contra cui litem intulerit solidos D componat, et quod petit 
minime vindicare valeat. Stipulatione adnixa, manu propria 
subter firmavi, et, posl me, venerabiles viros ad roborandum 
precensui. S. Bcrtaidis, quae hanc venditionem fieri et aifir- 
mare rogavit. S* Maingaudi^*, vicecomitis. S. Begonis, audi- 
loris. S. Rainfardi^^ Atmanuensis. S. Rainarii, subvicarii. 
S. Aimenonis23. S. Dragonis. S. Manionis. S. Adalardi. S. 
Theotinundi^^ S. Girardi, S. item Girardi. S. Rotfredi^^ 
Actum tertio Kalendas Julias anno decimo sexto, régnante 
Carolo*^ rege. S. Hugonis. 

1. C. duabus. — 2. C. Maxentii. — 3. C. œlas. — 4. C. dUectum 
manque. — 5. C. Frotherium. — 6. C. aloduin. — 7. C. Maieotii. — 
8. C. domibus. — 9. C. viridigariis. — 40. C. adjacentiis. — H. C. 
commanentibus. — 12. C. fili, alodiim — 1.3, C. Pauliniacensi. — !4. C. 
Ludriaciis. — 15. C et manque. — 16. C. aquarumve decurlibus. — 



— 311 — 

i7. C. alodum. — 18. C. adspicientibus. — 19. C. argenti. — 20. C. quœ. 

— 21. C. Maingodi. — 22. C. Beinfardi Admanuensis — S3. C. Eme- 
nonis. S. Drogonia S. Menonis. — 24. C. Teotmundi. — 25. C. Ratfredi ? 

- 26. C. Karolo. 



CCLIV 

i038, 6 septembre, — Vente par Raimond, prêtre, de quelques maisons 
ou emplacements situés près de Téglise de Saint-Pierre-Le-Puellier de 
Poitiers. — Cari, orig,, fol. 84 recto. — C. t. XIII, p, 457, 

Carta Raîmundi, sacerdotis, de mansione Pictavis. 

In nomine sanctae el individuae Trinitatis, Patris scilicel 
et Filii et Spirilus sancti, amen. Ab antiquis viris eruditis- 
simis qui viam veritatis tenuere' voluerint, sapienter est 
inventum ut, subscriptione cartalarum, quidquid donarent, 
canis* el araicis relinquerent. Quapropter ego videlicet, in 
Dei nomine, Raimundus, sacerdos, una per concensum 
domini ^ Willelmi, Âquitanorum ducis, et ejus conjugis Eus- 
tachiae, necnon domini Isemberti, episcopi, atque dominai ^ 
Etmengardis, abbatissae caeteranimquae sororum ex monas- 
terio Sanctae Trinitatis, placuit mihi vcndere et vendidi, tra- 
dere quod ita et tradidi domno abbali sancti Joannis Ingelia- 
censis^ monasterii, nomine Arnaldo, simulque aliis fratribus, 
bas meas areas sitas intra canonicam sancti Pétri Puellarii, 
tali tenore ut, a die praesenle, sine ulla calumnia, absque 
ulla contradictione, ad abbatem supradicli sancti et aliis 
fratribus permaneat, ad habendum seu possidendum. Termi- 
nantur vero ipsas areas : ex una parte, mansiones Tetbaldi 
Venderii et filiis ejus, ex alia parte, mansiones Gondranno^, 
custode ; aliis vero partibus, via publica. Unde accepi pre- 
tium inprimis de Rainaldo, abbate, septem libras denario- 
rum, et modo de domno Arnaldo, alias septem libras, per 
istas supranominatas areas. Ideoque ego, supra memorata 
Airmengaudis '', abbatissa, per voluntatem sororum ex mo- 
naslerio sanctae Trinitatis, pro amore Dei et sancti Joannis, 
censum et omne debilum quae, de ipsa terra, nobis eveniebat. 



— 312 — 

de huic in antea, nec per nos, nec per nostrum jussionem, 
ullus homo nec fœmina ad locum sancti Joannis requirat, el, 
per hoc, accepimus pretium, de domno Arnaldo, abbate, 
centum solidos, per istam consuetudinem dimittere. Et 
illud placuit nobis inserere quod si, nos aut ullus ex nostris 
canonicis, sive ullus homo nec fœmina qui contra hanc car- 
tam, ullam calumniam immittere praesumpserit^unam libram 
purissimi auri, ad comitem de Pictavis componat, episcopo 
sex uncias ex auro, et insuper in iram Dei omnipotenlis 
omniumque sanctorum incurrat, et cum Juda, traditore 
Domni^ damnetur, atque cum Dalhan et Abyron quoâ terra 
vivos absorbuil infernaHs ^ claustris, Dominus ^^ illum dimcr- 
gat, et quod injuste petit, non vindicet; stipulalione adnixa, 
manibus nostris, firmavimus, et aliis viris firmare rogavimus. 
S. Raimundi, sacerdotis, qui hanc cartam fieri rogavit, et 
fiUi sui. S. Willelmi, ducis. S. Ysemberti^*, episcopi. S. Rai- 
noni** apoliquarii. S. Georgii, sacerdotis. S. Ecfridi*^, lévite. 
S. Alboini. S. Humberti *^ sacerdotis. Acla sunt haec Pictavo*^ 
idus^*^ seplembris, régnante Henrico, rege in Francia, Vuil- 
lelmo^*', comité Pictavis, Ysemberlo*^ episcopo in cathedra 
Sancti Pétri, anno ab incarnatione Domini millesimo Irige- 
simo^^ octavo, indictione quarta*^. 

4. C. tenere voluerunt. — 2. C. caris. — 3. C. domni. — 4. C. domne 
Ermengardis. — 5. C. Engeliacensis. — 6. C. Gundranno. — 7. Ç. Er- 
mengardis — 8. C. Domini dampnetur. — 9. C. infernalibus. — 40. C. 
Deus au lieu de Dominus. — il. C. Isemberti. — 12. C. Rainonis apothe- 
carii. — 43. C. Hœcfridi. — 14. C. Unberti. — 15. C. Pictavo manque. 

— 16. C. VIII idus seplember. — 17. C. Willelmo. — 18. C. Isembcrto. 

— 19. C. tricesimo. — 20. Il y a erreur dans Tindiction qui était V! 
en 1030. Le scribe aura interverti la place du 1. 

CCLV 

Verê 4207. — Don par Aldradus d'une terre nommée BondiUacus. — 
Cart. orig.^ fol, 84 verso. — C. t. XXVII bis^ p. 283. 

Carta de Bondiliaco. 

In nomine sanctas et individu» Trinitatis, ego, Adraldus, 



— 313 — 

cum omni familia mea, dimitto terram sancti Joannis qui 
dicitur Bondiliacus, ante dominum Wuillelmum comitem 
et ante omnes fidèles suos, ita ui, ab hodierna die, jam am- 
plius terram^ non teneam, sed, ad supradictum locum 
totum funditum^ dimitto; et hanc nolitiam, ita omnes nos- 
tros âuccessores tenere volumus, ut nullius^ hoc scriptum 
infnngere audeat, nec violare praesumat. Quod si quis fuerit, 
qui hanc cartam infringere voluerit, imprimis iram Dei 
omnipotentis incurrat et sancli Joannis Baptistae et omnium 
sanctorum Dei, silque alienus a consortio sanctorum, et 
vivens pereat in inferni profundum, insuper coactus exsolvat 
auri libras centum \ Stipulatione adnixa manibus propriis 
firmavimus et firmare fecimus. S. Adraldi, cum omni fami- 
lia sua. S. Willelmi, comilis. S. Vuillelmi et Oddonis^ filii 
ejus. S. Agnetis, comitissae. S. Ysemberli^, episcopi. S. Ai- 
merici, abbatis. S. Gaufredi"^, vicecomitis. S. Vuillelmi* de 
Talamo. S. Hugonis de Lesiniaco^. S. Adaimari'^, vicarii. 
S. Petroni*^ filii Amelii. S. Adraldi, filii supranominati 
Adraldi. S. Petroni, fratris sui. S. Savarici, fratris sui, decani 
sancti Pétri. Data in mense februario, régnante Roberto^- 
rege. Ebroinus monachus fecit*^ J c JJ. 

I. c. ipsam terram. — 2. C. totam funditus. — 3. C. nuUus. — 4. C. 
auri libras, cum stipulatione. — 5. C. Odonis. — 6. C. Isemberti. — 
7. C. GofTredi. — 8. C. Willelmi. — 9. C. Leziniaco. — iO. C. A^emari. 
— 11. C. vicarii. — 12. C. Rotberto. — 13. Les lettres suivantes man- 
quent à la copie de dom Fonteneau. 

CCLVI 

Vers 408i. — Don d'une partie de Talleu de La Roche, sis près du 
lieu nommé Fontenille, et de Téglise de Saint-Martin d'Entraigues (a), 
par Frotier, surnommé Belet, Rotberge, sa femme, avec souscription de 
Pierre Frotier et autres. — CarL orig., fol. 84 verso, — C. /. LXllI^ 
p. 147. 

(a) Saint-Martin d* Entrai gués, arrondissement de Melle, canton de 
Chef- Boutonne (Deux-Sèvres). 



— 314 — 

Carta Froterii Belel*. 

Dominus omnipotens senescenti mundo succurrere volens, 
praeordinavit homini ut, de rébus transitoriis, inerearelur 
aeternae 2. His promissis auditis, ego, Froterius, cognomento 
Belet, cœpi tractare de aelerna remuneratione, cum consilio 
uxoris lïiea^, nomine Rodberga^. Ut nobis pius Dominus 
succureret in extremo examine, donamus autem aliquid de 
alaudo ^ nostro qui est situs ultra villam quae dicitur Fonta- 
neglas^ loco sancli Joannis. Yocalur ei^o alaudus^ ille 
Rauca"^, et est juxta ecclesias Sancti Martini inter aquas. 
Accepimus tam pro hac donatione, ego ul^ uxor mea, 
viginta ^ solidos denariorum. S. Frotterii ^^ et uxoris meœ 
Rodbergœ^*. S. Pétri Frotterii'^. S. Aleardi de Buinno^^ 
S. Geraldi Ruffi*^. S. Rodberli^^ Caigno. 

1. C. Beleth. — 2. C. eterna. — 3. C. Rotberga. — 4. C. alodo. — 5. C. 
Fontaneiglas. — 6. C. alodus. — 7. C. Roccha. — 8. C. et. — 9. C. XX. 

- 10. C. Froterii. — U.C. Rolberge. — 12. C. Buigno. — 13 C. Rufi. 

— 14. C. Rotberti. 

CCLVII 

Vers 1082 {1060-4 094).^ Donde Téglise deSainl-Pierre de Tiers (a), 
et de toutes ses dépendances par Archambaud GrenuUa et Hugues Vaco- 
duSy son frère. Ce don fut confirmé, après la mort de Hugues, par 
Xrchambaudy son frère, et par Amélie, sa sœur, en présence de Boson, 
vicomte de Châtellerault. — Cari, orig., fol. 82 recto, — A, mss. 428^ 
fol, 33. — C. L LXIIU p. 44o. 

Carta ecclesi» de Tierno. 

In Dei nomine, Erchembaldus GrenuUa donavit Deo 
sunctoque Joanni, pro anima sua, suoruin parenlum animabus, 
medietatcm ecclesiae sancti Pétri de Tierno. Postea suus 
homo Achardus Tanelus vendidit praefalo sancto quidquid 
habebat in dicta villa, terram, vineam, decimam, pralum, et 



(a) Aujourd'hui ferme de la commune de Coussay-le-Bois, arrondis* 
sèment de Châtellerault, département de la Vienne. 



— 315 — 

accepit inde triginta solidos. Archembaldus autem, pro eo 
quod annueril^ habuit decem et octo solidos. Gaufredus de 
Galumniaco^, quoque dominus supradiclorum Erchembaldi 
et Âchardi, quoniani concessit, suscepit quinque solidos, et 
(ilius ejus, Petrus, archidiaconus, quinque. Feceruntque 
istud annuere Gaufredo^ et Locnoni^ fratribus ipsius Pelri, 
necnon et censum quem reddebat presbiter Bartholomaus ^ 
de Guirchia, id est duodecim denarios, unoquoque anno, 
atque hospitalitatem. Teslibus bis, Helia, prœposilo de 
Galviniaco, et Garnerio Gorna Yinum et aliis. Hugo Valcodus^ 
dedil Deo sanctoque Joanni alteram medietatem prasdictae 
eclesiae et quidquid pertinebal eidem eclesiae, ex sua parte ; 
teste Viviano et Girardo Rufo. Post cujus mortem, Archem- 
baldus, frater ejus, calumnialus est hoc donum. Sed 
Vuillelmus "^ , monachus, conduxit euni ad Bossonem ^^ 
vicecomitem castelli, qui perdonavitei quinque boves et furtum 
eorum, et in fracturam caslelli sui, pro eo quod annuit 
sancti Joanni, sicut frater suus dederat ex toto, audiente ipso 
vicecomite et Bernardo Malcatat^ atque Amelia, sorore 
Archembaldi quae jani annuerat. Factusque est Archem- 
baldus homo vicecomitis, ut portaret fîdem de his sancto 
Joanni et suis monachis. Postea Vuillelmus '^ monachus, 
vendiditei unum equum quadraginta et decem ^^ solidos, e 
quibus perdonavit sibi triginta, pro eo quod annuit de décima 
quae contendebatadhuc, et pro quadraginta qui remanserunt, 
dédit terram suam in vadimonio praedicto monacho, teste 
Furcaudo^^, domino suo, qui habuit quinque solidos, et 
Martino de Cuciaco *^, atque supradicta sorore sua, quae 
habuit inde simulcum Alcardo de Baldimento, duos boves; 
tali pacto ut si Archembaldus tolleret inde aliquid monacho, 
ipsiredderent ; unde dederunt in fiducia Frotgerium Barbam 
anle vicecomitem. Aleardus Gaudinus *^, presbiter '^ Wir- 
cbia, vendidit Deo sanctoque Joanni, in manu Vuillelmi >^ 
monachi, unum jugum vineae et terram et pratum, et prae- 
donavit ^~ ut ^^ Vuillelmus legem pugnae vel judicium de 



— 316 — 

injuriis quas sibi fecerat. Ac propterea dedil illi haec pro 
viginli solidos, teste Aimerico, filio Rainairii *^ et Odelino, 
fratre suo. Furcaudus*^ autem, dominus suus, habuit de 
vendilione decem et novem denarios, et habebit censum 
quinque denarios ; et pro eo quod annuit, habuit duos 
solidos. Mauricius **, cognomento Nimis Habet Scelam ^^, 
vendidit Deo sanctoque Joanni unam borderiam terrae ubi est 
fons, in manu Vuillelmi ^3, monachi, et, pro eo quod adjuvit 
ei de uno placito contra Archembaldi *^ grenullam dédit ei 
pro quinque solidis, annuente et Ereraberge^^ matre sua, et 
Petro, fratre, teste Fulcherio de Tierno. Ad censum sexdecim 
denariorum annuit vero Hugo de Sella ^^, de quo tenebat, 
teste Fulcherio de Tierna et aliis. Deinde venit in capitulum 
pra^dictus vicecomes, atque, prœsente domno Oddone ^^ 
abbate, et Ansculpho, priore, fratrumque conventu, dédit et 
annuit Deo sanctoque Joanni, ea quae in hac carta scripta 
sunt, et totum quidquid in toto suo honnore datum vel ven- 
ditum fuerit sanclo Joannis '* ac monachis ejus, sive sit foe- 
dium sive aliud. Testibus his Aucherio de Rajaccia ^^ Ful- 
berto de Luenei ^°, Fabrario ^\ capellano, Seguino Mainardo 
de Autanno, Vuillelmo ^^ Sartuni ^^ Beraldo Sylvano, qui 
etiam praesentes fuerunt quando vicecomes posuit hanccarlam 
super altare sancti Joannis et fecitsuam crucem. Postera die, 
Adamardis^*, vicecomitissa, et filius suus Aimericus, annue- 
runt pariterque dederunt atque fecerunt suas cruces sicut 
vicecomes; teste Aimerico, vicecomiledeToarcno, filioqueejus 
Arberto, qui puerum suum ^^ Aimericum, nepotem suum, tene- 
bat in manibus, cum facerent crucem, aliisque pluribus ^*; 
régnante rcge Francorum, Philippo, et Aquilanorum duce, 
Widone ^^, sedente Usberto, ^^ Pictavensis praesule, Ysem- 
berto ^^. Pro animabus suis et parentum suorum, donaverunt 
Deo et ecclesiaB sancti Pétri de Tierno partem alaudii sui, 
HugodeSaviniacoetuxorsua, concedentibus filiis suis, Chris- 
tiano *® scilicet et cœteris, tali modo talique ratione, ut si eis 
aliquando aliqua gravis nécessitas supervenerit, in terra 



— 317 — 

sancti Pétri cui donum factum est, permittantur habere 
harbergationem ^^ et colère meiBoratum alaudium ^^ quod 
dederunt, reddentes, unoquoque anno, terragium et debitarn 
consuetudinem. Hujus autem donationis testes existant *^ 
Gaufredus ^' Constanlinus, Aimericus Rainerius, Gonstancius 
Gosbertus et alii multi. S. Bossonis ^^, vicecomitis. S. Aime- 
rici filius ejus. S. Adenordis^ vicecomitissae. 

1. C. annuit. — 2. A. Calviniaco. C. Goffredus de Calviaiaco. — 
3. A. C. Goffredo. — 4. A. C. Loenoni. — 5. A. C. Bartholomeus. — 
6. A. C. Vacodus. •^— 7. A. C. Willelmus. — 8. A. C. Bosoaem. — 
9. A. C. Maleatal — «0. A. C. Willelmus. — 11. G. LXel X. — 12. A. 
C. Fulcaudo. — 13. A. C. Gutiaco. — 14. G. Godinus. — 15. G. de. — 
16. A. C. Willelmi. — 17, G, perdonavit ei. — 18. A. G. ei Willelmus. — 
19. A. G. Rairierii. — 20. A. G. Fulcaudus. — 21. A. Mauritius. — 
22. A. Sectam. G. Seclam. — 23. A. G. Willelmi. — 24. A. G. Archem- 
baldum. — 25. A. G. Eremburge. — 26. A. G. Gella. — 27. A. G. 
Odone. — 28. G. Johauni. — 29. A. G. d'Errajacia. — 30. A. G. Luensi. 
— 31. G. FabiaDo. — 32. A. G. Willelmo. — 33. G. Sartun. — 34. A. G. 
Adenordis. — 35. G. suum manque. — 36. G. quampluribus. — 37. A. G. 
Guidoae. — 38. G. urb. Il faut lire urbis, — 39. G. Hisemberto. — 
40. G. Gristiaao. — 41. G. arbergdlionem. — 42. A. G. alodium. — 
43. G. existuDt. — 44. A. G. Goffredus. — 45. A. G. Bosoais. 

CCLVIU 

Vers i08È (1060-4091). — Notice succincte de la charte précédente. 
Cari, orig., fol. 8È verso. — C. t. LXIII^p. 93. 

Carta de Tierno. 

In Dei nomine, Archembaldus* Grenulla donavitDeo sanc- 
toque Joanni, pro anima sua et suorum parentum animabus, 
medietatem ecclesiae sancti Pétri de Tierno. Postea suus 
homo, AchardusTancetus^ vendidit praefato sancto quidquid 
habebat in dicta villa, terram, vineam, decimam, pratum, et 
accepit inde triginta solidos. Archembaldus autem, pro eo 
quod annuit, habuit decem et octo solidos. Gaufridus quo- 
que dominus supradictorum Archembaldi^ et Achardi, quo- 
niam concessit, suscepit quinque solidos; et filius ejus, Pe- 



— 318 — 

trus, quinque. Feceruntque istud annuere Gaufreda^ et Loc- 
noni, fratribus ipsius Peiri, necnon et censum quem redde- 
bat presbiler, Bartholomeus de Guerchia^, id est duodecim 
denarios, unoquoque anno, atque hospitalitatem. Testibus 
bis, Relias^ praeposito de Calviniaco, et GarnerioCarnavinum^ 
et aliis. Hugo Vacaudus^ dédit Deo sancloque Joanni alte- 
ram medietatem praedictae ecclesiae et quidquid pertinebat 
eidem eclesiae, ex sua parte; teste Viviano et Giraudo Rufo. 
Post hujus® mortem, Archembaldus, fraler ejus, calumniatus 
est hoc donum. SedVuilIelmus*^ monachus,conduxiteum ad 
Bossonern**, vicecomitem Castelli, qui perdonavil ei quinque 
boves et furlum eorum et infrucluram ^^ castelli sui; pro eo 
quod annuit sancto Joanni, sicul frater suusdederat, ex tolo; 
audienle ipso viceconiile, et Bernardo Malcatal atque Ame- 
b'a, sorore Archembaldi, quœ jara annuerat. Factusque est 
Archembaldus homo vicecomitis, ut portaret fidem de his 
sancto Joanni et suis monachis. Postea Vuillelmus ^^ mona- 
chus, vendidit et** unum equura quinquaginta et decem *^ 
solides, et*^ quibus perdonavit sibi triginta pro eo quod an- 
nuit de décima quam contendebatadhuc; et pro quadraginta 
qui remanserunt, dédit terram suam in vadimonio praedicto 
monacho; teste Fulcaudo, domino suo, qui habuit quinque 
solidos, et Martino de Cuciaco*-^ atque supradicta sorore *^ 
quap habuit inde,siraul cuni Aldeardo*^ de Baldimento, duos 
boves, tali pacto ut si Archembaldus tolleret inde aliquid 
monacho ipsi redderent-®; unde dederunt in fiducia Frotge- 
rium Barbam ante vicecomitem. 

1. C. Erchembaldus. — 2. C. Tanetus. — 3. C. Erchembaldi. — 4. C. 
GofTredo et Loeiioni. — 5, C. Guirchîa. — 6. C. Helia. — 7. C. Corna- 
vinum. — 8. C. Vacodus. — 9. C. cujus. — 10. C. Willftlmus. — 11. C. 
Bosonem. — 12. C. infracturam. — 13. C. Willelmus, — 14. C. ei. — 
15. C. LX et X. — 16. C. e au lieu de et. — 17. C. Cutiaco. — 18. C. 
sua. — 19. C. Aleardo. — 20. C. redderint. 



— 319 — 

CCLIX 

Vers 4100. — Accord fait entre les religieux et un chevalier nommé 
Etienne Grenolle, au sujet du lieu de Tiers (a) et ses dépendances, sous 
le devoir de lisons de cens à payer par les religieux audit Etienne. Ce 
traité est passé en présence de Pierre de Villiers, Etienne de Targes et 
autres. — Cart. orij., foi. 83 recto. — C. t. LXIIIy p. 487. 

Carta Stephani GrenoH. 

Ne oblivioni tradatur hoc quod homines agunl invicem, 
statuerunt législatures ut notitiae mandaretur scripturarum. 
Idcirco nos, monachi cœnobii .<ancti Joannis Ingeriacensis^, 
conversantes in quodain loco qui vocatur Tiermus^, scilicet 
Oleardus^ et Vuitberlus, fecimus placitum cum quodam 
scilicet milite, nomine Stephano, cognomine Grenol ^ de tota 
terra quam ipse habebat apudTiernum, cultam et incultam, 
et boscum; et^, omni tempore, sit sancto Joanni Baptistae, 
et monachi ibi stante"^ reddant ipsi Stephano, omni anno, 
quatuor decem solidos de censu^. Vero misit Stephanus 
super altare sancti Pelri de Tierno, istis videntibus, scilicet 
Petrus de Villers^ et Stephanus de Targes et Araldus Gas- 
talaude^^ et Araldus Dausum et Aimericus Rainerii. Hoc 
vero authorisavit filius suus Petrus Letboz^^elhabuit unuin 
fustanum. Istis videntibus scilicet Atelinus Grenol" et Ara- 
kardus Lai*^ et Gosselinus*' Botet et Araldus, fratres, et 
Raginaldus Boves^^. Similiter authorisavit filius alter, id est 
Araldus; istis videntibus Hugone de Fulcaldo*^ et Joanne 
Daborna et Walterio servientis *"' Hugonis. 

1. c. Grenolle. — 2. C. Ingeriaci. — 3. C. Tiernus. — 4. C. Oelardus 
et Witbergus. — 5. C. Grenolle. — 6. C. ut. — 7. C. stantes. — 8. C. 
Hoc doQum vero misit. — 9. C. Vilers. — 10. C. ou Gastalande. — 11. C. 
Laitboz. — 12. C. Grenolle. — 13. C Araldus Lag. — 14. C. Gaus- 
celmus. — 15. C. Bovis. — 16. C. Hugone Fulcaldo. — 17. C. serviente. 

(a) Arrondissement de ChÂtellerault (Vienne). 



— 320 — 

CCLX 

Vers //O/. — Don fait par Adam, autrement appelé Guillaume de 
Tiers, de tout ce qu'il possédait k Tiers {h) ; ce don est fait avec le 
consentement de Batilde, femme du donateur, et sous l'approbation de 
Boson, vicomte de Châtellerault, dans la mouvance duquel était ledit 
lieu. — Cart, orif/., fol, 83 verso. — C. /. LXIII^ p. 513. 

Carta Adam cognomento Vuillelrai* deTierno. 

In nomine sanctaB et individu» Trinilatis, Palris et Filii 
et Spiritus Sancti ab utroque procedentis, notificamus uni- 
versis fidelibus Âdam^ cognominatum, et wlga^ appellatum 
Vuillelmum^ de Tierno, dédisse beato Baptistae Joanni 
Ingeriacensi, quidquid habebat apud Tiernum, videlicet in 
pralis, in vineis, in terra arabili et in cœteris rébus. Quae 
donatio ita se habct. Praedictus namque Vuilleimus*, divina 
praetentus^ gratia, cœpit inlra se stuare*^ qualiter mundum 
relinqueret, et, in praefato monasterio Ingeriacensi habilum 
monachalem susciperel. Qui postulans a Stephano Grenola*^ 
a Batilde, uxore ejus, filia Fucaldi de Poterna ®, de cujus 
parte foedium^ illud pendebat, fideliter impelravit ut totum 
illud foedium, quod ab eis habere*^, sancto Joanni libère 
diinisisset. Pro sainte quoque et remedio animae suae et 
parentum suorum, domina illa Bateildis, ut praediximus 
îibens et devota, an nuit donum istud, et confirmavit, et 
de benediclione sancti Joannis, triginla solides Pictavenses 
suscepit. Quo explelo Vuillelmus^ qui et Adam nominatur, 
in baptismale, a^sumpsit secum Oilardum, monachum, qui 
hune** apud Tiernum praeerat, ad monasterium venit, judi- 
cans*2 abbati Ansculpho*^ et fratribus loci, volunlatem sui 
propositi.Tuncipse abbas,bono usus consilio, jamdiclum Vuil- 
lelmum cum Oilardo, monacho, et duobus de congregatione 
fratribus, Fulcaudo, scilicet camerario suo, et Hugone, 
monacho, illuc retransmisit qui et terram et domum consi- 

(a) Arrondissement de Châtellerault (Vienne). 



— 321 — 

derarent ; et de ipso dono cartam legilimam et inviolabilem 
in audientia et praesentia illorum qui intéressent'^, deberent, 
confirmarenl. Igitur Bosso*^ vicecomes de Gastri Airaldi, de 
cujus manu beneficiuin istud movebat, cum uxore sua Ai- 
norde,vicecomi tissa, coadunatamullitudine virorum nobiiinm 
in ipso suo Castro, in quorum praesentia, cartam istam lau- 
davit, concessu*^ firmavit et corroboravit, ac manu propria 
subsignavit, et manibus virorum suorum qui aderant, sub- 
terfirmari rogavil; res ista pêne tôt habet testes quo*-' in 
ipsa patria invenias homines quorum nomina et numerum 
c^rtula tola non caperet. Hos tamen qui sequintur'^, laliter 
subtitulavimus. S. ipsius Vuillelmi, id est Adam^^. S. Ste- 
phani Grenoli*^. S. Bossonis^* vicecomitis, S. Aimerici Gre- 
nol^. S. Adaimari de Cruglail^ S. Airotgerii*^ Barbe. S. 
Vuillelmi de Malai-^ et Viviani, fratris ejus. S. Attelini Gre- 
nol*^. S. Willelmi Josselini-^. S. Fulberti de Luengs. S. 
Oddonis de Artejas^^. S. Airaidi...,...**. S. Pétri. S. Airaldi, 
filiorum praedicti Stephani GrenoP^ et praedictae Bateil- 
dis^'. S. Ainordis, filiae ipsorum. S. Pétri des Loges. S. Gaufredi 
Baldunis. S. VuilleUni^* des Loges. S. Rainaldi de Bele- 
monte ^. S. Joannis de Tierno, filii Vuidonis^. 

1. C. WiUelmi. — 2. C. vulgo. — 3. C. WiUelmum. — 4. C. Wil- 
lelmus. — 5. C. preventus. — 6. C. esluare. — 7. C. Grenogla et Aba- 
teilde. — 8. C. Posterna. — 9. C. fedium. — 10. C. habebat. — 11. C. 
tuDC. — 12. C. iodicans. — 13. C. Ansculfo. — H. C. iateresse. — 
15. C. Boso. — 16. C. concessit. — 17. C. quoi. — 18. C. secuntur. — 
IQ.C.Willelmi I Adam. — 20. C. Grenogle. --21. C. Bosonis. — 22.C. 
Grenogle. — 23. C. Ademari de Cnigsai. — 24. C. Frotgeriî. — 25. C. 
Willelmi de Mallai. — 26. C. Atelini Grenogle. — 27. C. JosceliDÎ. — 
28. C. OdoDis de Arleias. — 29. C. Freers, — 30. C. Greaogle. — 31. C. 
Batehildis. — 32. C. Willelmi. — 33. C. Bellomonte. — U. C. Widonis. 



Archives, xxx. 21 



— 322 — 

CCLXI 

Verti 1098. — Guillaume dit Bufu» abaodonDe à Tabbaye ses préteo- 
lions et ses droits sur la moitié de Téglise de Tiers (a) et sur la moitié 
de la dîme dudit lieu. — Cart, ori(j,^foL SA recto, — C /. LXIII, p. 403, 

Caria de Tierno. 

Notum sil universis fidelibus quod Willelmus, cogno- 
mento Rufus, calumniabalur medietalem eclesiae de Tierno, 
ol ea quae ad medietatem decimae ejusdem eclesiae pertine- 
banty et, pro hac quaerimoaia, multa mala et gravia loco 
illi intulerat. Nunc aulem superna inspirante clementia^ re- 
sipiscens ^ et malefacti sui pœnitens, reconciliatus est suaB 
sancti matri eclcsiae ita ut quidquid proclamabat, totum 
sancto Joanni fideliter et dévote reiinqueret, libère et quiète 
concederet. Hujus rei testes sunt idonei et fidèles Stephanus 
Garnol ^ Altelinus, frater ejus Garnol 3, Gaufredus Tignoes ^, 

Oddo de Ârtens fraers, Gaufredus Maalius et alii quam 

plures. 

t. C. recîpiscens. — 2. C. GarnoUus, Aielinus. — 3. G. Gariiolli. — 
4. C. Tignois, Ordo de Arteus, Airaudus Freers. 

CCLXII 

Vers 40Si (4060-1091), — Guillaume Achelin, Ersende, sa femme, 
et Venaria^ leur fille, avaient fait don à Tabbaye, au temps où Geoffroi, 
comte d^Anjou, possédait la Saintonge, de jardins placés devant l'église 
de Saint-Pierre de Pérignac. Ge don fut ensuite contesté par Ostence 
de Bédenac qui avait épousé Venaria^ et confirmé enfin par Guy Geoffroi, 
duc d'Aquitaine. — CarLorig.^ fol. SA recto, — C. t. LXII, p, 591. 

Garta de oampania quae dicitur Pariniacus. 

Tempore quo cornes Gaufredus *, Santonicae patriae prae- 
sidebat, quidem vir nomine Vuillelmus * Achelinus etuxor ^ 
Gereendis, unacum fîlia sua nomine Venaria, parliin pro 

(â) Arrondissement de Cbâtellerault (Vienne). 



— 323 — 

redemplione animarum suarum parenturoqae suorum, par- 
tim pro censu queni accepere dedere, hortos^ sanclo Joanni 
quos habebant ante eclesiam sancti Pétri, in villa qus voca- 
tur Pariniacus, morante ibi pro obedienlia sancti Benedicti, 
et pro jussione abbatis alioramque fratrum Beneaventano, 
monacho, et Constantino, prœposilo, et Ulrico, fralre suo, et 
Ostenco de Bedenaco, qui tune donum non conlradixit, 
quamvis supradictam (iliaro firmaverat ad uxorem accipien- 
dam. Sed modo contra dictum ^ donum (|uod illi fecere^ et 
non vult concedere propter filiam quam habet. Wido ^^ dux 
Âquitanornm, qui non regnabat, iUis in temporibus, pietate 
Dei motus, contradicit illud quod Ostencus facit, et omnino 
concedit hortœ ^ saneto Joanni et abbati Oddoni ^ quse de 
alaudo suo sunt. S. Oddonis ^ abbatis. S. Bertrandi de Va- 
redia. S. Vuidonis ^, comitis. S. Gi*egorii. S. Savirici. 

i. C. Goffredus, SaactoDice.— â. C. Willelmus. — 3. C. sua JerseDdis. 

— 4. C. ortos. — 5. C. contradicitur ou contradicit. — 6. C. Unde Wido. 

— 7. C. Odoni, quod de alaudo.— 8. C. Odonts. — 9. C.Widouis. 

GGLXIII 

1069, -» I>on par Ostende de Bédenac et les siens de la moitié des 
droits d^autel et de sépulture de Téglise de Pérignac. — Cart, orig,^ 
fol, SA recto. — C. t. Xlll, p. 173. 

Car ta Ostendi de Besenac ^ 

Dum in hoc corpore peregrinamur a Domno^,satagendium 
est unicuique quatenus mittat, quantum prevalet,in illam aeter- 
nampariam (sic, pour patriam saitô (/ou /^)impertiendo^ Christi 
pauperibus, deabundantimammonainiquitatis,ut et ipsi réci- 
pient eum,secundum dominicam vocem, in aeterna taberna- 
cula. Quapropter ego Ostendus et uxor mea, Emphemia^ et 
rilii,meiMilo,Petrus,Âchalmus ^ Hugo, atque filia inea Agnes, 
donamus famulis Christi in cœnobio beati Joannis Baptistaî 
Ingeriacensis^ degenlibus, medielatem Parigniacensis ecle- 



— 324 — 

sidB, in oblalione altaris et sepuUura, annuente Yuillelmo ^, 
praecellenlissimo duce Aquitanorum,ex cujusGscopro heredi- 
tatem uxoris meae mihi conlingit haec ecclesia, anno in- 
carnationis dominicae inillesimo sexagesirno nono, indictione 
septima, régnante serenissimo rege Francorum Philippo. 
S. supradicti ducis Aquitanorum. S. Willelmi, Angolismen- 
sis ^ praesulis. S. Berlranni. S. Seniorii ^, Santonensis praepo- 
siti. S. Heliazari, Santonensis archidiaconi. S. Ulrici *®. S. 
Ramnulfi Tizun. S. Fulcaudi. S. Frotmundi. S. Rodulphi " 
Potini. 

1. C. Bezenac. — 2. C. Domino. — 3. C. iaparciendo.^ 4. C. Eufemia. 
— 5. C. Achelmus. — 6. C. Angeriaceosis. — 7. C. Willelmo. — 8. C. 
Engolismensis. — 9. C. Senioris. — 10., C. Huulrici, p. S. Ragnulfi. S. 
Gosberti. S. Rodulfi, p. S. Girberti. S. GofTredi Tizun. S. Fulcaudi... — 
U.C. Rodulfi Potini. 

CCLXIV 

Vers 4011 (1080-4094). -^ Don par Euphémie dite Veneria, à labbé 
Eudes, d'une part des dîmes de Téglise de Vérignac, de la terre de Dri- 
ves et autres biens. — CarL orig.^ fol, 84 verso, — (». t, LXIIj p, 637, 

Caria Veneriae * de Periniaco. 

Dum unusquisque, in hac mortali vita constitutus, in 
rébus transitoriis aliqua utittr potestate ; magnopere est 
sibi disponendum, qualiter pro eis quibus ulitur flammas 
aeterni incendii valeat evadere, terramque viventium féliciter 
inhabitare. Quapropter ego, Emphemia^, quœ vulgariter 
voco Yoccaria^, peccatrix rœmineayConsideransmuItitudinem 
peccatorum meorum, imo^ expavescens atque abhorrens 
molem criminum, pro redemptione animae mesB^de^ sancto 
Joanni Baptistae, ad usas fratrum qui in cœnobio Angelia- 
ceiisi, quod in honnore ejusdem almi precursoris est cons- 
tructum, ubi dominus abbas ^ praesens ad est ^ videtur, die 
noctuque divinis laudibus insistunt, dono, post moilem 
meam, atque concedo de rébus nieis quas temporaliter vi- 



— 325 — 

deor possidere, lertiam scilicet partem niedietatis totius de- 
cirnae quae appendit eclesiie de Pariniaco, et lerram que 
vocalur Brivas, cullam et incultaniy limias ^ videlicel, bro- 
lium, vineas, prala, sicut caminus de Podio Fraidaldi ^ ver- 
sus iluvium Garantonis déterminât ; necnon et decimam 
ipsius tenrae ; et *® omnipotens Dominus " veniam delicto- 
rum nieorum mihi concedere dignetur. Ipsi vero fratres ad 
sepeliendum me suscipîant, et sicut familiaris ^^ suœ mise- 
ricordiam impendant. Ego, Hugo, praescriptae Euphemise '^ 
filius, hanc donnalionem concedo, et cum signo sanctae cru- 
cis manu mea confirmo, meetiam ad monachum domno *^ 
abbati reddo, quando tamen mea fierit '* voluntas. S. Vene- 
riae Euphemiae '^. S. Hugonis de Bezeniaco. Testes qui hoc 
audierunt et viderunt, Gofredus^^ Andréas, monachus, Ro- 
manus, laicus, Gaucherius. 

1. C. Vénerie. — 2. C. Eufemia. — 3. ou Voneria, C. Veneria. — 4. 
C. immo. — 5. C. Deo, sanctoque. — 6. C. domnus Odo, abba. — 7. C. 
adesse. — 8. C. lemias. — 9. C. Fredaldi. -- ^0. C. ut. — M, C. Deus. 
— 12. C. famlliari sue. — 13. C. Eufemie. — 14. C. Odoni. — 15. C. 
fuerit. — 16. C^ Gausfredus. 

CCLXV 

Vers 1073. — Don à Tabbaye de Téglise de Pérignac, du cimetière, 
du bourg et autres biens, par Osteode de Pérignac, ses frères, e( par 
Gosceran, fils de Mainard de Pérignac, leur cousin, par Mainard et au- 
tres, fils d'Arnaud de Pérignac, également cousin. Confirmation par 
Hugues, fils de Veneria, Agnès, Oslrudis, Achard et Elie Gombaud, 
leurs maris. — Cart, orig., foh 85 recto. — C. /. LXII, p. 629. 

Caria Ostcndi de Pariniaco. 

Notum sit omnibus tam prœsentibus quam (uturis, quod 
Oslendus de Periniaco^et fratres ej us, Vuillelmus^, Arnal- 
dus, GofiVtîdus ^ etMainardus, et GausseramusS fiiius Mai- 
nardi de Pariniaco, cognatus eorum, dederunt Deo et sancto 
Joanni, illam partem quam habebant in eciesia sancli Pétri 
de Pariniaco, et cimiteriuin et burgum et lamborum ^' ven- 



— 326 — 

ditionem, sicut fossatum velus terminal. Hoc autem donum 
confirraavi ^, Hugo, filius domnaB VeneriaB, et Agnes et Aus- 
tendis^, sorores ejus, cum conjugi bus suis, videlicelAchardo 
et Helia^ Quinbaldo, de quibus ipsi tenebant. Testes hujus 
doni sunt, Robertus^ Galcherius, Joannes, prepositus, Ro- 
bertus^ Gannangis *^, Robertus ^ Gausselinus *^ etalii plures. 
Postea autem, apud Argiacum^^, Mainardus filius Arnaldi 
de Parigniaco ^3, cognatus videlicet supradictorum fratrum, 
dédit suam partem sancto Joanni, videntibus Petro Arra et 
RamnuKo de Brolio. Similiter et Helias^^ et frater ejusdem 
Mainardi, dédit suam partem sancto Joanni, videntibus istis 

Villelmo Paluello, Aimerico Hymone ^^ et Helia Fulcaudo 

Tetbaldo, et aliis multis. Iterum soror supradicti Heliae *^ 

nomine, dédit suam partem sancto Joanni, videntibus istis 
Hugone, clerico, Fuicado ^^ Tetbaldo, Mainardo Gofredo ^^ 
aliisque plurimis. 

1. C. Pariniaco. — 2. C. WiUelmus. — 3. C. Gaufredus. — 4. G. Gos- 
ccrannus. — 5. C. lumborum. — 6. C. confirinavit. — 7. C. Oslradis. 
- - 8. C. Elia Gumbaldo. — 9. C. Rotbertus. — 10. C. Ganengus. — 
11. C Gauscelmus. — 12. C. Archiacum. — 13. C. Parinhiaco. — 14. C. 
Elias. — 15. C Imone et Elia Imone. — 16. C. Heliœ Papia. — 17. C. 
Fulcaldo. — 18. G. Gaufredo. 

CCLXVI 

1091 , — Don par Ramnulfe; viguier d'Archiac, et autres de Téglise 
de Notre-Dame de Lonzac. — Cart, orig., fol. 85 recto. — C. t. XIII ^ 

p. m. 

Carta Ramnulfi de Archiac et Geofredi * Senioreth. 

In nomine sanctae et individu» Trinitatis, notum sit om- 
nibus, tam posteiis quam praesentibus, quia ^ nos ego Ram- 
nulfus, vicecomes, viccarius Archiaci, et Geofridus ^ Senio- 
rethus et Vualeno Vuillelmus de Germiniaco, cum nepoti- 
bus meis, Ramnulfo, Amblardo, Vuidone ^ optimum rati 
fore partem dare ut totum possemus servare^, et de bonis 



— 327 — 

transitoriis ad aeterna pervenire ; ex concessu comilis Ango- 
lismensis ^ Fulconis. contulîmus Ângeriacensi ^ cœnobio 
sancti Joannis Baptistae, ecclesiam sanctae Mariae de Lonziaco 
sub hac distinctioney ut de tota decimatione prius ad opus 
fralrum ipsorum modius integer excipiatur, deinde tertia 
parte panis et vini ab ipsis assumpto ^^ reliquae duae nobis 
permaneant ^. Caeterorum vero decimatio ad praedictuni 
monasterium pertineat, et bui^us totus, exceptis quinque 
domibus, et insuper tantum terrae ubi possenl seminare duo 
annonae modii. Hoc autem factum est, régnante Philippo 
rege, Wuillelmo *°, duce Âquitaniae, tempore domini abbatis 
Oddonis ^^ anno incarnationis doniinicae millcsimo septua- 
gesimo primo, indictione nona. S. Ramnulfi. S. Beraldi. S. 
Mîlonis. S. Âimerici. S. Heliae. S. Landrici. S. Geraldi. Qui- 
cumqne autem sacrilegus hoc violare fuerit conatus, disper- 
d(!l) *-illum Dominus ^^sicut disperdidit Dathan et Abyron. 
Fiat. Fiat. 

1. C. Josfredi. — 2. C. quod. — 3. C. Josfridus Senioretus et Guaaelo 
et Willelmus. — 4. C. Widonc, obtimum. — 5. C. salvare. — 6. C. 
Engolismensis. — 7. C. Ingeriacensi. — 8. C. assumpta. — 9. C. rema- 
néant. — «0. C. Willelmo. — ii. C. Odonis. — 12. C. disperdat. — 
13. C. Deus au lieu de Dominus, 

CCLXVII 

Vet'» 4092. — Don, à plusieurs époques, à Tabbaye, de La Couture- 
Guillaume (Les Coutures), près d'Archiac, de moulins et autres biens 
au Breuil (a) et auprès de Saint-Palais, de vignes et d'une borderie à 
Cruc(b) de terres et autres biens à Cierzac (c), par Guillaume du Breuil, 
ses fils, par \démar et Foucaud, religieux de Tabbaye, aussi fils de 
Guillaume. — Cnrt. orig.y fol. 85 oerso, — C. t, LXlll^ p. 275. 

Garta Fulcaudi de Brolio. 



(a) Le Grand-Breuil, commune de Saint-Palais du Né (Charente). 
{b) La Grue, commune d'Archiac ? 
(c) Canton d'Archiac. 



— 328 — 

Apud Archiarum ^ est cultura quaedam quae fuit Yuillelini * 
de Broilo, et ita adhuc appellatur Cultura Vuillelmi^. Quo 
defuncto filius 3 ejus Helias et Vuillelmus^ dederunt nobis 
partes suas. Hos ^ vero olïiciosissime suscepimus et sepeli- 
vimus eos. Post hos aulcm Adaimarus^ frater eorum, qui 
et monachus noster factus, dédit ^ iterum nobis partem suani 
et caetera quae sequntur \ videlicet, de molendinis de Broilo, 
suam sexlam partem de terra quae est inter molendinis^ et 
Sanctum Paladium ^^ ; sextam partem dédit quoque nobis et 
iilam terram quam habcbat propriam prope molendinos, et 
sextam partem de sylva de Broilo, et censum quem habebat 
in domo que est in ipsa sylva, id est duodecim denarios, et ter- 
ram quae est ante ipsam domum, et de tota terra de Broilo, 
sextam partem, et in viridario et in pratis, et in omnibus in 
quibus habebat partem suam, dédit ; et in alio loco, de bor- 
deria Ramnulfi Iterii, et de alia borderia de La Brosse **, 
suam sextam partem, et de prata ^^ de Encreber et de Pra- 
délia et de Tutzat ^^, suam sextam partem. Item Ramnulfus 
de Brolio, frater eorum, quando viam univers» carnisintrare 
debuit, pro sainte animae suae, sancto Joanni dédit partem 
suam vinearum de Crue, quas prius calumniaverat, sine 
ulla ** retenlu concessit; et in eodem loco medietatem unius 
borderiae, et, apud Cinliacum *^, terram et prata et totum 
quod ibi habebant *^ licet prius Gausselinus^'' Niellus banc 
terram et prata sancto Joanni dederat atque cartam fecerat. 
Item' partem suam de supradicta cultura, post mortem filii 
sui, atque uxoris, et quidquid calumniabatur in rébus sancti 
Joannis, omnia dimisit. llujus donnationis lestes sunt Ful- 
caudus, monachus, frater ejus, et Petrus archipresbiter. Pe- 
trus Arra et Allexander ^* Frumentinus et alii quam plures. 

i. C. Archiarcum — 2. C.WiUelini. — 3. C Hlii — 4. C. Waielmus. 

— 5. C. Nos. — 6. C. Ademarus. — 7. G. nobis partem suam. Posl- 
quam el frater eorum Fulcaudus, monachus noster factus, dédit. — 8.C. 
sequuntur. — 9. C. molendinos. — 10. C. Palladium. — 11. C. Broce. 

— 12. C. prato. — 13. C. Putzat. — 14. C. ullo. — 15. C. Cirsiacum. — 
16. C. habebat. — 17. C. Gauscelmus. — 18. C. Alexander, Rotbertus. 



— 329 — 

CCLXVIII 

Ver8 4077 (40S0-i091).— Don àTabbé Eudes duneborderie sise ad 
Racfas, de biens fonds à Cierzac (a) et à Préguillac par Gauscelme Nigel- 
lus. — Cart, orif/,y fol. 85 verso. — C. t, LXII, p. 631. 

Caria Gausselmi Nîgeili. 

Gaussellmus Nigello venit in capitulum sancti Joannis 
Baplistae ibique donavit sancto Joanni, pro anima sua et ani- 
mabus parcnlum meorum, per istud pai'gamenuni, in manu 
domni Oddonis^ abbalis, unam borderiam^ lerrae quae est 
ad Ractas,possidente eam tune Willelmo Minenardo ^. Deinde 
concessit saneto Joanni habere post mortem suam quidquid 
habebat ad Sirsacum ^, seilieet terram, prata, riberiam, 
aquam, necnon dimidiam medietatem lerrae quae est ad Per 
JuUiaeum ^ ac omnia cœlera sua, ubicunque sint. Teste Pe- 
tro Polino et mullis aliis. 

I. c. Odonis. — 2. C. bordariam. — 3. C. Minenardo. — 4. C. Cirsa- 
cum. — 5. C. PerguHiacum. 

CCLXIX 

Vers 4093. — Don par Ramnulfe de Balodes d'une partie de la terre 
de Salignac {a\ de pêcheries et autres biens. — Cari, orig , fol. 86 recto. 
— C. l. LXIII, p. 297. 

Caria Ramnulfi de Seleniaco. 

In Dei nomine, ego, Ramnuifus de Balodis, dono Deo 
sanctoque Joanni Baptistae, pro animabus palris et matris 
meae, ac pro mea, et fratris mei Oslendi, terliam partem 
lerrae quam habeo ad Seliniacum, et terliam partem trium 
piscalurarum, et duo dialia pratorum, et harbergamenta*, 
et consueludines eorumdem. El habeo in conventu quod si 

(a) Canton d'Archiac. 

(a) Salignac, commune du canton de Pons. 



— 330 — 

Mainardus, frater meus, non annuerit hoc donum, ego per- 
ficiam, ex mea parle» quantum ille abstuleril sancto Joanni. 
Testibus his Gofredo^, monacho, Aimerico, monacho, in 
cujus manu primum feci hoc donum ibi per hoc perga- 
menum, Giraldo^, clerico, Romano de Podio Grignon^, 
ArnaldoGuillelmo^. 

1. C, arbergamenta, ex toto. — 2. C. Goffredo. — 3. C. Geraldo. — 
4. C. Grignum. — 5. C. Willelmo. 

CCLXX 

Vers 4098 (lOdS-UOi), — Don à Tabbé Ansculfe, par Adémar d Ar- 
chiac et les siens, notamment Hélie, qui se préparait à aller à Antioche, 
d'une partie de la terre de Salignac (a) et ses dépendances. — Cari, 
orig., fol. 86 recto, — C. /. LXIIJ, p. 403, 

Garta Adamari^, Archiacensis, et fratrum ejus, deSalina. 

Notum sit omnibus quod Adamarus^ de Archiaco et fra- 
tres suiy scilicet Alduinus et Helias atque Fulcaudus^ de- 
derunt Deo et sancto Joanni, pro animabus suis, tertiam 
partem terrae de Salinac, et totas domos et consuetudines 
eanim. De duabus vero partibus que remanserunt, dédit 
Hehas suam tertiam partem, volens ire in Antiochiam, et 
tertiam partem pratorum ; et accepit de charitate * sancti 
Joannis quatuor libras, tam in nummis Pictavensibus quam 
in cochlearibus ^ argenteis, Posléa venit in capitulum, et 
fecit donum in manu domnr Ausculphi^, abbatis, cum hoc 
pargameno, quod posuit super altare sancti Joannis, cruce 
sua signatum. Videntibus his Alduino, presbitero, Vuillelmo "^ 
prœposito, Vuillehno Nigro et Romano. Hi® sunt lestes 
Alduinus, presbiter, Vuillelmus% prepositus. S. HeliaB. 

1. c. Ademari. — 2. C. Ademanis. — 3. C. Fulcaldus. — 4. C. kari- 
tate. — 5. C. coclearibus. — 6. C. Ansculfi. — 7. C. Willelmo. — 8. C. 
Hii. — 9. C. WiUelmus. 



(a) Commune du canton de Pons. 



— 331 — 



CCLXXI 



Vers tOS8-40S9. — Don par Arnaud de Genten, Goscelin, Rainaud 
de Born et autres, de Téglise de Saint-Pierre de Salignac (a), ses dépen- 
dances et de divers autres biens. — Cart. oritj.^ foL 86 recto, — C. /. 
LXUI, p. in, 

Carta Sancti Pelri de Salina. 

Omnes homines qui pie recognoscunt Dominum Ghristum, 
doiiando de rébus quas possident, fidelibus suis, in terra 
viventium possessuri sunt, et aelerna bona Doniini. Propterea, 
ego, Arnaldus de Genten et Gausseiinus^ et Rainaldus de 
Born donavimus sanctae Dei matri Mariae, sancloque Joanni 
Baptislae et beato Reverentio, ecciesiam Sancti Pelri de Sali- 
nac, cum tota offerenda et sepultura atque baptisterio, et 
burgum, ex integro ; tertiam quoque partem decimam ^ quae 
de pane vel vino reddenda est; et de aliis rébus, duobus' 
partes, scilicet de lana, de lino et de bestiis ; authorisan- 
tibus* istis Vuillelmo^ Paluel, Landrico Airaldo, Fulcaido® 
de Chaboyac, Hundeberto de Pelan''. Pister haec®, Rainal- 
dus de Born dédit Deo sanctoque Joanni suam partem pra- 
torum quâe sunt ad Salinac, ac cosdumalem^ censum, ita ut 
reddantur, et, per singulas^^ annos, duo denarii ex diurno, 
pro unoquoque fulcatore", et accepit a Gaufredo" Walcherio, 
monacho, duodecim solidos, teste Iterio de Gomnac^^ et ma- 
tre ejus Âmelia. Reberlus** etiam Pinez vendidit Gaufredo*^ 
monacho, duos diurnos prati, accepitque novem solidos ab 
eo. Hoc autem factum est in manu Gaufredi*^ de Cosiaco et 
Benedicti Boneti, fraternitatem suam de Bosco Brolii et 
domum unum^"^ quae redebat ei duodecim denarios ad Na- 
tali*^ Domini, et totam terram suae fra terni ta tis, exceptis 
duabus sextariis quae dederat Sancto Paulo de Balevillae*^, 

{a\ Sans doute Tëglise du prieuré de Salignac, près de Pons, plutôt 
que Saint-Pierre de Salignac, canton de Mirambeau, qui relevait de 
Tabbaye de La Couronne. 



— 332 — 

ab ipsa domo, usque ad molendinos ; et de ipsis molendinis 
fralernitatem suam ; et de pralis et de riberiis^^ tota; et de 
aqua, de terra de Nuceario, et de ipsa Nuceario suam par- 
tem ; et de terra quae est inter Sanctum Paladium et viam, 
et de borderia Constantini Fajubenae^* ; et^^ terra quae in 
sequitu^'^ est^*, de terra quae est supra brolium, et de vineis 
et de terra quae pertinet ad vineas, et dé borderia in qua 
stat Ramnulfus Iterius ; et de terra quae ad illam pertinet, 
et de borderia Vuillelnrïi^» de Brociœ, et de prato de Pra- 
della, et de prato Enereber^^, et de cultura et de virguUo, 
et de terra quae est ad Nuclearios, et de illa terra quae Let- 
gardis solebat tenere, et de prato quod solebal esse hortum^'', 
et de terra quae est ibidem ad Puteum, dédit Fulcaudus 
Deo sanctoque Joanni suam fraternitatem, quando factus est 
monachus. Totam vero suam partem de terra quae est ad 
Podium Sigelti, dimisit fratribus suis ; et de bosco et prati, 
et de vineis Sancti Martini de Arciniaco^*, et de terra quae 
est in ipso alaudio ; et^» de bosco et de terra et de vineis de 
Podio Surgerio; et de bosco et'® de cassaneis et de teira 
que juxta est ; et de terra quae est ad Fontem Geraldi Aldrat*', 
et de terra Grerminiaco, et de terra de Sirsac'^, et de bran- 
dariis'^, et de terra quae illic pertinet; et de terra quae est 
juxta vineam que solebat tenere Vuillelmus'^ de Brossia ; et 
de terra quae est oltra'^aquam vocatam Net; et de terra de 
Alamnis ; et de vineis que sunt ad Furcas ; et de terra De- 
rualiis'®, de bosco et vineis et foedio'"' Bernardi Berardi et 
foedio Joannis Arberti et foedio Vuillelmi'^ Rainaldi et foedio 
Adaimari Joannis et Vuillelmi^^ FuIcaldi.Hocest donum quod 
fecit Vuillelmus'^ de Brolio et filii ejus, de una borderia quae 
est a Lamps^'^y quod nominalur Godel; tertiam partem in 
vita ipsius, et post mortem ipsius, Iota intégra sil Deo et 
sancto Joanni Baptiste et monachis ejus. 

i. C. Goscelinus. — 2. C. decimce. — 3. C. duas. — 4. C. auctori- 
zantibus. — 5. C. Willelmo. — 6. C. Fucaldode Chaboiac. — 7. C. Hunc- 
berto de PeJlan. — 8. C. hae. — 9. Le copiste avait écrit postdumolem. 



— 333 — 

C. cosdumalem. — 40. C. singulos. — H. C. falcatore. — 12. C. Gof- 
fredo Galcherio. — i3. C Cumoac. — 14. C. Arbertus. — 15. C. Goffredo. 

— i6. C. Goffredi de Chaoziaco. — M. C. uaam. — i8. C. Natale. — 
\9, C. Botavilla. — 20. C. riberia. - 21. C. Favibene — 22. C. de. — 
23. C. circuitu. — 24. C. et de. — 25. C. Willelmi de Brocia. - 26 C. 
Encreber. — 27. C. ortum. — 28. C. Arliniaco. — 29. C. alodio. — 
30. C. et manque. — 31. C. Aldru. — 32. C. Cirsac. — 33. C. Brandariis. 

— 34. C. Willelmus de Brocia. — 35. C. ultra. — 36. C. de Rualiis. — 
37. C. fedio. — 88. C. Willelmi. — 39. C. Willelmus, — 40. C. Aalamps. 



CCLXXII 

Vers 4081, — Don par Guillaume Paludellus de la terre de TAr- 
ceau (a) avec la moitié de son bois el Théberge des hommes. — Cari, 
orig.y fol, 86 verso, — C. t. LXIIl, p, 64. 

Garta Yunielmi^ Paleuelli. 

Donavit Deo santoque Joanni, Yuillelmus^ Paludellus, 
lerram de Ârconcellis, cum medietale sylvae et hominum 
harbergalionem ^) ex integro, ubicunque fiat, vel in ipsa 
quam dédit, vel in quam retinuit partem f Deinde vindicare^ 
volens, quod fecerat, donum constituit, ne quisquam inhabi- 
tantium, ab eo nec ab aliquo, rectum facere, compellatur, 
pro qualibet injuria, in ante praesentiam ^ monachi adcujus 
curam pertinebit ipsos servare. 

1. c. Willelmi Paluelli. — 2. C. WiUelmus. — 3. C. arbergationem. 
— 4. C. parte. — 5. C. vendicare. — 6. C. pnesentia. 



CCLXXIIl 

4074, — Don par Audebert et sa femme Petronille de leur part dans 
Téglise de Dompierre sur Charente et d'autres biens. — Cari, orig,^ 
fol. 87 recto, — C. t. XIII, p. 475. 

Carta Heldeberti^ et Pelronillae, uxoris suae, de ecclesiae 
sancti Pétri quae est in loco qui dicitur Domus Pelrus. 

(a) Elle était située près de Merpins (Charente). 



— 334 — 

In nomine sanctae et individuae Trinitatis. Nolum sit tam 
posteris quara praesentibus quia* ego Heldebertus, cum 
uxore mea Petronilla, videiis hujus mundi ^ praeterire nihil- 
que de omni possessione, post mortem, retineri, nisi quod, 
aute mortem, faclis eleemosinis, praemissum fuerit, melius 
duxi quaedam ex nostris conferre cœnobia^alicui quam no- 
bis retinere. Contuli autem très parles eclesiae sancle Pétri 
de loco qui dicitur Domnus Petrus, Angeliacensi ^ monasterio 
sancti Joaimis Baplistae, et lerram, simul ^ nemore vetusto, 
usque ad fluvium Quarantonem pertingentem, ibique lermi- 
nalam ; mansiones quoque présentes sive futuras, in eodem 
territorio, cum hortis'' et areis omnibusque redditibus ad 
eas appendentibus, omnique vicaria. Haec quidem tota, ut 
ipsius sint^, omni consorte absolu ta, terrae vero aratoriae, 
tam in censu quam in aliis, si qua sint, medietatem. Hoc 
autem donum feci in pleno (ratrum illorum capitulo, sub 
pi^aîsentiadomni Oddonis ^, abbatis,et super altare confirmavi, 
regePhilippo,comite Vuidone *^, anno incarnationis^* Domini 
millesimo septuagesimo primo, indictione nona. Quicumque 
autem hoc statutum persolverit, subjaceat perpétuas male- 
dictionis. 

1. C. Aldeberti. — 2. C. quod. — 3.C. mundi figuram. — 4. C. cenobio. 
— 5, C. Ingeriacensi. — 6. C. simul a. — 7. C. ortis. — 8. C. sint 
propria. — 9. C, Odoni. — iO. C. Widone. — il. C. incarnatione. 



CCLXXIV 

Vers 4072. — Don par Ramnulfe et ses frères de Téglise de Saint- 
Trojan (Charente). — Cart, orig., fol, 87 recto, — C. /. XIIIj p. 179. 

Carta de Sancto Trojano. 

Ego Ramnulfus, domni Ramnulfi, archidiaconus ^ filius, et 
fratres mei, Wardrat* et Relias, in Dei nomine, donavimus 
sancto Joanni Baptistae atque ejus servis Angeliaci ^ monas- 
terii, eclesiam Sancti Trojani et offerendani atque sepulturam. 



— 335 — 

horlos^ quoque et areas, et burgum totius villae omnemque 
cosdumam bui^i simulque medietatem decimae ejusdem par- 
rochiae ac villicationem, tali pacto ut si forte aliquam inju- 
riam faciunt ruricolae, nullus vindictam praesumat accipere, 
donec factus sit clamor ante monachum, atque ^ pertinebit 
cura illius loci. Hoc autem donum factum est, authorisan- 
tibus ^ dominis nostris Raranuifo, Hamelio ^, et Âldeberto 
de Planis Chalnis ^, temporibus Phiiippi, régis, ac domini 
Bossonis ^, Sanctonencis ^® episcopi, domini Vuidonis *S 
principi Âquitaniae ; videntibus istis Airaido, presbitero, Rai- 
naldo de Braisdun ^\ Alberto Gaufredo, cum pluribus aliis. 
S. Ramnulii de Durenni ^^. 

i. C. RamnulG. — 2. C. Wardrad. — 3. C. Ingeriaci. — 4. C. ortos. 
— 5. C. ad quem. — 6. G. autorizaotîbus. — 7. C. Amelio. — 8. C. 
Chalmis. — 9. C. Bosonis. — 10. C. SaDctoaeasis. — il. C. domnique 
Widonis, principis. — 12. C. Braisdon, Arberto, GofTredo. — 13. C. 
Durreun. 

CCLXXV 

4018-4038, — Notice succincte de Tacquisition par Tabbé Aimeri 
d'une pêcherie située dans la Charente entre le castellum de Fr^cia 
Bute (a) et Téglise de Brives. 

Ecce carta de piscatoria quae est in flumine Karantoniae, et 
est inter castello Fracta Bute et eclesiae quae vocatur Brivas, 
et in loco qui dicitur fossato de campo quae émit abbas Ai- 
mericus et monachi sancti Joannis. 



(a) Au lieu dit Les Landarts, commune de Chérac ; nommé au xvi* 
siècle Franchebourg, au commencement du xix* siècle Flagot (V. Gau- 
tier, Sfa/if/içue du département; M. le D' Guillaud, Bulletin des Arch, 
hist. de la Saintonge et de l'Aunis^ t. xx, 1900, p. 50-55). 



— 336 — 

CCLXXVI 

Vers 4066. — Don du monastère de Saint-Sever (a) avec toutes ses 
dépendances par Constantin Le Gras et Rainaud de Ge/ita/r/ac, avec con- 
firmation par Hélie de Pons, GeofTroi Tison, GeofTroi de Limoges, Pierre 
Vigier et autres. — Cart. orig , /b/., 87 verêo. — C. t. LXII, p. 601 . 

Caria de eclesia Sancti Severi. 

Notum sit omnibus tam praesentibus quam posleris quia 
nos Conslanlinus Crassus el Rainaldus de GemaldJ mo- 
nasterium Sancti Severi contulimus cœnobio sancti Joannis 
Baptistas Angeliacensis ^, cum oiTerendis et sepulturis et 
medietale ^ terras pertinentis ad al tare et duabus partibus 
geminae piscatoris ^ ; eo tenore ut quamdiu filius Rainaldi, 
Gosselinus ^ presbiter, debiti officii medietatem persolverit, 
oiïerendae et sepulturae accipiat medietatem. Et hoc viden- 
libus, firmavimus, Heliade Ponte, Josfrido Tizone ^, Josfrido ^ 
Lemovicenci, Petro Vigerio et multis aliis. Post mortem 
vero hujus, nisi habuerit fralrem presbiterum, totum rema- 
neat in manu absolulc sancti Joannis Baptistae, annuente 
vicccomite Yuillelmo. Sub testimonio Aimerici Raimundi et 
Girberti Garonelli. Amen. Amen. Fiat. Fiat. 

i. c. Gemaldac. — 2. C. Ingeriacensis. — 3. G. medietatem. — 
4. G.piscatorie. — 5. C. Goscelmus. — 6. C. JofTrido Tisone. — 7. G. 
JofTrido. 

CCLXXVII 

Vers 4074 (4060-4094). — Gadelon, vicomte d'Aulnay, fils de 
Guillaume, donne à l'abbaye les deux tiers de Saint-Sever (/>), l'autre 
tiers ayant été précédemment donné par Guillaume, son père. Ce don est 
ratifié par Florence, sa femme. — Cart, orig. fol. , 87 verso, — C. /. LXII 
p. 623. 

Carta Kadelonis *, vicecomitis. 

{a-b) Canton de Pons. 



— 337 — 

Omnem hominem decel bene agere, dum super est ; ul 
habeat Dominum ^ remuneralorem beneficii ' post morlem. 
Propter quod ego, Kadelo, vicecomes, dono cœnobitis sancti 
Joannis Baplistae, duas parles Sancti Severi ; nam tertiam 
partem ipsi habent, datam a patremeo, annuente me, quando 
illis concessimus quidquid fisci seu alaudii ^ sivefoediî Semè- 
rent aut tribuerelur eis in nostro honnore; et quidquid 
aquarum et cultae terrse incultaeque habeo ibidem, hoc est 
in curti supradicla, do illis, excepto foedio ^ Rainaldi de 
Ponte. Ideo tamen dederunt mihi septuaginlos ^ solidos et 
insuper unura equum pretio ducenlorum solidorum. Trecen- 
tos etiam solidos debebam cuMam eorum Bernardo, medico, 
ob medicinam proprii corporis quia ^ me sanaverat, et tene- 
bat inde fidejussorem Bernardum de urbe Lemovica« quos 
fecit mihi perdonare pro eodem munere domnus Oddo *, 
abbas. Necnon conjux mea, nomine Flouencia ^\ annuit 
donum et habuit quinquaginta solidos. Testes vero isli 
adfuerunt *^ Âusculphus, prior, Ramnulfus Rabiola, Âime- 
ricus Raimundus, Bernardus Lemovicus, Adaimarus " Qui 
non Ridet, Girebertus Caronellus. Hoc autem donum factum 
est, régnante Philippo, rege Francorum, existente Vuidone " 
Âquitaniae duce, et Bossone ^ S Sanctonensi praesule, et domno 
Oddone*^ abbate Angeliacensis '® cœnobii *^ Hanc crucem 
fecit Florentia, vicecomitissa, uxor Kadelonis, vîcecomitis, ad 
firmationem '^ donationis de terra Sancti Severi, isti circa 
eam astantibus Geraldo de Rancone, Martino, capellano, 
Lamberlo, presbitero, Ingelmaro, presbitero, Aldeberlo de 
Planis Calmis, Bernardo de Fortis, Bernardo de Lemovici *% 
Ausculpho, priore et monacho, Duranno, monacho, Ram- 
nulfo, monacho, Stephano, monacho, Vuillelmo^^ monacho, 
Dragone ^S monacho, Alduino, monacho. 

1. C. CadeloDis. — 2. C. Deum. — 3. C. sui. — 4. C. alodii. — 5. C, 
fedii. — 6. C. fedio. — 7. C. septingentos. — 8. C. quod. — 9. C. Odo. 

— 10. C. Florentia. — U.C. afTuerunt, Ansculfus. — i2. C. Ademarus. 

— 13. C. Widone. — 14. C. Bosone, Sanctonis. — 15. C. Odone. — 

Archives, xxx. 3S 



— 338 — 

16. C. Angeriacensis. — 17. C. ►J^. — i8. C. confirmationem. — 19. C. 
Lemovicas, Ansculfo. <— 20. C. Willelmo. — 21. C. Drogone. 



CCLXXVIII 

4010, juin, — Don par Guillaume d'Aunay d'un domaine près de 
Notre-Dame de TOrivaux (â), de Téglise de Saint-Martial et d'autres 
biens. — Cari, orig., fol. 88. ^ C. /. XXVII bis, p. 295. 

Carta Yuillelmi, vicecomilis, de illo prediolo quod apud 
Sanctani Mariam Aureae Yallis esl situm, et de tertia parle 
praedii Sancli Severii ecclesiaeque Sancli Martialis. 

Omni homini, in hoc corruptibili corpore manenti, est 
providendum quatenus sic sua bona expendat temporalia, 
ut quandoquo, pro his, adipisci valeat aeterna. Quod ego, 
Willelmus, vicecomes, licel sero considerans in ipso quippe 
niortis articula ^ positus, pro meorum enormilate scelc- 
rum, et pro mullis et maximis injuriis Ingeriacensi cœnobio 
illatis, constituo in patrimonii mei particulam ^, quamvis 
minima, domnum abbatem ad donum ^ caeterosque fratres 
Deo sanctoque Joanni fainulantes, ibidem haeredes, Kaledone 
unico filio meo annuenle et firmante. Imprimis, sicut ^ ex 
beneficio a nobis possidet, aliquid pi^fato cœnobio conferre 
libuerit, sive fiscus, sive predium sit nostrum, gratante ^ 
concedimus; dedimus ^ illud nostrum praedolium quod apud 
Sanctam Mariam Aureae Vallis est situm, et ecclesiam sancti 
Martialis, cum teiTa sibi pertinente, absque ulla consue- 
tudine quas ampli us ibi exigatur, a nobis vel a nostris, 
aut juste ant injuste ; tertiamque partem praedii Sancti 
Severi, cum quadam piscatura addidimus ^. Praeterea 
calumniam quam villulis quae fiunt in sylva Exsolverto ^ 
inferebamus, cum consuetudine quam habebamus in sancti 
Joannis praedio, videlicet ex Lupchiaco ^, dimisimus *^. S, 
Goderanni, episcopi,qui hanc cartamfirmavit. S. Vuillelmi **, 

(a) Commune d'ArccS) canton de Cozes. 



— 339 — 

vicecomitis. S. Kadelonis, vicecomitis. S. Ramnulfi. S. 
Maingaldis ". S. Aimerici. S. Bertranni. S. Gaufredi. S. Vui- 
lalis ^^ S. Âimonis. S. Ramnulfi. S. Conslantini. Ânno 
millesimo sepluagesimo incarnationis dominicae, indictione 
sexta, régnante precellentissimo rege Philippe, data mense 
junio. 

i. C. articule. — 2 C. portioncula. — 3. C. Odonem au lieu de ad 
donum, — 4. C. si cui au lieu de »icui. — 5. C. g^tanter. — 6. C. 
deinde au lieu de dedimu», — 7. C. addimus. — 8. C. EzsoWert. — 
9. C. Excupchiaco au lieu de ex Lupchiaco. — 10. C. dimittimus. — 
11. C. Willelmi. — 12. C. Maingaldi. — 13. C. Vitalis. 

CCLXXIX 

Vers 4073 (4060-1091). — Accord fait entre Tabbé Eudes et Pierre 
VUUeuSj à cause de la prévôté de Saint-Sever (a). *- Cart. orig,, fol. 88 
recto. — C. /. LXII, p, 639. 

Carta de prseposito Sancti Severi. 

Notum sit tam praesentibus quam futuris quod Pelrus 
Villicus, quando fecit placitum cum domno Oddone, abbate, 
de prsepositura Sancti Severi, dédit ei praefatus abbas, 
quamdiu ^ de feodo ^ praepositali ibi habebatur de terra 
Boschi et de Boscho, et panicios et gessias ^ et vessias, et 
linos et charbas; tali pacto ut faciat mancas ad unam de 
piscaturis sancti Joannis, quantum opus fuerit in toto anno, 
atque dédit undecimam ^ piscem de bis qui redduntur de 
consuetudine, et undecimum de vino, auum quoque solium 
et cumcollectionem ^ suam, etiam restipulationem de aestate, 
sicut praepositus débet habere, necnon et molendinum prse- 
positalem cum piscatura ; hoc tamen tenore, ut si fièrent 
roolendini sancti Joannis, suus molendinus non permittere- 
tur eis contrarius esse de distracto^ vero suum tercium, 
ad^ judicia cuncta fiant ante monachum qui ibi steterit, 
ipsique monachi ^ sint perdonationes, at si monachus aliquid 

(a) CantoD de Pons. 



— 340 — 

acciperel pro donatioiie^ ibi quoque haberet praepositus 
suum tertium. Quod si aliquando, absente monacho, (ieret 
judicium anle praepositum, non sibi liceret lotum donare ^^ 
absque monachi consensu. Statu lum etiam est, in eodem 
placito, de suppraeposito ^* qui fuerit pro jamdicto prai- 
posito, ut de familia sit sancti Joannis, secundum manda- 
tum domni abbatis et monachi ibidem manentis. Petrus 
autem praepositus convenit illic, ut si quis exsui^eret ^^ 
reclamare praeposituram, ipse staret inde ad rectum ei qui 
reclamaret in curia abbatis ^^ sancti Joannis. Hujus totius 
rei sunt testes, Gaufredus Galcherius, monachus, Stephanus 
Magalannus, Beraldusque Sylvanus ^^ et Vuilbertus *^ Talo. 
Sciendum autem quod Petrus de quo supra locutum est, 
pactus est dare abbati qui praenominatus est, pro coUato 
foedio, centum solidos. 

i. C. quantum. — 2. C. feodio. — 3. G. jessias et vecias. — 4. G. 
undecimum. — 5. G. concollectionem. — 6. G. districto. — 7. G. sed 
au lieu de ad. — 8. G. monacho. — 9. G. perdonatione. — 10. G. per- 
doaare. — 11. G. sub prseposito. — 12. G. ezurgeret. — 13. G. abbati. 
— 14. G. Silvanus. -— 15. G. Guitbertus. 

CCLXXX 

Vers 1075 (1060-1091). — Relation de plusieurs dons faiU à saint 
Jean et à saint Macout, de vignes, dîmes, jardins et pêcheries, sis à 
Saint-Macout,à Saint-Georges (a), à Tuchel ou Cuchel (h), k Margnac (c), 
à La Roche ((/), à Saint-Eutropede Saintes, sur la Gharente, sous Téglise 
de Saint-Aignan, par Raoul de Mauléon, Ostende de Taillebourg, Eve, 
femme de Froger Villicus^ et beaucoup d'autres, sous Tabbé Eudes. — 
Cart, orig,, fol. 88 verso. — C. l. LXII.p, 6â1. 

Garta sancti Machutis. 



(a) Saint-Georges des Goteaux. 

(b) Il y a dans la commune de Saintes les lieux-dits : Ghamps de La 
Gruchelle ou Trochelle ou Truchetle ; pré de La Touche ; à La Gloche. 

(r) Bois-Margniac, lieu-dit de la commune de Saintes. 
(c/) Les Rochers et les Rocs, lieux-dits, même commune. 



— 341 — 

Sanctus Leonlius, Santonensîs ^ episcopus, donavit sancto 
Maculo totani decimam Sancti Georgii. Sed postea ablata 
est a Sanlonico ^ ejus medietas per iniquos homines. Sed 
rcdimit eam Bernardus, monachus, et medicus a comité 
Pictavensium, sanato ideo Radulpho ^ de Malo Leone. Osten- 
dus autem Talaburgensis ^ dimisit sancto Joanni sanctoque 
Macuto^ ejusdem medietatis partem quam habebat. Ego 
Eva, uxor Frotgerii Villici, dono pro l'emedio animae meae 
sancto Joanni et bealo Macuto dimidium quarterium vineae, 
in cultura, meo marito authorisante hoc donum, qui etiam 
annuit mecum alteram partem vineae praadictis sanctis, post 
mortem nostram, et ipsa est in terra sancti Macuti. Doni Evae 
testis est Ricardus ^, monachus, et Romanus Fraxinus ; et 
doni utriusque ipse quoque Ricardus ^y monachus, et Petnis 
Rodbertus ^. Constantinusde Yuasteriaco ^ et uxor suaÂdal- 
gardis reliquerunt sancto Joanni et sancto Macuto, ad mor- 
tem suam, unum quarterium vineae, quod est in alaudio ^ 
sancti Macuti ; Engelbertus '^, praesbilero,elBenedicto, famulo, 
eorum testibus. Ricardus ^ praepositus et uxor sua, Bona, 
emerunt quamdam partem vineae de alaudio ^ sancti Macuti, 
tali conventu ut, post obilum eorum, reverteretur in posses- 
sionem sancti Joannis sanctique Macuti ^^ ; teste Ângelberto ^^, 
presbitero, et Fulcherio de Porta. Seguinus presbiter aedi- 
ficavit vineam in alaudio^ Sancti Macuti ^^, vivensque et 
sanus, dédit eam fraternitati Sancti Macuti per conventuni 
ut, si fraternitas remaneret, ipsa esset in dominio santi 
Joannis et beati Maculi^^; testibus ^^ Adaimaro, monacho, 
et Romano Fraxino. Romanus Fraxinus donavit beato Joanni 
et sancto Maculo^ suam vineam de TucheP^et dimidium 
quarterium vineae in alaudio ^^ ad Marginac, annuente sua 
uxore Alcenda^^ ita ut post amborum obitum sint jamdictis 
sanclis; teste Ricardo ^^ monacho, Alduino, presbitero et 
Petro Rodberlo *^ Gerardus de Palanzac dédit suam vineam 
que est ad Rochetain, beato Joanni sanctoque Macuto *^ 
post decessum suum habere in dominio, audiente Ricardo '^ 



— 342 — 

monacho, Andréa, presbitero, et Pelro Roberto *^. Donavit 
etiam idem Geraldus alteram vineam post mortem sui ncpo- 
tis Ursi, quae est in terra sancti Macuti ^^, audientibus prae- 
fatis teslibus. Benedictus, frater Geraldi de Santo Âniano, 
factus monachus, ad habitum suum dimisit sancto Joanni 
sancloque Macuto *^ dimidium quadrantem vinese, quem 
aedificaverat in terra Sancti Eutropii, teste Ricardo -^ mona- 
cho, et Petro Roberlo. Ëbraldus Joculator aedificavit 
vineam in terra sancti Macuti ^^, quam dimisit sancto Joanni 
et Macuto ^^ post obitum suae uxoris et suum> audiente 
Ingelberto ^^ presbitero. Maria, filiaslra Ebradi, reliquil in 
pnesentia domni Oddonis ^^, abbalis, sancto Joanni et sancto 
Macufo **, quidquid requirebal in praedicta vinea; propter 
quod data est societas sancti Joanis, suo marito et sibi ; 
ipsumque maritum suscepit ad pascendum Ricardus ^^, mo- 
nachus, quandiu vivere*-* ; testibus his Petro Rodberto *% 
Gunterio praeposito, Arnaido Gritardo ^^ Balduino Andega- 
vensi, cum pluribus aliis. Fulcherius de Porta habebat 
vineam in terra sancti Macuti *^ partem cujus dimisit sancto 
Joanni et sancto Macuto **, teste Ricardo *^, monacho, 
et Romano Fraxino. Ricardus, monachus, émit sancto 
Joanni et sancto Macuto ^^, viginti solidis, unam partem 
vineœ Geraldo Avicula, teste Romano et Benedicto, famulo 
sancti Macuti ^^ authorisanteSeniorator ^'', praeposito comi- 
tis. Garcendis ^* condonavit sancto Joanni res suas, post obi- 
tum suum, videlicetunum quadrantum '^ vineae de Charen- 
tone, et hortum ^o qui est juxta, leste Ricardo 3', monacho, 
Petro Roberlo ^^ et mullis aliis. Geraldus, presbiter, donavit 
sancto Joanni, in praesentia domni Oddonis ^^, abbatis, 
dimidiam piscatoriam quae est sub Sanclo Aniano. Frotgerius 
Mercalor^^ habebat unum quadrantem vineae in terra 
Sancti Macuti ^^ quem dimisit sancto Joanni et bealo Ma- 
cuto 3^, in vita sua, praesente domno Oddone ^^, abbate ; sus- 
ceptus, propler ea, in socielatc monachorum reficiendus 
cibo necessario afratribus obedientiae Sancti Macuti ^^ quam- 



- 343 — 

diu viverel, teste Ricardo^* inonacho, Petro Roberto^, 
Geraldo, famulo Sancli Macuti^. David Dorosus^ plantavit 
vineam in terra Sancli Macuti ^^ tali pacto ut, post mortem 
suam, esset in doininio sancti Joannis et beati Macuti ^^ 
authorisante domino Ricardo ^^ monacho^quo firaiatum est 
pactum, teste Gualteiîo^, moiiacho, et Hugone de Inderia, 
et Gumdeberto ^ Decimario. 

I. C. Saoctonensis. — 2. C. sancto. — 3. C. Radulfo. — 4. C. Talla- 
burgensis. — 5. C Machuto. — 6. C. Richardas. — 7. C. Rotbertus. — 
8. C. Wasteriaco. — 9. C. alodio. — 10. C Engelberto. — li. C. Ma- 
chuti. — 12. C. his Ademaro. — 13. C. Cuchel. — 14. C. aliodo ad 
Mai^ac. — 15. C Arsende. — 16. C. Richardo. — 17. C. RoU)erto. 
Geraldua de Balanzac. — 18. C. Machuto. — 19. C. Machuti. — 20. C. 
Richardo. - 21. C. Eagelberto. — 22. C. Odonis, — 23. C. Richardus. 

— 24. C. viverel. — 25. C. Grithardo. — 26. C. Machutis. — 27. C. 
Seniorato. — 28. C. Garsendis. — 29. C. quadrantem. — 30. C. orium. 

— 31. C. Richardo. — 32. C. Rotberto. — 33. C. Odonis. — 34. C. Mer- 
chator. — 35. C. Machutis. — 36. C. Machuto. — 37. C. OdoQe. — 
38 C. Daurosus. — 39. C. Galterio. — 40. C. Gumberto. 



CCLXXXI 

Vers 1099, — Foadation du monastère de TOrivauz (a), coD6é à un 
saint homme appelé Guillaume, sorti du cloître de Saint-Michel de Loi 
Cluse, en Piémont, et dons de divers motivés notamment par la répara- 
tion d*un meurtre commis sur Hélie et Ramnulfe, frères de Guillaume 
de Talmont. — Cart. orig,^ foL 89 recto, — C. t, LXIlIy p. àA9, 

Carta de Âureis Yallibus. 

Sic a * fidelibus defunctis vel adhuc superstitibus, pro re- 
medio animarum suarum, sive pro parentum vel cœterorum 
remissione consanguineorum, que ad instructionem vel aedi- 
ficationem altus - ac inlemerata Dei et Domini noslri ^, Mariae 
genitricis cognomine Auris Yallis basilica^ in pratis et in 
vineis vel in terris vel in cœleris his similibus Deo manci- 
patasunt ; série hujuscartulae fideliter ac memoriler incerla^ 

(a) Commune d^Arces, canton de Cozes. 



— 344 — 

continentur. Ipsi vero patrem aelernum Deum ac matrem 
eclcsiam perpetuam considérantes, illos, Iransitoria atque 
corruplibili praesenti hereditate, redimiverunl, cupientes 
effici meinbrum Ghristi ac Ângeri sanctuarium Dei. Ergo 
talia ac praeclara misleria cémentes donari eclesiam, paula- 
tim caeperunt fidèles illum locum, ex pauperlate qua ver- 
sabatur, aedifficare. Sed antequam de donis et aedificiis lo- 
quaSy qui primitivi extiterunt œdifficatores sub veritatis as- 
sertione, licet expediain. Fuit namque vir optimus, moniali 
habilu detentus, religione ac santitate proclarus^ moribus 
honnestis decorus, beati Archangelii ^ Michaelis Clusii ^ cœ- 
nobii alumnus^, qui primus ipsum supradictum locum, he- 
remo ferisque deditum, obedientiae causa, annuente Deo, 
hominibus habitabilum *^ reddidil. Qui videh'cet inonachus, 
nomine Vuillelmus", santaB '^ religionis extitit author *^ ut 
a cunclis pro patris veneratione colebatur. Et dum devotus 
ibi permaneret, morem vitamque gerens anachoretœ, pêne 
peractis septem annuis Vuitbertus *^, vicarius, et Bernardus, 
frater ejus, in cujus possessione vel dominatione, cellula illa 
obtinebatur, videntes eam se*^ forte sub tab's ac tanti viri 
regiminevel praesidio regeretur sublevari ; ei honeslo homini 
dono assigna verunt, pasciscentes, ub sub cujus potestate et 
obedientia, si vellet, sponte traderet. Itaque isti Bernardus 
et Vuitbertus**, viventes semper locum ditaverunt, atque 
ipsis vita functis, eorum successores loca, honnorem, supel- 
lectilia ipsorum possidentes. Similiter prius pactum, cum se- 
niore inonacho, pcpigerunt, scilicet filia Bernardi et Vuil- 
lelmus ^"^ Alcardus et fratres eju^ Vuitberti *^ et Bernardi, 
cognali primi, atque comniemoratam cellam in alaudio '^ 
concederunt, sigillata altari caria. Nunc libet redire ^o iHos 
qui ab homicidium illatum duobus fratribus Vuilberti^* 
Talemonis, scilicet Heliae^- et Ramnullb Bruni -^^ de suis 
possessionibus partern bcatae Dei genetrici MariaBobtulerint-^ 
praemisso ipso praedicto inler illos venerabili^monacho paci- 
fero, quia ^^ nec meliorem principem nec fortiorem tyrarani- 



— 345 — 

dem *^ ad se daturam effusi sanguinis eiïusionem ^^ cense- 
rant quam ipsum. Denique facta pace, simulque homicidis 
finis*® communicatis verbis ac praecibus fidelis monachi sic 
unusquisque sccundum posse et coinmodum ex patrimonio 
portionem almaa Dei genilricis, ad propaganduni honnorem 
subscribuut Ainardus ^ imprimis assurgens, edit domum in 
terris et in vineis quœ siiiit silae ad Sanctum Dyonisium ^^ 
centum solidorum pretii constantes; et in vilia quae vocatur 
Grasaco^* iinam operaluram vineae ; et, in alio loco, qui 
dicilur Gormesclusa, unam carrucatam animam lerrae. Gai- 
nonus de Mauritania, cum filiis suis, de alaudio^* suo qui 
vocatur in loco Petre Folla ^^, terrani integram. Similiter in 
villa qui nuncupatur Corengo^^, dédit unam operturam in- 
tegram vineae.Ostendus Largus, unam operturam intervineam 
et terram, apud Coreng. Geraldus Florerius dimidiam ope- 
raturam vineae ad Sperniam, et médium in loco terrse qui 
dicitur Mons. Aimo ^^, operaturos vineœ in villa quae cogno- 
minatur Gemaldago ^^. Senegunda, uxor Gosselini ^'^ Almari, 
dimidiam operaturam vineae ad Gravans ^®. Alia ejus uxor 
Emma unumquarterium vineae ad Gampum spinosum. Adal- 
cendis ^j mater Alaardis ^ Burbail, unum quarlerium ad 
Carleilan vineae, et filius ejus aliud quod est ad Sanctum 
Dyonisium^*. Raimundus de Puteo mediam operaturam 
vineae, tam cultae quam desertae, apud Amalbein Puteum ^* 
et ad Montem Tetbaldum, sylvam cum borderia. Et in alio 
loco ad Foutem Garnerii*^ terram et pratum quodhabebat, 
et Abodois unum quarterium terrae et ad Fontem Alganum, 
terram et pratum fideliter dédit. Aremburgis, uxor Ramnulfi 
Ramon '^^, unum quarterium et médium vineae, tam cultae 
quam deserlœ, a Pomers. Martinus, presbiterSancti Michae- 
lis, novem boessaladas de alaudo^ ad Lucum Bolan. Astais, 
unum quarterium vineae ad Mons, cum suo fratre. Gonstan- 
tinus Airem, propler uxorem,de vinea,dimidium quarterium 
similiter ad Mons de alaudo^. Vuillelmus^ Sterius de 
Mauritania unum quarterium vineae de alaudo ad Grasac^^. 



— 346 — 

Gieiim *^ Avinsela unum quarteiîumvineae et dimidiam ope- 
raiuram terrae. Senioretus Âichardus^^ unum quarterium 
vineae de alaudo ^ ad Brueïra. Bonet Dominels ad Podium 
de Moringas^^ dimidium quarterium terrae de alaudo^. 
Bemardus de Pardelan tria quarteria vineœ ad ilicem de 
Belagarda ^* ; et inter Montem et Anfan, centum soidadas, 
inter terram et pratum. Olgardis, filia Adebaldi^*, vicarii, 
unum quarterium vineae de alaudo^ ad Gevarsac ^. As- 
cenda, uxor Lamberti Girec, pro anima mariti sui, dédit 
sanctae Mariae ad alaudium ^, unum quarterium de vinea ad 
Esperna. Hoc et^^ jam volumus ut si, patefactum omnibus 
catholicis fidelibus, quomodo vel qualiter Vuitbertus^® de 
Talomone vendidit domno Vuillelmo ^'^ terras et vineas quae 
fuerunt datae genitrici Dei semper virginis Mariae Aureae Val- 
lis, pro interfectione Ramnulfi et Heliae ^, sic ^® superius legi- 
tur, accepit supradictus Yuitbertus^ caballum optimum, 
pro supradictis terris et vineis, et pro vinatam, atque pro 
cunclo censo \illae. Ita dimisit omnia ad Dei genitricem, ut. 
nec ilie aut suus hères, quicquam requirirent amplius, et 
fuissent omnia in dominio et in potestate ejusdem loci. Ita* 
que ^^ Domino Deo nostro et intemeratae semperque virgini, 
ejus matri, fidelibusque loci illius incolis, donata ^^ oblata. 
Si quis, serpentine ac viperino infectus veneno, subripere 
tentaverit, inprimis ira et odio ipsius pudicae Dei parentis 
preventus anathematisque compede aiflictus ^^ omnium scele- 
ratorum damnationis portionem tartari deputatus cavernis 
accipiet^* et cum habilantibus atria Dei vel potentibus^^ 
tabernaculis Domini delectalionis sedem nec percipiat, sed 
cum persequeiitibus, sanctuarium Dei prophetiae damna- 
lionemet maledictionis judicium sanlial ^^ ut ponatur velut 
rota vel sicut stipulla ^"^ ante flatum validi venti, et tanquam 
ignis consumens vehementer sylvas et excelsos montes. 

1. C. Ces mots manqueat jusqu'à vel. — 2. C. aime. — 3. C. Jesu 
Christi. — 4. C. basilice. — 5. C. iaserta. — 6. C. preclarus. — 7 C. prœ- 
clari. — 8. C. Clusie. — 9. C. alumpnus. - iO. C. habitabilem. — 11. 



— 347 — 

C. ^Yî^elmus. — 12. C. tante au lieu de sanclae. — 13. C. auctor. — 
14. C. Wilbertus. — 15. C. si au lieu de se. — 16. C. Wilbertus. — 
17. C. Willelmus Alaardi. — 18. C Witberli. — 19. C. alodio concédè- 
rent. — 20. C. ad. — 21. C. Witberli Talamonis. — 22. C. Elie. — 23. 
C. primi au lieu de Bruni — 24. C. oblulerunt. — 25. C. quod. — 26. C. 
tirannidem. — 27. C. sedilionem senserant. — 28. C. fini. — 29. C. Ay- 
nardus. — 30. C. Dionisium. — 31. C. Grazac. — 32. C. alodo. — 33. C. 
Petrefol. — 34. C. Coreng. — 35. C. duas. — 36. C. Gemaldag. — 37. C, 
Guauscelmi. — 38. C. Cravens. — 39. C. Adalsendis. — 40. C. Alaardi. 

— 41. C. Dionisium. *— 42. C. Puteum Amalbin. — i3. C. Guarnerii. — 
44. C. Rainoo. — 45. C. alodo. ~ 46. C. Willelmus Iterius. — 47. C. 
Grazac. — 48 C Gielin Aviozela. — 49. C. Aicardus. — 50. C. Mau- 
rengas. — 51. C. Belaguarda. — 52. C. Aldebaldi. — 53. C. Gevarzac. 

— 54. C. alodium. — 55. C. etiam. — 56. C. Wilbertus. — 57. C. Wil- 
lelmo. — 58. C. Elie. — 59. C. sicul. — 60. C. Wilbertus. — 61. (' 
Hœc itaque. — 62. C. dona. — 63. C. astriclus. — 64. C. accipiat. — 
65. C. potienlibus. — 66. C. sentiat. — 67. C. stipula. 



CCLXXXII 



Vers W97 { 4083-4107), — Don de Téglise de TOrivaux, près du 
château de Talmont, avec toutes ses dépendances, à Tabbaye de Char- 
roux, par Bernard de Fartellan, pour le repos des âmes d'Elie et de 
Ramnulfe frères (de Talmont) tués, par sa faute, de concert avec Guit- 
bert, frères desdits morts, et prince de Talmont; don confirmé par Ar- 
nulfe, aussi appelé Ramnulfe, évêque de Saintes, en présence de divers. 
— Cari, orig.j fol, 89 verso ou 90 recto. — Cl. L XIII y fol. 379. 



Garta eclesiae ÂuraB Yallis. 

Constat mullos mortalium sub gravi fasce dcsudare cri- 
minum maxime qui negotiis ssBCularibus sint adslricti ^ qusB 
ila sibi inhaerentes commaculant, et a Deo séparant, ut, nisi 
respectu^divinitatisaliquem exhac innumerabili perditoruin 
multitudine per immutalionem suae ciementidB et super posi-' 
tione melioris vitae ad paenutidem reflexerit verum sit reliquos 
perditione 3 esse obnoxios. De quorum numéro, ego, Bernardus 
de Partella, sciens me graviter Deum offendisse, sed de ejus 
misericordia non dilïidens, pro peccatis meis et pro anima- 
bus Heliae ^ absque Ramnulfi, mea culpa occisorum, trado 



— 348 — 

Deo ejusque altari sancio quod est Garros ^ senioribusque 
inibi Deo servienlibus eclesiam Aureae Valiis, quas est sila 
prope caslrum Taiamum ^, in pago Sanclonico, alque oinnia 
quaead ipsam ecclesiam pertinent, concordante, in hoc, Guit- 
berto fratre ipsorum, qui est princeps ipsius castri, ut ipse 
locus, divino vocabulo insignitus, sine uiiius calumnia fir- 
missime perpetiin hoc possideat ; damnatis eis qui conirarii 
fuerint, aeterna^ anathemate alque secundum morem lega- 
lum formaturam ^ subter adnexis legitimis testibus. Quod 
authoritate domni Arnulphi^, Santonensis episcopi corrobo- 
ratum est. S. Vuitberti ^^, filii Âchardi. S. Witberti, vicarii 
fratris Bernardi. S. Willelmi Bernardi. S. Vuillelmi^', mo- 
nachi. 

1. C. sunt astricli. — 2. C. respectus. — 3. C. perditioni. — 4. C. 
Elie. — 5. C. Karrof. — 6 C. Talamunt. — 7. C. aeterao. — 8. C. for- 
malurum. — 9. C. Arnulfi. — 10. C. Wilberli. — 11. C. Willelmi. 

GCLXXXIII 

Vers iOlO {f 060-4 091). — Guillaume, Bernard, Raimond et Oslende 
AlearduSy frères, et Foucher, fils de Guillaume, font et coofirment à 
Tabbé Eudes la donation de Téglise de TOrivauz. Ceci fut ratifié par 
Guillaume, vicomte d'Aunay, et Kadelon, son fils, seigneurs de ladite 
basilique. — Cari, orig., fol. 90 verso. — C. /. LXII, p. 6/7. 

Garta sanctae Mariae Âuri Yaliis. 

Hi * fratres Willelmus^ Alexander et Bernardus Aleardus 
et Raimundus Aleardus et Ostendus Aleardus necnon Fui- 
cherius, filius^ AIeardi,dederunt et annuerunt sancio Joanni 
alque ejus monachis Angeriacensis cœnobii, pro animabus 
*suis, ecclesiam santae Mariae, cognominatione de Aureis 
Yallibus. Annuit hoc donum Vuillelmus^ vicecomes de Au- 
niaco'^ et Kalo, filius ejus, quorum erat dominalio ejus ^ 
basilicae, nam, ab eis procedebat illis quos praenominavimus. 
Hujusrei testes existunt Goderannus, episcopus, Gaufredus"^ 
de Mauritania, Vuilbertus ^ de Talamone, Josserannus et 



— 349 — 

mulli alii. Omnia haec predediximus^, gesta sunl lemporis 
Phiiippi, régis FranciaB, Vuidonis^^, ducis Âquitaniae, domni 
Gosseliui ^^ Burdegalensium archiepiscopi, et domni Oddo- 
nis ^\ abbalis sancti Joannis, necnon domni Goderanni, 
episcopi Sanlonencis sedis qui hoc annuit. 

i. C. Hii. — 2. C. Aleardus au lieu de Alexander. — 3. C. Willelmi. 
— 4. C. Willelmus. — 5. C. Oniaco. — 6. C. ipsius. — 7. C. Goffre- 
dus. — 8. C. Wilberlus. — 9. C. prediximus. — 10. C. Widonis. — 11. 
C. Goscelini. — 42. C. Odonia. 



GCLXXXIV 

Vers 1091 (4083-4107). - Don de la chapelle de Saînte-Radégonde, 
près du château de Talmont, par Guillaume, archiprêtre, sur le conseil 
de Ramnulfe, évêque de Saintes, et autres, et du consentement de Ram- 
nulfe, seigpneur de Talmont, qui y ajoute quelques terres pour y con- 
struire un bourg. — Cari, orig,, fol, 94 recto. — il. mss, 428, fol. SA, 
— CLLXIII, p. 344, 

Caria de eclesia SanctsB Radegundis. 

Âulhorilatibus divinarum paginarum plenissime informa- 
mur quatenus ^ mundi gloriam labilem et caducam per pie- 
tatem * debeamus calcare et mentis aciem ad céleste desi- 
derium, per exercitationem bonorum operum, erigere. 
Idcirco ego Vuillelmus ^ Laierii archipresbiter, capellam 
Sanctae Radegundis, quae est in castro Talemonio, do et con- 
cedo Deo et bealo Baptistae Joanni Angeriacensis ^, per ma- 
num et consilium Ramnulfi, Sanlonarum episcopi, Pelri 
quoque archidiaconi et caeterorum fidelium, faventibus mihi 
et dévote annuentibus, Benedicto atque Josseiino^ ejusdem 
capellae cappellani^. Hoc donum annuit et corroboravit Ram- 
nulfus, praefati castri dominus, insuper et, de alaudio ^ suo 
tantum contulit sancto Joanni, juxta ipsum castrum, ad 
burgum monachis aedificandum, quantum bonnis sera ^ ter- 
mini ibidem mensuralum est ; quem burgum ita immune ^ 
et liberum, ab omni servitio stabilivit ut juri sancti Joannis 



^ 350 — 

remota penitus omni inquietudine perpetuo subjaceat ^, 
exceplo furto et rapto et incendio, in quibus tribus dominus 
castri justiciam suam exhibebit. Hujus rei testes sunt hi 
quorum nomina subscripta sunt. S. Ramnulfi, episcopi, 
Amalvini archidiaconi. Signuno Vuillelmi ^^, archipresbiteri. 

1. C. quatinus. — 2. C. proprie ta tem. — 3. A. C. Willelmus Leierii. 

— 4. C. Angeriacensi. — 5. A. C. Joscelino. — 6. A. C. allodio. — 7. A. 
C. cerli au lieu de sera. — 8. A. C. immunem. — 9. A. C. subjiciatur. 

— 10. A. Wiilelmi. 

CCLXXXV 

Verê 1098 [4083-4401), — Traité entre Tabbé et les chanoines 
de Saint-Etienne, au sujet de la chapelle de la Sain te- Vie rge^ sise sous 
les murs de Mortagne, et de la petite église de Saint-Romain, ainsi que 
de la terre d'Ulric Arnucho, que Tabbé échangea avec les chanoines pour 
réglise de Barzan. Cet échange eut lieu dans le chapitre de Saintes, du 
coi.sentement de Ramnulfe, évêque de Saintes, de Pierre, archidiacre, et 
de Josseran de Mortagne. — Cart, orig,, fol. 94 reclo, — C, t. LXIHy 
p. 407, 

Garta de eclesia de Barzen. 

Ut posterorum utilitati contuleremus convenientiam, inter 
abbatem sancti Joannis et canonicos sancti Stephani factam, 
de capeila sanctae Mariae quae est infra muros Mauritaniae, 
iitteris subnotavimus. Placuit enim pra^fato abbati ut iliud 
juris quod in supradicta capeila habebat et eclesiolam sancti 
Romani, cum terra Ulrici Arnuchonis,pro eclesia de Barzen 
canonicus ^ relinqueret. IIoc autem commutatio in capitulo 
Santonenci * (acla est, praesentibus et bénigne famulantibus^ 
Ramnulfo, Santonarum episcopo, Petro quoque archidiacono, 
et Vuillelmo ^, archipresbitero, cum aliis multis. S. Josse- 
ranni ^ de Mauritania. 

1. c. canonicis. — 2. C. Santonensi. — 3. C. faventibus. — 4. C. Wil- 
lelmo. — 5 C. Josceramni. 



351 — 



CCLXXXVI 



Vers 1099 (1083-1 407 J. — Don de Téglise de Notre-Dame de Corme- 
Ecluse par Ramnulfe, évêque de Saintes, avec souscription de Pierre, 
archidiacre, Geoffroi, chapelain de Tévèque, et Jean, prieur de Mortagne. 

— Cari, orig.y fol. 91 verso. — C. t. LXIII, p. A53. 

Carta de eclesia de Corma. 

Dum invigilare débet cura pontificalis eclesiis disponen- 
dis, ut in talium personarum providenlia mittantur, per 
quarum sollicitudinem, in divinis ofïiciis, gubernenlur, in 
edificiis construanlur, in ornamenlis honnorentur, ego, Ram- 
nulfus, Sanctonicae sedis episcopus, do et concedo eclesiano 
sanctae Mariae de Corma monasterio santi Joannis, ut eam 
semper habeat et in aîternum possideat, ad laudem et hon- 
norem Dei et beatae Mariae semper virginis. Hujus dona- 
tionis cartam signo crucis confirmo. f Signum Pelri, archi- 
diaconi. S. Gaufredi, capeliani episcopi. S. Joannis, prions 
de Mauritania. 

CCLXXXVn 

Vers 4077. — Don du lieu appelé Ouches, par Alboin de Tonnay et 
EmmCy sa femme, sous la réserve de l'usufruit pendant la vie de celle-ci. 

— Cart. orig.y fol. 91 verso. — A. mss. 128, fol. 35. — C, t. LZ//, 
p. 633. 

Caria Emmae de Talniaco. 

Dum per praesentis iler vilœ currilur, sumniopere sludere 
débet quisque, ne perpétuas incurrat pcenas gehennae. Qua- 
propter Alboinus de Talniaco^ et uxor ejus Emma, nomine, 
pro suis et parentum suorum animabus, pro aelerna felici- 
tate acquirenda, Deo ac prsecursori suo santo Joanni, simul 
donaverunt de alaudio^ suo villam nominatam Oches ; tali 
lamen pacio ut, dum Emma dixerit^ cui in sponsalio ipsa 
villa donata est a parenlibus suis frucluarium usum recoili- 
gat, per singulos annos, reddendo quoque quinque solidos de 



— 352 — 

censu servienlibus praetursori Domini. Posl obilem* vero 
Ernmae, ex qua procedil, sicut praedictum est, in dominio 
sancii Joannis remaneal Faclum est autem istud donum, 
par hanc corrigiam, quam Ricardus^ monachus de Cos- 
naco, cognatus jam sœpe nominatae Emmae, jubentis atque 
deprecanlis, super al tare posuit. Teslibus his, Petro, mona- 
cho, Arberto laico, Vuillelmo^. 

1. A. C. Thalniaco. — 2. A. C. alodo. — 3. C. vixerit. — 4. A C. obi- 
tum. — 5. C. Ricbardus. — 6. A. C. Willelmo. 

CCLXXXVIII 

4 07 A. — Restitution par Witbert de Talmont de la moitié d'une terre 
qu'il avait usurpée dans la villa dite TOrivaux et qui avait été donnée à 
cette abbaye par Guillaume, vicomte d'Aunay. — Cari, orig.^ fol. 94 
rectoK — C. /. XXVII bis, p, 297. 

Caria Wilberti de Talamone*. 

Notum sil omnibus tam presentibus quam futuris sanclae 
ecclesiae fidelibus, quia terra quam Willelmus, vicecomes 
Auniacensis^ pro animae suae remedio, dédit monasterio 
sancti Johannis BaptistsB Angeriacensis^, medietatem illius 
Witbertus de Talemone^ caslello, per multum tempus, con- 
Iradixil. Que videlicet terra est in villa que dicitur Aurea- 
vallis. Sed tanlum resipiscens, in capitulum Iratrum, coram 
domno abbate Oddone^ venit, ipsamque donationem Ram- 
nulfo et Helia, filiis suis, consencientibus, dimisil. Sed et 
omnes consuetudines quas, sive juste sive injuste, in ipsa 
villa idem Witbertus accipiebat, pro timoré Dei sanctique 
Johannis, reliquil, annuentibus prefatis filiis suis. Terram 
vero aliam que pro emendatione morlis Iratrum suorum in 
eadem villa data fuerat, quam similiter diu contradixeral, 
pari condicione dereliquit, et ne ulterius, a se vel heredibus 
suis, ibi quicquam reclamaretur, assensit. In eodem autem 
capitulo, présente predicto abbate, coram omnibus fratribus, 
deiTinitum fuit ut, si in eadem villa sancti Johannis, aliqui 



— 353 — 

homines voluerint habilare, qui ipsi Witberto consuetudi- 
nem debeanl de terra vel vinea sua, debitum suum persol- 
ventes ei, ab ejus potestale ibidem erunl liberi. Si auteiii 
coDiradixerint ipsam consueludinem, idem Wilbertus vel 
filii ejus, ad monachum qui hanc obedienliam tenebil, de eis 
facient reclamalionem. Quod si per monachum non poluerinl 
habere justiciam, inlra terram lamen sancti Johannis nui- 
lam présument eisdem consueludinariis inferre violenliam ; 
extra villam autem ubi eos invenerint, exigent rectitudinem 
suam quomodocumque voluerint. Quod si ipsas terras aut 
vineas dimiserint, ab illoruni violentia et polestate dein- 
ceps erunt liberi. Monachi vero poteslas erit, ne de eisdem 
consueludinariis ullam amplius paciatur molestiam, extra 
ipsam villam eos expellere cum voluerit. Actum est hoc 
anno incarnati Vorbi millesimo septuagesimo quarto, indic- 
tione duodecima, régnante Philippo rege Francorum, Wil- 
lelmo autem ducatum tenente Âquitanorum, sub testimonio 
Senioreti Sanctonensis, Gireberti^ Caronelli, et Geraldi, fra- 
tris ejus. Huic dimissioni terre hujus, sive reddicioni pro LX 
solidis redempte; si quislibet calumniam imponere prae- 
sumpserit, non in curia de Thalamonis^ judicetur, sed apud 
Sanlonas. Grux Ramnulfi filii. Crux Yuitberti^ patris. Crux 
Helie filii. 

1. Od avait misa la marge : Orlac. La mention de dom Fonleneau, 
91 verso, doit être erronée; il faut lire 92 verso. — 2. C. Talmonte. — 
3. C. Oniacensis. — 4. C. Ingeriacensis. — 5. C. Thalamone. — 6. C. 
Odone. — T. C. Girberti. — 8. C. Talamonis. — 9. C. Witberti. 

CCLXXXIX 

Vers 4084, — Don de la terre de Fierrefolle (a) et de la moitié du 
Moulin-Rarobaud par Pierre Richard et Theophaniay sa femme, en pré- 
sence de divers. — Cari, orig., fol, 92 recio, — C. t. LXIII, p, 63. 

Caria Pétri Richardi. 

(a) Peut-être La Grosse-Pierre, commune d'Arces. 

Archives, xxx. 33 



— 354 — 

Praeceptum Domini est ut bonis que homines acciperunt, 
benefaciant suis famulis ; quia ^ benetacientes remunerabit 
Dominus aeternis praBmiis. Propler ea Peirus Richardus et 
uxor ejus, Tlieophania, dederunt sanctae Dei genetrici Mariae 
ac beato Joanni Baplistae totam terrain, ex integro, que ap- 
pellatur Petra Follus et medietatem illius molendini qui vo- 
cetur Rimbaldis ^. Testes autcm istius donationis sunt Helias 
Nores 3, Gumbaudus * Mainardus, Joannes, presbiter, Ber- 
nardus Melessius ^. 

i. C quod. — 2. C. Raimbaldus. — 3. C. Florers. — 4. C. Gombau- 
dus. — 5. C. Melelius. 

ccxc 

Vers 1099, — Vente par Guibert, viguier, et son frère GuiUaumey aux 
moines de TOrivauz, d'un demi-journal de pré situé à Thomeille (a), 
pour le prix de 48 sous. — Cart. orig., foi. 92 verso, — C. i, LXIII^ 
p. 435, 

Carta Vuitberti * et Vuillelmi. 

Guitbertus, vicarius, et frater ejus Vuillelmus^ vendide- 
runtatque abrenunciaverunt, jure perpétue, monachis sanct» 
Mariae Âuri Yaliis, dimidium junclum ^ prati, qui situs dig- 
noscitur ad Tumelia, novem decim solidos.AdstantibusVuar- 
drado ^, monacho, (qui) banc comparationein fecit. S. Guas- 
selini^ Aumar. S. Gonstantini Airem. S. Rainaldi, praepositi 
ipsius loci. 

1. c. Witbeiti et Willelmi. — 2. C. Willelmus. — 3. C. vinctum. — 
4. C. Wardrado. — 5. C. Guascelini. 



(a) Hameau de la commune d^Arces. 



— 355 — 



CCXCI 

Vers 4087. — Don par Ramnulfe, seigneur de Talmont, de deux petits 
morceaux de terre, à Hervé, moine, doyen de l'Orivaux, pour Tab- 
baye, et à Notre-Dame de TOrivaux, moyennant le don d^un cheval ; 
le tout du consentement d'Adélaïde, sa femme. — Cari, orig,, fol. 92 
verso.— C. l.LXIII.p. 499. 

Caria Ramnulfi de Talamonc ^ 

Notum débet esse omni tempore nec ulla deleri oblivione, 
quod dominus^ Herveus, sancli Joannis monachus, Aureae 
Yallis decanus, donavit Ramnulfo, Talemonensi domno, 
unum equm ^ propter duas partiunculas ^ ten^, altéra quo- 
rum ^ est juxta vineam Ainardi, altéra Imgumba \ juxta 
prata. Ramnulfus igitur de Talemone dédit, et jure perpeluo 
concessit possidendas, praedictas portiunculas ^ terrae, sanc- 
tae Mariae Aureae Yailis sanctoque Joanni ac suis monachis, 
propter equm ^ de quo jam locuti sumus, et propter animas 
parentum suorum, maxime autem propter animam fratris sui 
Heliae, qui eis ^, de suo proprio, emerat, et moriens sibi di- 
miserat. Hoc autem donum fecit isdem Ramnulfus, in domo 
Yuillelmi ^ Martini, per hanc cartam supra textum sanctae 
Radegundis, annuente ac pariter douante ^, uxore sua Ada- 
laide, quorum signa infrascripta sunt, adstantibus coram 

multis testibus quorum nomina bec sunt ^^ monachus, 

Constantinus, monachus, Vuillelmus** Legerius, archipres- 
bîter, Benedictus, presbiter, Vuillelmus*^ Vivianus, Ramnul- 
fus Bordet, Fucardus*^ Gumbaldus Ficcosus, Mainardi et 
alii plures. 

i. c. Tallamone. — 2. C. domnus. — 3. C. equum. — 4. C. porciun- 
culas. — 5. C. quarum. — 6. in Cumba. — 7. C. eas. — 8. C. WUlelmi. 
— 9. C. donanante. — 10. C. Herveus. — 11. C. Willelmus. — 12. C. 
Willelmus Wivianus. — 13. C. Frichardus Gunbaldus, Ficosus, Willel- 
mus. 



— 35C — 

CCXCII 

Vers 1097, — Don par Bernard de Pardellan de terres, prés el vignes 
qui sVtendent du Gat [a) jusqu*à Talmonl. Le moine Guillauine lui donne 
pour cela un cheval évalué 200 sous. — Cart. orig.y fol. 92 verso. — 
a. L LXIII, p. 377. 

Carta Bernardi de Pardiliano. 

In iiomine Domini, incipit quomodo Bernardus de Par- 
tiliano^ dédit, excepte centum solidatas, lotam terram, 
pratos et ac vineas quae sunl de Gugdile ' usque ad Talamo- 
nem ^, Deo el sanclae Mariae etVuillelmo ^, monacho. Et ipse 
Vuillelmus -' dédit ei, in pretium, unum caballum de ducen- 
tis solidis.Videntibus istis hominibus, fuit hoc factum, quo- 
rum nomina sunt hic subscripta. S. Ainardi. S. Genii. S. 
Rainaldi. 

U C. Pardiliano. — 2. G. Guadile. — 3. G. Thalamonem.— 4. G.Wil- 
lelmo. — 5. G. Willelmus. 

ccxcin 

Vers 1094 (1083-4 407).— Leiire de Ermengaud, abbé de Saint-Michel 
de La Gluse, en Piémont, à Tévêque de Saintes, pour le prier de pronon- 
cer son jugement sur les plaintes réitérées que son prédécesseur Benoit, 
abbé de l'église de TOrivaux, et les religieux lui avaient portées contre 
Tabbé de Saint-Jean d'Angély. — Cart. orig.^foL 92 verso. — C. t.LXIIIy 
p. 313. 

Venerabili patri R. Santonensi episcopo, fraler Ermengau- 
dus^, sancti Michaehs Glusensis abbas, cunctaque congregatio 
sibi conimissa, salutem. Meminit santitas vestra quotiens 
beatœ meinoriae antècessor noster Benedictus, abbas, de 

(a) Le Gat, lieu-dit de la commune d'Arces, à toucher TOrivaux. En 
dehors de la terre de Talmont-sur-Gironde qui s'étendait incontestable- 
ment du côté de fOrivaux, à travers la paroisse de Barzan, il y a dans 
la commune d^Arces des lieux-dits : Les Talmons et les fîefs de Tal- 
mont. 



357 — 



ecclesia Âureae Yallis apud pielatem veslram, querimoniam 
habuil. Quam fréquenter quoque muiti fratrum noslrorum 
lam inconciliîsquam in synodis super hac re clamaberunt ^. 
Nos quoque quoniam Ângeriacensis abbas adhuc in injuriis 
persévérai et placilum a vobis indictum ^ audivimus, veslrae 
pietatis januam pulsamus et hujus eclesiaecausam sicul olim 
nobisinClaramontensi concilio promisistis, diligenler ex* ca- 
nonice examinetis et justo el in retraclabili judicio definia- 
tis^ Quidquid enim paternitas vestra et synodi inajestas se- 
cundum jura canonum in hoc placito decreveril, nos quoque 
fralresque nostrî diffiniendum judicamus et harum litlera- 
rum authoritate comprobamus. Valete. 

1. C. Er. — 2. C. clamavenint. — 3. C. inde datum. — 4. C. et. — 
5. C. diffiniatis. 

CCXCIV 

Vers 1088. — Ramnulfe, seigneur de Talmont, et Aléaïde, sa femme, 
avaient donné è Tabbaye un aUeu qu'ils avaient près du château, et vendu 
des terres à Thomeille et ailleurs pour y construire un bourg. — Cari, 
oriff.y foi. 93 recto. — .1. ms«. /2S, foL 36, — C-'. '• LXIII^ p, i//. 

Carta Ramnulfi de Talamone. 

Notum sit omnibus quod Ramnuifus, dominus castri 
Talemoni', dederat quondam Deo et sanlo Joanni, per 
manuin Guardradi, monachi, de alaudio ^ suo, juxta ipsum 
castrum, ad bi^rgum monachis dedificanduin, quantum bon- 
nis certi termini ibidem mensuratum est. Deinde Herveus, 
monachus, émit ab illo et ab uxore sua Aleoda ^ nomine, 
lolam ipsam terram, usque ad (ossata velerarum vincarum, 
cum duobus quartem ' prati, uno ^ sub Tumeilam, et altero 
ad Canellam ^ Fraisam. Est autem conveniens ut si monachi 
burgum voluerint aedificai e, ipse Ranmuilus vicariam adju- 
vel eiicere\ pro posse. Accepit autem pro hoc, ab Ilerveo, 
monacho, ducentos solidos, et uxor sua quinquaginta. Hujus 
rei testes cxistimt Gumbaldus, archipresbiter, Josserannus ^ 



— 358 — 

de Mauritania, et Vuillelmus ® Rigaldus, filius, et Vuillelmus 
Vivianus, et Ramnulfus de Vais, et multi alii. Annuit vero 
hoc in manu Hervei, raonachi, pro quoddam pergamenum 
signatum cruce sua et uxoris suae. S. Ramnulfi. S. Aleidae. 

1. A. C. Talemonii. — 2. C. alodio. — 3. A. C. Aleida. — 4. C. quar- 
teriis. — 5. C. uno subtu Meillam. — 6. A. C. Cunellam. Faut-il lire 
Ft'onsam? — 7. C. >eicere. — 8. C. Joscerannus. — 9. C. Willelmus. 

ccxcv 

Vers 4481 , — Don par Ainoth de Cren et Aimeri Garnier, son fils, de 
la terre de Montbernier. — Car/, orij/., fol. 93. — C. l. XIII^ p. $A7, 
t. XXVII bU, p. 375, 

Carta de Arsonio. 

Quoniam habentibus^ annis mutabili^ cuncta subduntur, 
et, ab ipsis testibus, eradit oblivio quod viderunt, ad ultimum, 
etiam de medio sublati lestes ipsi naturae concedit^, quod in 
nostris solemniter actum est, temporibus scripturae testimo- 
nio roboramus. Notum sit ergo^ tam praesentibus quam fu- 
turis, quod ego, Ainolh de Crencen^ et Aimericus Garnerius, 
fiIius meus, scientes quia quaecunque seminaverit homo, et 
haec et matet^ pensantes etiam quod in praesenti loc.^ est 
merendi, in futuro vero solummodo modo mérita recipiens^, 
Deo et beatae Mariae et sancto Joanni Baptistœ nostris de 
possessionibus aliqua dare decrevimus ; terram itaque de 
Podio Berner quaB alaudium^ nostrum erat, ob Dei reveren- 
tiam et genitricis ejus, obedientia^ de Arsone, quae sancti 
Joannis est propria, in manu^^ camballencii etejusdem loci 
prioris, liberam et immunem, nulla facta retentione, jure 
perpetuo possidendam, concessimus. Et ut perpétuas stabiii- 
tatis fundamentum obtineat, donum hujus possessionis, su- 
per altare beatae Mariae posuimus, et signi nostri munitione 
signavimus. S. Ainoth ^^ S. Aimerici Garnerii, filii mei^-. 
Hujus rei testes sunt : Josselinus, abbas Sancti Amantii^^, 
Gaut...us*^, item cambarleneus et prior de Arsone, Hugo, 



— 359 — 

canonicus de Cren, Andréas Alealmes de Cren*^, Ar. de 
Bolevilla, Lambertus, monachus, Ëbio de Lalenna^^, Yuil- 
lelmus Aisdol ^^. 

1. C. labentibus. — 2. C. mutabîlitatî. — 3. C. concedunt. — 4. C. 
igilur au lieu de ergo. — 5. C. Cren au lieu de Crencen, — 6. C. metet. 
— 7. C. locus. — 8. C. recipiendi. — 9. C. allodium. — 10. C. cambar- 
lencii. — U.C. Ainoth -j-, — 12. C. Ici +. — 13. C. Amancii. — 14. C. 
Gauterius, lune camberlencus. — 15. C. Ce témoin est mis à la fin 
par dom Fonteneau. — 16. C. La Lenna. — 17. C. Esdol. 



CCXCVI 

Vers 4092 — Don de la terre de Brunessart, près de Montbernier, à 
réglise de Notre-Dame de Courçon (a) (Arsonio)^ par Guillaume et Thi- 
baut Morant, en la présence et du consentement de divers — Cart.orig., 
fol, 93 recto, — C. /. LXIH, p. 277. 

Carta de Arsonio. 

Cum quisque, in hoc fragilitatis corpore constilutus, seip- 
sum viliis et concupiscenliis hujus saecuii subditurn exhibet, 
necessarium est sibi ut antequam carnem humanam exuat, 
se Deo et sanctis ejus a noxis suis innoxiuin reddat, et ita, per 
reconciliationem Dei, vitam aeternam consequi valeat. Cla- 
rescat ergo praesenlibus et futuris quod Vuillelmus^ Morant 
etTetbaudus Moran^, fratres, pro remedio animae suae, Deo 
et eclesiae sanctae Marias de Arsonio, terram de Brun Essart, 
quœ juxla Montem Berner posita est, in eleeraosinam^ de- 
derint. Et haec signa superposita* propriis manibus scripse- 
runt'\ Cujus rei testes sunt Aimericus Raimundi, monachus, 
Gaufridus, monachus, Arnardus Bochat^, monachus, Petrus 
Minardi"^, monachus, Petrus, monachus, StephaniisGandous^, 
laicus, Fulcherius^ Sutor, Ulereus^^et multialii. Hocautem 
donum, terapore Gullerii, cambarlenci^^ et etiam priorisde 
Arsonio, factum est et concessum. Et illud concesserunt 

(a) Vraisemblablement Courçon d'Aunis, arrondissement de La Ro- 
chelle. 



— 361) — 

niii pi-aediclorum fratrum, Joannes videlicel^- et Osanna, filii 
Wuillelmi^^ Morant, Rainaldus el Vuillelnius'^ 51oranl, 
Humberga el Maria, filiaB Tetbaldi Moranl. S *^ Vuillelmi^^ 
MoranlȔ<. De terra de Brun Essar'^ S. Telbaudi Moranl^". 

1. C Willelmus — 2. A. C. Morant. — 3. C. elemostna dederunt. — 
4. A. C. supposita. — 5. C. subscripserunt. — 6. A. C. Amaudus Bo- 
chart. — 7. A. Miroaudi. — 8. C. Gardons. — 9. C. Folcherius. — 10. A. 
Utricus. C. Ulricus. — H. A. cambarlencii. C. Galberii cambarlencii. — 
12. A. videlisset. — 13. A. C. Willelmi. — 14. A C. Willelmus. — 15. A. 
C. Signum. — 16. A. C. Essart. — 17. C. Titbaudt Morant ^. 

CCXCYII 

Vers f 07 8, ou 1095 ,4059-1098 . — Don des églises de Notre-Dame 
de Vavres, de Saint-Jean de Vavres (a\, de Saint- Pierre de Vaux fie Val- 
libug) 'b)j de Saint-Martin et de leurs dépendances et autres biens, par 
Raimond Gombaud et autres, avec ratification de Sénégonde, mère de 
Wardrad, seigneur du fief. — Cari, orig.^ fol, 94 recto, — C, t, LXIÎI, 
p. 463. 

Caria Raimundi Gumbaldi^ el uxoris ojus el filiorum ojus. 

Ego, Raimundus Gumbaldus, el uxor iiiea, Odenodis-, el 
filii mei, Clarius, Vigorosus et Geraldus, donamus sanclo 
Joanni et monachis ejus Angeriacensis ^ caenobii, eclesiam 
sanclae Mariae de Variis, ex integro In dominicalu, excepta 
décima ipsiuîs * ecclesiae quae extra villani est. Decimam au- 
lem villae totam annuimus, et terrain altaris, omnenique 
burgum, ac medietatem de closo"' vinearum, juxla eclesiam 
sancii Joanni^, duas etiam portiones terraî, ex utraque parte 
villae, ecclesiam quoque sancti Joannis, simul cum terra 
altaris, necnon eclesiam sancti Pétri de Vallibus, concessa 
pariter terra altaris. Damus prœterea prcoefatis famulis Christi 
unuin quarterium^ vinea^ in jamdicla^, atque sylvam, voca- 
bulo Bussiac **, annuente Senegonde, maire domini War- 



(fl, Arrondissement de Libourne (Gironde). 

[h] Saint- Pierre de Vaux, annexe d'Arveyres, près de Libournc. 



— 361 — 

dradi, cujus alaudium ^ esL Ad ultimum concedimus sanclo 
Joanni sibique servientibus monachis, quidquid eis donabi- 
tur, in nostra terra, et quidquid ipsi ement. Arnaldus, autem 
Rodberlus*^ et filius ejus Rodbertus*® Arnaldus dederunt 
saepe indicatis supra fidelibus Dei, unum fruslrum*' lerrae ad 
Gajum*2. Vero'-'' supradictus Clarusatque frater ejus, Gum- 
baldus, cognomine Vigorosus, dederunt Deosanctoque Joanni 
suam parlem cclesiaB sancti Martini, cum parle propria de- 
cimae, eidem eclesiae perlinentis, alque piscaloriam cum mo- 
lendinario. Deinde Arnaldus Vuillelmus'^ donavit jamdicto 
Christo pra}cursori foedium, cum alaudio'^ suo, concedenti- 
bus Clario videlicet atque Gunebaldo^^ iralribus, unde pro- 
cedebat. Testibus Roslagno et Vuardrado*"', monachis, Rod- 
berlusautem Arnaldus vendiditVuardrado^^monacho, terram 
quam ad Varias possidebat, cum alia quae Artigia Salmeria*^, 
vocatur ; triginta solidos accipiens, concessu Clarii atque 
Gunebaldi*^ fratrum, ad quos perlinebat. Clarius autem, 
poslquamsuus frater Gunebaldus-^ faclus est monachus, reli- 
nuit sibi lotam illam medietatem sancti Martini, quam 
simul dederant sancto Joanni. Et tamdiu fecit banc inju- 
riam donec, post aliquos^* annos, venit in capitulum sancti 
Joannis, comitalus Arnaldo Fadico et Helia-' Villico, ibique 
praesente conventu, gadgiavit^^, per hanc cartam, in manu 
Ansculpho-^, prioris, id quod maie egerat, ad de iïnparavit 
eclesiam, rursus annuens quidquid pater suus et ipse atque 
(rater donaverant et annuerant sancto Joanni. Tune prior, 
cum aliis fratribus, sufferendus^^ permisit ei habere ejusdem 
medietatis eclesiae medietatum, in vita sua ; tali tenore ut, 
nec ingadgiare-^ iterum, nec vendere possit, nisi sancto 
Joanni; ejuvsque post obitum, redeat indominicatum sancti 
Joannis. Idem deinde Clarius posuit hanc cartam super altare 
sancti Joannis, facto, de more suo, signo, praesente Andréa, 
monacho, Rernardo, monacho; ac de laicis, testibus praeno- 
minatis, comitibus suis, necnon Vitale de Solario et Joanne 
Gaufredo-^ S. Clarii. S. Gunbaldi. S. Raimundi. S. Clari. 



— 3U2 — 

Gesta sunt ista quse diximus, lemporibus régis Franciae, 
Philippi, Vuidonis^s, ducis Aquilaniae, et domni Josselini^^ 
archiepiscopi Burdegalensis palrise. 

1. C. Gunbaldi. — 2. C. Audenodis. — 3. C. Ingeriacensis. — 4. C. 
ejusdem. — 5. C. clauso. — 6. C. carterium. — 7. C. villa. — 8. C. Bu- 
ciac et Batstlvam rursumque unum carterium vinee et Fontem restant. 

— 9. C. alodium. — 10. C. Rotbertus. — U. C. ou partent, —12. C. 
Gaium. — 13. C. Postea vero. — 14. C. Willelmus. — 15. C. alodio. 

— 16. C. Gumbaldo. — 17. C. Wardrado. — 18. C.Sulmeria. — 19. C. 
Gunbaldi. — 20. C. Gunbaldus. - 21. C. aliquot. — 22. C. Elia. — 
23. C. gatgtavit. — 24. C. Ansculfi. — 25. C. sufferendo. — 26. C. 
ingatgiare intérim. — 27. C. Goffredo. — 28. C. Widonis. — 29. C. 
Goscelini. 

CCXCVIII 

/092. — Don par Aldenodis de son alleu, du consentement de ses 
enfants. — Cari, orig.y fol, 94 verso. — C. t. XXVII bis, p. 307, 

Caria Audenodis. 

Aldenodis, diu multumque Gumbaudi Vigorosi, filii sui, 
admonitione ac precibus pulsata, tandem divina inspiratione 
dejucta^ atque compuncta, pro cœlestis regni desiderio, 
labentis saeculi honnorem fugitivum deserere cupiens, in Dei 
servitio, se, sub monachali habilu subdere feslinando exop- 
tat, quatenus ipsius anima divitiis nunquam finiendis per- 
frui valeat. Quapropter suum dat alaudium ^ et facit donum 
et cartam ^ Deo ejusque genetrici semper virgini Mariae nec- 
non et beato Joanni Baptistae, cruci ^ exarata impressione, 
Glario, filio primogenito présente atque annuente, qui etiam 
signum proprium, post matrem fecit. Maximeque, pro eo 
quod mater dotem quam, in vita sua, possidere debebat, 
hujus doni concessione, illi dimitlebat, tellurem scilicet 
Arveriacensem, optimam ^ satis atque valentem. Deinde vero 
ut haec caria ^ filiorum suorum contradictionibusnulloraodo 
deleri possit, ipso "^ quoque fratri juniori, Aimanerio ^ no- 
mine, viginti quinque solidos tribuil, iisdemque ^ tertius, 



— 363 — 

post matrem ac fratrem, manu propria signum impressit. 
Sed his omnibus concessis atque, ut supra scribitur, ita 
confirmatis, hanc tantum conventionem domina, praesenti- 
bus nalis, relinuit, quatenus, de cunctis navibus salem de- 
ferentibus, per Variacensum portum navigantibus, très de- 
narios et diraidiura sextarii ^^ salis habeat, ad augmentum 
indumenti corporei, quandiu vixerit ; unde sit tam légitima 
défini liorii ", quaelibel filiorum calumniam inferre tenlave- 
rit; Glarius, jam praefatus filius primogenitus, cum amore, 
ad deprecationem ^^ hanc rationabiliter, nequando huicdono 
resistere praesumat, studiose admovere *^ procurabit. Quod 
si consilii sui industriam minime pervalere videbit, litesque 
inde consurgere penitus agnoverit, tune ^^ demum in curia 
sive recto judicio ritum Burdegalensem bene observantium, 
calumniatera reumcere '^, pro se suisque amicis, conetur ac 
silere, pariter per saecula, presertira, cum unaquaque soro- 
rum, propriaB germanitatis portionem, causa maritali exi- 
ginte *^ acceperit, genitore adhuc superstite ac matre, 
eodemque Glario fratre, illam dislribuentibus. Agnes etiam, 
primogenita filia, cum nato suo Heldrado, propter honno- 
rem maternum, tola postposita controversia, peromnis *^, ut 
praediclum est, concedit perenniter ^* Deo et sancto Joanni, 
salvatione animae suae filiique parentumque suorum, quem^^ 
super haec eadem confirmât ac végétât. Teslibus prsesentibus 
Gumbaido, monacho, videlicet fratre ipsius ^^ Amaldo quo- 
que monacho, eademque matre. Similiter ergo et alia filia, 
Aleaidîs nomine, hoc donum concessit, audientibus et viden- 
tibus, Vuillelmo ^^ et Vitale Guasselino^^ atque Vuillelmo ^^ 
Arnulpho. Faclum est hoc anno ab incarnatione Domini 
millésime nonagesimo secundo, Francorumque -^ regnum 
régente Philippo, Aquitanici ^^ populi duce ac comité Vuil- 
lelmo -^, Burdegalensium pago archiepiscopo Amato. S. 
Grimoardi. S. Raimundi de Arsilas ^^ S. Bernardi Rostagni. 
S. Arnaldi Vuonis ^^. S. Arnaldelli. S. Vigorosi , monachi. 



— 364 — 

S. Raimnulfi 2», monachi. S. Aldenodis. S. Clarii 3^. S. 
Aimanerii. 

1. C. devicta. — 2. C. alodium. — 3. C, chartam. — 4. C. crucis. — 
5. C. obtimam. — 6. C. charta. — 7. C. ipsa. — 8. C. Hemanerio. — 
9. C. isdem. — iO. C. sextarium. — li. C. diffinitioni. — 12. C. depreca- 
tione. — 13. C. admonere. — 14. C. lum. — 15. C. revincere. — 16. C. 
ezigenic. — U.C. per omnia. — 18. C. perhenniter. — 19. C. siiorum 
insupcr haec. — 20. C. et Arnaldo. — 21. C. Willelmo. — 22. C. Gasce- 
lino. — 23. C. Willelmo Arnulfo.— 2i. C. Francorum regnura. — 25. C. 
Aquilaneiisi populo duce. — 26. C Willelmo. — 27. C. Arzilars. — 
28. C. Hugonis. — 29. C. Ramnulfi. — 30. C. Clari. S. Hermanerii. 

CCXCIX 

Vers 1085 (1083-4407). — Don de Talleu de Buiel (a), en Gascogne, 
par Audenodis, femme de Raimoiid Gombaud, en présence de Cadelon, 
vicomle d'Aunay, et autres. — Cart, orig,, fol. 93 recto, — C t. LXIII, 
p. 465. 

Garta de alaudio* Buselti, quae dédit Deo santoque Joanni\ 
Audenodis, mater Gunbaldi*, monachi, cognomento Vigo- 
rosi, in Vuasconia^. 

Ego, Audenodis, in Dei nomine, pro anima mea et pro 
animabus parentum meorum et filioriim dominorumque 
meorum, dedi Deo sanctoque Joanni, meum alaudium^ de 
Busseto, quod fuit maritatio matris meae et mea. Deinde fecil^ 
meam crucem in hoc caria et posui super altare sancli 
Joannis. Testibus his Gumbaldo, monacho, fiUo meo, et 
Petro Rostagno, monacho, et, de laicis, vicecomite Kalone 
de Auniaco^ Geraldo Piano, Rodberto^ Garno; facta est haec 
donatio, tempore Phihppo^, régis Francise, Vuidonis^, ducis 
Aquitaniae, Josselino*^, archiepiscopo Burdegalensis palriaî. 
Apud Santonas vero Ramnulfo, episcopo, praesidente. 

1. c. alodio Busseti, quem. — 2. C Gonbaldi. — 3. C. Wasconia. — 
4. C. alodium. — 5. C. feci. — 6. C. Oniaco. — 7 C. Rolberto. — 8. C. 
Philippi. — 9. C. Widonis. — 10. C. Joscelino. 



(a) Lol-el-Garonne, ou Boychet, près de Tabbaye de La Sauve-Majeure, 
arrondissement de Bordeaux (Gironde). 



— 365 — 



CGC 



Vers 4088. — Aimon de Curiii et Vigoureux, son frère, donnent à 
Tabbaye toutes les terres qu'ils possèdent et un droit dans leurs vignes, 
sises autour de Téglise de Saint-Jean de Vayres (a). — Cari, orig.y fol, 9S 
verso, — C. t. LXm, p. 20L 

Caria Aimonis el Vigorosi de Variis. 

Notum si omnibus lam praesentibus quam futuris, quod 
Aimo de Curiis et frater ejus Vigorosus dederunt Deo el 
sanclo Joanni lolam terram^ quae est circa eclesiam sancli 
Joannis ad Varias, exceplis duobus soliis quaB relinenl sibi 
ad faciendas domos. Dederuntque in^ suum de vineis quas 
emeral Vuardradus^ monachus, cenlura solidos, exceplo 
suo quarlo. Posita haec caria super allare santi Joannis, 
praBsenle priore Ansculpho, monacho, el Vuardrardo^, mo- 
nacho, vidente Clario, laico, el aliis mullis. Airaonis. 
S. Bigorasi^ 

1. c. suam. — 2. C. Jus au lieu de in. — 3. C. Wardradus. — 4. C. 
Wardrado. — 5. C. Bigorosi. 

ceci 

4092. — Don par Arnaud Faidit de Téglise de Saint-Georges de Ca- 
dillac (/>), avec la justice et les dîmes, à la condition que deux religieux 
y feront leur résidence. — Cari, orig., fol, 95 verso. — Cl. Xlll, p. 20 t. 

Caria Arnaldi Faidit. 

Arnaldus Faidit fecit donum et cartam* Deo el beato 
Joanni Baptistae de eclesia sancli Georgii videlicel de Cadil- 
lac, pro remedio animœ suae suorumque parentum, quale- 
nus^ duo monachi ibi jugiter die ac nocte. Domino deser- 
viant; quibus tribuil et annuit hanc constitutionem habere 
perpetualiler, inprimis dominalionem et justitiam de suis et 

(a) Canton et arrondissement de Libourne (Gironde). 
{b) Arrondissement de Bordeaux (Gironde). 



— 366 — 

cunctis homînibus in salvatione sancti habitantibus ; ita ut 
si aliquando quispiam illic cohabitantium aliquid injuste 
fecerit, vel ipsi Arnaldo aut cuilibet mortalium, pro nemine 
enim per manuni monachi justifficetur. Si vero superbiae 
spiritu inflatus, permonachum, facere rectum noluerit, aut 
locum stationis penilus deserere voluerit, omnem substan- 
tiam ipsius monachus cupial et habeat, dum^ elatione post- 
posita humiliter reus reclumque per eu m facial. Simili modo 
quicunque in tota deffensione sancluarii ecclesiae cellarium 
sive donum* habuerit, per monachum justifBcetur. Quartum 
totius decimae de parrochia tam in lana quam in lino, ac 
postremum, de omnibus unde exire licebil, concedit eccle- 
siam famulantibus, agnos et porculos vitulosque in capite. 
Âddilur quoque et décima ex cunctis possessionibu& qu%, in 
cimilerio, homines praesentes fulurique habebunt ; in vineis 
et in terris aliis. De vinea, unum quarlerium, dimidiumque 
de duobus molendinis, et de artigiis propriis decimam in do- 
minio. Pascua^ nequaquam fralres tribuant. El ad opus do- 
morum aedificandarum equus condonatur. Hoc donum liben- 
lissime auctorisavit Achelinus^, Sanclonensis archidiaconus, 
apud castellum Frunciacum, postera die sancti Pétri ad 
vincula, ipso tamen Arnaldo deprecante;testibuspraesentibus 
Gumbaldo^ Vigoroso, monacho, et Benedicto, monacho, qui 
hoc conscripsit, Fortone Rainaldo^ atque Ramnulfo, mona- 
cho. Factum est hoc anno ab incarnatione Domini millesimo 
nonagesimo secundo, rege régnante Philippo, Aquitanorum 
duce Vuillelmo^, Burdegalensium archiepiscopo Amato. S. 
Raimundi presbiteri. S. Fortis Achelmi. S. Vuardaldi *^ Ram- 
nulfi. S. Vigorosi Juvenis. S. Fulcaldi**, scolastici. Signum 
Gouasselini ^\ scolastici, pueri. S. Arnaldi, scolastici. S. Ar- 
naldi de Ponte. 

1. C. chartam. — 2. C. quattnus. — 3. C. donec au lieu de dum, — 
4. C. domum au lieu de donum, — 5. C. Paschua. — 6. C. Achelmus 
Sancius. — 7. C. Gombaldo. — 8. C. monacho. — 9. C. Willelmo. — 
10. C. Arnaldi. — 11. C. Fulchaudi. — 12. C. Guascelmi. 



— 367 — 



CCCII 



Vert 4096. — Don de Téglise de Gr^zillac (a), avec ses appartenances, 
par Fort, prêtre, sur le conseil duquel Isembert avait confirmé ce don à 
Tabbaye ; avec ratification par Amat, archevêque de Bordeaux, et Pierre 
arahidiacre. — Cari, orig,, fol. 96 recto, — C, /. LXIII, p. 343. 

Carta Fortis, presbiteri de Grisiliaco. 

Fortis, presbiter, divina compuuctus inspiratione, dédit 
Dec sanctoque Joanni, eclesiam de Grisiliaco. Cujus consilio 
atque admonitione, Ysambertus ^ fecit donum, cum signo 
isto, et cartam^ super altare ejusdem eclesiae, die Nativita- 
tis ^ beatae Mariae, pro remedio animae suae et patris ac ma- 
tris parentumque suorum. Et coram testibus, libenti animo, 
dereliquit eclesiaB servitoribus decimam scilicet de vineis 
quas plantavit ËschiDatus^ et illam vineam quam ipse 
Eschinatus donavit sancto Joanni, et aliam vineam quam 
ipse YsembertuSy fortitudine justitiae \ possidebat, quae de 
altaris cantaria adesse solebat. Ad ultimum totam decima- 
tionem illam quam in tota ^ sanctuario habere videbatur, si- 
militer concessit ; etiam ^ in quantum potuerit auxilium ac 
deffensionem praestare curabit. Hoc donum factum est in- 
primis volentibus et annuentibus, Burdegalensi archiepis- 
copo, Âmato atque Petro, archidiachono ; audientibus et 
videntibus testibus istis quorum nomina hic describuntur. 
FortiSy presbiter jam supra nominatus, Seguinus, presbiter, 
Raimundus, Petrus, Gumbaldus *^, Rodbertus ^ de Vacariciis, 
Achelmus Letgerius, Vuillelmus^^ Boverius, Vuilielmus Ar- 
nulphus*^ 

1. c. Isembertus. — â. C. chartam. — 3. C. Nativitis. — 4. C. Eschi- 
▼atus, donavit sancto Johanni et aliam vineam quam ipse Isembertus. 
— 5- C. injuste. -- 6. C. loto. — 7. C. et au lieu de etiam. — 8. C. Pe- 
trus, Petnis Gumbaldus. — 9. C. Rotbertus de Vacaricis.— 10. C.Wil- 
lelmus. — 11. C. Willelmus Arnulfus. 



(a) Grézillac, canton de Branne, arrondissement de Libourne (Gironde). 



— 368 — 

CCCIII 

Vers 1018 {1059-4086), — Don fait par Arsende d'un alleu sis dans 
la paroisse de Saint-Pierre de Eyraus (a) à Texception de quelques héri- 
tages sis à Baipalmas et d'un alleu sis entre les deux mers à Cttstannos, 
confirme par divers, avec ratification par les mêmes quand Arsende «se 
fît religieux et alla demeurer à Vayres [b) avec Gombaud, son fîls, moine. 
— Cart. orig., foL 96 recto, — A, mss, 428, fol, 38, — C. /. LXII, 
p. 655. 

Caria Arsendis. 

Ego, Arsendis, in Dei nomine, pro anima mea et paren- 
tiim meorum, dono sancto Joanni Baplistae meum alaudium * 
quodest in parrochia sancli Pétri de Airans,id est boscum, 
vineas ac arbergamenta 2, ex toto, excepto illo quod est ad 
Batpalnias^, necnon illud* meum alaudium ^ quod est inter 
duo maria ad Castannos, ex tolo ; teste Vuillelmo^ Ram- 
nulfo. Et ideo fecit nodum meum in corrigia quae est huic 
carta ^, adherens Vuillelmus^ Ramnulfus. Fecit etiam alte- 
rum nodum in ipsa corrigia, annuens modum^ praefatum. 
Deinde Gausselinus^^, fîlius meus, deprecatus a suo fratre 
domino^* Gumbaldo ^^ fecit tertium nodum ani mems*^ 
et ipse pariterque donans ; teste Vuillelmo ^* Gumbaldo et 
Roberto*^ de Vallibus. Postea cum vellem fieri monacho^^* 
et manere apud Varias cum praedicto filio meo Gumbaldo, 
monacho, annuimus, iterum ego, et Gausselinus *^, filius 
meus, audientibus bis, Vuillelmo*^ Ramnulfo, Rodberlo^^ 
Achelmo et aliis multis. Gesta sunt ista temporis Vuidonis^^, 
ducis Aquilaniaî, et Gausselmi ^^ archiepiscopi Burdegalen- 
sium. 

l. A. C. alodum. — 2. C. albergamenta. — 3, A. Bat Palmas. — 
4. C. et illud. — 5. A. C. alodum. — 6. A. C. Willelmo. — 7. A. C. 
carte. — 8. G. Willelmus. — 9. G. doaum. — 10. A. C. Goscelmus. — 
li. A. G. domno. — 12. A. G. monacho. — 13. A. aaimens, G. annuens. 

(a) Archiprctré de Blaye (Gironde). 

(b) GantoQ et arrondissement de Libourne (Gironde). 



— 369 — 

U. A. C. Willelmo. — i5. A. C. Rotberto. — 16. C. monacha.^ 17. A. 
Widonis. ~ 18. A. Goscelioi. 



CCCIV 

Vers 4099(1096-4402). — Cession par Guillaume Elie et Dia, sa 
femme, à Tabbé Ansculfe, de tout le Ûef presbytéral de Téglise de Saint- 
Laurent de Médoc (a), entre les mains d'Amat, archevêque de Bordeaux, 
légat du Saint-Siège. — Cari, orig., foi, 96 verso. — C. L LXÏII^ p. 457. 

Carta Yuillelmi ^ Heliae de sancto Laurentio. 

In nomine summae et individuaB Trinitatis, Patris et Filii 
et Spiritus sancli, ego, Willelmus Heliae et Dia, uxor*, per 
hanc cartain, omnibus iidelibus praBsentibus et futuris noti- 
ficare volumus, quod, pro redemplione animarum nostra- 
rum, et sainte praedecessorum seu successorum parentum 
nostrorum, reliquimus Deo omnipotenti et sancto Joanni 
Baptistae,in manudomni Âmati, Burdegalensis archiepiscopi, 
et sanclae Romanae eclesiae legati, et venerendi patris Ans- 
culphi^, abbatis ipsius AngeriacensaB ^ congregationis beati 
Joannis, lotum reudum presbileralem altaris beati Laurentii 
de Meduico ; hune quippe feudura, ab antiquis tcmporibus, 
contra slatuta canonica presbiteri sancti Laurentii, per ma- 
num antecessorum nostrorum et nostram, habere solebant. 
Et inde multa nobis servitia impendebant. Recognoscentes 
igilur hoc grande esse peccatum, sicut supra diximus, in 
manu supra scriptorum patrum, ipsum totum feudum et 
servitium sancto Joanni de Angeriaco, jure perpetuo, con- 
cessimus. Si ergo aliqua persona, per succedentia tempora, 
contra hanc nostram concessionem, aliquam inquietationem 
Facere tentaverit, inprimis iram Dei incurrat, et ab heredi- 
tate sanctorum alienus in perpetuum existât. Âctum et con- 
cessum, anno miliesimo nonagesimo nono, indictione sep- 
timo^ concurrente V, epacta vigesima quinta, quinto ^ Idus 
Augusti, die tertia ^ fratres. Adsistentibus multis religiosis 

(a) Près de Pauillac (Gironde). 

Archives, xzx. S4 



— 370 — 

personis et laicoruui, Petro, videlicet, decano Burdegalo ^ 
et archidiacono, Eblone quoque archidiacono, Garmundoque 
et Androne et Achardo, milite, et multis aliis. 

i. C. Willelmi. — 2. C. mea. — 3. C. Aosculfi. — 4. C. Aagelice. — 
5. C. sepiima. — 6. C. quiata. — 7. C. tertio februarii Le mot fraires 
n'existe pas. — 8. C. Burdegale. 

cccv 

1098, 4 1 marg. — Don de huit églises eutre les deux mers, dans le 
Bordelais, par Amé, archevêque de Bordeaux et légat du Saint-Siège. — 
Cari, orig., fol. (en blanc) — C. t. XXVll bis, p. 344, 

PraBceptum domini Amati, archiepiscopi de eclesiis que 
sunt inter duo maria. 

In nomine summaB et individu» Trinititatis, Patris et Filii 
et Spiritus Sancti, unius et immensae Divinitatis. Ego, Ama- 
tus, gralia Dei, Burdegalensium archiepiscopus et sancl^ 
Romande eclesiae legatus, omnibus prassenlibus fidelibus sci- 
licet ac futuris, per hanc paginam nostrae authorilatis notum 
fieri volo quod vir venerandus Ansculphus ^ Angeriacae imo 
Angeliacae congregationis sancti Joannis Baptistae abbas, 
ante noslram veniens praesentiam, humili cum petitione pos- 
tulavit a nobiset* sibi elabbatiœsuae facercmus privilegium 
concessionis nostrae, de quibusdam eclesiis quas antecessor 
ejus Odo, bonae memoriae abbas, et ipsa a Gausselino^, 
prœdecessore nostro, et a nobis in archipraesulato^ Burde- 
galensi acquisiverant ; cujus suplicii ^ poslulationi, concilio 
filii nostri Pétri, videlicel decani et archidiaconi et aliorum 
archidiaconorum, et canonicorum sancti Andreae apostoli, 
assensum libenler praebuimus. Concessimus etenim prapfato 
abbati et successoribus ejus, imo^ et eclesiae sancti Baptistae 
Joannis eclesias subscriptas cum sanctuariis earum, tam ac- 
quisitis quam acquirendis, salva in omnibus justitia sanctae 
matris eclesiae Burdegalensis, cui, Deo annuente, preside- 
mus.Quatenus ipsa supradicta Angeliaca ^ congregatio, simul 



— 371 — 

cum ipsiseclesiis^lam in augmento rerum lemporaIium,per 
tempore succedenlia, crescat, quam in divino servilio in 
dies melius proficiat. Proinde constituimus ut, per singulos 
annos, in festivitate beati AndreaB, unaquaeque subscripta 
ecclesia subscrilum ^ et censum ad mensam canonicorum 
ipsius matricis eclesiae sancto Andréas persolvat; synodales 
autem redditiones et paratas justitias, ab antiquis tempori- 
bus constitutas, nobis et archidiaconis nostris et postruturis 
magistris saepe praemeraoralae eclesiae Burdegalensis, sicut 
consuetudo est, reddat. Ut ergo *^ concessio nostra, perçus- 
sibus ^^ temporibus, inviolabilem robustioremque in omni- 
bus obtineat firmitudinem, hoc privilegium nostrae authori- 
tatis, sub testimonio subscriptorum virorum, sciibi praeci- 
pimus,et sigilli nostri impressione signari jussimus. Eclesise 
vero islae quae censum reddere debent, secundum constitution 
nem nostram, sanctae ^^ Andreae, ad mensam cannonicorum 
istae sunt, et hic est census earum : sanctae Mariae ^^ de Vai- 
ras, quatuor denarios, sanctus Petrus de Vallis **, duos de- 
narios, sanctus Sulpicius de Verniaco ^^, sex denarios, sanctus 
Martin us de Ison, quatuor denarios, sanctus Martinus de 
Boesset *^, très denarios, sancta Maria de Grisiliaco, sex de- 
narios, sanctus Viventius^*^ de Molon, sex denarios, sanctus 
Laurentius de Medulco, duodecim denarios. Ego, Petrus, 
decanus et archidiaconus, hoc confirmavi, et hoc signum 
feci manu mea. Ego, Eblo, archidiaconus, et Arnaldus Simo- 
nis, cantor, asscnsum praebuimus. Ego, Arnaldus Achelini ^^ 
et Raymundus Maurini et Galmundus *^ et Andro et caeteri 
canonici, in capitulo sancli Andreae, concessimus. Actum 
est et concessum Burdegalae, anno millésime nonagesimo 
octavo incarnatione^^ Domini, indiclione sexta, concurrente 
quarta, epacta quindecima ^^, domino Urbano secundo Ro- 
manae sedi ^ praesidente. Data per manum Pétri, decani, 
ipsi abbati^^, in capitulo sancti Andreae, quintus idus Martii. 

1. C. Asculfus, Angeriacense immo Angelice. — 2. C. ut au lieu de 
e^ — 3. C. Goscilino. — 4. C. archipresulatu. — 5, C. suplici. — 6. C. 



— 372 — 

immo. — 7. C. Angelica. — 8. C. ecclesiolis. — 9. C. subscriptum cen- 
sum. — 10. C. igitur au lieu de ergo, — 11. C. perennibus. — 12. C. 
sancto. — 13. C. sancta Maria. — 14. C. Vais. — 15, C. Averniaco. — 
16. C. Boiseth ou Boisesto. — 17. C. Vinceatius — 18. C. Achelmi et 
Raimundus. — 19. C. Garmundus. — 20. C incarnationis. — 21. C. 
décima quinta. — 22. C. papa résidente. — 23. C. abbati A. 



CCCVI 

Vers 1073(1060-1091). - Don de Téglise de Saint-Pierre de Cha- 
vannes et de toutes ses dépendances à Tabbé Eudes, par Pierre de 
Griselle (Grisello) avec confirmation par ses comtes et seigneurs, Ama- 
nerius et Ramnulfe Raimond. — Cart. orig,^ fol. 97 verso. — C. t. LXII, 
p. 643. 

Carta Pétri de Grisello. 

In Dei nomine, Petrus de Grisello venit in capitulum 
sancti Joannis, cum Amanerio, domino suo, et cum Ram- 
nulfo Raimundo. Ibique praesente domno Oddone', abbate, 
et fratrum conventu, dédit Deo sanctoque Joanni, per quod- 
dam pargamenum, prose suisque parentibus, eclesiam sancti 
Pétri de Chavannes-, cum omnibus quae ad eam pertinent, 
et unum massum terroe, nihiP in his retinens in'* suam tu- 
telam, quod dicitur capten, ita scilicet ut tueatur ac deffen- 
dat istud donum, ab omni qui voluerit in injuriam facere ; 
teste praefalo domino suo, qui et annuit, et socio eorum jam- 
dicto. Deinde, facta sua cruce suorumque comitum, crucibus 
posuit pargamenum super al lare sancti Joannis. Testibus his 
Jammone de Sancto Juliano et Bernutto^ de Fontaneto et 
multis aliis. S. Pétri de Grisello. S. Arnanerii^. S. Raranulfi 
Raimundi. 

1. c. Odone. — 2. C. Chavannis. — 3. C. nichil. — 4 C. nisi. — 5. C. 
Bernuto. ~ 6. C. Amanerii. 



— 373 — 

CCCVII 

Vers 44 42, — Don des terres de LaurariOf Saint-Martin de Caissac (a) 
et Saint-Pierre des Cars (/>), en Gascogne, par Jean Benoît, à la condi- 
tion que son fiis soit reçu moine dans la communauté. — Cari, orig., 
fol. 97 verso. — C, t, LXIH, p. 531. 

Garta Joannis Benedicti. 

Anle vullum districli judicii, lanto quisque securior appa- 
rebit quanto se hic' bonis operibus exercendo, dignum pi'ae- 
paraverit, illa cœlesli voce qua dicetur : « Venite, benedicti 
palris mei, possidele praeparatura vobis regnum. » Quaprop- 
ter ego, Joannes Benedicti, moriens, dedi Deo et sancto 
Joanni Baptislae, pro salute animae meae et palris mei, Be- 
nedicti, totum alaudium^ meum de Laurario, et boscum de 
Longa aqua. Tali tenore ut, quamdiu uxor mea vixerit, me- 
dietatem habeal, et post ejiis obitum, totum liberum et 
quietum possideant monachi sancti Joannis. Dimisi etiam 
quatuor quarteria vinearum quae sunt super praedictum 
Laurarium, codem modo ; — et terram quae est juxta vineas 
secus viam Blaviae, et vineas et terram de domo in quae^ 
stabam, usque ad boscum de Longa aqua ; et ipsum boscum, 
usque ad rivium^ de Longa aqua, excepta domo in quo^ 
stabam; et uno quarterio de bosco et altéra^ lerrae quœ est 
anle, qu» palor meus dédit sancto Romano. Hortus^ vero 
qui est juxta et cellarium et grangiam^, sil sancti Joannis. 
Dimisi etiam unum quarterium lerrae supra domum Gum- 
baldi Ramnulfi et medietatem alaudii^ quod fuit malrismeae; 
et est in parrochia sancti Martini de Caissac; et clausum 
vinearum qui est juxta boscum de Scandillac, in parrochia 
sancti Pétri de Quarz ; et lolam terram quam comparaveram 
in eadem parrochia et medietatem domus Litgerii Airaldi, 

(a) Aujourd'hui paroisse d'Anglade, canton de Saint-Ciers-La-Lande 
(Gironde). 

(/>) Près de Blaye (Gironde). 



— 374 — 

cum terra et bosco, quae fuerunt patris mei. Est autem con- 
veriienlia ut, pro his^^ omnibus, suscipiant filium meum 
ad monachatum^^ Hujus donationis testes sunl Vuillelraus^*, 
fraler meus, et Joannes, presbiter, et Rotbertus Vuillelmi*^^ 
miles, et Adamarus*^ Vuillelmi^^^ et Achelmus Geraldi*^, 
et Vitalis Tasca*®. 

4. C. hic in. — 2. C. alodium. — 3. C. quam. — 4. C. riyum. — 5. C. 
qua. — 6. C. altero. — 7. C. ortus. - 8. C. grangia. — 9. C alodii. — 
iO. C. hiis. — H. C monachum. — 12. C. Willelmus. — 13. C. Guil- 
lelmi. — 14. G. Ademarus. — 15. C. Gairardi. — 16. C. Tascha. 

CCCVIII 

Vers 1098 (1086-4104), — Don de Téglise de Belon (h), du bourg, 
du cimetière et de tout le (ief presbytéral, par Itier Pierre, Adélaïde, sa 
femme, et leurs enfants, et d'autres biens par divers personnages. — 
CarL orig , fol. 2« recto. ~ C. l. LXJII, p, 409, 

Carta de eclesia de Belunto. 

In nomine sanctœ et individuae Trinitatis, Petrus* et 
uxor sua, Alaidis, et filii eorum, Raimundus, Alduinus atque 
Petrus, animabus suis consulere volentes, dura viverent, do- 
naverunt, per hanc corrigiam, Deo sanctoque Joanni, eccle- 
siam de Belunto, et quidquid eidem ecclesiae, excepta décima, 
pertinet; ubicumque consistât, burgum scilicet, cimiterium 
et foedium* presbiterale. Hanc igitur donalionem focerunt 
memorati parentes et filii, consilio et assensu Raynaldi de 
Belunto. Unde testes existunt* Raymundus Peregrinus, Jos- 
marus Decimator, Bernardus de Cruce et mulli alii. Quod 
etiam concessit, Raynaldus, Petragoricensis episcopus, alque 
Lambertus ejusdem archidiaconus, necnon et Pelrus, vice- 
comes de Castellione, apud Castrum Chalesium, in manu 
Vuillelmi, monachi; audiente Petro. Iterius de Castanetlo^ 
dédit sancto Joanni unam parlera de terra apud Boscena- 

(a) Belon, hameau de Tarchiprctré de Pilliac, canton d'Aubeterre 
(Charente). 



— 375 — 

cum^ et Petrus, filius ejus, aliamapudRoscenacum^Sed et 
progenies Arnaldi Vuilberli^ de Dallaniaco dédit aliam par- 
teni terrae, sancto Joanni, ad Lhermentum^. Ad Les Ufas, in 
capite Festalis, habet sanctus Joannes unam partem terrae 
quae, unoquoque anno, roddit quatuor denarios. Ad buccal^.^ 
de Salis, habet sanctus Joannes unum quarterium de terra 
quod reddit quatuor denarios. Terra autem^ vocatur de Ta- 
lonneriis*0;est sancti Joannis. Juxtafonlem^^ Borsiaciapud^* 
sanctus Jeannes quarterium vineae quod tenet Albaudus. In 
parrochia quoque de Campania habet sanctus Joannes unam 
borderiara in Podio quod est super eclesiam. In parrochia 
Sancti Medardi quap sita est super ripani Eclesiœ^^ fluminis, 
possidet sanclus Joannes massum nominatumde FractaRota, 
et borderiam vocatam de Lairato, quae simul dederunt ei 
Ebrardus Massiola''* et Bernardis'^ uxor ejus, pro filio suo 
Ebrardo, quando factus est monachus; concessu aliorum 
filiorum suorum Pet* i, Amblardi, Drogonis atque Aimerici ; 
de quibus, masso scilicel alque borderia, totum recipimus 
servitium, praeler medielatem, quarlique non est nostra. 
Hujus rei lestes sunt Bernardus Iterius, Aimmenus de 
Brolio, Rainaldus Iterius et alii quamplurcs. Acius*^ et 
fratres sui donaverunt sancto Joanni decimam omnium mo- 
lendinorum suorum, ubicunque fiebant, in terra eorum, aut 
Facturi erant. 

1. C. Iterius Petrus. — 2 C. fedium. — 3. C Castaoeto. — 4. C. Bo- 
cenacum. — 5 C. Hocenacum. — 6. C. Witberli de Dalanîaco. — 7. C. 
Chermentum. — 8. C. Bucale. — 9. C. quae. — <0. C. Taloneriis — 
It. C. Pontem Borciaci. - 12 C. habel ei non apud. — 13. C. Ele au 
lieu de Eclesiœ. — 14. C. Maciola. — 15. C. Berneardis. — 16. C. Aicius. 



— 376 — 

CCCIX 

Vers 407â. — Don de Téglise de Sainte-Croix (a) avec ses dépendan- 
ces et la moitié du bourg, par A. W., archidiacre d'Angouléme, et la 
congrégation de Saint-Sauveur. — Cart, orig., fol. 98 recto. — C. 
t. LXn, p. 633, 

Garta de eclesia sanclsB Crucis. 

Venerabili, Dei gralia, Angeriacensis abbati et priori, 
Ânsculphi, a^ Vuillelmus, Angolismensis archidiaconus, et 
omnis sancti Salvatoris congregatio, fide devotionis, obse- 
quium saepe admoniti a quodam conffessore^ vestro Vuil- 
lelmo^, de cujusdam condonatione eclesiae vesirae. Ut credi- 
mus satis idoneae utilitati, non solum veslri gratia sed fide- 
lium fratrum, necessariis confisi rationibus^ obsecrantis 
precibus facile adquievimus. Concedimus igitur veslre dilec- 
tioni et omni sancti Joannis congregationi quatenus^ eclesiam 
sanctae Crucis^ cum rébus eclesiasticis et cum medietate 
burgi, sub nostri privilegio, fideliter habeatis. Valete. 

1. c. A. W. Engolismensis. — 2. C. confratre. — 3. C. Willelmo. — 
4. C. orationibus. — 5. C. quatinus. — 6. C. sanctœ-f-. 

cccx 

Ven 4090 (4060-4094). — Don de l'église de Puy-Corbier (b) et de 
ses dépendances par Hersendiêy GeoiTroi Aimeri et Gerald, ses fils. — 
Cari. orig. y fol, 98 verso. — C. t. LKIll, p. 249. 

Carta de eclesia quae est in Podio Corberio. 

In Dei nomine, ego Hussendis \ donavi Deo et sancto 
Joanni Baptistie Ingeriacensis^ cœnobii, pro me et parenli- 
bus meis,* eclesiam de Podio Corberio, et fiscum presbitera- 
lem, decimam, burgum praecaptionemque terrae, quam fecit 

(b) Sainte-Croix d'Angoulême ou Sainte-Croix, commune de Juignac 
(Charente). 

(a) Puy-Corbier, canton de Mussidan (Dordogne). 



— 377 — 

Yuillelinus Âizo, monachus, cum Geraldo Pasturulo et Ge* 
raldo Guitardo, presbitero de Podio Corberio, necnon de 
meo bosco qui, in parmchia est, quantum opus erit, ad 
proprios usus monachi qui ibidem habitabit. Ânnueruntque 
filii mei, qui, in praesenlia erant, Gaufredus^ et Âimericus, 
teste Iterio de Canteriaco* et Bertrando^ de Loziaco. Geral- 
dus vero, filius meus, ivit postea in capitulum sancti Joannis, 
fecitque hoc idem donum in manu domni Oddonis^, abba- 
tis, et concessit ut fièrent, in aquis suis, duo molendini et 
stagnum, essentque in dominio sancti Joannis. Testibus bis 
domno abbate Gaufredo de Bassiac^, Andréa, monacho, 
Âldierio, monacho, Vuillelmo^, monacho, et de laicis, Ge- 
raldo de Sancto Asterio, Aimerico Acuto, Geraldo de Branda 
et Bernardo Iterio, et aliis hisque adsistentibus. Posuit 
Geraldus hanc cartam super altare sancti Johannis. 

I. C. Husendis. — 2. C. Iiigeriacensis. — 3. C. Goffredus. — 4. C. 
Caotheriaco. — 5. C, Bertranno. — 6. C. Odonis. — 7. C. Baciac. — 
8. C. Wnielmo. 

CCGXI 

Vers 1100. — Don de plusieurs biens aux lieux -dits Lavalade (a), 
Puy-Albot (b)y Loirat (c) et autres, par Arnaud de Tuda et Hélie, son 
frère. — Cstrt. orig., fol. 98 verso. — C. /. LXIII, p. 489. 

Carta Arnaldi et Heliae, fratris ejus, de Tuda. 

Arnaldus de Tuda et Helia, frater suus donaverunt de 
alaudio* suo, sancto Joanni, in loco qui dicitur A Lavalada 
et in Podio Aibo^, et in loco qui dicitur Loirac, et in Cam- 
pania, in tribus locis, sextam partem ; et, in loco qui dicitur 
Gresleira, decimam partem de masso ; et unam peliam terrae 
ad Jarricos. De masso de Salas, donavit, Arnaldus de Tuda, 
quartam partem. De masso de Pilac, de tertia parte, sextum. 

(a) Beaucoup de La Valade en Périgord. 

{b) Puy-Albot, commune de Neuvic (Dordogne). 

(c) Loirat, commune de Nontron (Dordogne). 



— 378 — 

De terra qu» est ad domum Bernardi ^ de quarta parte, 

sextum. De meo^ quod Helias comparavit A Loirac, ex inte- 
gro medietatem. Et Arnaldus, medietatem de borderia de 
Fonte, medietatem viridarii, medietatem quarterii vineae de 
Aligerio. Helias, de vineis de Magnac, de tribus quarteriis 
et dimidio, medietatem. Testis est Alo Fresnols. 

1. C. alodio. — 2. C. Acbo. — 3. C. Goloent. — 4. C. Detineo. 

CCCXII 

Vers 4098-1099. — Pierre Azit, frère de Guillaume, moine, vint à 
Tabbaye, accompagné de Pierre de Tuda et autres, pour voir son frère 
Guillaume, qui y était moine, et y fit don de tout ce qu'il possédait. — 
Cart. orig.y foL 98 verso. — C, t. LXIII, p. A3i , 

Caria Pétri Aziti. 

Petrus Azitus venit dudum ad sanctum Joannem, gratia 
vendendi et colloquendi* fratrem suum^ Viiillelmum, mona- 
chum. Deinde ingressus est in-^ nostrum capitulum, adjunc- 
tis sibi duobus viris Petro de Tuda et Vuillelmo^ Arnaldo. 
Cumqiie accepisset nostram societatem, donavit sancto 
Joanni tertiam parlem totius alaudii^ sui, quod habebat in 
dominio, scilicet ut haberemus eam, post raortem suam. 
Tune etiam annuit ut quicunque leneret ab eo alaudium^ 
in foedio, si veilet illud donare sancto Joanni, sic liceret 
donare quasi non foedium esset, sed proprie suum alodium. 
Testibus bis quos praediximus. 

i. c. videndi et alloquendi. — 2. C. nomine Willelmum. — 3. C. in 
manque. — 4. C. Willelmo. — 5. C. alodii. — 6. C. alodium in fedio. 



- 379 — 



CCCXIII 



Vers 4095, — Don du cimetière de Saint-Cybard (a), de terres et 
autres biens, par Audouin Virga. — CaW. orig.^ fol. 99 recto. — 
C t, LXlll.p, 327, 

Garta de Àlduino Yirga. 

Sollioitus débet esse quisque*, dum vivit, taie quidquid^ 
pro se agere, et, in aeternum, vivat cura Chrislo. Propter quod 
ego, Âlduinus Virga guerpivi atque donavi sancto Joanni et 
raonachis Angeliacensis^ cœnobii, cimiterium sancti Epar- 
chii'^, et terram altaris, ita tamen ut ego colam ipsam ter- 
ram, sed quartum reddam et dœcimam praedictis raonachis, 
et, de fructibus arborura quartum simiiiter. Sic et de filiis 
meis statutura est ut scilicet colant, post rae, jamdiclam et^ 
teiTam, el debitum quod est dictura, persolvant. Si vero 
mortuus fuero sine herebibus, aut ipsi filii mei non habue- 
rint heredes, veniet ten*a in dominicatum sancti Joannis. 
Goncessi quoque censura totius burgi sancto Joanni, ut pote 
redditurus eliam de propriis domibus quatuor denarios, sin- 
gulis annis. Hoc autem donum factura est per hoc pergarae- 
nuni^ incapitulo sancti Joannis, taii tenore ut faciant unura 
de fîh'is raeis monachura abbasque procuret de vestibus. In 
codera vero capitulo, data est raihi societas loci ac meae 
uxoris et filiis meis. Quo facto, poni hanc cartara super 
altare sancti Joannis, videntibus his YuiUelmo'^, raonacho, 
Rainardo, monacho, Ebrardo, monacho, et de laicis, Ro- 
berto^ Garna et Vuillelrao'' Catto. Hoc autera sciendum 
quod in ordine superius ponere deberemus. Scilicet consen- 
tiente uxore raea, et quia^ filii hujus mulierisquam praesen- 
taliter*^ modo habeo, tantum hoc hereditabunt*^ Post hanc 
convenientiam,fecitdominus abbas coeraptionera, cura Aldui- 
no Virga, de prato Pontis Garallis*-, et de décima vinea- 



(a) Voir ci-dessous, page 389. 



— 380 — 

rum quae sunt juxta burgum, et de décima dimidiae bordiae^^ 
quam Alduinus tenet de fejo*^ Fulconis de Alvinac. Qua- 
propter dediei quindecim solidos. Postea Fulcaudus*^, mo- 
nachus, veniens ad nos, quaesivii laudem uxoris suae filio- 
rumque, qua habita, dédit in teslimonia uni filiarum ejus 
sex denarios. S. Alduini Virgae. 

i. C. quisquis. — 2. C. quid. — 3. C. Angeriacensis. — 4. C. Eupar- 
chii. — 5. C. et manque. — 6. C. pergamen. — 7. C. Willelmo. — 
8. C. Rolberto. — 9. C. qiiod. — 10. C. prœsentialitrr. — M. C. heredi- 
tatibus. — 12. (!. Carralis. — 13. C. borderie. — H. C. feio Fulchonis 
de Alvignac. — 15. C. Fulchaudus. 

CCCXIV 

Vers i09i . — Don de mas de terre à Pons Doonis et à Daurellum 
par Guillaume Aizit, surnommé Cerebrum^ et ses fils. — Cari, orig., 
fol. 99 recto, - G. t, LXIU, p, 257. 

Caria Vuillelmi* Aicis. 

Aisitus 2, cognominatus Cerebrum, et filii ejus, Petrus, 
Arnaldus, Geraldus, Helias, Seguinus, fecerunt donura, 
sancto Joanni, de masso Joannis de Ponle Doonis; inox idern 
ut, a modo, sit sancto Joanis. De clauso vero de Borno, me- 
dietatem suae partis similiter mox. Et in alium iocum^, mas- 
sum Daureli, ex toto, post mortem meam^ quod esl juxta 
praedictnm raassum de Ponte Doonis. De quo tamen, dona- 
bit, in vila sua, pro recognitione, uno quoque anno, nonum ^ 
sextarium frumenti. S. Ahaz. S. Vuillelmi^, monachi. 

I. c. Willelrai. — 2. C. Aizitus. — 3. C. alio loco. — 4. G. suam. — 
5. C. unum. — 6. G. Willelmi. 



— 381 — 

cccxv 

Vers 4081 {4060-4094). — Don de la terre de Gamanson (a), en Péri- 
gord, à t'abbé Eudes, par Berneard, et son fils Pierre, dit Maciolumj è 
la condition que son jeune frère soit reçu moine. — Cari, orig.^ fol. 99 
recto, — C. t. LXIII, p. 203. 

Garta Petragorica. 

Notum sit cunctis fidelibus quod Berneardys^, cum filiis 
suis Pelro, videlicel Maciolo, et fratribus ejus, dédit nobis 
terram de Gamans^, cum tali tenore ut nos accipianius 
unum puelum ^ suum in monachum. Et ad hoc peragendum 
et confirmandum pervenit ipse jamdictus Petrus, sub per- 
sona aliorum, in capitulum nostrum, et, per hoc pei^ame- 
num, posuil donuin in manu domni Oddonis ^j abbatis, 
praesente couvent u. Et postea egrediens super altare sancli 
Joannis hoc ipsum donum, ut firmius staret, deposuit. Hujus 
rei testes sunt Bernardus Iterius, Emmenus de Brolio, Rai- 
naldus Iterius et alii complures. S. Pétri Massiola ^. 

1. G. Berneardis. — 2. G. Gamanceum au lieu de Gamans cum, — 3. G. 
pueruin. — 4. G. Odonis. — 5. G. Maciola. 

CCCXVI 

Vers 4098. — Don de Téglise de Sainl-Nazaire de Juniac (/>), de Tobé- 
dience de Saint- Etienne de Peyrat(c;, au lieu de Villebois (e/), par Hai- 
naud, évoque de Périgueux, entre les mains d'Arnaud de Tuda, moine. 
— Cari, orig.f fol. 99 verso. — C. l. LXÏII, p. 414 . 

Garta de eclesia sancti Nazarii. 

Notum sit omnibus hominibus quod eclesiam sancti Nazarii 

(â) n y a deux Gamanson en Dordogne, commune de Saint-Laurent 
des Hommes et commune de Saint-Etienne de Double. 

(b) Satnt-Nazaire de Juignac (Gharente). 

(c) Peyrat. — L'archiprêtré de Peyrat (Gharente) portait avant le xiv* 
siècle le nom de Villebone. 

(d) Villebois (Gharente). 



— 382 — 

de Jugniâco ^ concessit Deo et sancto Joanni domnus Rainai- 
dus, Petragoricensis episcopus, in manu Ârnaldi, monachi, 
cognoraento de Tuda, apud villam Boen, ad benediclionem 
sancli Stephani de Peirato, per unam corrigiam ; videntibus 
Lamberto,archidiacono,elVuillelmo^,archipresbitero,cogno- 
mento Vîgerio, et Geraido, presbitero de Borno, et Gaude- 
fredo ^y presbitero ; et ex laicis, Vuillelmo * Guerpitet \ 
Geraido Fulcherio et niultis aliis. 

i. C. Junoaco. — 2. C. WUlelmo. — 3. C. Goiïredo. — 4. C. Guerpit 
et Geraido. 

CCCXVII 

Vers 4095. — Don de Téglise de Saint-Nazaire de Juignac, du Gef 
presbytéral et autres biens, de Téglise de Sainte-Croii, de son fief 
presbytéral et autres biens, de la terre des Nouvelles (â), par Gérald 
Fouchier, avec ratification de Ramnulfe de Tuinac son frère. — Cart, 
orig.y fol. 99 verso. — C. /. LXIIl, p. 329. 

Carta de eclesia sancti Nazarii. 

Geraldus Fulcherii, pro salute suae et pro anima patris sui 
et parentum suorum, dat eclesiam sancti Na2arii de Juniaco^ 
cum foedio presbiterali, et decimam quam ibi habet ; unum ^ 
medietalem, post mortem suam, alteriam ^ medietatem post 
mortem mulieris suse ; similiteret quartam partem^ décima 
salis, unam medietatem post mortem suam, alteram medie- 
tatem post mortem uxoris suae; et modo medietatem de 
eclesia sanctae Crucis, cum foedio presbiterali ^ ; partem 
suam de terra de Lesnouelis^, post mortem suam. Hoc donum 
firmat et corroborât Ramnulfus de Tuinac, frater ejus. Testes 
sunt Josselinus^ de Sancto Albano, Bernardus de Melessio^ 
Gonstantinus Arnulphus^, Hugo Raimundi. 

1. c. Jugniaco. — 2. C. unam. — 3. C. alteram. — 4. C. de. — 5. C. 
et. — 6. C. Les Novelis. — 7. C. Joscelmus. — 8. C. Meletio. — 9. C. 
Arnulfus. 

(a) Ou les Nauves (Dordogne). 



— 383 — 

CCCXVIII 

Vers 1090 {4060-1094), — Doa de biens au bourg de Puy-Corbier 
par Gérald Pastoret. — Càrt. orig., fol, 99 verso. — C. t. LXIII^ 

p. 2i7. 

Caria de Podio Corberio *. 

Noverit posterilas subsequentium, Geraldum Pastoretum 
nihil omnino retinuisse in burgo qui fundatur vel fundandus 
est in Podio Corberio, iiisi lantum mansiones praepositi sui, 
quas etiam Geraldus tenet de sancto Joanne. Quod si praepo- 
situs aliquando, in eisdem mansionibus suis, aliquum notum 
aut ignotum semper mansurum hospilari praesumpserit, 
nuUo modo ei licebit, neque etiam areas, neque aliud aliquid 
ibidem reservare vel recondere, unde sanctus Joannes cen- 
sura suum perdat. Sic enim defmilum esl atque confirmalum 
in principio, quando Podium Corberium donatum est sancto 
Joanni. In die festo sancti Joannis, venit in capitulum nos- 
trum, Geraldus de Sancto Âsterio, ubi, circumstante couventu, 
in manu domni Oddonis^, abbatis, Deo sanctoque Joanni, 
massadam^ quam ab eodem simul tenebant, in illa die, 
Ebraudus^ molendinarius, Rodbertus^ Arejus, Geraldus 
Massaerius^. Dédit praelerea, ut monachi de Podio Corberio 
pascant omnes porcos suos, in bosco Àrnaldino, tempore 
glandis, nisi pascuari^ sibi redituri; de quo etiam bosco, 
sument memorati^, omni tempore, quantum opus fuerit ad 
nos proprios usus. 

1. c. Corbello. — 2. C. Odonis. — 3. C. masadam. — 4. C. Ebrardus — 
5. C. Rotbertus Areius. — 6. C Masoerius. — 7. C. pascuarii. — 8. C. 
memorati monachi. 



— 384 — 

CCCXIX 

Vers 4404 (4096-4 402), — Ramnulfe de Tuinac ou de Juigoac, sur le 
point de partir pour la Terre-Sainte, donne ce qui lui appartient dans 
Téglise de Pillac (a). Il reçoit en retour de Tabbé Ansculphe 200 sous 
poitevins et une mule du prix de cent sous, avec diverses stipulations 
pour le cas où il reviendrait en France. — CarL orig.y fol, 400 recto. — 
C. t. LXIII, p. 509, 

Caria Raninulfi de Junnac. 

Notum sit omnibus quod ego Ramnulfus de Tuinac, do et 
concedo Deo et sancto Joanni Baptislae, per manum Ansculphi * 
abbalis, totam partem mei alaudii ^ cum alio beneficio quod 
habeo in eclesia de Piglac; accipiens itaque, ab ipso abbate, 
ducentes solidos Pictavenses masculorum denariorum, et 
unam mulain, in pretium centum solidorum eorum ^ dena- 
riorum, itureus^ ilierosolymam, Promisi, data propria flde, 
in manu Geraldi Fulcherii, fratris mei, me firmiter et invio- 
labililer tenere, ita ut, si, in itinere Hierosolymitano ^ rema- 
neam, totum istud donum perpetualiter sit sancti Joannis. 
Si vero redierim, libère accipiant^ medietatem unam hujus 
doni, et aliam medietatem teneant fratres quoadusque tre- 
centos solidos eorumdem supradiclorum denariorum, ex 
integro, restituam eis. Quidquid autem intérim redditus 
exierit, pro salute et remedio animae meae et parentum meo- 
rum, bénigne in eleemosina concedo eis. Post mortem, tola 
devotione hoc donum condono sancto Joanni. Verum si 
monachus velim ficri, suscipient me et mea fratres hujus 
loci. Res haec talis est. Imprimis'' quod habeo in eclesia de 
Pilac^, videlicet quartam partem totius decimae, cum quarta 
parte foedii presbiteralis, et quatuor sexturia^ de terra ad 
Sanctam Crucem, et in Podio de Tuinac quinque quartaria*^ 
vinearum, et in eodem Podio, uniim quarterium de terra et 
unum de vinea ; et in alio loco, quatuor vinearum ; et hoc 



(a) Département de la Charente. 



— 385 — 

quod lenet Conslantinus Redemptus ^^ et ad Novelias, meam 
partem iilius alaudii^^, et ubicunque aliquid habeo, tolum 
condono et concedo sancto Joanni. Hujus rei testes suot Ge- 
raldus Fulcherii, frater meus, qui annuit, et Josselinus ^^ de 
Sancto Âlbano. 

i . C. Anscuifi. — 2. C. alodii. — 3. C. eorumdem. — 4. C. itunis Jero- 
solimam. — 5. C. Jerosolomitano. — 6. C. accipiam. — 7. C. loprimis 
dono. — 8. C. Pillac. — 9. C. sextartas. — 10. C. qoarteria. — 11. C. 
Redentus. — 12. C. alodii. — 13. C. Joscelmus. 



cccxx 

Vers 4099 11096-1102), -- Hélie Aiz fait confirmer, en présence de 
Tabbé Ansculfe, par Gérald Aiz et Seguin, tous les dons faits par lui, 
entre autres celui de la dîme du moulin de Belont (a) et d'autres mou- 
lins en sa possession. — Cart. orig.y fol. 100 recto, — C. t. LXIII, 
p. 459. 

Carta Heliae Aiz. 

Per hanc cartam nolificatur, et parenter* judicatur legen- 
tibuSy quod Helias Aizo fecit annuere fratribus suis Geraido 
Aizoni atque Sequino, de molendinis et aliis rébus sancto 
Joanni, sicut promiserat, secundum quod continetur scrip- 
tum in praecedenti carta ^, donaque alia quae postea fecit. 
Scilicet decimam molendini de Belunt et omnium molendi- 
norum quae vel sunt vel fient in sua possessione, et similiter 
angullarum. Molendinarii quoque annuerunt decimam sua- 
rum partium tam annonae quam etiam de^ angullarum, 
quia* ipse ita placitavit cum eis, data commutatione suarum 
renim. Nomina autem illorum infrascripla sunt. Ac propte- 
rea dédit praefato Heliae dominus Ansculphus ^, abbas, unum 
equm ^. Isti adfuerunf et testes sunt, quando Helias, una- 
cum fratribus suis atque molendinariis, supramemorata do- 
navit et annuit : Joannes, monachus, Arnaldus, monachus, 

(a) Canton d'Aubeterre (Charente). 

Archives, xxx. 25 



— 386 — 

Àlduinus Virgo ^, Bernardus Rodulphus^ et alii. S. Heliae 
Aiz. S. Geraldi. S. Sequini**^. S. Stephani Bernardi. S. Ge- 
raldi. S. Arterii*'. S. Ramnulfi Basci*% quod fecil jussu 
patris sui Raimundi Basci^^ 

i. C. patenter. — 2. C. cartha. — 3. C. etiam aoguillanim. — 4. C. 
quod. — 5. C. domnus Ansculfus. — 6. C. equum. — 7. C. affluerunt. 
— 8. C. Virga. — 9. C. Rodulfus. — 10. C. Seguini. — il. ou Geraldi 
Sarterii. C. Sarterii. — i2 C. Basei. 

CCCXXI 

Vers 4099 (1096-4 102). — Hélîe Aiz, pour faire admettre un neveu 
au nombre des moines^ fait don de plusieurs moulins situés sur la ri- 
vière de La Nauze (a) {Nisona), du consentement de sa femme et de 
Guillaume Aiz, son frère, moine à Saint-Jean d*Angély. — Cart. orig., 
fol. 400 verso. — C. t. LXIII, p, 464. 

Garta de Helia Aiz. 

Scripto commendandum est ac solerti memoriae relinen- 
duniy quod Helias Aiz venit ad sanctum Joannem, rogatum 
abbatem dominum^ Ansculphum, ut, de quodam nepote 
suo, facerel monachum. Quorum verbis optime concordatis, 
donavit isdem Helias sancto Joanni, per hoc pergamenum, in 
capitulo, et in manu praefali abbatis, decimam suae fratro- 
rumque^ suorum partis decem rotarum molendinorum, qui 
sunt in fluvium Nisona, et unum molendinum noviler incep- 
tum. Ita ut medietas ejus sit sancti Joannis, in dominio ; 
altéra^ molendinarii quam habeat a sanclo Joanne, et faciat 
monacho^ fidelitatem. Consuetudines quoque quas reclama- 
bat in terra sancti Joannis quam habebamus a pâtre suo ^ 
Yuillelmo Aiz, monacho nostro, id est justitias, districta, 
duos solidos et dimidium, guerpivil, et aniiuit ibidem sancto 
Joanni ; prius tradite fide sua, quia hsec et supradicta faceret 
annuere fratribus suis et suse uxori. Domnus autem abbas 

(a) La Nauze, arrondissement de Sarlat (Naosa, Noasa, Nause) ; il y 
a aussi Le Nozou (Dordogne). 



— 387 - 

fecil et charitalem^ centum solidorum obolorum. Testes vero 
sunt, Petrus, prior, Ramnulius, annarius, Kalo, monachus; 
et de laicis, Helias de Sella '^^ Âlduinus de^ Virga, Josse- 
linus® de Sancto Albano, Vualterius*^ Magalannus. Hi*' etiara 
interfuerunty cum saepedictus Helias posuerit hanc cartam 
super altare sancti Joannis, suae crucis testimonio corrobo- 
ratam. Sciendum quoniam, cum donuin harum decem prae- 
dictarum rolarum Helias Àiz, in capitulo nostro, fecit, nes- 
ciebat domnus abbas, neque ab aliquo ei dictum est, Petrum, 
fratris*' ejus, istud donuin jam fecisse, donec ipsius Pétri 
reperit^*. S. Heliae Aiz. 

t. C. domnuin Ansculfum. — 2. C. fratnim. — 3. C. alteram. — 4. C. 
mooachis. — 5. C. atque a fralre. — 6. C. caritatem. — 7. C. Cella. — 
8. C. de manque. — 9. C. loscelmus. — 10. C. Walterius. — H. C. Hii. 
— 12. C. fratrem. — 13. C. repperit. 

cccxxn 

Vers 4099 [4016-4 404).^ Don de TégUse de Saint-Cybard le Vieux, 
au diocèse d'Angouleme, par Alon de Montmoreau et Ramnulfe de 
Jaraac et autres, plus de divers biens, par Foulques d'Alvignac, à Tarti- 
cle de la mort. — Cart. orig., fol. iOO verso. — C. /. LXIIf, p. 494. 

Carta Sancti Eparchii senis. 

Gunctis fidelibus innotescimus quod Âlo de Monte Morello 
et Ramnulfus de Gerniaco* dederunt Deo et sancto Joanni 
Ângeliacensi, eclesiam quamdam, in episcopatu Engolis- 
mensi, quae appellatur ad Sanctum Eparchium senem ; fa- 
ventibus illis quijn ea eclesia, ab ipsis Alone scilicet et Ram- 
nulfo aliquid habere videbantur. Igitur Oddo ^, vicarius de 
Blansac^, et Giraldus Fregnols et Josselinus^ de Sancto Al- 
bano et frater ejus, Bernardus, et Petrus Adaimari ^, pro 
sainte et remedio animarum suarum, contuierunt Deo et 
sancto Joanni, quidquid in cadem eclesia tenebant. Hoc do- 
num annuit et corroboravit Adairnarus ^, Engolismensis 
episcopus, adstipulante Achardo,ejusdeni sedis archidiacono. 



— 388 — 

Testes fuerunt praesentes Ebrardus, monachus, Vuillelmus ^ 
Guerpit, Petrus Adainiari^, Alduinus Virga. Qui, etiam AIo 
et Ramnuirus, dederunt sanelo Joanni aliiam^ possessiuncu- 
lam, in eadem parrochia, quae dicitur Vallis Ebrardi, cum 
appendiciis suis. Factum est (ut) Fulco de Alviniac *, ap- 
propinquante terinino qui non potest transgredi, quem Deus 
constituerai ei, ingrederetur viam univers» carnis, atque 
accersiret me Ebrardum, monachum, cum cœteris suis fide- 
libus et cum eleemosinariis**^ quibus licitum est disponere 
de eleemosina^*. Qui, consilio eorum, reddidil se monachum 
sancto Joanni Baptistae, et mihi Ebrardo. Qua de causa, 
donavit sancto Joanni Baptistae lertiam partem de omni dé- 
cima sua, et decimam partem molendini de Alviniac ^, favore 
atque consensu uxoris suae fiiiorumque. Sciendum est quoque 
tam praesentibus quam posteris nostris, quod Vuillelmus " 
Pétri venumdatus^^ est, propter viam de Herusalem^^, deci- 
mam trium borderiatarum terrae, quinque solidis, Deo sanc- 
toque Joanni et Ebrardo, monacho. Teste Vuillelmo^^ Guer- 
pit, domino suo, qui banc donationem*^ annuit, et Josselino*^ 
de Sancto Albano. 

i. C. Jarniaco. — 2. C. Le nom d'Oddo manque. — 3. C. Blaozac. — 
4. C. Joscelmus. — 5. C. Ademari. — 6. Q. Ademarus. — 7. C. WîUel- 
mus. " 8. C. aliam. — 9. C. Alvignac. — 10. C. helemosinariis. — il. C. 
helemosina. — i2. C. venundalus. — 13. C. Jérusalem. — 14. C. Wil- 
lelmo. — 15. C. vendiçionem. — 16. C. Joscelmo. 

CCCXXIII 

Vers 1099 {4060-1402). — Don de la terre de Maurignac (a), autre- 
ment dite Martine^ à Tabbé Ansculfe, par Amenus de Montjau [Montis 
Jucensi), avec confirmation par Elie Arnaud, son frère. "— Cart. orig,^ 
fol. 40 i recto. — C. l. LXIII, p. 463, 

Carta de terra quae est apud Montem Jucensi. 

Ameno Montis Jucensi^ condonavit se ad monachum, in 



(â) Dordogne. 



— 389 — 

manu domni abbatis, ut si, unquam esset monachus, hoc 
fierit apud sanclum Joannein in monasterio Ângeliacense ^. 
Qui, post aliquos annos, decidit^ in infirmitalem ; qua et 
mortuus^ esl, cumque appropinquaret, ad exitum misit pro 
Yuillelmo^ Aizone, sancti Joannis monacho, qui, in sua re- 
gione, conservabatur % et, per illum, juxta quod potuil, 
suam promissionenicompIevit,diniittens sancto Joannis unum 
equm*^ et quinquaginta solidos, simul cum terra de Morinac, 
quaB ctiam terra Martine vocatur. Postea frater ejus, Helias, 
autorisavit donum fratris sui, in capitulo beati Joannis, ac- 
cepta societate fratrum, in manu domni Ansculphi ^, abba- 
tis, per hoc pergamenum quod cruce sua firmavit, et'^ ut in 
testimonium sempiternum. S. Hehae Arnaldi. 

1. C. ou Incensi. — 2. C. Angelîacensi — 3. C. dédit. — 4. C. mortus. 
— 5. C. Willelmo. — 6. C. conversabatur. — 7. C. equum. — 8. C. 
Ansculfi. — 9. C. ut sit in. 

CCCXXIV 

Vers 1094.— Don d'une dîme et d'une vig^ne sises à Saint-Cybard (a), 
par Audouin Virga, hengardis, sa femme, Elie, leur fils, à la condition 
que Pierre, leur autre fils, serait moine à Tabbaye. — Cart. orig., fol. 404 
recto. — C. t. LXI/I, p. 345. 

Garta Alduini Yirgae^ 

Alduinus Yii^a donavit Deo et sancto Joanni decimam et 
quartum vineae Sancti Eparchii quaequondamfuit Yuiileimi^ 
Constantini et Fulcherii Rainaldi, qui^ est juxta viam et 
horlum^ Mainardi, qui est juxta appendicium et domum; pro 
anima sua et pro filio suo Petro, quem decrevit monachum 
fieri. Annuit autem hoc donum, uxor sua Isengardis et fiHus 
suus, Hehas; videntibus Arnaido, monacho, et Yuillelmo ^, 
monacho, et Petro Adaimaro ^, post vitream monasterii, 
cum una corrigia breviarii ; tali tenore ut, si ipse et filii sui 

(a) Saint-Cybard-Le Peyral, canton de La Valette (Charente) ["!) 



— 390 — 

mortui fuerint absque heredibus, terra in dominicatum 
sancti Joannis revertatur. 

i, C. Virge. — 2. C. Willelini. — 3. C. que. — 4. C. ortum. — 5. C. 
Willelmo. — 6. C. Ademaro. 



cccxxv 

Vers 1090(1060-1094), - Don àTabbé Eudes de manants et dedifTé- 
rents biens dans la contrée de la Double (Dordogne) par Gérald de Saint- 
Astier. — Cari, orig.^fol. 401 verso. — C. /. LXIII^p. 2i3, 

Carta Geraldi de Sancto Asterio. 

In Dei nomine, ego, Geraldus de Sancto Asterio, dedi Deo 
sancloque Joanni, in suo capitulo, ad festum suie nativitatis, 
rusticos de massasia^ quae est in Dupla^, et expletionem 
terrae, et tertiam parlera de quarto et de bosco Arnaldeno, 
ad monachos sancti Joannis et ad homines ejus, quantum- 
cunque opus habebunt. Hoc donum feci in manu d'omni 
Oddonis^ abbatis; testibus bis, domno abbate Gaufredo ^ 
de Bassiac, Andréa, monacho, Aldierio, monacho, Vuillel- 
mo ^ monacho ; et de laicis, Geraldo.... ^ Aimerico Achto ', 
Geraido de Branda, et Bernardo Iterio, et aliis bisque adsis- 
tentibus. Posui banc cartam super altare sancti Joannis. S. 
Geraldi de Santo ^ Asterio. 

1. c. masazia. — 2. C. dupla. — 3. C. Odonis. — 4. C. Goffredo 
de Baciac. — 5. C. Willelmo. — 6. C. Pasturulo. — 7. C. Acuto. — 
8. C. Sancto. 

CCCXXVI 

Vers 1400 (4 096- 1402), — Don de la borderie de Bernard du Bois 
(de Bosco), plus de deux autres à Puy-Boissier ou Puy-Bus (Dordogne), 
en gage, pour répondre d'un prêt fait par l'abbaye à un chevalier de 
Montmoreau, appelé Gerald de Tuda, à Itier et Pierre de Tuda, ses frè- 
res, qui se proposaient d'aller en Terre-Sainte. — Cari, orig., fol, 404 
wrso, — C. l, LXIII, p, 493, 

Carta de borderiis de Poacbo. 



— 391 — 

Geraldus de Tuda, quidam miles Moniis Maurelii, tempo- 
requeWiam Hierosolimitanam^ carpere disponebat, dédit 
Deo sanctoque Joanni, borderiam Bernardi de Bosco post 
mortem suam possidendam. Postea vero Iterius de Tuda, 
frater ipsius Geraldi, eandem cupiens aggredi viam, unacum 
fralre suo Petro de Tuda, jaradiclam borderiam concessit 
sancto Joanni, in manu domni Ansculphi, abbatis, perpetuo 
possidendam ; et alias duas de Poaco '^ tradidit, in vadimo- 
nium ; et accepit centum solidos Pictavorum ^ domno Ans- 
culpho ^, abbale; tali pacto ut, tamdiu possiderent, roona- 
chi sancti Joannis, borderias, quousque redderentur centum 
solidi Pictavetisi ; et si Geraldus ad Hyerosolimis ^ reverte- 
retur, et borderiam Bernardi de Bosco recuperare vellet, non 
illi permit teretur, nisi prius Petrus de Tuda quinquaginla 
solidos redderet sancto Joanni; aliis duabus remanentibus 
pro aliis quinquaginta solidis, quoad usque et ipsi redderen- 
rentur. Geraldus vero prius mortem suam, sicut prius fece- 
rat condonalionem, jamdictam borderiam Bernardi de Bosco 
dimitteret sancto Joannis. Si vero reversus non fuerit, sed 
Hierosolimis® obierit, propter duas solas borderias de Poaco ^ 
reddant centum solidos Piclavensium, ante quam ^ accipiant. 
Ita enim, ut dictum est, istas très borderias concesserunt 
sancto Joanni, in manu domni Ansculphi ^, abbatis, per 
banc corrigiam, et suum unusquisque nodum faciendo, aflfir- 
raarunt ^. Clarembaldo, monacho, Geraldo Fulcherio, Aldui- 
no Virga, Petro Adaimaro *^ et multis aliis. 

1. C. quo. — 2. C. Jherosolimatanam. — 3. C. Poacbo. — 4. C. a. — 
5. C. Ansculfo. — 6. C. Jherosolimis. — 7. C. eas. — 8. C. Ansculfi. — 
9. C. videntibus his. — iO C. Ademaro. 

CCCXXVII 

Ven 4099 (4096-1403). — Guillaume Guerpiz et Ramnulfe de Jarnac 
confirment d'avance tout ce que Tabbaye pourrait acquérir dans leurs 
fiefs. — Cart, orig,, fol. 40 i verso. — C. t. LXIII, p. i65. 

Caria Vuillelmi Guerpi ^ 



— 392 — 

Per unam corrigiam dederuntet contulerunt Deo et sancto 
Joanni Baptiste, in manu Ânsculphi ^, abbatis, Vuillelmus ^ 
Guerpis et Ramnulfus de Jarniaco, quidquid in terra sua 
vel in honnore suo acquirere poterimus. Vuillelmus Guer- 
pis ^ fecit hoc, testibus bis, Josselino * de Sancto Albano, 
Petro Rodberti^ Airaldo Fulcherii. Ramnulfus vero de 
Jamiaco, testibus his, Vuillelmo Guerpis ^, Giraldo Fulche- 
rii, Pétri Rodb3rti ^. 

i. C. Guerpit. — 2. C. Ansculfi. — 3. G. Willelmus Guerpiz. — 4. G. 
Joscelmo. — 5. G. Rotberti. — 6. G. Willelmo Guerpiz. 

CCCXXVIII 

Vers 1097, — Alon le jeune, comme l'avait fait son père Âlon, cou- 
firme tout ce que Tabbaye pourrait acquérir dans son fief. -> Cart. orig,, 
fol. 102 recto. — C. /. LXJII, p. 381. 

Per banc corrigiam similiter Alo juvenis concessit in 
manu jamdicti abbatis, sicut fecerat Alo senior, pater suus, 
quidquid acquireremus in honnore suo. Testibus his, Mabi- 
na ^ matre sua, Bernardo de Vallibus, Petro Adaimari ^. 

1. G. Nabina. — 2. G. Âdemari. 

CCCXXIX 

Vers 1098 {1096-1102). — Fouchier de Ghampagne et Helie Goelli 
cèdent à Tabbé Ansculfe un fief qu'ils tenaient de Gérald Fouchier et 
de Ramnulfe, son frère. Ge don fut fait à Montmoreau. — Cart. orij. fol., 
102 reclo. — C. i. LXIII, p. 413. 

Per unam corrigiam, Fulcherius de Campania ^ et Helias 
Goelli dederunt sancto Joanni foedium quod tenebant- 
Geraldo Fulcherio et Ramnulfo, fralre ejus, cum favore. ip- 
sorum fratrum, in manu domni Ansculphi 3, abbatis, ad 
Montem Morellum, quando se reddiderunt illi ad monachos. 
Audientibus jamdiclis fratribus et Josselino '^ de Sancto 



— 393 — 

Albano, et de monachis, Yuillelmo ^^ Bernardo de Yallibus 
et Ebrardo. 

1. C. Campana. — 2. C. a. — 3. C. AasculG. — 4. C. Joscelmo. — 
5. C. Willelmo. 

cccxxx 

Vers 409S f 1096- §402). — Doa de l'église de SaiDt-Cybard(a), ainsi 
que du fief Sorbier, relevant de Goscelme de Saiat-Aubin et de Ber- 
nard, son frère, et de leur consentement, par Pierre Adémar à Tabbé 
Ansculfe, afin que Guillaume, fils de Pierre, soit reçu moine. — Cart, orig., 
fol. 402 recto, — C. i. LXIII, p. 415. 

Garta Pelri Adaimari *. 

Notinicamus tam praesentiaB praesentium quam etiam 
successoris * succedentium quoniam Petrus Adaimarus ^ 
totam eciesiam Sancti Eparchii quam habebata Gosselnio^ 
de Sancto Albano et Bernaudo ^ ejus fratre, ipsis annuenti- 
bus pro fratre Yuillelmo ^, filio meo, quem dominus Anscul- 
phus^, abba, et fratres, ad monachandum receperetum ^, 
Deo et sancto Joanni Baptistae dédit. Dédit etiam clausuram 
lerrae totam in qua Arnaldus, serviens, stat, et ab eo habe- 
bam liberam et quietam, et^ eam a monacho a domno 
abbate et ^^ fratribus et inibi habitantibus, habeat et teneat. 
Quidquid vero servi tii pro ** pnefati Pétri faciebat, ex integro 
monachis faciat. Donando etiam concessit quarteriam vineae 
ad Sorberium. Posuit vero banc carlam, cruce propria 
signatam, super altare santi Joannis, présente domno abbate 
Ansculpho *- et loto conventu, et de laicis, Arnaldo Escar- 
dana*^ et Aimericô Pastello. S. Pétri Adaimari". 

1. c. Ademari. — 2. C. successioni. — 3. C. Ademarus. — 4. C. 
Goscelmo — 5. C Bernardo. — 6. C Willelmo. — 7. C. Ansculfus. 
— 8. C. receperunt. — 9. C. ut eam a modo. — 10. C. et a. — 11. C. 
ea praefato Petro. — 12. C. Ausculfo. — 13. C. Eschadorno. — 14. C 
Adepiari. 

(a) Voir plus haut, p. 389 et pages suivantes. 



— 394 — 

CCCXXXI 

Vers 1097 . — Notice du don de la terre de La Viguerie par Etienne, 
David et Guy. — Cart. orig., fol. 102 recto. — C. t. LXIIl, p, 383. 

Per unam corrigiam dédit Deo et sancto Joanni, Stepha- 
nus medietatem lerrae de vicaria. Testibus his Geraldo Pas- 
tore, Arnaldo Geraldo, aliis multis. 

Per unam corrigiam dederunt Deo et sancto Joanni, 
David et Vuido*, medietatem terrae de Vacaria; teste Bene- 
dicto Aurifabro. 

\, c. Wido. 

CCCXXXII 

Vers 1092. — Notice du don de Téglise de Saint-Cybard de Jarnac, 
par Seguin Salon, Hélie Poupeau et Ramnulfe Barbusta, du consente- 
ment des seigneurs Alon de Alontmoreau et Hélie de Jarnac. — Cari, 
orig., fol. 102 recto. — C. i, LXIII, p. 279. 

Per unam corrigiam dederunt Deo et sancto Joanni Bap- 
tislae Sequinus * Salo et Helias Popullus^, et Ramnulfus Bar- 
busta, eclesiam Sancli Ëuparchii de Jarniaco, in manu 
Ebrardi, monachi, annuentibus dominis suis^ de Monte 
Morello et Helias de Jarnaco. 

4. C. Seguinus. — 2. C. Popellus. — 3. C. Alon. 

CCCXXXIII 

4 060- i 090. - Don de Tabbaye de Saint-Cybard à Tabbé Eudes par 
Foulques, très glorieux comte d'Angoulême, du consentement de Hugues, 
abbé de Cluny, d'Adémar, évêque d'Angoulême, frère de Foulques, 
d'Alon de Montmoreau, d'Hier de Cognac et autres. Après la mort de 
Foulques, Guillaume Taillefer confirma le don en présence des barons 
ci-dessus, de Jourdan de Chabannais et autres. ~ Cart, orig.^ fol. 402 
verso. — et. LXIIIf p. 245, 

Garta de Sancto Ëparchio Engolismae. 



— 395 — 

Notum sit tam presentibus quam futuris quod gloriosissi- 
mus^ cornes Engolismensium, dominus^ Fulco, pro salule 
animae meae^ parentumque meorum^, omnimodo appe- 
tanda^ concessit atque donavil Deo sanctoque Joanni Ange- 
liacensi, in manu Oddonis^ ejusdem Ângeliacae congrega- 
tionis abbatisy suisque successoribus, abbatiam sibi ^ Epar- 
chii regulariter ordinandam ; volente et annuenle abbate Glu- 
niaciensium domno Huguone^, cui jam donum et carlam de 
eadem abbatia fecerat. Yerumlamen concessionem istam vel 
donnalionem facere studuit, consilio, assensu et authoritate 
fratris sui, Adaimari^, episcopi, necnon et procerum suo- 
rum Alonis scilicet de Monte Morello, Iterii Gonniacensis, 
aliorumque niuitorum quos enumerare perlongum est. Qui 
etiam tali modo talique ratione decreverunl ut primus abbas 
ad libitum et voluntatem pnefati Oddonis^ eligatur et in 
sede constituatur. Caeteros quoque similiter eleclurus est, 
idem Odo vel successores ipsius cum consilio comitis et epis- 
copi suorumque optimatum^^, in bac eleclione, secundum Dei 
timoremconcordantiura. Sed de claustro Sancti Euparchii *^ 
si ibi utiles et idonei reperti fuerint, sin autem de cœnobio 
sancti Joannis. Sed si congregatio Angeliacensis inprobitate 
et incuria pastoris in secularitatem devenerit, quod absit, 
eligatur, de Cluniaco aut undecunque convenientibus ^* 
elegi potuerit. Postquam autem Fulco, piissimus consul, 
egressus ^^ est viam univers» carnis, filius ejus Vuillelmus ^\ 
cognominatus Sector Ferri, venit in capitulum Sancti Eupar- 
chii^*, assumptis secum quibusdam ex proceribus suis, et 
praesente conventu monachorum, annuit jam saepe nominato 
Odoni, abbati ac suis sucessoribus, abbatiam, eo modo quo 
pater suus et annuerat, dum viveret, insuper praecipiens 
inde fieri scriptum *^ ut conventio ista memoriler teneatur. 
Testibus bis Alone de Monte Maurello, Iterio Conniacense, 
Jordano Cabannense, Josselino Rambaldo *^ Arnaldo Au- 
baldo, multisque aliis. 

i. C. gloriosissimus. — 2. C. domnus. — 3. C. suae. — 4. C. suorum. 



— 396 — 

— 5. C. appetenda. — 6. C. Odonis. — 7. C sancii au lieu de iibi, — 
8. C. Hugone. — 9. C. Ademari. — 10. C. obtimatum. — U.C. Eparchii. 
12. C. convenientius eligi. — 13. C. ingressus. — 14. C. Willelmus. — 
15. C. scriptum scriptuin. — 16. C. Joscelmo Raimbaldo. 



CCCXXXIV 

Vers 917 . — Don d'un mas de terre par Hélie Muntonet, avec sous- 
cription par Arnauid et Aloiz, sa femme. — Cari, orig,y fol. 402 verso, 
— C. t, LXri, p. 439. 

Caria Heliae Munfonet^ de uno inasso. 

Dum unusquisque morlalis in hoc regitur fragili corpore, 
rébus sibi jure adquisiiis taliter débet providere qualiter 
vitam œternam possit percipere et pœnas ultionis .magni 
judicii die mereatur evadere. Quapropter ego, in Dei nomine, 
Helias Iracto, de Dei timoré, et œlerna retribulione, trado 
bas res quas raihi, jure hereditario, possidere videlur, Deo 
sanctoque Joanni Baptistae sanctoque confessori Reverenlio 
atque abbati sive monachis ibidem famulantibus, videlicet 
unum massum de terra arabile. Ego banc cartulam fieri 
jussi pro remedio animaî meœ parentumque meorum. El si 
quis calumniator aut ulla persona intromissa fuerit qui 
banc cartam inquietare vel promovere voluerit, soiidos tre- 
centos exsolvat et irain omnipotentis Dei et omnium sancto- 
rum incurrat, et cum Dalhan et Abyron ^ et Juda traditore, 
maledictionera Dei incurrant, in saecuio^ sipculorum. S. He- 
liœ qui banc cartam fieri jussit. S. Ârnaldi. S. Âloiz, uxoris 
ejus. 

1. c. Muntonet. — 2. C. Abiran. — 3. C. secula. 



— 397 — 

cccxxxv 

Vers 4095 ( i07€'4 101), — Bref du pape Urbain II qui enjoint à Adé- 
mar, évèque d*Angoulême, de maintenir reicommunication encourue 
par les mauvais moines de Saint-Cybard, jusqu'à ce que ces moines 
consentent à se conformer aux règles de l'abbaye de Saint-Jean d'An- 
gély. A Limoges, le 4* jour des calendes de juin, par la main de Jean, 
cardinal diacre. — Cari. orig. foL 403 recto. — C. t, LXIII, p 33 i, 

Urbanus episcopus, serviis servorum Deo^, venerabili fra- 
Iri Âdaimaro^ Engolismensi episcopo, salutem el apostoli- 
cam benedictionem. Garissimus^ noster in Ghrislo filius, 
Angeliacensis abbas, propria noslris^ relalione suggessel^ 
Sancli Eparchii monaslerium, luo quondam favore, cœnobio 
Augeliacensi subjectura, sed pravorum monachorum prae- 
sumplionibus esse subreptum. Ouod ^ nimirum monachos, 
in nonnullis conciliis, pro eadem praBsumplione excommu- 
nicatos, testante venerabili confrata el vicario nosiro, Amato, 
raetropoiitano episcopo, cognovimus. Tuae igitur sirenuitati 
per praesentia scripta praecipimus, ut eandem excommuni- 
cationera, in tua parrochia, facias observari. Donec idem 
monachi supradicto abbati regulariter obedire consentiant. 
Data apud Lemovicas quarto kalendas januarii, per manum 
Joannis, diaconi cardinalis. 

1. c. Dei. — 2. C. Ademaro. — 3. C. Venerabilis. — 4. C. nobis. — 
5. C. sucgessit. — 6. C. quos. 

CCCXXXVI 

VerÈ 4098-4099 [4096-4402). — Nomination de Hugues, moine de 
Saint-Jean d'Angély, comme abbé du monastère de Saint-Cybard d'An- 
goulême, par Tabbé Ansculfe, en présence d'Adémar, évèque d'Angou- 
lême, et de tout son chapitre. — Cari, orig., fol. 403 recto. — C 
/. LXIII, p. 433. 

Notum sit cunctis fidelibus Ghristianis quod episcopus 
Engolismensis, bonae memoriae, Ademarus, post datum prae- 



— 398 — 

ceptum apostolici Urbani,decœnobio Sancli Eparchii Engo- 
lismensis, pleno Capituio suo, videnlibus cunctis canonicis, 
absque omni calumnia, donodedit atque concessil supradic- 
tum cœnobium Sancli Euparchii Deo et sanclo Joanni Ange- 
liacensiS in manus domni Ansculphi^, abbalis, cum ipso* 
pastorali baculo. Ipse vero abbas, Ansculphus ^, raox in prae- 
senlia ipsius episcopi et omnium cnnonicorum, qui tune, 
cum eo, capitulum possidebant, in praediclo cœnobio ordi- 
navit dominum Hugonem, abbatem, monachum sancti Joan- 
nis Angeiiacensis ^ monasterii. 

1. C. Angeliacen. — 2. C. Ausculfi. — 3. C. Âusculfus. 

CCCXXXVII 

4104. — A la suite de dissensions, on procède à rélection d'Henri 
comme abbé de Saint-Jean d'Angély, en présence de Tarchevcque de 
Bordeaux, de Tévêque de Saintes, du duc d'Aquitaine, et de plusieurs 
autres grands seigneurs. — Cart. orig,, fol, 403 recto, — C. /. XHI, 
p. 221. 

Clarescat omnibus christianis lam praesentibus quam suc- 
cessuris qualiler sedata atque, ex tota, definita ^ fuerit con- 
tentio quae, post morlem domni Ansculphi 2, abbatis inler 
Cluniacenses et Angeliacenses monachos de electione abbatis 
sancli Joannis, successit. Quodam namque tempore, hujus 
rei causa, coadjuvati^ sunt in capituio sancli Joannis, dom- 
nus Ramnulfus, Dei gralia Sanlonensis episcopus, et venera- 
bilis Arnaldus, nondum archiepiscopus sed ad archiepisco- 
patum electus, atque nobiiissimus Vuillelmus \ dux Aquila- 
niae, cum Hugone Lisiniacensis^; quibus praesidentibus, cum 
abbate Fulcherio et et monachis sancti Joannis circum- 
sedentibus, de constiluendo abbate. cœpit fieri consultio. 
Deinde prius auditis quaerimoniis atque paccatis ^, necnon 
electione de quo "^ fuerat perlurbatio, monachis Angeliacen- 
sibus perpetuo concessa, cornes Pictavensis et episcopus San- 



— 399 — 

tonencis, qui vices Gluniacensis abbatis exequebantur con- 
ventum sanctiJoannis, humililer rogare cœperunt quatenus^ 
eligerent dominum ^ Âenricum, religione et nobilitale insi- 
gnitum, quem, consiliis suis et placitis, atque illorum utili- 
tali, sibi ^^ congruere, idoneum previdànt ^^Quod utiqueita 
fieret ul non ultra monasterio sancti Joannis, prioratu ^^ 
vel in obedienliis , persona aliqua de alio monasterio mu- 
taretur ; sed si mutanda essel, de ipso ^^ fratribus res- 
titueretur, nec non res monasterii, nisi in manibus filiorum 
ejus eclesiae, nullatenus commilerentur. Gravia enim scan- 
dalia '^ pro hoc ^^ causa, apud illas '® tune temporis exti- 
terant. De electione quoque ita firmatum esset quod, post 
decessum domniAenrici^^, abbatis, ille abbas existeret, quem 
congregatio sancti Joannis, secundum sacrosanctam autho* 
ritatem, de suo cœnobio vel de Cluniaco eligeret. Quae res 
valide ^^ illis placuit, prœsertim quia hoc concesserunt fu- 
turo ^^ archiepiscopo et dominus Ramnulfus, Sanclonencis 
episcopus atque comes Pictavensium, videntibus istis Hugo- 
ne *^, Lâsiniacensis, et Hugone, fratre comitis, atque Ram- 
nulfo, archipresbitero, et Mainardo, episcopali clerico. Post- 
quam vero, ex ultraque ** parte, omnia sicut scribtum ^^ 
est, fuere concessa, comitis supplicatione et spontanea mo- 
nqchorum Sancti Joannis electione, domnus Aenricus subli- 
matus est in paterna sede. Actum est autem anno ab incar- 
natione Domini millesimo centesimo quarto, christiano régi- 
mini papa praesidente Paschali, rege régnante Philippo, 
cum Lodovico filio. 

1. C. diffiniU. — 2. C. Ansculû. — 3. C. coadunati. — 4. C. Willel- 
mus, dux Aquitanicus. — 5. C. Liziniacensi. — 6. C. pacatis. — 7. C. 
qua. — 8. C quatinus. — 9. C. domnum. — 10. C. si sibi congrueret. 
— 11. C. previderal. — 12. C. in prioratu. — 13. C. ipsis. — 14. C. scan- 
dais. — 15. C. hac. — 16. C. illos. — 17. C. Anrici. — 18. C. ralde. — 
19. C. futarus archiepiscopus et domnus. — 20. C. Vgone Leziniacensi 
et Vgone. — 21. C. utraque. --22. C. scriptum. 



— 400 — 

CCCXXXVIII 

Vers 980, — Don du lieu appelé Marestay (a) par Guillaume Fier-à- 
BraSy duc d^ Aquitaine, et Guillaume le Grand, son fils, à Gautier, véné- 
rable moine de l'abbaye. — Car/, orig j fol, 403 verso. — G. t. LXII, 
p. 454. 

Praecepluin ducis Vuillelmi *, ducis AquitaniaB, deMares- 
tacio. 

Notum sit universis lani praesentibus quam successuris, 
orthodoxae fidei cultoribus ^, quod ego, Guilermus ^, Aqui- 
tanorum dux, cum * filio meo Vuillelrao^, pro salute ani- 
mae meae et pro remedio animarum antecessorum, donc et 
concedo sancto Joanni Engeriacensis ® cœnobii ejusque ser- 
vitoribus, locum illum que diciturMarestagium ingénue pos- 
sidendum, indultus "^ precibus domni ^ Pétri Guallerii, vene- 
rabilis monachi, qui prius eum ^ locum aedificare cœperat. 
Dono etiara et concedo sancti Joanni et *® monachis ejus. 

1. C. Guillermi. — 2. G. cultoribus^ deux fois. — 3 C. Guillermus. — 
4. C. cui et. — 5. C. Guillelmo. — 6. C. Angeriacensi. — 7. C. induclus. 
8. C. dompni Gualterii. — 9. G. eumdem. — iO. G. et ejus monachis 
in loco. — Le copiste ajoute: u G'est tout ce qu'il y a dans le cartulaire, 
la charte ayant été ajoutée après coup, et dans le xiv« ou xv* siècle^ 
comme récriture l'indique. 

(a) A Matha, arrondissement de Saint-Jean d'Angély. 



TABLE CHRONOLOGIQUE 

DES DOCUMENTS PUBLIÉS DANS LES TOMES XXVII-XXX 

DES 
ARCHIVES HISTORIQUES DE LA SAINTOXGE ET DE L'AUNIS 



X* SIÈCLE 

914, 29 juin. — Vente faite à Frotier, évèque de Poitiers, par 
Bertaîde, sa mère, de plusieurs héritages situés en Poitou. 

XXX, 309 

Vers 928. — Don par hier de son alleu deLupchésur-Brioux et 
d'Anières. XXX, 191 

941, juin. — Don fait par Gombaud, Goscelin et sa femme, 

d*une chapelle à Marnes, en Poitou. XXX, 229 

942, 7 janvier. — Diplôme de Louis d'Outre-Mer, roi de France, 

qui commet Tabbaye de Saint-Jean d'Angély à un nommé 
Martin, pour y rétablir la régularité. XXX, 1 1 

Vers 945. — Don par Bernard, prêtre, d*un alleu dans le pays 
de Melle. XXX, 295 

Vers 947. — Don par Airaud, sa femme et leur fils, d'un mas 
sis à Puyberland, au pays de Melle. XXX, 296 

Vers 950. — Don par Amélie et son fils de la moitié de Téglise 
de Burie, d'une borderie et d'un bois. XXX, 157 

951-968. — Notice des dons faits par les ducs d'Aquitaine. 

XXX, 12 

Vers 956. — Don de la moitié de l'église de Saint-Séverin, plus 

des terres à l'abbaye, par la veuve d'Ostende. XXX, 90 

Vers 960. — Don fait par Jean, prêtre, de quelques héritages 
dans le faubourg de Melle. XXX, 299 

963, septembre. — Don par le moine Mainier de biens sis à 
Néré. XXX, 200 

Vers 966. — Don d'une chapelle et de terres par Mainard, sa 
femme, leur fils et la femme de ce dernier. XXX, 97 

Vers 960. — Don d'une partie d*alleu, sis au lieu appelé Tresue 

Archives, xxx. 26 



— 402 — 

par Mainard, sa femme, leur fils et la femme de ce der- 
nier. XXX, 241 

Vers 966. — Don par Engelfrede d*une vigne à Sansais et 
d'une autre dans le pays de Melle. XXX, 293 

Vers 967. — Don par Bérenger, prêtre, de vignes sises à Melle 
et à Estival, en Poitou. XXX, 300 

Vers 968. — Don par Quintin et sa femme d'une vigne à 
Mardun. XXX, 302 

969. — Cession par Tabbé Rainaud à divers de terres à com- 
plant, dans la villa de Melle. XXX, 303 

Vers 970. — Don fait par Ménard d'un alleu à Néré. XXX, 199 

Vers 970. — Notice du don fait par Odouard, fils d'Adalgarde, 
d'un arpent de terre à Scupciaicus. XXX, 294 

Vers 971. — Don, par Guillaume Fier-à-Bras, duc d*Aquitaine, 
de la terre de Muron. XXX, 231 

974, janvier. — Don par Frothier et autres de divers biens en 
Saintonge. XXX, 122 

Vers 975. — Alcherius fait don à sa femme, au moment de 
l'épouser, de divers biens. XXX, 304 

Vers 977. — Don d'un mas de terre par Hélie Muntonet. 

XXX, 396 

Vers 980. — Don d'un alleu à l'île d'Able par Guillaume de 

Poitiers. XXX, 239 

Vers 980. — Don d'un moulin et de ses revenus, sis sur la rivière 
Amortis, par le prince Mascelin, XXX, 249 

Vers 980. — Don du lieu appelé Marestay par Guillaume Fier- 
à-Bras, duc d'Aquitaine, à Gautier, moine de l'abbaye. 

XXX, 400 

Vers 988. — Don à l'abbaye, par Girard et sa femme, d'une 
vigne à Maire et d'autres biens. XXX, 301 

989, juillet. — Notice des dons de Guillaume Fier-à-Bras, duc 

d'Aquitaine, à l'abbaye de Saint-Jean d'Angély. XXX, 22 

990. — Idem. XXX, 26 

Vers 990. — Don fait par Emma, veuve du vicomte Gombaud, 
de terres et autres biens situés en Aunis, d'une chapelle 
et d'un alleu appelé Le Breuil. XXX, 65 

Vers 994. — Notice du don de terres et bois, sis à Goubortige, 
près de Melle, par Rainulfe Baivers et sa mère. XXX, 292 

Vers 995. — Don, par Foucaud, d'un aljeu à Antézant. XXX, 74 

Vers 997. ~ Don, par Constantin, d'un mas sis à Nachamps. 

XXX, 142 

Vers 998. — Don, par Echardus, à l'église de Saint-Michel de 
Cluse, en Italie, de terres sises à la forêt d'Ardennes et 
du mas de La Clie. XXX, 109 

Vers 1000. — Don de quatre journaux de terre par Guillaume 
vicomte d'Aulnay. XXX, 77 



— 403 — 

Zl* SIÈCLE 

Vers 1002. — Guillaume, duc d'Aquitaine et comte de Poitou, 
cède à Tabbaye tous ses droits sur Blanzac. XXX, 189 

Vers 1011. — Don de la moitié d'un herbergementsis à La Jar- 
rie-Audouin, par dame Ainordis^ ses fils et son gendre. 

XXX, 117 

Vers 1012. — Don de la terre de Cherbonnières, avec l'église, 
les prés, etc., à Tabbé Alduin. XXX, 163 

Vers 1015. — Guillaume, duc d'Aquitaine, et Atteldis, fille 
d'Alduin, cèdent à l'abbaye le monastère de Oharentenay, 
avec difîérentes terres. XXX, 217 

1016, mai. — Don fait par Gauscelme d'une pêcherie sous le 
château de Taillebourg. XXX, 106 

1018-1038. — Notice de l'acquisition, par l'abbé Aimeri, d'une 
pêcherie dans la Charente. XXX, 335 

1021, 12 mai. — Don, par Beletrudis à l'abbaye, d'un alleu à 
Blanzay et d'autres terres. XXX, 306 

1023, mars. — Don d'un alleu sis en Saintonge, à Villebois, et 
d'autres terres à Melie, en Poitou, par dame Raingarde 
et ses fils. XXX, 206 

Vers 1025.— Don, par Adémar Qui-ne-rit, de quelques héritages 
en Saintonge. XXX, 178 

Vers 1025. — Restitution à l'abbaye de Saint-Jean d'Angély, 
par Pierre Maisneau, de Tcglise appelée Villiers et autres 
lieux. XXX, 103 

Vers 1025. — Donation d'un alleu en Aunis, par Kadelon, vicomte 
d'Aulnay, ses frères et leur mère. XXX, 6U 

Vers 1026. — Don d'un alleu et d'une chapelle à Saint-Denis 
du Pin, plus la forêt d'Bssouvert, par Kadelon, vicomte 
d'Aulnay. XXX, 75 

1027, août. — Echange de vignes situées au Hreuil, près Poi- 
tiers, entre les religieux de labbaye de Quinçay et ceux 
de Saint-Jean d'Angély. XXX, 307 

1028, février. — Don de la dime de la LemiSL, voisine de Cha- 

rentcnay, et de terres à Puicervier, fait à l'abbaye par 
Agnès, comtesse de Poitiers, du consentement de son 
mari et de ses fils. XXX, 221 

Vers 1028. — Don, par Heirois et sa femme, de l'église de Saint- 
Pierre, près le château de Melle, et autres biens. 

XXX, 297 

1030, 13juillet. — Dons dUiéritages par Emma, pour être inhumée 
dans l'abbaye. XXX, 187 

1031, juin. — Don, par Rainaud, chevalier, de biens sis dans la 
viguerie de Muron. XXX, 237 

1032-1033. — Bref de Jean XIX qui enjoint à divers de protéger 



et défendre les droits et biens de Tabbaye de Saint-Jean 
d'Angély. XXX, 32 

Vers 1035 — Don, par Constantin, deMelle,de lavillade Juillé. 

XXX, 277 

1037, mars. — Don, par Rainaud, d'une église appelée Roma- 

gnoles, avec toutes ses dépendances. XXX, 66 

Vers 1037. — Don, par Bertrand et autres, de dîmes, de droits 
ecclésiastiques, de terres et autres biens à Tabbaye de 
Saint- Jean d^Angély. XXX, 128 

1038, 6 septembre. — Vente, par Raimond, prêtre, de maisons 

sises près de Téglisie de Saint-Pierre-le-Puellier de Poi- 
tiers. XXX, 311 

Vers 1038. — Guillaume VÏI de Poitiers confirme à Tabbaye les 
dons de Charentenay et de son église. XXX, 215 

Vers 1038. — Don, parle vicomte Constantin, de deux mas de 
terre dans la viguerie d'Aunay. XXX, 92 

1039, 3 avril. — Don, par Aleard Senioret, d'une terre appelée 

Puteolis, du petit monastère de Saint-Savinien et de 
réglise de Salles. XXX, 94 

1039, juillet. — Don, par Guillaume de Parthenay, de la terre 

de Priaire. XXX, 223 

1040, juin. — Don d'un mas de terre à Muron, par Goscelin. 

XXX, 233 

Vers 1044. — Don d'une petite villa à Priaire fait à Tabbaye par 

Guillaume le Jeune, duc d'Aquitaine. XXX, 225 

Vers 1048. — Don d'une part de moulin par Girbert, prévôt du 
comte de Poitou. XXX, 51 

Vers 1050. — Diplôme d'Agnès, comtesse d'Anjou, femme de 
Geoffroy Martel, confirmant les donations faites à Tabbaye 
par son défunt mari, Guillaume, duc d'Aquitaine, et ses 
prédécesseurs. XXX, 264 

Vers 1050. — Restitution à l'abbaye de vignes et de terres par 
Agnès, comtesse d'Anjou, et son fils Guy Geoffroy. 

XXX, 52 

Vers 1059. — Notice du don de la moitié des dépendances de 
Cherbonnières à l'abbaye, par Kadelon. XXX, 169 

Vers 1059. — Kalon, son cousin et ses fils cèdent à l'abbaye 
divers droits dans leur alleu de Cherbonnières. XXX, 165 

Vers 1060. — Relation du don fait par Hélie RufiAS, Contesta- 
tions, transaction et confirmation y relatives. XXX, 145 

Vers 1060. — Transaction entre l'abbé Eudes et Fouchier Caro- 
nelluSy au sujet de biens sis à La Bateit. XXX, 137 

1060-1071. — Don, par Hugues, fils de Rainaud de Hannaches, 
à Saint-Lucien de Bury, de la terre de Meneelu. XXX, 40 

1060-1090. — Don de Tabbaye de Saint-Cybard à l'abbé Eudes, 
par Foulques, comte d'Angouléme. XXX, 394 



— 405 — 

1060-1091. — Don d'une partie de l'alleu de Covaillwm, par 
Robert de Celerico. XXX, 70 

Vers 1061. — Guillaume Achelin. sa femme et leur fille avaient 
fait don à l'abbaye du jardin sis devant Saint-Pierre de 
Pérignac. Contesté d'abord, ce don fut confirmé par Guy 
Geoffroy, duc d'Aquitaine. XXX, 322 

Vers 1061. — Don de maisons, sises à Chiniacus, et autres biens 
et droits, par Guillaume d'Aunay et autres. XXX, 214 

Vers 1062. — Confirmation, par Pierre Geoffroi et Adémar, son 
frère, de la donation par leur aïeul du fief de Néré à Tabbé 
Eudes. XXX, 203 

1063, 30 octobre. — Don, par Gombaud, d'un moulin situé près 
de Muron. XXX, 243 

Vers 1064. — Don à l'abbé Eudes de l'église de Saint-Pierre 
d'Annezay et autres biens, au même lieu, par Thibaud 
Serpentin. XXX, 251 

Vers 1064. — Guillaume d'Aunay et son fils transigent avec 
Tabbaye à propos d'un droit sur Talleu de Gélie. 

XXX, 168 

Vers 1064. — Notice du don de coutumes de Gherbonnières,par 
Guillaume d'Aunay et son fils. XXX, 169 

Vers 1065. — Cession par Hugues de Surgères à l'abbé Eudes 
de la chapellenie de I abbaye avec toutes ses dépen- 
dances, de la dime du Chàtellier et de prés. XXX, 49 

Vers 1065. — Don, par Guillaume Raimond, de la terre de 
Gemarvilla. XXX, 186 

Vers 1066. — Don du monastère de Saint-Sever, par Constantin 
Le Gras et Rainaud de Gemaldac. XXX, 336 

1067. — Indication d'une charte de Hugues de Surgères et don 
de la moitié de la forêt d'Essouvert, par Emeri Raimond 
et sa femme Bénégonde. XXX, 48 

Vers 1067. — Don de la moitié de la forêt d'Essouvert et autres 
lieux, par Aimeri Raimond et Sénégonde, sa mère. 

XXX, 50 
1968. — Confirmation, par Geoffroy de Tonnay-Charente, de 
tous les dons faits par lui dans l'église de ce lieu. 

XXX, 250 

Vers 1068. — Don, par Geoffroy Isambert et ses fils, à l'abbé 

Eudes, de la moitié d'un alleu à Cherbonnières. XXX, 167 

Vers 1068. — Don de la moitié du Breuil-Chigné à l'abbaye, par 
Vitalis. XXX, 170 

1069. — Don, par Ostende de Bédenac, de la moitié des droits 
d'autel et de sépulture de l'église de Pérignac. XXX, 323 

1069. — Don par Geoffroi Tizun de quelques biens à Fontaines. 

XXX, 207 

Vers 1069. — Don de la moitié de l'église de Gourvillette, par 

Pierre de Gourvillette et sa femme. XXX, 177 



— 406 - 

1070, juin. — Don, par Guillaume d'Aunay, d'un domaine près 

de Notre-Dame de TOrivaux et d'autres biens. XXX, 338 

Vers 1070. — Don des habitations sises à Laneta, par Aimon 
Jai et Aimeri, son cousin. XXX, 181 

Vers 1070. — Don, par GeofTroi des Moulins, à l'abbé Eudes, 
de partie d'Orfeuille. XXX, 17î) 

Vers 1070. — Confirmation, par Guillaume, Bernard, Raimond 
et Ostende yi/eardu3, de la donation à l'abbé Eudes de 
l'église de l'Orivaux. XXX, 348 

1071. — Don, par Audebert et sa femme, de leur part dans 

l'église de Dompierre-sur-Charente. XXX, 333 

Vers 1071 . — Don, par Euphémie, dite Veneria, à l'abbé Eudes, 
de partie des dîmes de l'église de Pérignac, de la terre 
de Brives et autres biens. XXX, 324 

Vers 1071. — Cadelon, vicomte d'Aunay, donne à l'abbaye 
partie de Saint-Sever. XXX, 336 

Vers 1072. — Don d'une maison à Gemarvilla, avec ses dépen- 
dances, par Béraud Silvain et autres. XXX, 183 

Vers 1072. — Don, par Ramnulfe et ses frères, de l'église de 
Saint-Trojan. XXX, 334 

1073. — Don, par Guy-Geoffroy, de léglise de Loulay. XXX, 18 

Vers 1073. — Don à l'abbaye de l'église de Pérignac et autres 
biens, par Ostende de Pérignac, ses frères et leur cousin 
Gosceran et autres. XXX, 325 

Vers 1073. — Geoffroi Archimbaud fait don à l'abbaye de la 
moitié de ses biens, à Romazières, et lui abandonne 
l'autre moitié après sa mort. XXX, 212 

1074. — Don, par Hélie, sa femme et leurs enfants, du petit 

village de Vilaret. XXX, 176 

1074. — Restitution, par Guillaume de Matha, de partie de la 
forêt de Beauvais. XXX, 186 

Vers 1074. — Don, par Guillaume Jessaud, de quelques héri- 
tages dans les lieux appelés aclAreas. XXX, 194 

1074. — Restitution, par Witbert de Talmont, de partie d'une 
terre qu'il avait usurpée dans la villa de l'Orivaux. 

XXX, 352 

Vers 1074. — Guy Geoffroy, duc d'Aquitaine, est prié par 
Guillaume, évêque d'Angoulême, de céder à l'abbaye de 
Saint-Jean d'Angély tous les droits d'église qu'il avait à 
percevoir en ladite ville. XXX, 45 

Vers 1074. — Don de l'église de Sainte-Croix, par A. W., archi- 
diacre d'Angoulême. XXX, 376 

Vers 1075. — Don de l'église de Saint-Pierre de Chavannes à 
l'abbé Eudes, par Pierre de Griselle. XXX, 372 

Vers 1075. — Don de partie des Touches de Périgny, par Guil- 
laume Raimond. XXX, 175 



— 407 — 

Vers 1075. — Dons divers à Saint-Jean et à Saint-Macout, par 
Raoul de Mauléon et autres. XXX, 340 

Vers 1075. — Accord entre Tabbé Eudes et Pierre Villicus, à 
cause de Saint-Sever. XXX, 339 

1076. — Don, par Hélie RufiLS, de Téglise d'Aujac et d'autres 

droits. XXX, 143 

1077, 29 septembre. — Don, par Aimeri Débaptisé et ses frères, 

de partie d*un moulin. XXX, 242 

1077. — Don, par Bertrand de Varaize, de Téglise de Varaize 
et d'autres biens. XXX, 124 

Vers 1077. — Don, par Giraud, surnommé Rufus, à Tabbé 
Eudes, de la moitié d'un four, sis dans la vallée de Saint- 
Hilaire de Melle. XXX, 290 

Vers 1077. — Don à l'abbé Eudes d'une borderie sise ad 
Ractas et autres biens, par Gauscelme Nigellus, XXX, 329 

Vers 1077. — Don du fief de Villac et d'un pré sous le château 
de Varaize. par Arnauld André, qui se fait religieux. 

XXX, 133 

Vers 1077. — Don du lieu appelé Ouches, par Alboin de Ton- 
nay. XXX, 351 

Vers 1078 ou 1095. — Don des églises de Notre-Dame de Vayres 
et autres, par Raimond Gourbaud. XXX, 360 

Vers 1078. — Don, par Arsende, d'un alleu dans la paroisse de 
Saint-Pierre de Eyraus. XXX, 368 

Vers 1078. — ConQrmation du don de la terre de La Venj^ne à 
l'abbé Eudes, par Mainard de Born et sa femme. XXX, 154 

Vers 1079. — Don de maison et terres, par Mainard, sa sœur, 
sa mère et ses oncles. XXX, 155 

Vers 1079. — Don, par Hélie Rufus^ sa femme et ses enfants, 
de maisons et terres. XXX, 151 

Vers 1079. — Don du moulin de La Clie à l'abbé Eudes, par 
Achard de Born et autres. XXX, 107 

Vers 1079. — Don, par Aizo Robellus, de partie d'un alleu qui 
est au-dessus des Touches de Périgny. XXX, 175 

Vers 1079. — Don du mas de Peudeugne, par Mainard Aculeus 
et autres. XXX, 112 

Vers 1079. — Confirmation des donations ci-dessus. XXX, 122 

Vers 1079. — Notice de la charte précédente et relative en plus 
au mas de Lusseau. XXX, 108 

Vers 1079. — Don d'un alleu dans la paroisse de Chail, par 
Arbert de Vars, sa femme, ses enfants et aussi par 
Maingot. XXX, 293 

Vers 1079. — Don de maisons, terres et jardins, à l'abbé Eudes, 
par Goscelin. XXX, 158 

Vers 1080. — Don de la moitié de l'alleu du Puy-Richou, par 
Pétronille. XXX, 159 



— 408 — 

Vers 1080. — Don de la terre de Florenciacum, près de Juillé, 
par Girard Bertrand et sa femme. XXX, 286 

Vers 1080. — Confirmation, par Constantin de Melle, du don 
fait par sa mère d'un vivier, dit le Gouffre, et d'un mou- 
lin situé près de Saint-Hilaire de Melle. XXX, 284 

Vers 1080. — Don de biens sis dans le château de Melle, par 
Guillaume Odolricus. XXX, 281 

Vers 1080. — Don, par Maingod et ses frères, d'une maison 
près de Téglise de Saint-Savinien de Melle. XXX, 279 

Vers 1080. — Don de l'église de Saint-Hilaire au château de 
Melle, par Maingod et ses frères. XXX, 275 

Vers 1080. — Don à Tabbé Eudes de Téglise de Saint-Groux. 

XXX, 156 

Vers 1080. — Don du vivier de Condé, par Kadelon et son fils. 

XXX, 169 

Vers 1080. — Aimeri Tamman cède à l'abbaye tout ce que pos- 
sédait sa mère à Romazières. XXX, 211 

Vers 1080. — Gauthier Muschet confirme le don du comte à 
l'abbaye de la dîme de Loulay. XXX, 104 

Vers 1080. — Don de l'église de Saint-Groux à Tabbé Eudes. 

XXX, 160 

Vers 1080. — Accord entre l'abbé Eudes et Leterius de /«pa- 
niola, au sujet du don de l'alleu des Fontaines, par 
Adémar, neveu dudit Leterius. XXX, 104 

Vers 1080. — Vente, par les religieux de Saint-Michel de Cluse 
à l'abbaye, d'un mas sis au lieu appelé La Clie. XXX, 1 1 1 

Vers 1080. — Abandon à sa mère, par Bertrand de Varaize, se 
faisant religieux, de la moitié du four d'Arnauld et de la 
moitié de la dîme du Breuil-Morin. XXX, 125 

Vers 1080. — Relation du jugement rendu par les légats du 
pape et adjugeant à l'abbé Eudes l'église de Varaize. 

XXX, 127 

Vers 1081. — Don de la terre de Pierrefolle et de la moitié du 
Moulin-Rambaud, par Pierre Richard. XXX, IÎ53 

Vers 1081. — Don à l'abbé Eudes de la terre de Saint-Martial, 
par Israël. XXX, 89 

Vers 1081. — Don, parGérald de Jonzac, de son alleu de Cher- 
bonnières. XXX, 164 

Vers 1081. — Arnaud Rapace et son frère Aimeri donnent à 
l'abbaye ce qu'ils possèdent au bois de Beauvais. 

XXX, 180. 

Vers 1081. — Raoul de Carron et autres font don à l'abbaye 
des bois et terres de Beauvais. XXX, 181 

Vers 1081. — Gautier, prévôt de Néré, son frère et son gendre, 
règlent à l'amiable leur différend avec l'abbaye de Saint- 
Jean d'Angély. XXX, 201 



— 409 — 

Vers 1081. — Pierre Holricus, Bifaldis, sa femme, et Hélie, 
son frère, confirment le don do la terre et du pré de 
Pouzou entre les mains d*Ansculfe, prieur. XXX, 83 

Vers 1081. — Don de Téglise de Saint-Brice et d'autres biens à 
I^abbaye, par Umbert, prêtre, Pierre de Mareuil et sa 
famille. XXX, 92 

Vers 1081. — Don, par Goscelin et sa femme, de Téglise de 
Notre Dame de Villiers. XXX, 98 

Vers 1081. — Acquisition, par Tabbé Eudes, du Breuil de 
Vezes. XXX, 103 

Vers 1081. — Gersildus Càronellus transige avec Eudes, abbé, 
à propos de la possession de la dime de Voissay. XXX, 81 

Vers 1081. - Don, par Guillaume PaludelluSt de la terre de 
TArceau. XXX, 333 

1081-1082. — Don d'une partie du lieu appelé Le Frêne, par 
Adalsendis. XXX, 52 

Vers 1082. — Don de Téfflise de Saint-Pierre de Tiers, par 
Archambaud GrenuTla et son frère. XXX, 314 

Vers 1082. — Notice de la charte précédente. XXX, 317 

Vers 1082. — Dons divers efTectués par Hugues Bérard, au 
moment d'embrasser la vie religieuse. XXX, 171 

Vers 1082. — Les fils d'Aimon Tronellus ratifient la vente faite 
par leur père à Eudes, abbé, de la moitié de la terre du 
Breuil de Vèzes et autres. XXX, 87 

Vers 1082. — Donation à Tabbaye de Saint-Jean, par Ostendus 
et une dame nommée Beleruth, de leur alleu de Saint-Sé- 
verin, où se trouve l'église du môme nom. XXX, 91 

Vers 1082. — Guy-Geoffroy, duc d'Aquitaine, abandonne à 
Eudes, abbé, les dimes levées sur les dépendances de 
Saint-Jean d'Angély depuis la mort de son père. XXX, 31 

Vers 1082. — Don d'une partie du moulin du Port, à Eudes, 
abbé. XXX, 81 

Vers 1082. — Transaction sur procès entre Eudes, abbé de 
Saint-Jean, et Gilbert de La Folatière. XXX, 78 

Vers 1083. — Gérald Caronellus, condamné adonnera l'abbaye 
tout ce quil possédait, ainsi que sa femme, dans la mou- 
vance de l'abbaye, transigea avec l'abbé Eudes et obtint 
remise de la moitié de ce qu'il devait. XXX, 79 

Vers 1083. — Guillaume Gissaldus donne à l'abbaye différents 
biens. XXX, 198 

Vers 1083. — Don de partie d'un alleu sis à Romazières, par 
Engelelme et Pierre de Nociaco, son frère. XXX, 212 

Vers 1083. — Traité sur procès entre l'abbé Eudes et Ramulfe, 
prévôt de Courcelles. ^ XXX, 71 

Vers 1083. — Délaissement fait par Constance, fille de Gaultier 
Manant, de la terre de La Forêt. XXX, 64 



— 410 — 

Vers 1083. — Hugues Bérard, en se faisant religieux dans 
l'abbaye de Saint-Jean d'Angély, lui abandonne le fief 
qu'il tenait d'elle. XXX, 60 

Vers 1083. — Don de l'alleu d'Aujac et vente à l'abbaye de 
terres, prés et vignes, par Umberge et ses frères. 

XXX, 150 

1084, 25 février. — Charte par laquelle Guy, évoque de Beau- 
vais, confirme la création d'un monastère à Bury. XXX, 36 

1084, mai. — Maingod et sa femme font don à l'abbaye d'une 
partie de la terre de Nachamps. XXX, 140 

1084. — Don de la dîme de Loulay, par Arbert de Talmont. 

XXX, 20 

Vers 1084. — Don d'une partie de l'alleu de La Roche sis près 

de Pontenille, par Frotier et sa femme. XXX, 313 

Vers 1084. — Vente, par Gaultier de Hericio et Salomé, sa 
femme, de quatre sestérées de terre à Fossemagne. 

XXX, 58 

Vers 1084. — Echange d'un morceau de terre sis dans les jar- 
dins de l'abbaye. XXX, 59 

Vers 1084. — Don à l'abbaye de maisons, parAdelelme Gaillard 
et Aimeri, son frère. XXX, 189 

Vers 1084. — Transaction de Pierre Tetbaud avec Tabbé Eudes, 
à propos d'un don fait par Jousseaume, vicaire, de l'église 
de Villiers. XXX, 99 

Vers 1084. — Don, par Albert Villicus et sa femme, de l'église 
de Villiers. XXX, 100 

Vers 1084. — Bertrand Balbus et sa femme donnent à l'abbaye 
une terre voisine de l'église d'Aujac. XXX, 151 

Vers 1084. — Concession par Tabbé Eudes d'un fief à Etienne 
Magalannus. XXX, 52 

Vers 1084. — Don de Téglise de Chiliaco à l'abbaye par Guil- 
laume JRo/fe«us. XXX, 196 

1085. — Confirmation par Philippe l" des dons faits pour la 

création du monastère de Bury. XXX, 39 

1085-1096. — Don, par Lambert de Csenehot et autres, de divers 
biens à Saint-Lucien de Bury. XXX, 41 

Vers 1085. — Bernard Bouchard et Rainaud, son frère, aban- 
donnent leurs prétentions sur l'église de Notre-Dame de 
Salles et autres droits. XXX, 93 

Vers 1085. — Abandon à l'abbaye de Saint-Jean d'Angély de 
partie de la dîme de Saint-Germain de Varaize, par 
André dit Goderan, se faisant religieux. XXX, 137 

Vers 1085. — Don de l'alleu de Buzet, en Gascogne, par Aude- 
nodis, femme de Raimond Gombaud. XXX, 364 

Vers 1085. — Don par Emma de Matha et ses fils d'une partie 
d'alleu à Asnières. XXX, 1 19 



- 411 — 

Vers 1085. — Relation des dons et ventes faits à Tabbaye à 
Romazières. XXX, 207 

Vers 1085. — Don de divers biens à Villanum, à Luché, à 
Tillou, à Fossemagne, par Pierre Raoul et son frère. 

XXX, 280 

Vers 1086. — Abandon par Guillaume Isembert et sa femme 
de leurs droits sur le moulin de Saint-Germain de 
Varaize, d'un alleu sis à Ardenaud, plus les dîmes du 
Cormier et des Brousses. XXX, 134 

Vers 1086. — Don de Paisay-le-Tort par Pierre Raoul. XXX, 283 

Vers 1086. — Don par Hugues Gurgiensis^ sa femme et ses 
neveux, de Téglise de Saint-Gybard, dans le diocèse de 
Poitiers. XXX, 192 

Vers 1086. — Don du bois nécessaire pour les constructions à 
faire à Tabbaye par LandricuSy yliraWus, Arnaldus et 
Garna/dus de Richemont. XXX, 161 

Vers 1086. — Don de partie de Talleu des Coutures parEnge- 
relme de Noceith. XXX, 287 

Vers 1087. — Renouvellement du don fait de l'alleu des Cou- 
tures par ledit Engerelme. XXX, 288 

Vers 1087. — Don de divers biens par Geoffroy de Arzélois. 

XXX, 136 
Vers 1087. — Don par Ramnulfe, seigneur de Talmont, de par- 
celles de terre à Hervé, doyen de TOrivaux. XXX, 355 

Vers 1087. — Don de la moitié d*un four à Melle, par Gérald 
Rufus. XXX, 283 

Vers 1087. — Don de la terre de Gamanson, en Périgord, à 
l'abbé Eudes, par Bernard. XXX, 381 

Vers 1087. — Accord entre les religieux d'une part, Pierre de 
La Garde et Aimeri Abelin, d'autre part, au sujet de vignes 
voisines du château de Melle. XXX, 282 

Vers 1088. — Ramnulfe, seigneur de Talmont, et sa femme 
avaient donné à l'abbaye un alleu près du château. 

XXX, 357 

Vers 1088. — Aimon de Curus et Vigoureux, son frère, font don 
de toutes leurs terres autour de l'église de Saint-Jean de 
Vayres. XXX, 365 

Vers 1088. — Don, par Thébaud Labucca, sa femme et leur fils, 
d'un jardin près de l'hôpital des moines de Saint-Hilaire 
de Melle. XXX, 286 

Vers 1088. — Don de l'église de Saint-Pardoult par Guillaume 
de Partallan. XXX, 83 

Vers 1088. — Confirmation à l'abbaye, par Mainard Rabiola, sa 
femme et ses enfants, de tous les dons relevant de leurs 
fiefs à Saint-Pardoult. XXX, 85 

Vers 1088. — Jean Admiraut fait don du fief qu'il tenait de 
l'abbaye et autres biens. XXX, 63 



— 412 — 

108S-t089. — Ramnulfeetson frère se désistent des prétentions 
qu'ils avaient sur les dépendances de Paillé et cèdent 
tous leurs droits à Tabbaye. XXX, 82 

1088-1089. — Bref de Urbain II confirmant les dons faits à 
Tabbaye de Saint-Jean d^Angély. XXX, 33 

Vers 108{i-1089. — Don de l'église de Saint-Léger par Guillaume 
Gasthon. XXX, 276 

Vers 1088-1089. — Don, par Arnaud de Genten et autres, de 
l'église de Saint- Pierre de Salignac. XXX, 331 

1089. — Goscelmus Admirautet autres abandonnent à l'abbaye 

les droits qu'ils prétendaient sur des biens sis à Saint-Jean 
d'Angély. XXX, 62 

Vers 1089. — Don de partie de Téglise de Villiers par Alsendis 
de Richemont. XXX, 101 

Vers 1089. — Don de divers biens, par Aimeri, se faisant reli- 
gieux. XXX, 126 

Vers 1089. — Pierre Rufus, sa sœur et autres, donnent à 
l'abbaye l'église de Saint-Pierre de Juillers. XXX, 172 

Vers 1089. — Bertrand Rufus, voulant se faire moine, donne 
son fief de Chiri&cum à l'abbaye. XXX, 86 

1090. — Acte de l'abbé Eudes établissant que les bénéfices des 

églises de la Vierge et de Saint-Ré vérent de Saint-Jean 
d'Angély, seraient, en cas de besoin, alTectés à la cham- 
brerie. XXX, 46 

1090. — Notice de la fondation de l'abbaye de Tonnay-Charente 
et du don de cette abbaye et de celle de Saint-Jean d'An- 
gély, par Geoffroy de Tonnay-Charente. XXX, 251 

Vers 1090. — Don, par GeofTroi, sénéchal d'Aunay, et autres, 
du tiers de la terre deCourjon et autres biens. XXX, 138 

Vers 1090. — Don de l'église de Puy-Gorbier, par Hersendis et 
ses fils. XXX, 376 

Vers 1090. — Don de biens au bourg de Puy-Corbier, par 
Gérald Pastoret. XXX, 383 

Vers 1090. — Gérald de Vouhé, avant de partir avec son fils 
pour Jérusalem, renonce à ses prétentions et aux droits 
qu'il pouvait avoir sur une terre de l'obédience de Priaire. 

XXX, 231 

Vers 1090. — Accord entre l'abbaye de Saint- Jean d'Angély et 
les enfants d'Hélie Rufus, au sujet de Téglise d'Aujac et 
des dîmes et redevances de ladite église. XXX, 148 

Vers 1090. — Don à l'abbé Eudes de divers biens dans la con- 
trée de la Double, par Gérald de Saint-Astier. XXX, 390 

1090-1103. — Don, parMorin,de la moitié d'une maison sise 
devant le portail de l'abbaye. XXX, 60 

1091. — Don, par Ramnulfe, viguier d'Archiac et autres, de 
l'église de Notre-Dame de Lonzac. XXX, 326 



— 413 — 

Vers 1091. — Don de Téglise de Saint- Porchaire par Richard 
Foscellus, entre les mains de Fouchierf abbé de Tonnay- 
Oharente. XXX, 261 

Vers 1091. — Ratification par Solicia, sœur de Mainard, et 
GeofTroy, Lambert et Etienne, ses fils, de la vente, à 
Jammon Borrels, religieux, d un moulin à Priaire. 

XXX, 227 

Vers 1091. — Don de Téglise de Notre-Dame de Genouillé à 
Tabbé Eudes, par Aimeri Béchet. XXX, 236 

Vers 1091 . — Don de mas de terre à Pons Doonis par Guillaume 
Aizit. XXX, 380 

1091. — Don par Arnaud Faidit de Téglise de Saint-Georges 

de Cadillac. XXX, 365 

1092. — Don, par Aldenodis, de son alleu, du consentement de 

ses enfants, XXX, 362 

Vers 1092. — Don de la terre de Brunessart à Téglise de Notre- 
Dame de Courçon par Guillaume et Thibaud Morant. 

XXX, 359 

Vers 1092. — Don d'un bourg sis sous les églises de Notre- 
Dame et de Saint-Hippolyte à Pouchier, abbé de Tonnay- 
Charente, par Guillaume Baudry. XXX, 256 

Vers 1092. — Don de Téglise de Moragne avec ses appartenances 
à Fouchier, abbé de Tonnay-Charente, par Ramulfe Lam- 
bert, sa femme et leur fils. XXX, 258 

Vers 1092. — Notice du don de Saint-Cybard de Jarnac, par 
Seguin Salon et autres. XXX, 394 

Vers 1092. — Don à Tabbaye de La Couture-Guillaume, près 
d*Archiac, et autres biens, par Guillaume du Breuil. 

XXX, 327 

Vers 1092. — Don de l'église de Saint-Ooutant et de ses dépen- 
dances entre les mains de Tabbé Fouchier, par Guillaume 
Baudry et autres, XXX, 257 

Vers 1093. — Bigourdane, femme d'Hélie Rufus^ et autres, 
abandonnent leurs prétentions sur la donation des Fra- 
gnées, par Auxende de Richemont, et ratifient la dona- 
tion. XXX, 152 

Vers 1093. — Don de l'église de Saint-Pierre d'Annezay entre 
les mains de Fouchier, abbé de Tonnay-Charente, par 
Hugues Serpentin. XXX, 259 

Vers 1093. — Accord entre Constantin, fils de Rainaud de Clo^ 
chiaco, et Tabbaye au sujet de vignes touchant à l'église 
de Saint-Savinien de Melle. XXX, 292 

Vers 1093. — Transaction entre Gilduin de Tonnay, son fils et 
un religieux de l'abbaye, au sujet de la villicatio de 
Muron. XXX, 234 

Vers 1093. — Don, par Ramulfe de Balodes, de partie de sa terre 
de Salignac. XXX, 329 



— 414 — 

Vers 1094. — Lettre de Ermengaud, abbé de Saint-Michel de 
La Cluse, en Piémont, à Tévéque de Saintes, à propos de 
plaintes portées contre Tabbé de Saint-Jean d'Angély. 

XXX, 356 

Vers 1094. — Transaction entre les religieux et Constantin Ar- 
naud au sujet du moulin neuf de Pontils et du vieux 
moulin que tenait Constantin du flef de GeolTroy Archam- 
baud. XXX, 289 

Vers 1094. — Don d'une dîme et d'une vigne sises à Saint- 
Cybard, par Audouin Virga, sa femme et leur fils Elle. 

XXX, 389 

Vers 1094. — Don de la chapelle de Sainte-Radégonde, par 
Guillaume, archiprêtre. XXX, 349 

Vers 1095. — Notice d'un don de mas sis à La Clie, par Achard 
deLuisse. XXX, 111 

Vers 1095. — Transaction avec Gosbert, moine de Cherbonnières, 
par les petits-enfants de Vitalis d'Aunay, au sujet d'un 
don fait à l'abbaye par cette dernière de ses possessions 
au Breuil-Chigné. XXX, 171 

Vers 1095. — Don du cimetière de Saint-Cybard et autres biens, 
par Audouin Virga. XXX, 379 

Vers 1095. — Bref du pape Urbain II, enjoignant à Adémar, 
évèque d'Angoulème, de maintenir l'excommunication 
encourue par les mauvais moines de Saint-Cybard. 

XXX 397 

1095-1096. — Idem. XXX, 35 

1095-1103. — Don, par Gosbert de Varaise, de la chapelle sise 
près du château de Varaise, de vignes et dîmes sises à 
Varaise. XXX, 127 

1095-1103. — Don de la dîme dePeudeugne, par Audois, femme 
d'André. XXX, 115 

1096. — Jugement par lequel Ramnulfe, évoque de Saintes, dé- 
cide que l'église de Charentenay appartient à Tabbaye 
de Saint-Jean d Angély. XXX, 219 

1096. — Traité entre les religieux de Charroux et ceux de Saint- 
Jean d' Angély sur un dilTérend au sujet des églises de 
Varaise, d Orlac, de Burie et de Saint-Bibien de Cressé. 

XXX, 131 

1096. — Don de la moitié des moulins de Courcelles, par Ram- 
nulfe. XXX, 73 

Vers 1096. — Don de Téglise de Saint- Etienne de Sonnac et 
différents biens, par Pierre Kalon. XXX, 188 

Vers 1096. — Don de partie de l'église de Saint-Pierre de Juil- 
1ers et divers biens, par Savary Melle et ses frères et 
sœur. XXX, 173 

Vers 1096. — L'abbé Ansculfe donne en fief àGûnlierdeCrana 
la terre dont lui avaient fait don Guillaume Jessaldus, sa 
femme et leur fils. XXX, 195 



— 415 — 

Vers 1096. — Don de l'église de Grézillac, par Fort, prêtre. 

XXX, 367 

Vers 1097. — Don de réglise de TOrivaux, par Bernard de Par- 

tellan, à Tabbaye de Charroux. XXX, 347 

Vers 1097. — Don, par Bernard de Partellan, de terres entre 
Le Gat et Talmont. XXX, 356 

Vers 1097. — Confirmation par Guy d'une donation faite par 
feu son frère Geoflroi de Buxeto. XXX, 135 

Vers 1097. — Achard de Born et son frère confirment le don de 
leur père de Téglise d'Âujac et autres dons, en abandon- 
nant certains droits. XXX, 149 

Vers 1097. — Adélaïde, veuve d'Aimeri de Cameris^ et son fils 
donnent à Tabbaye une terre sise entre Pontils et Brioux. 

XXX, 288 

Vers 1097. — Hugues de Surgères donne à Tabbé Ansculfe 
réglise de Saint-Félix, XXX, 222 

Vers 1097. — Notice du don de la terre de La Viguerie, par 
Etienne, David et Guy. XXX, 394 

Vers 1097. — Pierre Rufus et son frère se désistent de leurs 
prétentions sur le fief de Cherbonnières. XXX, 167 

Vers 1097. — Israhel Rechengs confirmeentre lesmainsde Tabbé 
Ansculfe tous ses droits sur la terre de Gemeroille. 

XXX, 185 

Vers 1097. — Jean Mareschal et sa femme cèdent à Tabbé Ans- 
culfe un pré appelé les Fontaines et un jardin près de 
Néré. XXX, 205 

Vers 1097. — Don du Campus Toi^iacus et d'un pré à Tabbé 
Ansculfe, par Pierre Tomiacus. XXX, 291 

Vers 1097. — Don d'une terre, par Hugues et Maingot Rabiola. 

XXX, 54 

Vers 1097. — Alon, le jeune, confirme tout ce que l'abbaye 

pourrait acquérir dans son fief. XXX, 392 

Vers 1097. — Hugues, fils d'André de Tassiaco, renouvelle le 
don fait par son père à l'abbaye de la dime de Romazières. 

XXX, 213 

1098, 1 1 mars. — Don de huit églises entre les deux mers, dans 
le Bordelais, par Amé, archevêque de Bordeaux. 

XXX, 370 

Vers 1098. — Don de l'église de Belon, par Hier Pierre, sa femme 
et leurs enfants. XXX, 374 

Vers 1098. — Traité entre l'abbé et les chanoines de Saint- 
Etienne au sujet de la chapelle de la Sainte- Vierge et 
autres biens. XXX, 350 

Vers 1098. — Accord entre Guillaume Hélie et Hugues Bérard, 
religieux, au sujet de la terre du Breuil de Muron. 

XXX, 239 

Vers 1098. — L'abbé Ansculphe cède à Etienne, prêtre, des 
terrains sis à Benon. XXX, 230 



— 416 — 

Vers f098. — Don de Téglise du Cher à l'abbé Ansculfe, par 
Ramnulfe, évéque de Saintes, et autres. XXXi 237 

Vers 1098. — Don de Téglise de Saint-Cybard ainsi que du fief 
de Sorbier, par Pierre Adémar, à Tabbé Ansculfe. 

XXX, 393 

Vers 1098. — Don à Tabbé Ansculfe, par Adémar d'Archiac, 
de partie de Salignac. XXX, 330 

Vers 1098. — Guillaume, dit Rufus, abandonne à Tabbaye ses 
prétentions sur la moitié de Téglise de Tiers. XXX, 322 

Vers 1098. — Don de Téglise de Saint-Nazaire de Juniac, par 
Rainauld, évèque de Périgueux. XXX, 381 

Vers 1098. — Pouchier de Champagne et Hélie Goelli cèdent à 
Tabbé Ansculfe un fiefqu'ils tenaient de Gérald Pouchier. 

XXX, 392 

Vers 1098. — Itier Robert et autres confirment à Tabbé Ans- 
culfe le don de la dime de Peudeugne. XXX, 116 

Vers 1098-1099. — Don de tout ce qu'il possédait, par Pierre 
Azit, frère de Guillaume, moine. XXX, 378 

Vers 1098-1099. — Nomination de Hugues, moine de Saint- 
Jean d'Angély, comme abbé du monastère de Saint- 
Cybard d'Angoulême. XXX, 397 

Vers 1099. — Confirmation des dons faits par Ilélie Aiz, entre 
autres celui de la dîme du moulin de Belont. XXX, 385 

Vers 1099. — Don de plusieurs moulins sur la Nauze, par Hélie 
Aiz. XXX, 386 

Vers 1099. — Don de Téglise de Saint-Cybard le Vieux, par 
Alon de Montmoreau et autres. XXX, 387 

Vers 1099. — Cession par Guillaume Elie et Dia, sa femme, à 
Tabbé Ansculfe, du fief presbytéral de Téglise de Saint- 
Laurent du Médoc. XXX, 369 

Vers 1099. — Vente par Ouibert et son frère, aux moines de 
rOrivaux, d'un pré. XXX, 354 

Vers 1099. — Pondation du monastère de l'Orivaux et dons di- 
vers. XXX, 343 

Vers 1099. — Don de Téglise de Notre-Dame de Corme-Ecluse 
par Ramnulfe, évèque de Saintes. XXX, 351 

Vers 1099. — Don de l'église de Candé, à Tabbé Ansculfe et à 
Tabbé Pouchier, son suffragant, par le prêtre Jean, au 
moment de son départ pour Jérusalem. XXX, 260 

Vers 1099. — AcharddeBorn et son frère, se désistent des drotts 
qu'ils prétendaient avoir sur le mas de La Clie. 

XXX, 109 
Vers 1099. — Don à l'abbé Ansculfe par Achard de Born, de 
toutes ses habitations dans la forêt de La Vergne. 

XXX, 153 

Vers 1099. — Don de la terre de Maurignac à Tabbé Ansculfe, 

par Amenus de Montjau. XXX, 388 



— 417 — 

Vers 1099. — Don à l'abbé Ansculfe, par Guillaume Afiscema- 
lum de la dime de Peudeugne XXX, 113 

Vers 1099. — Don d'une partie de la forêt d'Asnières à Tabbé 
Ansculfe, par GeolTroy.de Arzilois. XXX, 118 

Vers 1099. — Dons divers par Ostende Selonins aux religieux 
de l'abbaye. XXX, 120 

Vers 1099. — Guillaume Guerpiz et Ramnulfe de Jarnac confir- 
ment d'avance tout ce que l'abbaye de Saint-Jean pou- 
vait acquérir dans leurs fiefs. XXX, 391 

Vers 1100. — Transaction entre l'abbé Ansculfe et Arbert RoC' 
ricus de RufTec, ce dernier abandonnant ses prétentions 
sur la moitié de la dime de Villiers. XXX, 102 

Vers 1100. — Tsemburgis, femme de Rainaud Verdun, donne à 
l'abbaye de Saint-Jean tout le bien patrimonial lui venant 
de son oncle Ainard. XXX, 87 

Vers 1 100. — Don de la moitié de l'église de Burie, par Emenon 
de CosniacOy sa femme et leur fils. XXX, 162 

Vers 1 100. — Accord entre les religieux de Saint-Jean d'Angély 
et Etienne GrenoUe, au sujet du lieu de Tiers. XXX, 319 

Vers H 00. — Don de plusieurs biens aux lieux dits Lavalade, 
Puy-Albot, Loirot et autres, par Arnaud de Tuda. 

XXX, 377 

Vers 1100. — Don de la borderie de Bernard du Bois et autres 
pour répondre d'un prêt fait par l'abbaye à un chevalier 
de Montmoreau, appelé Gérald de Tuda. XXX, 390 



XII* SIÈCLE 

xii* siècle. — Notice des cens, rentes, terres et complants sis à 
Muron XXX, 245 

Vers 1101. — Don des biens à Avallum, par Joscelin. 

XXX, 65 

Vers 1101. — Ramnulfe de Tuinac ou de Juignac, donne ce qui 
lui appartient dans Téglise de Pillac. XXX, 384 

Vers 1101. — Don fait par Guillaume de Tiers de toutes ses pos- 
sessions à Tiers. XXX, 320 

Vers 1 101. — Notice de la vente d'une sestérée de terre à Fosse- 
magne, par Morin, XXX, 59 

Vers 1101. — Vente de deux journaux de prés à Romagnolles. 

XXX, 56 

Vers 1101. — Vente de plusieurs moulins à l'abbé Ansculfe, par 
Arnaud Mochechat et autres. XXX, 57 

1103-1 131. — Don par Benoît, son frère, sa femme et ses enfants, 
de toutes leurs possessions en Saintonge, hors les murs 
de Tonnay-Charente. XXX, 262 

Archives, xxx. 27 



— 418 — 

1104. — Election d'Henri comme abbé de Saint-Jean d'Angély. 

XXX, 398 

Vers 1 105. — Don à l'abbaye de 1 herbergement de Romenordus^ 

par Pierre Airaud et autres. XXX, 182 

Vers 1109. — Notice d'un traité conclu entre Aimeri de Rançon 
et l'abbé. XXX, 55 

Vers 1J12. — Don des terres de Laurario et autres, par Jean 
Benoit. XXX, 373 

Vers 1118. — Fragment d'un état de rentes dues à l'abbaye. 

XXX, 263 
1131. — Don fait par Guillaume X, du château que les anciens 
ducs d'Aquitaine avaient à Saint- Jean d'Angély. 

XXX, 270 
1136, 25 mars. — Histoire de l'abbaye de La Grâce-Dieu. 

XXVH, 7 
U 40. — Don par Louis VII, du consentement de sa femme. Alié- 
ner d'Aquitaine, à l'abbaye de La Grâce-Dieu, de tout ce 
qu'elle pourra occuper dans les eaux douces et salées 
à Andilly-les-Marais. XXVIT, 137 

1146. — Confirmation par Louis VII des privilèges de l'abbaye 
de La Grâce-Dieu. XXVII, 137 

1 182. — Echange entre l'abbé Paganu5 et l'abbé de Nouaillé, en 
Poitou, de quelques biens situés à Liyuriacuin (Nuaillé 
en Aunis). XXVII, 139 

1185, 29 avril. — Bref de commission adressé par Luc III 
aux abbés du Pin et de La Grâce-Dieu aux fins de tenir 
la main à ce que les chanoines de Saint-Hilaire de Poi- 
tiers, ne soient pas forcés de donner des canonicatsà des 
hommes de mauvaises mœurs. XXVII, 129 

Vers 1 187. — Don, par Ainoth de Cren et son fils, de la terre de 
Montbernier. XXX, 358 

1 190, 7 mai. — Confirmation, par Richard, roi d'Angleterre, des 
dons et des privilèges octroyés à l'abbaye de La Grâce- 
Dieu. XXVII, 140 

1197, 7 mars. — Confirmation, par Othon, duc d^ Aquitaine et 
comte de Poitou, de tous les dons faits avant lui à l'ab- 
baye de La Grâce-Dieu. XXVII, 142 

1200, décembre. — Cession de quelques marais, par Guillaume, 
seigneur de Mauléon et de Marans, avec désistement sur 
d'autres marais donnés à l'abbaye par les ducs d'Aqui- 
taine. XXVII, 145 

XIII® SIÈCLE 

1205, avril. — Lettres de sauvegarde accordées à l'abbaye par 
Jean-sans-Terre. XXVII, 146 

Vers 1207. — Don, par yldraidus, d'une terre nommée Bondi- 
liacus. XXX, 312 



I 



— 419 — 

1209-1758. — Répertoire des titres du comté de Taillebourg, 
sur la rivière de Charente, en Saintonge. XXIX, 6 à 395 

1212. — Transaction entre les abbés de Saint-Léonard des 
Chaumes et de La Grâce-Dieu au sujet des marais de 
Poy-Neuf et de La Brie. XXVII, 146 

1*213. — Don, par Aimeri de Fors, du consentement de son frère 
Guillaume, de tout ce qu'il possédait à Saint-Sauveur de 
Nuaillé. XXVIÏ, 147 

1214, 22 février. — Mandement de Jcan-sans-Terre au maire de 
La Rochelle de défendre l'abbaye de La (Jrâce-Dieu. 

XXVII, 147 

1220. — Transaction entre Guv, abbé de Saint- Léonard des 
Chaumes, et Guillaume de Nuaillé, chevalier. XXVIL 148 

1222, février. — Compromis entre la dame de Loulay et l'abbaye 
de La Grâce-Dieu, au sujet d'une rente due sur sa terre 
de Lentiliacum. XXVII, 148 

1222, 22 juin. — Bref de commission adressée par Ilonorius III 
à Tabbé de La Grâce Dieu, à propos d'un dilTérend entre 
le roi d'Angleterre et les chevaliers du Temple de La 
Rochelle. XXVII, 149 

1224. — Confirmation, par le roi Louis VIII, d'un diplôme du 
duc d'Aquitaine en faveur de l'abbaye de Saint-Jean. 

XXX, 273 

1230, 7 février. — Donation, par Jeanne, fille de Guillaume de 

Périgny, d'un pré situé près la grange de l'abbaye de La 
Grâce-Dieu, en échange de vignes sises au Grand-Fief 
de La Grâce-Dieu. XXVII, 149 

1231, mai, — Don de Marais fait à l'abbaye par Denyse, femme 

d'un bourgeois de La Rochelle. XXVII, 150 

1234, février. — Traité entre Guillaume Maingot et l'abbé de 
La Grâce-Dieu pour la confirmation des droits de Tab- 
baye dans la forêt d'Argenson et de Surgères. XXVII, 150 

1241. — Traité entre les religieux de La Grâce-Dieu et Pierre 
Bertin, chevalier, au sujet de la propriété d'une prairie. 

XXVII, 155 

1243, 1" mars. — Concession faite à l'abbaye de La Grâce-Dieu, 
par Pierre Bertin, chevalier, de plusieurs droits sur un 
héritage. XXVII, 157 

1244. — Traité au sujet d'héritages faits entre l'abbaye de La 

Grâce-Dieu et de Saint-Sauveur. XXVIL 158 

1244, septembre. — Lettres d'Alphonse, comte de Poitou, qui 
donne à l'abbaye de Citeaux 40 livres à prendre, chaque 
année, dans la prévôté de Poitou, pour frais du chapitre 
de Citeaux et cela pour le repos de l'âme de Louis VIII 
et de Blanche, ses père et mère. XXVII, 160 

1244, 11 novembre. — Composition de Hugues de Surgères, 
chevalier, envers La Grâce-Dieu, pour 4 livres de rente 
à la place de 2 muids de vin. XXVII, 161 



— 420 — 

1248, février. — Accord entre l'abbé de La Grâce-Dieu et celui 
de Saint-Léonard des Chaumes pour le dessèchement et 
le cours des eaux. XXVII, 162 

1253, 18 mai. — Donation, par Gaulvaingde Launay,à l'abbaye 
de La Grâce-Dieu, de 20 sols de rente, pour son anniver- 
saire, sur ses revenus de son grand fief d'Aunis. 

XXVII, 165 

1256, juillet 1264. — Donation de divers biens, par Pierre, Guil- 
laume et Elisabeth Constance. XXVII, 165 

1264, 16 juin. — Charte relative au pacage du maraisde Hioux. 

XXVII, 169 

1273, juin. — Transaction entre l'abbé de La Grâce-Dieu et celui 
de Nouaillé au sujet de biens sis à Saint-Sauveur de 
Nuaillé. XXVIÏ, 170 

1275, juillet. — Philippe III confirme le don d'Alphonse, comte 
de Poitou et de Toulouse, son oncle, à l'abbaye de Giteaux. 

XXVII, 174 

1278, juillet. — Titre par lequel Pierre d'Anais et consorts pren- 
nent, vis-à-vis de l'abbé de La Grâce-Dieu, l'engagement 
de servir 28 sols de rente et revenus à l'abbaye de 
Nouaillé. xxvii, 175. 

1284, mars. — Transaction par laquelle Gautier d'Allemagne, 
seigneur d'Andilly et de Pélizct, confirme à l'abbaye cer- 
tains droits et la justice haute, moyenne et basse dans les 
marais de Marans. XXVII, 177 

1289, 15 septembre. — Confirmation parRégnaud de Pressigny, 
chevalier, seigneur de Marans, à l'abbé de La Grâce- 
Dieu, de ses droits sur une maison sise à Marans. 

XXVII, 178 

1294, août. — Confirmation, par Gaultier d'Allemagne, d'une 
transaction de 1284. XXVII, 179 

1296, 16 juillet. — Contrat concernant le droit de ban à vin 

pour la maison du Sableau. XXVII, 180 

1297, 17 janvier. — Donation, par Jehan de La Vau, chevalier, 
seigneur de Maillé, de tout ce qu'il possède dans la sei- 
gneurie de La Névoire. XXVII, 180 

1300. — Donation, par Philippe le Bel, en faveur de l'abbaye. 

XXVII, 184 

XIV* SIÈCLE 

1301, 20 janvier. — Cession, par Pouquaud et Milet, fils et 
neveu d'Esteyne, portier, à Pierre de Bailhens, de vingt 
sols de rente annuelle. XXVIII, 217 

1301, 31 janvier. — Vente au roi, par Jeanne de Rochefort, de 
la troisième partie de la terre de Rochefort. XXVIII, 2*23 

1301, 11 juillet. — Echange entre Pierre Bouchart, Yolande de 



— 421 - 

Rochefort, sa femme, et ( Guillaume Larchovoque, sei- 
erneur de Parlhenav. XX \ III, '2\S 

1301, 11 juillet. — Vente au roi, par Guillaume Larchevèque, de 
la terre de Rochefort. XXVIII, 221 

1303, 30 mars. — Titre concernant l'acquisition faite de Pierre, 
Guillaume et Jean de Voluyre. XXVII, 184 

1305, 18 mars. — Lettres par lesquelles Pierre Douchard, che- 
valier, seigneur de Corn.efou, et Yolande de Rochefort, sa 
femme, exemptent les religieuses de l'abbaye de payer 
aucune Hnance pour les biens qu'ils auraient acquis jus- 
qu'à la somme de 25 sols dans le domaine d'Andilly. 

XXVII, 184 

1307, 11 juin. — Âlfranchissement au profit de l'abbaye, par 
Pierre d'Anais et Jeanne, sa femme, de tout ce qu'ils pos- 
sédaient du lieu de Plainpoint. XXVII, 185 

1308, août; 1319, mai. — Philippe le Rel et son fils Charles, 

comte de La Marche et de Bigorre, comte et seigneur de 
Crécy, confirment le droit de l'abbaye dans la forêt de 
Benon. XXVII, 184 

1316, novembre. — Confirmation, par Philippe de France, 
comte de Poitiers, des lettres de Guyart Le Vicomte et 
d'Etienne Piolart, en faveur des moines de La Grâce- 
Dieu, pour une donation de partie de la forêt de Benon 
en échange d'une rente donnée par Alphonse de Poitiers. 

XXVII, 189 

1319, mai. — Vidimus et confirmation, par Charles le Bel d'un 
privilège du roi son père, d'août 1308. XXVI ï, 192 

1321, janvier. — Lettres de sauvegarde octroyées à l'abbaye 
de La Grâce-Dieu par Philippe. XXVII, 192 

1323, 1 1 mars. — Guillaume Sureau, prêtre, fait ditîérents legs 
à l'abbaye et autres couvents. XXVII, 192 

1333, 4 décembre. — Echange, entre Pernelle de La Vallée et 
les religieux de l'abbaye, de quelques terres près Benon 
et Darday. XXVII, 193 

1340, 16 juin. — Donation, par Thomas Rousseau, de tous ses 
biens à l'abbaye. XXVIÎ. 195 

1373, janvier. — Confirmation, par Charles V,des privilèges de 

l'abbave. XXVII, 198 

1374, janvier. — Confirmation, par Ciiarles V, des privilèges de 

l'abbaye, contenant vidimus de pièces diverses. 

XXVII, 199 
1.j78. — Donation de Charles V au profit de l'abbaye. 

XXVII, 199 

1379, 17 novembre. — Titre concernant les privilèges attribués 
à l'abbaye par Charles V. XXVII, 200 

1380, 4 septembre. — Procès soutenu par le sire d'Aubeterre au 

parlement de Paris, contre l'abbaye de La Grâce-Dieu, 
au sujet du fief de La Buze. XXVII, 200 



— 422 — 

1390. — Transaction entre l'abbaye et Pierre, vicomte de 
Thouars et de Benon, au sujet d'un étang créé par les 
seigneurs de Benon. XXVII, 200 

1390, 24 août. — Lettres de Tristan, comte de Benon, faisant 
défense à tous ses officiers de Benon et autres de faire 
sans son ordre aucun exercice de leurs fonctions contre 
les religieux de l'abbaye de La Grâce-Dieu. XXVII, 210 

1394, 10 mars ; 1523, 13 mars, vidimus. — Lettres de Péronelle, 
comtesse de Benon, ordonnant de donner à l'abbaye le 
bois auquel elle a droit. XXVII, 211 

1396, 28 juin. — Acte collationné par Giraçou, par lequel Guiot 
de Veluire octroyé que l'abbaye tienne franchement à 
perpétuité les choses qui ont été acquises de Perret de 
Velluire. XX VII, 213 

1396, 26 juillet. — Baillette de divers biens de la seigneurie de 

La Névoyre, à Thomas Mauricet. XXVII, 213 

1396-1397. — Echevinage de Saint-Jean d'Angély. Mairie de 
Bernard Tronquière. ^ XXVI, 1 

1397, 6 mars. — Iludin de Cosson reconnaît avoir pris de frère 

André, abbé de La Grâce-Dieu, un demi-quartier de 
vigne pour le quint des fruits et à charge des façons 
accoutumées. XXVII, 213 

1398, 3 septembre. — Baillette d'une pièce de vigne du fief 

Raymont à Guillaume Courtillca, deCourçon. XXVII, 2 13 

1399, 8 août. — Nomination du sieur Jean Carilhon, préposé à 

la recette des droits de navigation établis sur la Bou- 
tonne pour le passage des vins, et approbation du compte 
présenté par lui pour l'année précédente. XXVI, 115 

1400, 10 février. — Transaction scellée entre les évêque et 
chapitre de Maillezais et les abbé et couvent de La 
Grâce-Dieu, au sujet de deux marcs d'argent dus pour 
LeSableau. XXVII, 213 

1400, 14 août. — Transaction entre l'abbé et Guillaume Fou- 
chcr, au sujet du grand Fichon. XXVII, 213 



XV® SIECLE 

1403. — Donation par Perronnelle et Pierre d'Amboise. 

XXVII, 214 

1404, 3 février; 1410, 12 novembre. — Lettres de Pierre, comte 

de Benon, maintenant l'abbaye de La Grâce-Dieu, dans 
ses droits de prendre du bois dans la forêt. XXVII, 214 

1404, 13 juillet. — Bail fait àJeanetàPérotde LaMolhe, frères, 
de la maison de Plainpoing avec ses appartenances, pour 
le prix de 7 septicrs de froment à rendre aux greniers de 
l'abbaye. XXVII, 216 



— 423 — 

1405, 9 février. — Reconnaissance passée devant Sibou. notaire, 
par Jean Gallois, de 9 livres 10 sols, pour arrérages de 
50 sols de rente pour une maison au Payré de VeTluyre. 

XX VH, -216 

1405, 9 avril. — Contrat de RebulTe, notaire, entre Guillaume, 
seigneur de Parthenay, et les religieux, au sujet de ce 
qui est possédé par Pierre de Voluyre. XXVII, 216 

1405, 8 novembre. — Transaction entre Tabbaye et Thomas 
Laurent, aumônier de la Maison-Dieu de Saint-Berthomé, 
au sujet du grand Fichon. XXVÏI, 216 

1406, 2 août. — Contrat par lequel Tabhaye a droit de visite 
dans Tabbaye de Charron, pour raison des bienfaits qui 
ont été faits à ladite abbaye de Charron. XXVII, 217 

1407, 20 novembre. — Lettres patentes de Charles Vï renouve- 

lant l'autorisation de percevoir le droit de souchet à 
Saint.Jean d'Angély. XXVÏ, 256 

1408, 22 juin. —Mandement de Pierre, seigneur de Villenes, 

gouverneur et capitaine de La Rochelle, aux quatre ser- 
gents généraux de la ville de La Rochelle, d'avoir à faire 
exécuter les lettres de sauvegarde et privilèges accordés 
par le roi à l'abbaye, le 9 janvier 1372. XXVÏI, 217 

1408, 17 novembre. — Quittance de l'abbé André à Jehan Inno- 
cent, receveur du roi en Saintonge, de 6 livres 2 sols, 
sur les censés du grand lief d'Aunis et sur les rentes de 
la dame de La Vau. XXVII, 217 

1409, 19 janvier. — Lettres patentes de Charles Vï pour faire 
cesser les déprédations des gens de guerre en Saintonge. 

XXVIÏ, 271 

1410, — Mandement de Pierre, sire d'Amboise, comte de Be- 

non, de délivrer aux abbés et religieux le bois nécessaire 
pour réédifier leur abbaye et aussi pour leur chauffage. 

XXVIÏ, 217 
1410, 12 novembre. — Mandement du sénéchal de Benonde dé- 
livrer du bois à l'abbaye, en vertu de lettres du comte de 
Benon du 3 février 1404. 

1410, 18 décembre. — Analyse d'une transaction entre frère 
André, abbé de La Gràce-Dieu, et Jean Harpedanne de 
Belleville, au sujet du fief des Vivets. XXVÏI, 219 

1417, 24 mai. — Sentence de la cour de La Rochelle condam- 

nant divers particuliers à payer des rentes de froment à 
l'abbaye. XXVII, 220 

1418, 7 mars. — Sentence du gouverneur de La Rochelle qui 

maintient l'abbé dans la haute, moyenne et basse justice 
au Sableau et à L'Alouette. XXVII, 220 

1419, — Transaction entre les abbés de La Grâce-Dieu et de 
' Charron. XXVIÏ, 221 

1424, 17 novembre. — Quittance donnée par l'abbé Nicolas à 
Gabriel de Merseilles, receveur en Saintonge et gouver- 



— 424 — 

nement de La Rochelle, de 6 livres 2 sols sur les censés 
et rentes du grand fief d'Aunis « à luy obtenues pour défaut 
de hoir». XXVII, 221 

1425, 30 octobre. — Analyse de la cession de Cressé à Jean 

Gay, écuyer. XXVIÎ, 221 

1426, 24 février. — Baillette, par Nicolas, abbé, à Jean et Ré- 

gnaud Viaut de divers biens situés dans la seigneurie de 
La Névoire. XXVII, 222 

1426, 16 mai. — Baillette reçue par Poinseteau, notaire, de la 
cheneau Pré-Arnaud à Julien Coustelier et autres. 

XXVII, 222 

1430, 22 juin. — Fondation d'anniversaires dans l'abbaye par 
Jean Harpedanne de Belleville. XXVII, 222 

1436, 26 avril. — Commission donnée par le parlement de Poi- 
tiers aux religieux de l'abbaye pour contraindre Perrotin 
Ouvrard et autres à réparer le chenal du Picarnault 
tenu par eux à ferme. XXVII, 224 

1436, 26 mai. — Baillette à Jean Laine, laboureur à Vouillé, 
d'une pêcherie appelée le Petit-Chesneau. XXVII, 224 

1437, 29 juin. — Bail à cens par les abbés à Pierre Perronneau 

d'un fief situé dans le fief de Fichon. XXVII, 224 

1440, 15 novembre. — Quittance donnée par labbé Nicolas à 
Bertrand Carn, receveur du roi, des rentes dues à l'ab- 
baye de La Gràce-Dieu. XXVII, 224 

1443, 7 mars. — Ferme, par Rebuffe, notaire, du Gros du Sa- 
bleau, Lalouette et d'une maison à Marans. XXVII, 224 

1443, 21 novembre. — Extrait des registres du greffe de Benon 
constatant que Tabbé en personne, pour lui et ses reli- 
gieux, a pris le gariment de Jean d'Aubigeon, métayer 
de Dardais, avec renvoi aux grandes assises. XXVII, 224 

1443, 4 décembre. — Registre levé au greffe de Benon consta- 
tant que Jean Préaudeau est condamné à payer à feu 
Philippe Picard, religieux de La Grâce-Dieu, maistre 
d'hôtel de La Rousselièrc, les choses y contenues. 

XXVII, 225 

1445, 14 janvier. — Extrait des registres de la comté de Benon 
au sujet d'un procès entre les religieux et abbé de La 
Grâce-Dieu, d'une part, garans et défendeurs pour Jean 
d'Aubigeon, leur métayer, Guillaume Chardonneau et 
autres. XXVII, 225 

1449, 26 juillet. — Baillette pour les religieux à Perrot Got 
d'un marais en Chaillé. XXVII, 225 

1449, 30 novembre. — Quittance de 6 livres 2 sols de rente don- 
née par l'abbé Pierre à Colin Martin, receveur du roi. 

XXVII, 225 

1451,26 août. — Quittance donnée par Pierre Granthomme, 
abbé de La Grâce Dieu, à Jean Bésuchet, secrétaire du 
roi en Poitou, de 32 livres pour 50 livres, que Tabbaye, 



— 425 — 

couvent et chapitre généra] de Giteaux prennent sur les 
recettes de Poitou, pour Tannée finissant à la Saint-Jean- 
Baptiste. XXVII, 225 

1454, 6 février. — Analyse de la cession de terres situées à La 
Névoire, faite à Berthomé Chariot. XXVII, 226 

1454, 2 mars. — Analyse de la cession du fîef de Jars à Macé 
Henry. ' XXVII, 227 

1455,11 novembre. — Accensement à Pierre Piquet d*un pré 
moyennant 2 gélines de cens. XXVÏÎ, 228 

1456, 5 avril. — Ferme par Pierre, abbé de La Grâce-Dieu, à 

Guillaume Durant, d'Andilly, de la cueillette des herbes 
du pré Sirounet et de la prée LaMothe à Blanchet. 

XXVII, 229 

1457, 19 mai. — Analyse de la baillette du fief de Vaulubère. 

XXVII, 229 

1457, 12 juillet; 1278, juillet. — Transaction au sujet de Plaim- 
point entre les abbayes de La Grâce-Dieu et de Nouaillé. 

XXVII, 230 

1457, 15 juillet. — Signification d'un acte d'appel dans une cause 
pendante entre Jacques Daubugeon et Tabbé de La 
Grâce-Dieu. XXVIÎ, 235 

1457, 19 décembre. — Quittance, par Pierre, abbé de La Grâce- 
Dieu, pour les causes ci-dessus, à Jacques Audouet, rece- 
veur du roi. XXVII, 238 

1460, 16 mai. — Baillette à Jean Mureau d'un marais à Bègues, 
seigneurie de La Névoire. XXVîl, 239 

1460, 29 juin. — Contrat entre Guillaume et Etienne Denis^ 
Louis et Jean Mieta, des choses contenues en Tile de Vix. 

XXVII 239 

1460, 12 août. — Déclaration des biens de labbaye. XXVII,' 239 

14G1, 27 mai. — Baillette, par Tabbé Nicolas Mérichon, des 
Grands et Petits-Cloux Adam à Jean du Breuil, marchand, 
d'Andilly. XXVII, 244 

1461, 1" décembre. — Quittance, par Tabbé Nicolas Mérichon, 

pour les causes ci-dessus, à Pierre Chaillou, receveur du 
roi. XXVII, 244 

1463, janvier. — Ferme donnée par les religieux à divers parti- 

culiers. XXVII, 2i4 

1464, mars. — Mandement par Louis XI à son huissier de par- 

lement de poursuivre la répression de crimes et délits 
commis par les fils du sire de Belleville contre les per- 
sonnes et les biens de La Grâce-Dieu, à La Névovre. 

XXVll, 244 
1464, 31 juillet. — Quittance, par l'abbé Nicolas Mérichon, pour 
les causes ci-dessus, à Pierre Chaillou, receveur du roi, 
signée â la requête de Régnault Pelletier, clerc et notaire 
royal, en présence de frère Jehan AflîUe, abbé de Charron, 
et de Jean Marchant, seigneur de Pampin. XXVII, 246 



— 426 — 

1465, 3 juillet. — Acte pour héritages passé sous le scel établi 
aux contrats en la chàtellcnie de Maillé pour le seigneur 
de Cônac et autres lieux. XXVII, 247 

1465, 8 juillet. — Echange entre frère Nicolas Mérichon, abbé, 
et Louis Pasquet, de La Bande-Roussi n, contre un autre 
pré. XXVII, 247 

1467, 2G février. — Aveu rendu pour Le Grand-Fichon, par Jean 
Bertonneau, marchand, à cause de Jeanne Jacquette, sa 
femme, à Nicolas, abbé de La Grâce-Dieu. XXVII, 247 

1467, 8 mars. — Dénombrement de la même terre. XXVII, 247 

1468, 15 décembre. — Quittance, par Tabbé Nicolas Mérichon, 

pour les causes ci-dessus, à Robin Langlais, receveur du 
roi. XXVII, 247 

1474, 19 novembre. — Autre à Geoffroy Martin. . XXVII, 247 

1475, 21 novembre. — Baillette d'une maison et d'un verger sis 

à Marans à Jean Moreau. XXVII, 248 

1479, avril. — La maison de La Madeleine à Cognac. XXVIII, 17 

1481. — Description de terres confrontant aux biens de labbaye 
de La Grâce-Dieu. XXVII, 248 

1484, 15 mai. — Bulle de Sixte IV qui accorde à Nicolas Mérichon, 
abbé de La Grâce-Dieu, et à ses successeurs le droit 
d'officier avec la mitre, l'anneau et les autres ornements 
pontificaux. XXVII, 248 

1486, 24 février. — Devant Pierre Pugnet, clerc notaire juré de 
la cour de Benon, Jehan Giron et Regnault Viaut, de La 
Grève, prennent à ferme à perpétuité, du couvent de La 
Grâce-Dieu, une pièce de terre et une pièce de pré conti- 
guës. XXVII, 250 

1488, 25 octobre. — Quittance, par l'abbé Nicolas Mérichon, 
pour les causes ri-dessus, à Guillaume du Val, receveur 
du roi. XXVII, 250 

1489, 9 avril. — Fermes, par frère Jean Rocher, prieur de La 

Brie, à Jean Thibaudeau, laboureur, d'un pré dépendant 
de l'abbaye et d'une pièce de terre dans un fief innomé 
prèsAndilly. XXVII, 251 

1491, 22 novembre.— Quittance, par l'abbé Nicolas, à Guillaume 
du Val, receveur du roi. XXVII, 251 

1497, 21 janvier. — Signification, parRegnaud, sergent général 
de La Rochelle, à la requête de Tabbé de La Grâce-Dieu 
au curé de Benon et au procureur de l'université de Poi- 
tiers, dans la cause pendante entre eux au sujet de Dar- 
day, de n'avoir pas à se pourvoir ailleurs qu'en parle- 
ment. XXVII, 252 

1497, 25 juin. — Quittance d'achat de poisson pour l'étang de 
Benon. XXVII, 252 

1498,8 février, — Certificat d'exécution de travaux relatifs au 
comté de Benon. XXVII, 254 



— 427 — 

1498, 8 février. — Quittance d'achat de poisson pour Tétang de 
Benon. XXVII, 254 

1498, 22 novembre. — Arrêt rendu par Guillaume Joubert, lieu- 
tenant général de La Rochelle, prononçant défaut contre 
Tabbé de Noaillé, appelé par les religieux de La Grâce- 
Dieu, en paiement de 15 sols de préjudice. XXVII, 255 

1499-1501. — Confirmation des privilèges de Fabbaye. 

'XXVII, 255 

XVI* SIÈCLE 

150K mai. — Donation faite à Tabbaye par Louis XII. 

XXVIl, 255 

1504, 22 septembre. — Quittance, par Tabbé Jean du Bois, de 
La Grâce-Dieu et prieur de Champdeniers, au diocèse de 
Poitiers, à Bastien Caillaud, receveur du roi, pour les 
causes susdites. XXVII, 255 

1504, 23 novembre. — Jugement pour délivrance du bois, rendu 

parle juge de Tassise de Benon. XXVII, 255 

1505, 16 avril. — Jugement pour délivrance du bois, rendu par 
le juge de Tassise de Benon. XXVII, 256 

1506, 22 et 23 juin. — Jugement pour délivrance de bois, rendu 

par le juge de l'assise de Benon. XXVII, 258 

1507, 13 décembre. — Enquête au sujet du canal des Cinq- 
Abbés. XXVII, 258 

1519, 18 mars, — Quittance, par Tabbé Jean du Boys, pour les 
causes susdites, à Jeanne Berthelot, veuve de feu noble 
sire Michelet de Cherbie, receveur du domaine. 

XXVII, 258 

1519, 19 juillet. — Donation à Tabbaye de La Grâce-Dieu par 

François I". XXVII, 258 

1520, 7 janvier. — Election de Pierre Arrivé comme abbé de La 

Grâce-Dieu. XXVII, 258 

1521, 21 avril. — Ordonnance portant que les chartes, donations, 

privilèges et concessions accordés à Tabbaye seront in- 
scrits au papier du roi. XXVII, 263 

1521, 21 novembre. — Aveu de la maison noble de Fichon, par 
Jacques Gallouer, marchand et bourgeois de La Rochelle. 

XXVII, 263 

1529, 1 1 janvier. — Quittance, par Tabbé Pierre, pour les causes 
susdites, à Jehan de Vousy, receveur du roi. XXVII, 264 

1531, 30 novembre. — Idem. XXVIÎ, 265 

Après 1531. — Mémoire judiciaire sur les droits des abbés dans 
la forêt de Benon. XXVII, 265 

1535, octobre. — Arrêt de la cour prévôtale de Benon au sujet 
d'une rente noble due à La Grâce-Dieu par Jehan Bac- 
quart et sa femme, pour une maison à Benon. XXVII, 275 



— 428 — 

1538, 18 novembre. — Quittance de Tabbé Pierre, pour les cau- 

ses susdites, à Jehan Vousy, receveur du roi. XXVÏÏ, 276 

1539, mai à juillet. — André Sarrot, lieutenant général à La 

Fîochelle,«adroisse l'enquête des religieux, abbé et couvent 
de La Grâce-Dieu, demandeurs et complaignants en fait 
de saisine et nouvelleté, d'une part, et M. Françoys, sei- 
gneur de La Trémoille, d'autre; ayant la cause de Pierre 
Baudouyn, Mathurin Ménard, Jean Paris et Berthomé 
Chaigne, defTendeurs ». XXVII, 276 

1539, 29 septembre. — Mandement, par Jean d'Estouteville, 
conservateur des privilèges royaux de l'université de 
Paris, de faire exécuter les lettres de sauvegarde accor- 
dées à Nicolas Arrivé, abbé de La Grâce- Dieu. 

XXVII, 276 

1540, 10 et 11 juin. — Procuration et acte d'appel des religieux 
de La Grâce-Dieu, d'un jugement rendu aux assises de 
Surgères par Amateur Blandin, juge de labaronnie. 

XXVIÎ, 278 

1543, 11 novembre. — Aveu par Jacques Gallouer à Jean du 
Boys, abbé, de la terre du Grand-Pichon. XXVII, 258 

1544, 18 octobre. — Bail à cens par frère Jehan Guérineâu, ad- 
ministrateur de la maison du Selyer, en Marsilly, à Jehan 
Guyot, d'une pièce de terre au fief de Martynet. 

XXVÎT, 280 
1544, 11 novembre. — Bail à cens par le même à plusieurs ha- 
bitants de La Jarne, d'une pièce de terre labourable en 
« Saint-Regratyen ». XXVII, 280 

1544, 15 novembre. — Arrentement par le même à Guillaume 
Hyvage, de La Jarne, d'une maison située audit lieu. 

XXVII, 280 

1544, 17 novembre. — Arrêt du présidial de La Rochelle condam- 
nant le sieur Rély à payer à l'abbaye de La Grâce-Dieu 
50 sols de rente que les religieux ont en une maison de 
la rue de La Charreterie. XXVIT, 281 

1545, mars. — Ordonnance du juge du comté de Benon portant 

que délivrance sera faite aux abbés de 80 pieds d'arbres 
dans la forêt de Benon, pour la réparation de la métairie 
de La Brie. XXVII, 281 

1546, 18 novembre. — Quittance, par l'abbé Nicolas, de la rente 
habituelle donnée à Louis de Cherbeis, receveur du roi. 

XXVII, 281 

1547, 12 janvier. — Déclaration au roi par devant le lieutenant 
général de La Rochelle. XXVII, 281 

1549, 20 février. — Déclaration relative au revenu de l'abbaye 
de La Grâce-Dieu. XXVII, 28l 

1552, — Acte duquel il appert que le Celier (de Marsilly) doit 
au roi 36 livres 9 sols 8 deniers, obole de « cens et vinae », 
et que le roi doit 6 livres 2 sols d'aumône par chacun an. 

XXVII, 282 



— 429 — 

1559, 11 août. — Arrentement de deux quartiers de vignes au 
Poil de Chien, dépendant du Cellier de Marsilly, à Jean 
Molhais. XXVTI, 282 

1564, 9 janvier. — Apport en mariage, par Charles Ayrault, de 
La Jarne, d'une maison qui doit une rente à Tabbaye. 

XXVII, 282 

1564. 26 octobre. — Opposition, par J. de Fonsèques, abbé de 
La Grâce-Dieu, à Taction intentée par Mathurin Mous- 
sault et Bertrand Magniez. XXVII, 282 

1564, 7 novembre. — Renvoi au parlement de Paris de TafTaire 

ci-dessus. XXVII, 282 

1565, 24 août. — Ferme, par Aubry et Gaultier, à Louis Sou- 

chet, d'Andilly, d'un moulin à vent. XXVII, 284 

1566, 6 mars. — Procès avec les habitants de La Grève au sujet 
d'une pièce de terre et d'un pré. XXVII, 284 

1570, \" novembre. — Contrat par lequel François Dugas, de 
Byzet, cède à sa femme une travée de maison sise en 
Bize et dépendances. XXVII, 284 

1572, !•' avril. — Censif de La Névoire. XXVII, 284 

1574, 3 janvier. — Cession, par Jean de Fonsèque, abbé de La 
Grâce-Dieu, à Jehan de Thou, son secrétaire, du fiefnoble 
de La Rousselière. XXVII, 284 

1574, 17 avril. — Location, par Etienne Poheu, de Courson, à 
Jean Guy, de La Rochelle, d'une pièce de pré. XXVII, 286 

1578, 20 et 26 février. — Minute d'audience du présidial de La 
Rochelle dans un procès entre Charron et l'abbé de La 
Grâce-Dieu, au sujet d'un règlement de comptes. 

XXVII, 287 

1583, 30 août. — Vidimus de l'adjudication de La Brie faite à 

Françoise Joubert, dame d'Andilly. XXVII, 288 

1584, 3 octobre. — Procès-verbal de visite du général de l'ordre 

deClervaux, XXVII, 288 

1584, 12 novembre. — Causft d'appel fournie par Pierre Raoul, 
abbé de La Grâce-Dieu, au sujet de l'adjudication du 
30 août 1583. XXVII. 289 

1584, 14 novembre. — Bail à ferme de La Brie, par Françoise 
Joubert à Jacques Mozé. XXVII, 289 

1585, 19 janvier. — Arrêts entre Pierre Raoul, appelant, contre 

Françoise Joubert au sujet de La Brie. XXVII, 289 

1586, mai. — Erection en marquisat de la baronnie de Pisany, 

XXVIII, 359 

1589, 1 1 juin. — Echange entre Françoise Joubert et Jean Gau- 
tier. XXVII, 289 

1589, 11 juin. - Idem. XXVII, 292 

1590, 29 juillet. — Arrêt entre l'abbé Pierre Raoul et Françoise 

Joubert au sujet de La Brie. XXVII, 293 



— 430 — 

1591, 2 avril. — Déclaration au terrier de la seigneurie de La 
Brie de la prée de Becqs, par BenoistMothon. XXVI1,293 

1591, 15 juin. — Vente du Pelit-Fichon par Jeanne Regnard. 

XXVII, 293 

1595-1596. — Extrait des notifications au grelTe de 1 abbaye de 
la Grâce-Dieu des acquisitions faites dans la seigneurie. 

XXVII, 293 

1597, 19 avril. — Commission obtenue par Jean Mathieu pour 
payement de droits. XXVIl, 293 

1599, 16 août. — Copie du règlement de Tabbé de Citeaux pour 
La Gràce-Dieu. XXVII, 294 

1599, 16 septembre. — Oommandement à M* Pourcel d'avoir à 
délivrer à M" Samuel Bonnyn copie de Tacte de vente 
faite au roi par le seigneur de Mirambeau, de la châtei- 
ienie d'Hiers et ville de Brouage. XXVII, 271 



XVII* SIÈCLE 

1602, 20 mars. — Citation contenant demande, par Gabriel 
d'Artois, écuyer, à Pierre Monteau, abbé de La Grâce- 
Dieu, au sujet des biens tenus du comte de Benon. 

XXVII, 299 

1602, 25 juin. — Compulsoire des titres de Tabbaye de La Grâce- 
Dieu par Antoine Regnard. XXVII, 299 

1602, 21 août. — Réquisitoire des officiers de Benon touchant les 
droits d'usage et de pâturage des métairies de Darday et 
de La Grange du Boys. XXVII, 300 

1602. — Ferme par Isaac de La Rochefoucauld des biens de 

l'abbaye. XXVII, 302 

1603, 5 janvier. — Baillette, par Tabbé Monteau, à Arbert et 

Julleau de quatre quartiers de terre. XXVII, 301 

1603, 6 janvier. — Autre baillette aux mêmes d'autres terres. 

XXVII, 301 

1603, 3 mai. — Bail à Gabriel de Besnac de la terre de La 

Petite-Abbaye. XXVII, 301 

1603. — Bail, par l'abbé Monteau, à Jean Civouet, de la métai- 
rie de l'abbaye de La Grâce-Dieu. XXVII, 301 

1605, octobre. — Lettre d'Antoinette de Pons à la duchesse de 

La TrémoiUe. XXVIII, 227 

1605-1607. — Trois fermes, par Charles de Fonsèque, du logis 
de La Grâce-Dieu. XXVII, 301 

1606, 28 juin. — Protestation contre la sentence rendue parle 
présidial de La Rochelle contre Emery de Chaumont et 
Louis du Bois. XXVIII, 383 

1607, 1" septembre. — Ferme, par le même à Pierre Chaillé, 
du logis et appartenances de La Grâce-Dieu. XXVII, 302 



— 431 — 

1609, 8 juin. — Marché passé par le même avec René Ardouin 
pour travaux à Tabbaye de La Grâce-Dieu, XXVII, 302 

1609, 1 1 août. — Procuration de M. et M"' de Surgères pour la 
continuation du brevet à eux accordé, le 7 décembre 1595. 

XXVII, 302 

1612, 17 janvier. — Partage de la châtellenie de Saint-Germain 
de Vibrac entre les Chesnel. XXVIII, 364 

1612, 22 juillet. — Remise de titres au grelBer du comté de 
Benon. XXVII, 303 

1617, 17 mars. — Quittance du prieur Cosme Fizelin à M. Le 

Roux, de difTérentes rentes. XXVII, 305 

1618, 9 juillet. — Quittance dlsaac de La Rochefoucauld au 

sieur Drouault, de prix de ferme. XXVII, 303 

1618, 1 1 novembre. — Lettres autographes de M. de La Roche- 
foucauld et de son procureur. XXVII, 305 

1618, 12 décembre. — Modification aux conditions de la ferme 
du 20 décembre 1612 à Jean Drouault. XXVII, 304 

1621, 20 mai. — Acquit au sieur Drouault, fermier de La Grâce- 
Dieu, XXVII, 306 

1623, 10 janvier. — Bail de La Brie par les dames de Surgères 
et de Montandre avec Pierre Charteau. XXVII, 306 

1623, 19 mars. — Arrêt au sujet de La Brie, par François de 
La Rochefoucauld, abbé de La Grâce-Dieu, contre dame 
de Fonsèque. XXVII, 306 

1623, 30 mai. — Lettre autographe de M. de La Rochefoucauld. 

XXVII, 306 

1623. 14 août. — Contrat d'engagement de la seigneurie de La 
Brie à la dame d'Andilly. XXVII, 307 

1623, 31 octobre. — Ferme, par Ysaac de La Rochefoucauld, 
par procuration de son fils, abbé de La Grâce-Dieu, à 
Jehan Darivaut, des fruits et autres revenus de Tabbaye. 

XXVII, 307 

1526, 1" septembre. — Baillette de la terre des Chantemerle. 

XXVII, 308 

1627, 26 octobre. — Ferme de La Brie. XXVII, ,^10 

1628, 12 décembre. — Apposition des sceaux de la cour de la 
prévôté sur les meubles de la succession de Pierre Matha, 
qui demeurait dans la maison de La Grâce-Dieu. 

XXVII, 310 

1630, 10 mars. — Sous-ferme, par Guyot, à Petit du logis de 

La Grâce-Dieu. XXVII, 310 

1631, 19 août. — Concordat passé entre Tabbé Chevrauld et les 
religieux. XXVII, 311 

1640, 16 juillet. — Déclaration au roy. XXVII, 315 

1641, 4 octobre. — Lettres de Louis XIII accordant à Tabbé 

Hélie Chevrauld le droit de citation devant le conseil, des 



— 432 — 

gens détenant des biens ayant appartenu à Tabbaye pour 
en opérer le retrait. XXVII, 315 

1642-1658. — Visites de l'église de Saint-Pierre de Benon. 

XXVIÏ, 316 

1643, 2 mai. — Mandement, par Louis XIII, pour faire payer 

les sommes dues à Tabbé Chevrauld. XXVII, 319 

1643, 11 août. — Baillette, par Tabbé Chevrauld à Samuel Ber- 
nardeau, des marais de La Brie. XXVII, 316 

1647, 2 janvier. — Lettres de rescision obtenues par Tabbé 
Chevrauld pour rentrer en possession de la Grande 
Alouette. XXVII, 320 

1650, 14 mars. — Sentence du lieutenant général de La Rochelle 
pour la réunion de Cressé à l'abbaye. XXVII, 321 

1651, 8 mai. — Traité pour le dessèchement du marais de Sa- 

bleau. XXVII, 321 

1651, 18 juillet. — Idem. XXVII, 322 

1652, 12 mars. — Journal de ce qui s'est passé au siège de 
Xaintes. XXVIII, 417 

1652, 4 novembre, — Bail à ferme des biens de Tabbaye par 
l'abbé Chevrauld à Joubert. XXVII, 328 

1654, 20 juillet. — Bail fait au sieur de La Vallée-Corné par 

l'abbé de La Orâce-Dieu du tiers du marais sauvage. 

XXVII, 381 

1655, 4 septembre. — Au sujet des droits des usagers de la forêt 

de Benon. XXVII, 331 

1656, 18 mai. — Traité de dessèchement de marais passé avec 

les seigneurs du Sableau. XXVII, 331 

1657, 31 janvier. — Règlement de compte entre l'abbé Chevrauld 

et Jeanne Babin, veuve du fermier Jean Joubert. 

XXVII, 336 

1657, 7 juillet. — Traité passé entre Michel Pothier, religieux 

de Cîteaux, et Tabbé Chevrauld, pour le règlement des 
droits et devoirs de l'abbé et des religieux. XXVII, 337 

1658, 8 juin. — Règlement entre l'abbé de La Grâce-Dieu et le 

curé d'Andilly. XXVII, 346 

1661 , 8 mai.— Testament de l'abbé Hélie Chevrauld. XXVII, 347 

1662, 21 janvier. — Codicille faisant suite au testament de l'abbé 

Chevrauld. XXVII, 354 

1663, 21 janvier. — Visite de l'abbaye par Hugues Morisset, 

abbé, lors de sa prise de possession. XXVII, 357 

1663, 25 janvier. — Règlement entre les religieux et les fer- 
miers. XXVII, 360 

1G63, 25 janvier. — Arrêté de compte entre l'abbé Chevrauld 
et des fermiers de l'abbaye. XXVII, 361 

1663, 2i) janvier. — Contrats passés par Hélie Chevrauld, abbé, 
à M* Pierre Denise, à propos de constructions diverses. 

XXVII, 363 



— 433 — 

1663-1704. — Conclusions produites au parlement par Tabbé 
Morisset contre les consorts Manigauds, comme déten- 
teurs du fief des Hommeaux. XXVII, 458 

1664, 8 janvier. — Procès-verbal de constat du nombre des 
religieux présents à La Grâce-Dieu. XXVII, 370 

1664, 14 octobre. — Arrêt des eaux et forêts au profit de Vabbé 

Morisset, contre Nicolas Bodin, confirmant un jugement 
contre ce dernier pour fait de chasse sur les terres de 
rabbaye. XXVI I, 377 

1605, 6 février. — Sentence des eaux et forêts contre Nicolas 
Bodin pour fait de chasse dans les terres de Tabbaye. 

XXVU, 372 

1665, 14 avril. — Arrêt du conseil pour le maintien en posses- 
sion de Samuel Bernardeau et autres de pièces de marais 
qui leur étaient disputées par Tabbé de Charron. 

XXVII, 377 

1665, 31 juillet. — Arrêt du conseil adjugeant les pièces de 

marais ci-dessus à Tabbé Hugues Morisset. XXVII, 378 

1668, 5 août. — Transactions entre les abbés et les religieux. 

XXVII, 378 

1668, 16 août. — Transaction entre Tabbé Morisset et Tentre- 

preneur Denise. XXVII, 378 

1669, 16 novembre. — Hommage par Pierre Panier, écuyer, de 

la terre de Fichon. XXVII, 378 

1669. — Relation d'un voyage en Poitou, Aunis et Saintonge, 

par Claude Perrault. XXVIII, 339 

Après 1669. — Arrêt du conseil d'Etat pour l'aménagement des 
bois de Tabbaye de La Grâce- Dieu. XXVII, 378 

1670. — Lettres du grand sceau obtenues par Tabbé Morisset 

portant nomination du sieur Gressineau, conseiller au 
siège de La Rochelle, pour procéder à la confection du 
papier terrier. XXVII, 380 

1670, 20 janvier. — Reconnaissance par Arrivé de la remise du 
papier censif du Sableau. XXVII, 380 

1670, !•' mai. — Procès-verbal des scellés, inventaire et visite 
des lieux de Tabbaye, par devant le sieur du Landais, 
lieutenant général à La Rochelle. XXVII, 380 

1670, 19 juin. — Traité entre Tabbé Morisset d'une part, et Jean 
Tessier et Jean Maillet d'autre part, pour les réparations 
convenues avec Denise. XXVII, 380 

1670, 5 septembre. — Jugement de la cour ordinaire de La 
Rochelle déclarant affecter aux réparations de Tabbayc 
les meubles laissés par l'abbé Chevrauld. XXVII, 380 

1G71, 20 février. — Vérification de l'abbaye. XXVII, 381 

1672, 20 septembre. — Ordonnance des grands maîtres des 
forêts pour une enquête sur les droits de l'abbaye dans 
la forêt de Benon. XXVII, 385 

Archives, xxx. 28 



— 434 — 

1673, 7 février. — Dénombrement par Tabbé de la Grâc«-Di«u 
au seigneur de Vouvant. XXVII, 387 

1673. 22 mai. — Transaction relative à la métairie de La Gro- 
lette. XXVII, 387 

1677, 7 janvier. — Copie de deux sentenoes des requêtes. 

XXVII, 387 
1677, 19 juin. — Quatre pièces : un arrêt du conseil ootroyant à 
l'abbé Morisset le droit de commttNmtt^ aux requêtes du 
palais ; des lettres patentes expédiées sur ledit arrêt ; 
une sentence d'enregistrement aux requêtes de Thôtel ; 
un committimus expédié en chancellerie le il août 1677. 

XXVII, 389 

1677, 21 août. — Copie de la seconde sentence des requêtes du 

palais. XXVII, 389 

1677. — Plan et figure des bois de labbaye de La Grâce-Dieu. 

XXVII, 491 

1679, 25 février. — Vente par Tabbé Hugues Morisset « de la 

levée et couppe du bois vulgairement appelé le Bois des 
Lignes ». XXVII, 391 

1680, 24 septembre. — Vente par l'abbé Morisset à Pierre Sor- 

lin, notaire, et autres, de la coupe du bois appelé Les 
Jarris de La Grange du Bois. XXVII, 892 

1681, 27 juin. —Arrêt du conseil privé maintenant l'abbaye de La 

Grâce-Dieu dans son droit de committimus. XXVII, 392 

1681 , 22 octobre. — Autre arrêt conforme. XXVII, 393 

1681 , 27 octobre. — Ordonnance sur requête de l'abbé Morisset 

relative aux droits dans la forêt. XXVII, 394 

1682, mai. — Arrêt de la chambre des requêtes ordinaires du 
roy condamnant Jean Pandin, écuyer, à payer à Tabbé 
Morisset un droit sur le marais de La Brie. XXVII, 395 

1682, 27 novembre. — Vente par l'abbé Morisset de la coupe du 

bois du Fourneau. XXVII. 395 

1683, 20 avril. — Transaction entre Tabbé Morisset et Victor 

Le Koux, écuyer, au sujet d'une maison en la censive du 

Sableau. XXVII, 395 

1683, 16 mai. — Acte de translation en l'église de Saint- Jean 

d'Angély d'une relique de saint Jean-Baptiste. XXVIII, 413 

1683, 31 juillet. — Arpentement de La Brie. XXVII, 396 

1685, 11 janvier. — Ferme de La Névoire à Louis Giraud, no- 
taire. XXVII, 396 

1685, 19 février. — Baillette des prés Les Grands Ecluseaux faite 
par Hugues Morisset, abbé de La Grâce-Dieu. XXVII, 396 

1688, avril-juin. — Copie delà sentence arbitrale rendue par 

M* Tartarin, avocat, sur les didérends entre le comte de 
Benon et l'abbé de La Grâce-Dieu. XXVII, 396 

1689, 30 avril. — Autorisation donnée par Madeleine deCréquy, 

femme de Charles-Belgique, duc de La Trémoille, à 



— 435 — 

Denis Gourdon, bailli de Taillebourg, de se transporter 
à Benon pour y faire l'inventaire des titres. XXVIII, 230 

1689, 17 juillet. — Vente par Tabbé Morisset de la coupe du 
bois des Lignes. XXVII, 4 18 

I669-169K — Déclarations de Tabbaye de La Grâce-Dieu à pro- 
pos de Tobligatlon faite aux maisons religieuses de payer 
les droits d amortissement, et de nouveaux acquêts. 

XXVII, 419 

Avant 1690. — Compromis pour arriver à une transaction entre 

l'abbé Morisset et Chevrauld, d'une part, et Texier et 

Marillet, d'autre part, au sujet de réparations à Tabbaye. 

XXVII, 419 

1690, 14 février. — Marché des travaux de Tabbaye. XXVIÏ,419 

1690, 14 février. — A propos de la ferme des moulins à eau et 
à vent prise de rabbé Morisset par François Robin, fari- 
nier. XXVIÏ, 421 

1693, 22 septembre. -^ Signification à Tabbé de La Grâce-Dieu 
du rôle des contributions dues par les ecclésiastiques 
possesseurs de forêts. XXVII, 421 

1693, 16 février. — Hommage pour le fief de Fichon par Cathe- 
rine Pannier. XXVIÏ, 421 

1693, 4 décembre. — Procès-verbal de constat des religieux 

présents à Tabbaye de la Grâce-Dieu. XXVII, 423 

1694, 2 septembre. — Sentences contre des cabaniers pour 

vingt-neuf années de cens, et contre le sieur Verrier, fer- 
mier judiciaire du marais de Mouillepieds. XXVII, 425 

1696, 6 février. — Arrêt du parlement de Bordeaux qui ordonne 
l'exécution en effigie de deux parricides. XXVIII, 385 

1696, -— Délivrance à Tabbéde La Grâce-Dieu de quatre arpents 
de bois dans la forêt de Benon. XXVII, 426 

1697, l'J novembre. — Quittance du sieur Duboys, commis à la 
recette des droits d'enregistrement des armoiries. 

XXVII, 426 

1698, 9 octobre. — Procès-verbal de visite des bois de La 

Grâce-Dieu. XXVÏI, 427 

XVIII* SIÈCLE 

1701, 12 août. — Visite de l'abbaye de La Grâce-Dieu par le 
lieutenant généralMariocheau Bonnemort. XXVIÏ, 432 

1703, 23 mars. — Cession de deux années de la ferme du comté 

de Taillebourg à René Roulleau par Joseph Marillet. 

XXVI II, 231 

1704, 16 juin. — Inventaire de la maison de La Grâce-Dieu, à 
^ La Rochelle. XXVII, 461 

1704, 16 septembre. — Lettres de Louis XIV pour la visite de 



— 436 — 

Tabbaye et toutes ses dépendances par le lieutenant géné- 
ral de La Rochelle. XXVII, 463 

1705, 19 octobre. — Mémoire pour les religieux, prieur et cou- 
vent de l'abbaye, défendeurs et demandeurs, contre 
Cyprien-Gabriel Besnard de Rezé, évêque d'Angoulême, 
abbé commendataire de ladite abbaye, demandeur et 
. défendeur. XXVII, 463 

1707, 10 juillet. — Transaction entre Nicolas Joubert, d'une 

part, l'abbé de La Grâce-Dieu, d'autre part, et Philippe 
Aubert et Laurent Demare, au sujet de La Guestière. 

XX VU, 482 

1708, 10 mai. — Lettre de Magueux relative à la ferme de 
Didonne et autres. XXVIII, 232 

1709, 22 juin. — Procuration générale de Charles Bretagne, 
duc de La Trémoille, à Marie-Madeleine de La Fayette, 
son épouse. XXVIII, 233 

J713, 29 mai. — Lettre sans suscription de Miossens d'Albret, 
comte de Pons, sur plusieurs familles saintongeaises. 

XXVIII, 368 

1715, 28 février. — Mathieu Bobinet, commissaire receveur 
des saisies réelles de Poitiers, donne pouvoir à Fran- 
çois Guesdon de faire l'aveu et dénombrement du Grand- 
Fichon. XXVII, 482 

1715, 10 septembre. — Compromis entre Frédéric-Guillaume 
de La Trémoille et Joseph Marillet de LaCourboisière, 
pour un procès à propos de sa garenne. XXVIII, 234 

1717, 19 septembre. — Partage fait par le sieur de Talmont 
de la terre et comté de Taillebourg et de la principauté 
de Talmont, XXVIII, 236 

1717, 7 juin. — Procuration de Gabriel-François de Montau- 
bon, prieur claustral de l'abbaye de La Gràce-Dieu, à 
Nicolas Lcqueux, sous-prieur, à propos de la succession 
d^Iugues Morisset. XXVII, 483 

Agrès 1719. — Note sur l'abbaye de La Gràce-Dieu. XXVII, 484 

1721. — Délivrance à dom Lequeux, sous-prieur, de quatre 
arpents de bois dans la forêt de Benon. XXVIT, 486 

1721, 30 octobre; 1731, 20 septembre. — Déclaration ayant 
pour but la décharge de la taille. XXVII, 486 

1722, 29 mars. — Lettre de Charles de La Trémoille à Maril- 
let de LaCourboisière, fermier du comté de Taillebourg. 

XXVIII, 238 

1722, 21 juillet. — Carte de visite de l'abbaye de La Gràce-Dieu. 

XXVII, 488 

1723, — Lettre du sous-prieur Lequeux à l'intendant pour la 

déclaration des maisons, biens réguliers, etc., faite par 
les prieurs et religieux de Tabbaye. XXVII, 494 

1724, 10 juin. — Ferme des terrages des grains de l'abbaye. 

XXVII, 494 



— 437 — 

1724, 3 novembre. — Ordonnance sur le fait des bois à prendre 
dans les bois de Tabbaye. XXVII, 495 

1725. — Rapport de Télection de La Rochelle parlant de 

Tabbaye de La Grâce-Dieu et autres. XXVII, 497 

1730, 5 septembre. — Arrêt du conseil autorisant les religieux 
à prendre le bois de leur réserve pour la reconstruction 
de leur église. XXVII, 498 

1733, 18-21 octobre. — Traité pour la construction de Téglise 

de Tabbaye de La Grâce-Dieu. XXVII, 505 

1733*1745. — Arrêts relatifs aux droits de Tabbaye dans les 
bois. XXVII, 500 

1734, 23 février. — Délivrance à Tabbaye de quatre arpens de 

bois taillis. XXVII, 508 

1 73 'i, 21-24 septembre. ■— Devis et adjudication de travaux à 
faire à l'abbaye. XXVII, 508 

1736, 12 mars. — Bulle de provisions de Clément XII nom- 
mant Alexandre de Milon, évéque de Valence, à la com- 
mende de Tabbaye de La Grâce-Dieu. XXVII, 516 

1737. — Pièces relatives à la nomination et à la prise de posses- 

sion de Tabbé Alexandre de Milon. XXVII, 516 

1737. — Forme de serment d'Alexandre de Milon. XXVII, 520 

1738, 15 décembre. — Sentence arbitrale entre Frédéric-Guil- 
laume de La Trémoille et Renaud-Constance de Pons, au 
sujet de plusieurs fiefs. XXVIII, 239 

1746, 5 janvier. — Ordonnance de Tintendant Barentin impo- 
sant l'abbaye de La Grâce-Dieu à fournir des bois pour 
la palissade des citadelles des iles de Ré et d*01éron. 

XXVII, 520 

1750, 20 mars. — Le prieur Joseph Blondeau accorde au sieur 
Pierre Chaurray, notaire, l'état et office de greffier de 
sa juridiction. XXVII, 521 

1752, 21 avril. — Transaction entre Emmanuel de Guibal et 
Jean-Antoine d'Agoult, relativement à des redevances. 

XXVIII, 370 

1752, 10 novembre. — Marché pour l'entretien des vitres et 
vitraux de l'abbaye de La Grâce-Dieu. XXVII, 522 

1758, 11 février. — Vente, par le duc et la duchesse d'Aiguil- 
lon au maréchal de Sénectère, des baronnies d'Arvert et 
de Saujon. XXVIII, 252 

1763, 23 mars. — Quittancée MM. de La Grâce-Dieu de 
350 livres, montant de leur taxe, pour les termes de 
février et octobre 1762. XXVII, 523 

1763, 18 décembre. — Quittance de la prieure de Notre-Dame 
de Charité à La Rochelle à MM. de La Grâce-Dieu, d'une 
année de rente échue le 18 novembre 1763. XXVII, 523 

Après 1763. — Mémoire du baron d'Arvert pour connaître si la 



- 438 — 

paroisse de Ghaillevette relève directement de la baron* 
nie d Arvert. XXVIII. 272 

1764, 23 août. — Transaction entre le prieur de La Grâce-Dieu, 
d'une part, et Jacques-Louis-Albert de Oaalon, écuyer, 
au sujet de diiïérentes pièces de terre. XXVII, 523 

1767, 4 février. — Constitution d'aumône dotale par Guillaume 
Marillet de La Gourboisière en faveur de sa 011e, carmé- 
lite à Saintes. XXVIII, 250 

1776, 31 mai. — Arrentement du prieur et des religieux de La 
Grâce-Dieu à François Favreau, d*un moulin à vent. 

XXVII, 524 

1776, 14 août. — Consultation au sujet du terrage dû par les 
gens d'église. XXVII, 524 

1782. — Dessèchement des marais de Rocbefort. XXVIII, 389 

1786, 14 février. — Ferme de La Brie, consentie à Michel 
Arrivé. XXVII, 526 

1788, 23 juin. — Procuration par Tabbé de La Broue à François 

Rouauit. XXVII, 526 

1789, 15 mars. — Bail par Tabbé de La Broue à Baptiste Vineau 
du droit de terrage sur la cabane de La Flandre et le 
marais de La Pénissière. XXVII, 527 

1789, 10 juillet. — Bail par Tabbé de La Broue à Nazaire Triou 
d'une pièce de terre et de droits de terrage. XXVÏI, 527 

1791. — Annonce delà vente de Tabbaye de La Grâce-Dieu 
comme domaine national. XXVII, 527 

1791, 25 février. — Procès-verbal de Tadjudication du domaine 
de La Grâce-Dieu au citoyen Thomas-Jean Main, de 
Niort. XXVII, 527 



La RMh«ll8, iMMlMMi» KMvdtclIfil TmIot $t. rUs. 



A V 



k •: 



V 



■i> à,;^ i, 



V: V^ ' 




3 6105 126 940 142 



""TW" — — 



1>C 



-^3 

1^0 \ 



:ir- 



yi 



jiSAk..lM..' 



V- . 



li 







'1.% 





t 






^ < 




■. Jk^'l 



'Isi^ 



iL: • Ar •.^jc- ■ 



I.V i;it 





Stanford University Libraries 
Stanford, Calif omia 



ftatUB tUs kook M w Wta» lato dM. 



SPRING 1960 



SPRING 



9bO